[zaloguj się]
[pdf]

ROZEZNAWAĆ (96) vb impf

o, e oraz drugie a jasne; w inf -znå- (27), -zna- (10); -znå- RejWiz (2), BielKron (2), RejAp, RejZwierc (10), GrabowSet, OrzJan, też RejPs, HistAl (2); -zna- BibRadz, ModrzBaz, SkarŻyw, CzechEp, NiemObr, WujNT, SarnStat (2); -znå- : -zna- RejPos (7:2); w pozostałych formach -znå-.

Fleksja
inf rozeznåwać
indicativus
praes
sg pl
1 rozeznåwåm rozeznåwåmy
2 rozeznåwåsz
3 rozeznåwå rozeznåwają, rozeznają
praet
sg pl
3 m rozeznåwåł m pers rozeznåwali
fut
sg pl
2 m będziesz rozeznåwåł m pers
3 m m pers będą rozeznåwać
imperativus
sg pl
2 rozeznåwåj rozeznåwåjcie
3 niech, niechåj rozeznåwå
conditionalis
sg pl
2 m byś rozeznåwåł m pers
3 m by rozeznåwåł m pers by rozeznåwali
impersonalis
praet rozeznåwåno
participia
part praes act rozeznåwając, rozeznåwająć

inf rozeznåwać (37). ◊ praes 1 sg rozeznåwåm (4). ◊ 2 sg rozeznåwåsz (1). ◊ 3 sg rozeznåwå (15). ◊ 1 pl rozeznåwåmy (3). ◊ 3 pl rozeznåwają (6), rozeznają (1) RejWiz. ◊ praet 3 sg m rozeznåwåł (5). ◊ 3 pl m pers rozeznåwali (1). ◊ fut 2 sg m będziesz rozeznåwåł (1). ◊ 3 pl m pers będą rozeznåwać (2). ◊ imp 2 sg rozeznåwåj (4). ◊ 3 sg niech, niechåj rozeznåwå (2). ◊ 2 pl rozeznåwåjcie (2). ◊ con 2 sg m byś rozeznåwåł (1). ◊ 3 sg m by rozeznåwåł (3). ◊ 3 pl m pers by rozeznåwali (2). ◊ impers praet rozeznåwåno (1). ◊ part praes act rozeznåwając (4), rozeznåwająć (1) SeklKat.

Sł stp: rozeznawać, rozznawać, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1.Rozważać, badać; zastanawiać się; analizować coś; często też: oceniać, wydawać opinię; stwierdzać; discernere HistAl, JanStat, Cn; computare, scrutari HistAl; cognoscere Modrz [w tym: kogo, co (34)] (49): BielŻyw 92; A iako zwykł Anektánábus pátrzyć ná gwiazdy/ wzglądał w niebo á rozeznawał niektorą gwiazdę HistAl A7; BielKron 35v; Iáko máią rodzicy ſtáráć ſie o wychowánie młodych dziatek ſwoich/ y iáko máią rozeznawáć przyrodzenie ich. RejZwierc A5, 6; SarnStat 464.

rozeznawać po czym [= na co zwracając uwagę] (1): [pytano Platona] Pocżim ludzie poznani bywaią, odpowiedział, ludzie á nacżynie ſklane iednako rozeznawamy, nacżynie zaiſte po zwięku, ale ludzi po mowie. BielŻyw 83.

Ze zdaniem dopełnieniowym[w tym z zapowiednikiem: to (2); zaimek względny (4), zaimek pytajny (1)] (5): Gruſzká z iábłonią [...] Doieżdżáły ná ſie ſłowy: Iedná drugiey vrągáłá/ Iżby gorſzy owoc miáłá. Bez rzekł/ niechćieyćie ſie wádzić [...]. Ktora lepſzy owoc dawa/ Ogrodnik to rozeznawa BierEz L4v; HistAl G3; BibRadz II 90d marg; KwiatKsiąż A4v; RejZwierc 268.

Zwroty: »pilnie(-o) rozeznawać« [szyk zmienny] (3): rozeznaway pilnie/ iáka ieſth rozność wielka miedzy cnotą á miedzy niecnotą/ miedzy dobrą ſławą á miedzy złą RejZwierc 268, 8v, 84v.

»roztropnie rozeznawać« (1): thák też ieſt potrzebno krolowi wzrok ſerdecżny mieć oſtry/ iż tho co nań zależy widzieć/ ma roſthropnie rozeznawáć [videat sagaciter et discernat]. HistAl G3.

»rozeznawać sobie, w sobie« [szyk zmienny] (3:1): KwiatKsiąż A4v; A nie dáy cżáſowi nigdy dármo vpłynąć [...]. A ták álbo cżytaj álbo ſie wżdy cżego vcż/ álbo ſie cżemu przypáthruy/ á rozeznaway ſobie/ vpátruiąc nadobnie czo lepſze á czo gorſze. RejZwierc 23v, 8v, 92.

»właśnie rozeznawać« (1): Ten [Ipokrates] cżłowiecżą náturę właſnie rozeznawał/ A przycżyny do káżdey rzecży ſłuſzne dawał. RejWiz 1v.

Szeregi:»rozeznawać i rozsądzać« = cognoscere et diiudicare Modrz (2): A nie będźieć ſię zdáłá potrzebna rzecż vcżyć mu [twemu synowi] ſię tego/ iákoby mogł przyść ku miernemu żyćiu/ [...] iákoby vmiał rozeznáwáć y rozſądzáć ſpráwy ludzkie ModrzBaz 15, 131v.

»uważać a rozeznawać« [szyk 2:1] (3): A Thák roſtropnemu cżłowiekowi trzebá pilno ſłowá vważáć á rozeznawáć RejZwierc 84v, 8v, 92.

Przen (4): vſzyć ſłucháią/ ſerce rozeznawa/ Potym rzecżam przyſtoynym rozum mieyſce dawa. RejZwierz 19; Bo ták káżda rzecż tym porządkiem záwżdy iść muśi: Iż ocży naprzod wſzytko widzą/ pothym vſzy właſność oney rzecży ſłyſzą/ rozum rozeznawa RejPos 204, 270.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Tákże theż przyrodzenie cżłowiecże/ ácż ſie rodzi z rozumem przyrodzonym/ ále on rozum iego/ iáko goła tablicá ieſt/ co vſłyſzy á cżego ſie náucży/ to rozeznawáć muśi RejPos 63.

α. O Bogu (też o bogach pogańskich) (6): ábowiem boska mądroſć/ wſzytko przeglądáiąc y myſli ludzkie rozeznawáiąc/ thák gi [świat] od pocżątku ſtworzył/ iż nie było nic ſtałego álbo mocnego. HistAl G; [Grecy dowodzili przeciwko poglądom Lucjanusa:] muśi być ieden kto zwirzchni nád tymi pocżątki/ to ieſt Bog/ ktory rozeznawa wſzytki rzecży/ á cel vkłáda káżdemu według záſłużenia. BielKron 156; SiebRozmyśl I.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Zwierzáiąć ſie [posłowi] praw á wolnośći ſwoich. Zwierzáiąć ſie máiętnośći á gardł ſwoich. Pátrzayże iáko tho ieſt rzecż wielka [...]. A iako ią cżáſem drudzy ſzafuiemy/ á iáko ſie w niey záchowywamy/ to iuż Pan Bog niech rozeznawa/ bo ten wſzyſtko wie RejZwierc 36v.

Fraza: »Pan Bog, wola Pana święta niech(aj) rozeznawa« (1:1): A przecżże ſie to działo? To iuż nie náſzá rzecż/ ſądy Páńſkie ſpráwiedliwe/ á dziwne ſpráwy á wola iego ſwięta to niechay rozeznawa. RejZwierc 185, 36v.
Zwrot: »pilnie rozeznawać« (1): A káżdemu ſowicie co widzi oddawa [Bóg]/ Gdyż on wſzytki ſkrytośći pilnie rozeznawa. RejWiz 124.
a.Wydawać wyrok, orzekać w jakiejś sprawie; rozsądzać; rozstrzygać coś; decydować; dignoscere, diiudicare Mącz (20): Diiudico, Rozeznawam/ Rozſądzam. Mącz [176]d, 251a; RejPos 121v; Toli on ſławny vpominek [tj. Helena] [...]: ktorym luby Sędziemu wyrok ze wſzech Venus Bogini pięknieyſza zápłáćiła: Kiedy ná Idzie ſtokorodney Smierći podległy nieśmiertelne Vznawca [tj. Parys] twarzy rozeznawał. KochOdpr C4; SkarŻyw 91.

rozeznawać miedzy kim, miedzy czym (3): ZDa mi ſie iż wam to przyſtogi ktorzyſćie ſą przełożeni ná ſwiećie rozeznawáć miedzy ludem bożem ábyſćie prawdę mowili á to ſądzili co ſpráwiedliwoſći należi. RejPs 85. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym.

rozeznawać o czym (1): Nie będą też [kowal i garncarz] rozeznáwáć o ſpráwiedliwośći/ áni o prawie BibRadz Eccli 38/37.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): ma to być zwierzono sumnieniu poborcow, aby rozeznawali, z wiela by łanow pobor ten płacić mieli bez obciążenia ich Diar 80; Mącz 26c.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym [miedzy kim, miedzy czym; w tym: zaimek pytajny (1), jesli ‘czy’ (1)] (2): Athlotheta, Oberman, Przedłożony ktory rozeznawał miedzi zápáſniki/ álbo ſzermierzmi ktory mężney ſobie poczinał Mącz 19a; RejPos 214v.

Zwroty:»rozeznawać sądy« (3): Tu prorok doćiera ná ludzi przełożone á zwłaſſczá ktorzy rozeznawáią ſądy ná ſwiećie RejPs 85; SarnStat 486, 917.

»rozeznawać sprawiedliwie« [w tym: komu (1), nad czym (1)] (2): Abowiem tám [w Jeruzalem] vſtáwicznie ſiedzą ſędziowye ſtoleczni rozeznawáiąc káżdemu ſpráwiedliwie y nád domem Dawidowym RejPs 191; BielKron 32.

»rozeznawać sprawy« (2): A ilekroćby nie byli [starostowie przy sądach]/ poſtánowią Sędźiégo Szláchćicá ośiádłégo/ y mieſzkánié w onymże Stároſtwie máiącégo/ y vmieiącégo rozeznáwáć ſpráwy y ſądy [causasque et iudicia discernere scientem JanStat 430]. SarnStat 486 [idem] 917.

Szereg:»rozeznawać i skazować« (1): [Mojżesz przykazał sędziom:] Słuchaycie ſpraw ludzkich/ á ſpráwiedliwie rozeznawaycie y ſkázuycie/ ták máłego iáko wielkiego/ ták pielgrzymá iáko mieſzcżániná BielKron 32.
α. O Bogu (4): Sędziego wſzytcy iednego máią/ thák Krześćiánie iáko Turcy/ kthory iednáko wſzytki rozeznawa. BielKron 261, 155v; RejAp 96; Gdy [...] wzbudźiſz źiemię/ Rozeznawáć wſzelkie ludu twego plemię/ Oto przed ták wielem tyśięcy wybránych/ Będźie cżytan regeſtr złośći nieſłychánych. GrabowSet V3v.
2.Stwierdzać inność; dostrzegać różnicę; potrafić odróżniać; też: właściwie oceniać;diiudicare Vulg, Cn; probare PolAnt, Vulg; dignoscere, discernere, internoscere Calep, Cn; distinguere, secernere Cn (34): Dignosco, Agnosco, cognosco, aut discerno – Rozeznawąm. Calep 323b, 553a.
a.O dwóch obiektach: odróżniać kogoś od kogoś lub coś od czegoś (23): Bo dáleko rozne rzecży od śiebie ſą/ Iuris et facti, iáko práwnicy rozeznawáią PowodPr 41.

rozeznawać kogo, co (pl) (6): RejPos 86; Iáko prawdziwe piſmá rozeznawáć mamy. RejZwierc A5, 8v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym.

rozeznawać kogo od kogo, co od czego (10): gdzie rozum chorobą zniſzcżony nie rozeznawa obłudy od yſtey rzecży. GlabGad L5v, H8v; SeklKat Y; bo Pan záwżdy áż do ſkońcżenia ſwiátá/ chce mieć Koſcioł ſwoy iáko ná probie/ áby rozeznawał od wiernych niewierne. RejZwierc 196; NiemObr 68. Cf rozeznawać kogo od kogo przez co; czym; po czym; »rozeznawać dobre ode złego«.

rozeznawać kogo od kogo przez co (1): Ieſt też coś podobnego w Polſkiey Hiſtoriey/ iáko rozeznawano Niemce od Polakow przez on Rym. SarnUzn C2v.

rozeznawać kogo od kogo, co od czego czym (2): któż ták głupim ieſt/ któryby nieprzyiaćielá ſwégo od towárzyſzá/ woynę od pokoiu/ nie ſłowy ále rzeczą ſámą rozeznawáć niemiał? OrzJan 11; WujNT 652.

rozeznawać kogo od kogo po czym (1): To znák powſzechny y napewnieyſzy/ po ktorym prawdziwe duchy y proroki od fałſzywych rozeznáwáć mamy: iż ći ktorzy ſą z Bogá/ ſłucháią Apoſtołow y ich namieſtnikow WujNT 825.

rozeznawać co a co (1): tu obácż/ iż ieſt potrzebá rozeznawáć fáłſzywą á prawdziwą náukę ſwiátá tego RejPos 64.

rozeznawać miedzy czym a czym (2): iż thoć było porucżono kápłanom ſtárego zakonu/ rozeznawáć miedzy trędem á nie trędem RejPos 214v; BudBib Ion 4/11.

Ze zdaniem dopełnieniowym(2): RejZwierc 20; A ieſliż ſię ty názywaſz Zydem/ [...] y chlubiſz ſię w Bogu/ y znaſz wolą iego/ y rozeznawaſz co ieſt lepſzego [...] WujNT Rom 2/18.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym [kogo, co; w tym: jesli ‘czy’ (2), zaimek pytajny (1)] (3): Rozeznawayćie Duchy/ ieſli ſą z Bogá KrowObr C4; mamy thy fáłeſzne páſterze poznáwáć z owocow ich/ á to ieſt z náuk ich ktore mamy rozeznáwáć ieſli prawdziwe/ ieſli nieprawdziwe RejPos 190v, 347.

W połączeniu szeregowym (1): Spraẃże tedy wſzechmogący náſz Pánie ſam myſli y ſercá náſze/ ábychmy twe ſłowá ſwięthe/ y rozeznáwáć/ y im ſie przypátrowáć/ y ich ſie vcżyć/ y pilni być vmieli. RejPos 86.

Zwroty: »rozeznawać dobre ode złego« (1): [człowiek mądry] Prawdziwie rozeznawa dobre ode złego WisznTr 23.

»pilno rozeznawać« (1): tuć dopirko trzebá będzie pilno y vważáć y rozeznawáć/ gdzie ieſth álchimia á gdzie práwy bránt/ to ieſt/ gdzie ſą prawdziwe/ cnotliwe/ á nieomylne obycżáie. RejZwierc 20.

Szeregi: »rozeznawać i odłęczać« (1): [Panie Boże] otworz ocży tym nędznym ludźiom/ á day im obacżenie/ áby [...] vmieli cżyſte/ od niecżyſtego/ rozeżnáwáć [!] y odłęcżáć. NiemObr 68.

»i uważać, i rozeznawać« (1): RejZwierc 20 cf »pilno rozeznawać«.

Przen: O Bogu: Dokonywać selekcji, wybierać, przebierać [miedzy czym] (1): A cżáſu onego gdy będzieſz [Panie] rozeznawał miedzy tym naſieniem ſwoim/ ábyś nas zgromádził poſpołu z Anyoły ſwemi [...] do kroleſtwá ſwego ſwiętego RejPos 55.
b.O jednym obiekcie spośród wielu: rozpoznawać, wyodrębniać [co] (4): miła ieſt rzecz y wpoionych gwiazd wyobrażenia rożeznawać [!]/ y obłędliwych á napſowanych ich właſne mieyſcá okazuiąc/ ie prziwoitymi imionmi nazywać KwiatKsiąż I3v; [Y znaſz wolą iego [Boga]/ y rozeznawaſz rzecży kthore ſą rozne od niey/ będąc náucżony z zakonu. BibRadz Rom 2/18].

rozeznawać czym (1): [Cyprian] przydáie y to: Ani ſzukay imienia Bożego. Bog ieſt imię iego. Támći nazwiſk potrzebá/ gdźie właſnym nazwiſkam [errata zmienia: właſnymi názwiſkámi] wielkość rozeznáwáć potrzebá. CzechEp 239.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Takież gdy kto dzwonienie abo gomon nieiaki ſłyſzy przez ſen tedy acż onego nie rozeznawa [!] czo ieſt rzecż iſta, wſzakoż mu ſie we ſnie widzi nie czo ktemu podobnego. GlabGad L7.

α.Wybierać, wyszukiwać coś odpowiedniego[komu według czego] (1): TEż gdy ſie iuż imie dziecię ieść/ trzebá mu y pokármy rozeznawáć według przyrodzenia iego. RejZwierc 6v.
c. Uznawać za odrębne byty (o osobach Trójcy Św.) (2): gdyż my iako nigdy nie wyłącżamy Syná od Oycá/ ták też nie gniećiemy/ ále rozeznawamy śrzodku ſię dźierżąc GrzegRóżn D3v.

rozeznawać miedzy kim i miedzy kim (1): Ci kthorzy wierzą Kryſtuſá Syná Bożego prawdźiwie y właſnie wierzą/ rozeznawáią miedzy Bogiem/ ktorego ieſt Synem/ y miedzy Synem/ kthory nie ſwoim ieſt/ ále Bożym Synem. GrzegRóżn [M4].

d.Odbierać, rozpoznawać bodźce zmysłowe [w tym: co (1)] (2): Abowiem vcho rozeznawa ſłowá [sermones probat]/ á vſtá czuią ſmák w iedzeniu. BibRadz Iob 34/3.

[rozeznawać czym: bo vcho ſłow doświádcża/ á gárdło pokarmy vkuſſeniem [= smakiem] rozeznawa [diiudicat]. Leop Iob 34/3.]

Zwrot:»pewnie rozeznawać« (1): Tak też moc wzroku gdy ſie z obu ocżu do iednego zbierze, pewniey rozeznawa y lepiej obacża niżli obiema. GlabGad B5v.
e.Prawdopodobnie: Stanowić podstawę odróżniania, pozwalać rozróżniać [ze zdaniem dopełnieniowym] (1): domy máią drzewiáne chroſtem á liśćiem przykryte/ w ktorych ſłupy cżynią/ v ktorych wiążą báwełniáne ſieći co ná nich legáią/ ták gęſtho iedná podle drugiey iż ony kolepki rozeznawáią/ kthore cżyie mieyſce BielKron 452v.
3. Znać, wiedzieć; rozumieć, pojmować; uświadamiać sobie coś; rozpoznawać istotę jakiejś sprawy; ogarniać myślą; discernere HistAl [w tym: co (10)] (13): my ktorzy pożytek znamy/ y tego złotá przyrodzenie rozeznawamy HistAl K4v; Vmieyże iuż á vcż ſie ſwoy ſtan rozeznawáć RejWiz 19v; Zwirzętá ſłuchy wzroki oſtrzſze niż cżłek máią/ Y niektore wżdy rzecży widząc rozeznáią. RejWiz 29, 4, 52; Vmieymyſz tu rozeznawáć namileyſzy brácia y ſioſtry wolą Páná ſwoiego RejPos 181v; RejZwierc [272]; BudBib Eccli 14/22.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zaimek pytajny (4), iż (1)] (5): HistAl B8; Bo to rozum nawiętſzy kto ſie ſam doznawa/ A to co mu przyſtoi pięknie rozeznawa. RejWiz 8; RejZwierz A2; RejPos 65v; Blizek bo ten Bogá/ że podług bacżenia/ Rozeznawa gdzie ieſt potrzebá milcżenia. Phil G.

Szereg: »rozeznawać i rozmyślać« (1): ábyś tu vmiał rozeznawáć y rozmyſláć/ iż żadna prawdá nie ieſt ná ſwiecie/ oprocż ſłowá Páńſkiego. RejPos 65v.

Synonimy: 1. obaczać, rostrzygać, rozbaczać, rozbaczać się, rozbierać, rozejmować, rozmyślać, rozmyślać się, rozprawować się, rozsądzać, roztrząsać, rozważać; 2. oddzielać, odłączać, rozdzielać, rozsądzać; 3. ogarniać, pojmować, rozumieć, wiedzieć.

Formacje współrdzenne cf ZNAĆ.

Cf ROZEZNAWAJĄCY, ROZEZNAWANIE, ROZEZNAWANY

AN