[zaloguj się]
[pdf]

OGLĘDAĆ (907) vb pf i impf

pf (402), impf (39), pf a. impf (466); pf [w tym: fut (244), praet (74), part praet act (30), con i con praet (25), inf (23), imp (6)] [wykaz dotyczy przykładów cytowanych]: BierEz D3v, I4v, Q3, OpecŻyw 2, 163v, PatKaz III 103v, FalZioł IV 44a, RejPs 136, 137v, RejJóz B4v, K7, P7, HistAl L2, KromRozm I H4, LubPs I2, K2v marg, N2v, V, KrowObr 129, RejWiz 32, Leop 3.Reg 10/7, Iob 38/22, BibRadz Gen 46/30, Deut 28/10, 1.Esdr 8/15, Ion 2/5, Tob 3/10, 4.Esdr 6/25, BielKron 35 marg, 37, 318, 440v, OrzQuin F2v, V, SienLek Vuu4, RejAp 161v, 178, GórnDworz Ii8, HistRzym 83, RejPos 10v, 24v, 35v, [36]v, 55, 55v, 58, 59v, [108]v, 112, 127v, 128, 131, 185, GrzegŚm 4, RejZwierc 60v, 190, BudBib 1.Esdr 8/15, Is 14/16, HistHel D3v, BudNT Luc 2/15, CzechRozm 155v, PaprPan Z4, KochPs 71, SkarŻyw 349, 459, 472, KochFr 20, KochMRot B3v, ReszList 180, KochPam 83, ArtKanc D13, P18, KmitaPsal A3, GrabowSet C, LatHar 387, WujNT Luc 9/27, Ioann 14/19, Act 20/25, WysKaz [23], SkarKaz 162b, 278b, CzahTr F, KlonFlis G, SkorWinsz A3, SapEpit B4v, SzarzRyt B4, wszystkie part praet act; impf: inf (8) LibLeg 10/70, 11/26, HistAl C2, RejWiz 120, Mącz 283b, BudNT Act 7/32 [2 r.], WujNT Luc 17/22, praes (17) RejJóz B4V, Q2, HistAl G3v, K4, L2, Mącz 200b, 405d [2 r.], 468a, 494c, SienLek Ttt4, RejAp 7v, 178, RejPosWstaw [212], BudBib Iob 7/8, KochPhaen 5, CzahTr Cv, praet (6) RejWiz 32, OrzRozm 33, SarnUzn 68, BudBib 2.Esdr 2/13, BiałKaz K3, KochFr 20, imp (1) OpecŻyw 141, con i con praet (4) LibLeg 11/78, KwiatKsiąż B4, Mącz 494c, GostGosp 100, wszystkie part praes act.

W inf: oględ- (107), ogląd- (59); oględ- LibLeg (2), OpecŻyw (7), ForCnR, BierRozm, RejPs (4), RejJóz, SeklKat (2), HistAl, KromRozm I, BielKom, KrowObr, RejWiz (4), Leop (3), UstPraw, BielKron (4), Mącz (7), RejAp (4), HistRzym, GrzegŚm, KuczbKat, WujJudConf, BudNT (3), CzechRozm (2), KarnNap, Calag, KochTr, BielSen, ArtKanc (2), GostGosp (3), KochFrag (2), SarnStat (3), SiebRozmyśl (3), CzahTr; ogląd- MetrKor, PowUrb, PatKaz III (2), RejZwierc, BudBib, ModrzBaz, SkarJedn, LatHar (2), PaxLiz (2); oględ- : ogląd- BierEz (6:1), FalZioł (1:1), BibRadz (2:5), RejPos (19:16), BielSpr (2:1), BialKaz (1:1), SkarŻyw (1:9), ActReg (1:1), KołakCath (1:1), WujNT (1:11). ◊ W imp: ogląd- (117), oględ- (7); ogląd- : oględ- OpecŻyw (37:7). ◊ W pozostałych formach: ogląd- (615), oględ- (2) [con, part praet act] ForCnR, RejKup.

o oraz a jasne.

Fleksja
inf oględać, oglądać
praet
sg pl
1 m oglądåłem, -em, -m oglądåł, ja oglądåł m pers -chmy oglądali, -smy oglądali, oglądalismy
f -em, -m oglądała m an
2 m oglądåłeś, -eś, -ś oglądåł m pers oglądaliście
f -eś, -ś oglądała m an
3 m oglądåł m pers oglądali
f oglądała m an
n oglądało subst oglądały
plusq
pl
3 m pers byli oglądali
imperativus
sg pl
1 niech oglądåm oglądåjmy
2 oglądåj, oględåj oglądåjcie
3 niech, niechåj oglądå niech oglądają
conditionalis
sg pl
1 m bych oglądåł, bym oglądåł m pers bychmy oglądali, bysmy oglądali
f bych oglądała, bym oglądała m an
n subst bychmy oglądały, bodajżechmy oglądały
2 m byś oglądåł, by oglądåł m pers byście oglądali
f byś oglądała m an
3 m by oglądåł m pers by oglądali
f by oglądała m an
n by oglądało subst by oglądały
con praet
sg pl
1 m bych był oglądåł m pers
f bych była oglądała m an
3 m by był oglądåł m pers by byli oglądali
f bodåj była oglądała m an
impersonalis
praet oglądåno
con by oglądåno
participia
part praes act oglądając
part praet act oglądåwszy, oględåwszy
inne formy
fut i praes sg 1 - oglądåm; fut i praes sg 2 - oglądåsz; fut i praes sg 3 - oglądå; fut i praes pl 1 - oglądåmy; fut i praes pl 2 - oglądåcie; fut i praes pl 3 - oglądają; fut sg 3 m - będzie oglądał

inf oględać, oglądać (166). ◊ fut i praes 1 sg oglądåm (43). ◊ 2 sg oglądåsz (65). ◊ 3 sg oglądå (73). ◊ 1 pl oglądåmy (20). ◊ 2 pl oglądåcie (31). ◊ 3 pl oglądają (45). ◊ praet 1 sg m oglądåłem, -em, -m oglądåł (11), ja oglądåł (1) RejJóz. f -em, -m oglądała (2). ◊ 2 sg m oglądåłeś, -eś, -ś oglądåł (9). f -eś, -ś oglądała (2). ◊ 3 sg m oglądåł (46). f oglądała (8). n oglądało (3). ◊ 1 pl m pers -chmy oglądali (5) LubPs, RejPos (3), SkarJedn, -smy oglądali, oglądalismy (5) BudNT, KochPs (2), LatHar, WujNT. ◊ 2 pl m pers oglądaliście (1). ◊ 3 pl m pers oglądali (24). subst oglądały (25). ◊ plusq 3 pl m pers byli oglądali (1). ◊ fut 3 sg m będzie oglądał (1). ◊ imp 1 sg niech oglądåm (3). ◊ 2 sg oglądåj, oględåj (72). ◊ 3 sg niech, niechåj oglądå (4). ◊ 1 pl oglądåjmy (5). ◊ 2 pl oglądåjcie (43). ◊ 3 pl niech oglądają (2). ◊ con 1 sg m bych oglądåł (17), bym oglądåł (3); bym LatHar; bych : bym WujNT (1:2). f bych oglądała (2) RejJóz, SkarŻyw, bym oglądała (1) SiebRozmyśl. ◊ 2 sg m byś oglądåł (7), by oglądåł (2) WróbŻołt, SkarŻyw. f byś oglądała (1). ◊ 3 sg m by oglądåł (50). f by oglądała (6). n by oglądało (1). ◊ 1 pl m pers bychmy oglądali (8), bysmy oglądali (5); bychmy RejPs, BibRadz, RejPosWstaw; bysmy PatKaz III, LibLeg, LubPs, WujNT; bychmy : bysmy RejPos (5:1). subst bychmy oglądały (1), bodajżechmy oglądały (1). ◊ 2 pl m pers byście oglądali (2). ◊ 3 pl m pers by oglądali (32). subst by oglądały (4). ◊ con praet 1 sg m bych był oglądåł (1). f bych była oglądała (1). ◊ 3 sg m by był oglądåł (6). f bodåj była oglądała (1). ◊ 3 pl m pers by byli oglądali (2). ◊ impers praet oglądåno (1). ◊ con by oglądåno (3). ◊ part praes act oglądając (3). ◊ part praet act oglądåwszy, oględåwszy (30).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Patrzeć, widzieć, przypatrywać się; zobaczyć, obejrzeć; videre HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat; a(d)spicere Vulg, PolAnt, Calag; conspicere HistAl, Vulg, JanStat; contemplari HistAl, Mącz, Cn; considerare Vulg, PolAnt, JanStat; circumspicere PolAnt, Mącz, Cn; lustrare Vulg, Mącz, Cn; inspicere Mącz, Calag, Cn; visere Mącz, Cn; cernere Miech; scrutari HistAl, intueri, respicere, speculari PolAnt; invenire Vulg; circumvidere, dispicere, obtueri Mącz; revidere JanStat [w tym: kogo, co (710)] (907): Kupiec rzekł chcę go [Ezopa] tárgowáć Ale bych go chćiał oględáć BierEz A4; Bowiem kto dwie wronie widźi Szcżeſno mu ſie ten dzień wodzi: A ieſli iednę ogląda/ Nieco ſie mu złego przyda. BierEz E, A4, B, B3v, B4 [2 r.], E [2 r.] (15); OpecŻyw 16v, 20, 50v, 62, 68 (10); ForCnR D2v; nyechay ſyą zaczmą gwyazdy zaczmyenym yey nyechay doczeka ſzwyatloſzczy a nyeogląda yey PatKaz I 7v; PatKaz III 123, 123v [2 r.], 132; łázękowie a ſzpiegowie ieſteſcie wy dla tegoſcie tu prziſzli iżbyſcie oglądali nyeobronnoſtz zyemye HistJóz C2, D3, Ev; Ogląday opanie miły Doctorze. Boć moy pan z chorzał iako gorze. FalZioł V ktv, IV 21d, V 34v; WróbŻołt 106/42, 118/74; A iáko tá ſucha ziemiá záwżdy prágnie rozmoczenia/ iſćie niemniey záwżdy prágnęłá duſſá moiá ogłędáć możnoſći twoie tobye w przybytkoch twoych ſpráwione. RejPs 91v; Abowiem oni poydą ná polá ſwoie zwielkiem kochániem podnoſſąc á oglądáiąc ſnopki ſwoie á ráduiąc ſie zopfitoſći obiecáney żywnoſći ſwoiey. RejPs 194, 187; RejJóz D6v, G7v; Alexander tedy pobacżywſzy go zdechłego wſtąpił nań/ záwoławſzy Rycerzow ſwych rzekł do nich. Przyſtępcie iuż á oglądaycie zgłádzicielá náſzego HistAl L, C2, M5v; MurzNT Ioann 1/39; KromRozm III C8; BielKom E2; LubPs Y2v; KrowObr 146v, 176v; RejWiz 64v, 194; Y wſzełliś [!] kiedy do ſkárbow ſniegu/ álbo oglądałliś ſkárby grádu? Leop Iob 38/22, Gen 31/12, Ex 9/7, Num 32/9, Deut 1/22, 24 (16); UstPraw K3; RejZwierz 2; Pothymem oglądał lud y Kápłany/ á nie nálazłem tám nikogo z Lewitow. BibRadz 1.Esdr 8/15, Gen 11/5, Iudic 14/8, Iob 20/17, 28/27, Is 60/5 (15); Lech przyiechał ogłądał/ ſpodobáło mu ſie mieyſce BielKron 318, 17v, 26, 40, 78, 154v (12); Dispicio, Pilnie oglądam/ obaczam/ opátrzam/ y tám y ſám oczy wrażam. Mącz 405d; Circumspicio, Wkoło oglądam/ opátrzawam Mącz 405d, 4a, 200b, 283b, 314a, 357c (14); OrzQuin I3; Y Obróciłem ſie ábych oglądał głos kthory mowił do mnie. RejAp 12, 91v; Niewierzyćie li temu/ podźćie á oglądayćie mieyſce gdzie go pogrzebłá. HistRzym 56, 8v, 16v, 17, 22, 66 (11); A iż był ná wzroſcie máły/ [...] wſthąpił ná drzewo Sykomorow/ áby go [Jezusa] wżdy był oglądał. RejPos 348, [108], 117v, 120, 120v, [136] (16); BielSat C2; GrzegŚm 9; KuczbKat 100, 410; RejZwierc 47, 236; BielSpr 43v; KochMon 24; WujJud 42, 89; RejPosWstaw [212]v, 44; A (ták) zgromádziłem ie ku rzece/ ktora wchodzi do Acháwy/ y leżeliſmy tám trzy dni y oglądałem lud y offiárniki BudBib 1.Esdr 8/15, Ex 3/3, 2.Esdr 2/13, 4.Esdr 7/5, Tob 11/7, 2.Mach 2/4; BiałKaz A4; vkazał ſię mu w puſtyni gory Synaie ánioł páńſki w płomieniu ogniſtem wgłogu. A Moiżeſz widząc zádziwował ſię widzeniu: á gdy przyſtępował oględáć/ był głos páńſki kniemu. BudNT Act 7/32, Ioann 1/39, 46, 4/29, Act 7/32, Apoc 6/1, 3, 5; CzechRozm 264; PaprPan T; Calag 27a; KochPs 46, 98; Potym wſzytki oglądałá mieyſcá/ ktore ſię iedno w piśmie świętym miánuią SkarŻyw 140; ſłyſzeli wſzyſcy iſz ſię gárniec zgruchotał: ále oglądawſzy/ cáły á nienáruſzony vyrzeli SkarŻyw 354, 50, 99 [2 r.], 113, 121 marg, 135 (18); KochTr 20; MWilkHist H, Hv, K4 [2 r.], Lv; ReszHoz 120; ReszList 161, 177; BielSen 7; KochPam 81; ActReg 82, 93; GostGospSieb +3v; KochFrag 26; LatHar 192, 197, 419, 438, 727; Przyſtąpćie/ á oglądayćie mieśce gdźie leżał Pan. WujNT Matth 28/6, Matth 22/11, 28/1, s. 123, Mar 12/15, Luc 14/18 (18); SarnStat 863; SiebRozmyśl F4v [2 r.], Gv, I, K4; SkarKaz 6b, 519a; Nie daleko ſtąd trzy oſtrowy mamy/ Myśliborſki z nich naprzod oglądamy. KlonFlis G, F4v, G2 [2 r.]; KlonWor 66.

oględać czego [funkcja supinum = do oglądania] (1): iż też żoná Acháſowá z Krolem ná on cżás/ oględáć murow [...] chodziłá CzechRozm 135v.

oględać kogo, co jakie(go) [= że jest jaki(e)ś, z imiesłowem: jak coś robi, coś się z nim dzieje] (10): iego ieden znáiomy [...] Wſzedſzy k niemu do więźienia. [...] A gdyż go ſmutnego oglądał/ Táko go ſłowy poćieſzał BierEz G4; niéktorzy ſnich ten dziw [...] miedzy ludzmi roznieſli/ tak ijż z Ieruzalem ij z ijnſſych miáſt wielé ludzi przychodziło oględatz Lazarza żywégo. OpecŻyw 68v, 19v, 142; PatKaz III 101v; ná iego ośiełká ſyná wſadził/ y wnet go zdrowego y na nogach chodzącego oglądał. SkarŻyw 472; LatHar 197 [2 r.], 709; SiebRozmyśl Gv.

oględać kogo jakim (2): Więc ſobie żonę obiorę/ Od cney mátki rządną corę. Y kto mi ſwey dziewki nie da/ Gdy mię ták rządnym ogląda. BierEz Q3; oglądałem ćię Boga mego w ćiele/ nieſtworzonego ſtworzonym SkarŻyw 113.

oględać co w czym [= w odbiciu] (5): ktory [topazyjon] tákowey iáſnoſći bywa/ iż w nim oſobę ſwoię ogląda HistAl G3v; SienLek 27v; RejPos 270v. Cf »w (z)wierciedle oględać«.

oględać kogo, co w czym [= w jakiejś sytuacji, w jakimś stanie] (5): LubPs P5v; RejWiz 23; Wynidzćie á oglądayćie cory Cyiońſkie krolá Solomoná w koronie BudBib Cant 3/11; oglądałem wielkość Boſką w máłośći SkarŻyw 113, 113.

oględać kogo, co gdzie [= znajdujące(go) się gdzieś] (14): Ezop gdy przyſzedł do łáźni/ Oglądał wielką ćiżbę wniey BierEz D3v, K4; Oto czeſarzu ogląday to znamyą nanyebye, a day bogu czeſzcz PatKaz II 58; FalZiołUng V 119v [2 r.]; Leop *B2; SienLek Vuu4; ná thákimże go [Chrystusa] pewnie obłoku záſię oglądacie gdy przydzye ſędzić ſpráwiedliwego ſądu ſwego. RejAp 161v, 187v; RejPos 118, 120v; MWilkHist Lv; KochPhaen 5. Cf oględać co u kogo gdzie.

oględać co u kogo gdzie (1): vidzialem thego tho gospodarza rannego v ktoregom ogladal trzy rany w recze prawey ZapWar 1550 nr 2674.

oględać kogo, co ze zdaniem przydawkowym orzekającym [zawsze zaimek pytajny] (10): Oglądáy ciało moie panieńſkié/ [...] iakotz drży OpecŻyw 100v; Czart [...] za biezał na drogę Aby ogledał ty pozwane Ziaką ſprawa ýda RejKup x4v; Leop Ex 3/3; Przypłynąwſzy Kolumbus pod wyſep Ioannę mieſiącá Liſtopádá chćiał gi oględáć iáki ieſt. BielKron 440v; KuczbKat 100; RejZwierc 186v; podźmy aż do Betlehemá/ á oglądamy rzecż tę co śię ſtáło BudNT Luc 2/15; SkarŻyw 91, 500; MWilkHist Lv.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (5); zaimek pytajny (16), zaimek względny (7), jes(t)li (2), iż, że (2), li (1)] (28): Idźcie też á oglądajcie/ O ktorym ták pilnie gadaćie. BierEz B4; Oglądáycie iakotz ſromotnie ij nędznie ſtoij moy ſyn miły OpecŻyw 125v; Oglądáy moy mily ſynu/ iżci nikakiéy od ciebie odſtępitz niemogę OpecŻyw 143, 81, 100, 100v, 107v, 131v, 141, 143v; HistAl L2; MurzNT Ioann 1/39; LubPs V; Leop Ion 4/5, Ioann 1/39; RejAp BB5v; Wynidź á ogląday znaſzli tego cżłowieká. HistRzym 46, 42, 79; RejPos 86; Céſarz to oglądawſzy co Skárbek vczynił/ Habdánk z ſwymi iął mówić BiałKat d4v; przy wſzytkich ſkrzynię przynieść roſkazano/ Ieſli ſpełná piecżęći pilnie oglądano. HistLan Fv; BudNT Mar 5/15; SkarŻyw 310; Boże day być ſię dobrze ná wſzytkim wodźiło/ Byś wezdrowiu oglądał/ ná coć pátrzáć miło. KochFr 20; LatHar 736; vyźrzawſzy [...] co ſię sſtáło/ [...] oznaymili to w mieśćie y po wśiách. Y wyſzli áby oglądáli co ſię było sſtáło WujNT Luc 8/35, Mar 5/14.

2 os. imp »oglądaj(cie)« w funkcji prezentującej ‘oto jest’ (5): MOgl anioł wziątz onę ſukienkę/ ij vkazatz ią bogu oyttzu rzekątz. Oględáy boże oytcże ſukienkę ſyna twégo OpecŻyw 103, 129v; PatKaz II 62; gdyż ſpráwował iednę rybę nálasł w niey klucże kthore był w morze wrzućił [...]. Y záwołał rzekąc: Oglądayćie klucże ktorem był w Morze wrzućił HistRzym 38v; MWilkHist G2v.

W połączeniach szeregowych (6): OpecŻyw 2; PatKaz III 129v; SeklKat R3; inſze rzecży przez widzenie oglądamy/ drugie przez ſluchánie pobacżamy/ drugie po wonnoſći prziciągamy/ niektore przez dotykánie cżuiemy/ á inſze też przez vkuſzenie ſmakuiemy. HistAl K4; RejPos 135v, 263v.

W przeciwstawieniu: »usłyszeć ... oględać« (1): Nieſzcżęſcie [postać alegoryczna] wyſtąpi [...] oſoby [= wyglądu] ſuche/ blade/ nieprzijemne/ ale rzecży [= mowy] krzykliwe a wſporne: tak iż łátwiey go niekto mogł vſłyſzećz niż oględać ForCnR D4.

W porównaniu (1): wyſzczyrzay ty y wytrzéſzczay oczy ſwé iáko chceſz/ ták ty ią [egzekucyję]/ wzgárdźiwſzy Kápłaná oglądaſz/ iáko nietopérz wzgárdźiwſzy świátłośćią/ ſłóńce widźi. OrzQuin F2v.

Zwroty: »oględać dowodnie« (1): gáydy álbo dudy gdy ſłyſzeli piſzcżąc/ mnimáli być áby to źwierzę tákie głoſy puſzcżáło. A gdy im dáli oględáć dowodnie/ mnimáli być Anielſką ſkorę BielKron 451.

»jawnie oględać« (2): Bo ty yáwnye oglądaſz ocżyma ſwoimi/ Iáka też ſpráwá będzye z grzeſzniki ſproſnemi LubPs V, V4v.

»oglądać krąg słoneczny« = żyć (1): Wielka nádemną łáſká twoiá: Práwieś mię wróćił od podwoiá Piekielnéy furty/ ábych wieczny Oglądał ieſzcze krąg ſłoneczny. KochPs 129.

»obliczym w oblicze, twarzą w twarz, oblicznie oględać« [w tym: twarzą w twarz albo oblicznie 1 r.] = facie ad faciem contemplari HistAl [szyk zmienny] (2:1:2): Iozeph maryą oblyczym w oblycze nyemogl oglądacz yſz yą przy począczyu duch ſzwyąty był napelnyl {laſzky} a przeto na nyą nygdy ſzmyele nyepatrzyl aſz ſyą criſtus myly narodzyl PatKaz III 110; HistAl A4; KromRozm II n4v; KuczbKat 100.

»oczyma (okiem) (swemi, cielesnemi) oględać« = cadere sub oculos Mącz [szyk zmienny] (23): Wezrzy na mię miły cżlowiecże/ a oglądáy okiem miloſiernym/ ſercem gorzkiém/ tzo cirpię zacię OpecŻyw 141; RejJóz P5v; LubPs V; RejWiz 120; BielKron 133v; Mącz 28d; Abowiem toć ieſt táiemnicá á ſpráwá wiáry ſwiętey/ wierzyć rzecżam niepodobnym/ ktorych áni ocżymá oględáć/ áni rozumem ogárnąć nie może. RejPos 67v, 43v, 55v, 58, 78, 120v (14); WujJudConf 138v; KochPs 71; WujNT 324.

»słońce oględać« = wyjść na zewnątrz (1): Boże vchoway w inych ſtronach pijánego vyrzeć/ [...] tám ſchowáią gdzie pewnie ledwe drugiego dniá ſłońce ogląda. RejZwierc 60v.

»świata (ani słońca) nie oględać« = nie urodzić się, nie żyć (2): Co ieſliby cie potkáć miáło/ ſnadź było lepiey nigdy thego żywothá nie znáć/ áni tego nędznego ſwiátá/ áni ſłońcá oględáć. RejPos 147; KochTr 5.

»nie oględáć światłości« = umrzeć (1): Aleć on poydźie za potomſtwem oycow ſwych/ á áż ná wieki nie oględa ſwiátłości [non videbunt lumen]. BibRadz Ps 48/20.

»w (z)wierciedle oględać« (2): A przeto dobrze Socrates przikazował/ iżeby młodziencżykowye wyobrażenie ſwoye w wierćiedle czeſto oglądali KwiatKsiąż B4; RejPosWstaw [212]v.

Szeregi: »oględać a (i) doświadczyć« [szyk 1:1] (2): Rzekł pothym Pan: Iż Thomaſzu oglądałeś mnie y doſwiádcżyłeś/ tożeś vwierzył. RejPos 118, 207v.

»patrzyć (a. patrzać) a oględać« (2): BierEz E2v; Haruspex, [...] Práktykars który pátrząc á oglądáyąc wnętrznośći bydląt ofiárowánych práktikował. Mącz 17b.

»przebaczyć a oględać« (1): Poſłał tedy Iozue s Setym dwu ſzpiegierzow do Ierychá miáſtá/ áby ie przebacżyli á oglądáli. BielKron 46v.

»przypatrować się i oględać« (1): Ktorzy ćię vyzrzą przypatrowáć ſię tobie będą/ (y) oglądáią ćię [ad te prospicient: te contemplabuntur] (rzekąc)/ ten li to mąż ktory trząsł ziemią/ y ſtrząſał kroleſtwy? BudBib Is 14/16.

»oględać i (u)słyszeć« [szyk 2:1] (3): Ktorym [Aleksandrowi i książętom] rzekł ſtárzec/ Alexander ty oglądaſz cżego cżłowiek cieleſny nigdy nie ogląda/ y vſlyſzyſz to cżego nigdy cżłowiek ziemski nie vſlyſzy [videbis que carneus homo non videt et audies que nunquam homo terrenus audivit]. HistAl L2; RejAp 190.

»widzieć i (a, ani) oględać« [szyk 2:1] (3): PowUrb +4v; Anekthánábus wſzedł ná páłac krolewski áby tám krolową Olimpią oglądáł á iey cudnoſć widział [ut conspiceret et videret] HistAl A2v; WujNT 324.

W przen (16): Iż w tim ma być vwielbion Ociec iego ſwięthy/ gdy ogląda wdzięcżny owoc z winnice tey/ á obacży żechmy byli wierni náſládowcy iego. RejPos 59v; Podźmy áż do Bethlehem/ á oglądaymy to ſłowo ktore ſię sſtáło WujNT Luc 2/15.
Fraza: »oko (oczy) ogląda(ją) (a. oględać może)« = oculi conspecturi sunt Vulg; vidit oculus PolAnt [szyk zmienny] (13): RejJóz P7v; Pirwſſe zácżęcye w żywocye tego cyáłá mego/ Oglądáły możne ocży Pánye Boſtwá thwego LubPs eev; Leop Iob 19/27; A tey drogi áni ptak wie/ áni iey oglądáło oko ſępie. BibRadz Iob 28/7, Iob 13/1, 20/9; RejAp BB5v, 7v [2 r.]; RejPos 135v, 148v, 263v; BudBib Iob 7/8.
Zwrot: »oblicze (a. obliczność), osobę [czyją] oględać« = patrzeć na kogoś (2:1): Oblicża Bożego cżłowieka nie ogląda BielKron 35 marg, 35; iżem ſie iuż dáley/ nie mogłá zátrzymáć/ Ażbych doſzłá oſobę W.M. oglądać. PaxLiz E3.
Przen (28): LubPs I4v; Iż v ciebieć moy miły Pánie ieſth ono źrzodło żywothá/ á przez imię twoie záwżdy oglądamy ſwiátłość ſwoię. RejAp 178; SkarŻyw 115; ArtKanc O4.

oględać na kim (1): Chce tedy P. IEZVS ábyſmy twarz Oycá náſzego niebieſkiego ná ſobie mieli [...]. Bo ſię do nas nie przyzna/ gdy tey twarzy ſwey ná nas nie ogląda. SkarKaz 278b.

oględać przy kim (1): morze oglądawſſy przy nich moc boſką vćiekáło przed niemi/ á Iordan y ine rzeki muſiáły ſie wſpák obrácáć. RejPs 169.

oględać w kim (2): abychmy wzdy kiedy oczywiſcie oglądali onego ſyna twego [...]: abowiem wniem bychmy iuſz mogli oględac wſſytki podobienſtwa wielmoznego boſtwa twego RejPs 121; SkarJedn 15.

oględać czym w czym (1): iż ten máły świát człowiek/ wſzyſtkich rzeczy właſność y przyrodzenié w ſobie zámyka/ co ſye okázuie z rozmáitych ludzkich zwyczáiów: bo ácz w nim pſá/ lwá/ byká/ tułowem niewidźiſz/ á wſzakże w nim właſność tych żywiołów ſmyſłem ſwym oglądaſz SienLek Ttt4.

Frazy: »oglądały oczy« (1): [modlitwa po przyjęciu komunii] OGlądáły dniá dźiſieyſzego ocży moie/ z Symeonem [...] ćiebie Pánie IEzu Chryſte LatHar 237.

»słońce [kogo] ogląda« = ktoś zostanie odnaleziony (1): nalezyon był nyktory grob wktorym lezal czlouyek ſlotą blachą mayącz napyerſyach na ktorey bylo napyſano [...] o ſloncze czaſu heleny y conſtantina czeſarza za ſyą myą oglądaſz PatKaz III 103v.

Zwroty: »oglądać jawnie« (1): on ná cię tákież záwoła przez Duchá s. [...]: Chodziſz tedy moy namileyſzy ſynacżku/ chodziſz nędzny á niedowierny Tomaſzu/ á iuż ogląday iáwnie rány moie/ ktorem ia vćirpiał dla nędznego zbáwienia twego RejPos 121.

»jako we źwierciedle oględać« (1): Wizerunk, właſny żywotá cżłowyeká pocżćiwego/ w ktorym iáko we źwierciedle/ ſnádnie káżdy ſwe ſpráwy oględáć może RejWiz kt.

Szereg: »doźrzeć albo oględać« (1): Thym miáſtem pięknym coż inſzego mamy rozumieć/ iedno Zbior wiernych Páńſkich [...]. A tego miáſtá ktho chce doźrzeć álbo ie oględáć/ [...] muśi iáko Ian ſwięty wyſtępić z myſlámi ſwemi ná gorę/ opuśćiwſzy ty márne á ſproſne niſkośći ſwiátá tego. RejAp 181v.
a) Poznać Boga (11): OpecŻyw 187; RejPos [136]v; Przeklęta/ przeklęta niech będźie ślepotá/ dla ktorey nie mogłem świátłośći niebieſkiey oglądáć. LatHar 568.

W połączeniach szeregowych (3): BiałKat 331; zátyło ſerce ludu tego/ á vſzymá ćięſzko ſłyſzeli/ y oczy ſwe zámrużyli: żeby kiedy oczymá nie oglądáli/ y vſzymá nie ſłyſzeli/ á ſercem nie zrozumieli/ y nie náwrócili ſię/ á vzdrowiłbym ie. WujNT Matth 13/15, s. 139.

Fraza: »oko (oczy) oględa(ją)« [szyk zmienny] (3): RejPos 57v, 58; Ieſli ſam [Panie] nie tárgnieſz/ á wwiedźieſz do śiebie/ Oko żadnego z nas nie ogląda ćiebie. GrabowSet C.
Zwroty: »oczyma oględać« [w tym: oczyma dusze (1), myśli (1)] = videre oculis Vulg (4): iż go w ſerczu ſwym pozna/ á ocżymá niewinncy [!] duſze ſwey ogląda: iuż áni ſmierć/ áni żadna rzecż nie będzie ſtráſzliwa iemu RejPos 55v, 58; WujNT 139, Matth 13/15.

»wiarą oględać« (1): Gdy do vczćiwégo ółtarzá przyſtępuieſz/ ábyś pożywał zbáwiennégo pokármu y napoiu: święté ćiáło Bogá twégo wiárą ogląday/ vmyſłem dośięgay/ ſercem przyymuy BiałKat 331.

Szereg: »oględać a (to jest) poznać« [szyk 2:2] (4): Iż áni ſmierć/ áni żaden ſtrách thobie ſtráſzen nie będzie/ gdy oglądáią á poznáią ocżj twoie zbáwicielá ſwego RejPos 58, 55v, 57v, 58.
b) Z podmiotem oznaczającym miejsce: ktoś, coś był(o) gdzieś (3): Przypátrzćie ſię y zádrżyćie/ iákie cudá Rzym ogląda ReszList 180.

oględać kogo jakim (1): tákim ćię Inflanty W tym czáśie oglądáły/ y Moſkiewſkié kąty KochJez A3v.

Fraza: »świat [kogo] nie ogląda« (1): Ieſzcze máluczko: á świát mię iuż więcey nie ogląda [mundus me iam non videt]. WujNT Ioann 14/19.
α. Widzieć, patrzeć na Bogu po śmierci, tj. osiągnąć zbawienie (77): OpecŻyw 37, 149v; PatKaz III 144v; RejPs 23; SeklKat R2; KromRozm I C; MurzNT Luc 9/27; A będzyeſz ſie ták ſpráwował w myſli ſwej wſſetecżney/ Wyerz mi iże nye oglądaſz ſwiátłośći ſwey wdzięcżnej LubPs N2v; GroicPorz kk4; Leop Iob 19/26, Matth 5/8; RejAp 186; Owſzem iáko Páweł ſwięty powieda/ iż ći ludzye ſwowołni/ cudzołożni/ opilce/ obżerce/ nie oglądáią kroleſtwá Bożego. RejPos 185, 9v, 24v, 68, 128, 128v (12); A choć moiá ſkorá y to ćiáło zgryźione będźie/ iednák przedśię w ćiele moim oglądam Bogá. GrzegŚm 4, 4; Błogoſłáwiony cżyſtego ſercá/ ábowiem ten Bogá y łáſkę iego ogląda. RejZwierc 190, 136, 140v; Y gdy ią drápáć y bić pocżęto/ rzekłá: Co mię łechceſz/ cżyń prędzey/ co cżynić maſz/ ábych tego oglądáłá ktoregom miłośćią ziętá SkarŻyw 125, 15, 70, 305, 520, 566; KIedyż ia téż Páná ſwégo/ Oglądam w pałacu iego? KochMRot B3v, A3v; ArtKanc P18; KołakSzczęśl B2; A powiedam wam prawdźiwie: iż ſą niektorzy tu ſtoiący/ ktorzy nie vkuſzą śmierći/ áż oglądáią kroleſtwo Boże. WujNT Luc 9/27, Matth 5/8, Ioann 17 arg, 24, Hebr 12/14; WysKaz 22, [23]; SkarKaz 123b, 210a; OD Bogá wſzytko/ Pan to dobrotliwy/ Ktoremu śpiewáć/ iáko on ſzczęśliwy Aniołow zaſtęp/ niemogę/ choć żądam [!]/ Aż go oglądam SzarzRyt B4.

oględać kogo jakiego (2): IESV moy/ ktorego tu mam zákrytego/ Kiedyż ćię wżdy oglądam od zaſłon wolnego? LatHar 387. Cf »oględać [kogo] jawnego«.

oględać kogo kim (1): Spraẃże też tho w nas odkupicielu náſz/ ábychmy [...] według woley twey żyiąc cżekáli onego chwálebnego przyſcia twego/ á tám cie oglądáli łáſkáwym á zbáwiennym RejPosWstaw 111.

W charakterystycznych połączeniach: oględać anjoły, Baranka, (Pana) Boga (23), bogactwa i skarby [Boga], bostwo [Boga], chwałę (2), krola wiecznego, krolestwo boże (niebieskie, twoje) (8), oblubieńca (2), Odkupiciela (2), Pana (9), rozkoszy przybytkow Stworzyciela (2), Syna, światłość (3), własność boskiej osoby, Zbawiciela (6).

Zwroty: »oględać [kogo] jawnego, jaśnie« [szyk zmienny] (1:1): RejPs 39; Niech ćię [Jezu] oglądam po śmierći iáwnego. SkarŻyw 203.

»oczywiście oględać« (2): racz nas miłoſciwie ktemu przywieſc [...] abychmy wzdy kiedy oczywiſcie oglądali onego ſyna twego RejPs 121; RejPos [154].

»okiem w oko oględać« [szyk zmienny] (8): RejAp BB5v, 70v; A dopirko oglądacie okiem w oko mnie Oycá moiego/ y to com ia wam ſpráwił v niego RejPos 131, 128, [137], 207, 266, 319v.

»na oko oględać« (1): Trzymayże mię mocno Pánie w tym złączeniu z tobą/ [...] ábych [...] do gory Horeb doſzedł/ gdźie ćię ná oko oglądamy ćiebie BOże odkupićielu náſz. SkarKaz 162b.

W przen (14):
Fraza: »oglądają oczy [czyje]« [szyk zmienny] (7): ia záſię pewnie po śmierći ſwoiey powſtáć mam/ á thám oglądáią ocży moie Páná á zbáwicielá mego. RejPos 112, 68, 128, 221v, Oooo3v [2 r.]; RejZwierc 141.
Zwrot: »oględać oblicze [boże], twarz [bożą]« = oglądać Boga; videre faciem PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (5:2): BibRadz Ps 16/15, Apoc 22/4; RejAp 188v; BudBib Ps 16/15; WujNT Apoc 22/4; ieſli z nowu nie wpádnie w grzech/ ogląda z niewymowną rádośćią ſwoią twarz Bogá wiecżnego. WysKaz [23]; ábym téż po śmierći moiéy mogłá oblicze iego święté oględáć SiebRozmyśl L4v.
a. Przeczytać (17): Diar 38; że nigdy nie iadł áż pierwey tablicżki od Mátki o nim nápiſáne oglądał HistRzym 36, 36; SkarJedn 88, 293; ActReg 60; Phil O; vſtáwiamy/ áby káżdy Biſkup w ſwym Biſkupſtwie oglądał Przywileie tákowych klaſztorów SarnStat 207, 1072, 1114, 1264.

oględać co [= dowiedzieć się, zapoznać się z czymś czytając] (2): Ktori [piskorz] iuz ieſt wypiſany miedzy ribami morzkiemi. w Capitulum. 98. Ktorego tamo naturę oglądaſz. FalZioł IV 44a. Cf oględać co w czym.

oględać co w czym (1): to może kożdy oględáć w wáſzych Aiendach y Mſzałach. KrowObr 100.

W połączeniu szeregowym (1): iednoś ty ſam tey doſtoynośći/ iż możeſz otworzyć/ przecżyść/ á oglądáć thy kſięgi RejPos 345v.

W charakterystycznych połączniach: oględać (prawne) dowody (3), księgi, list(y) (4), pismo, prawa dzierżenie (2), przywileje, rejestr, słowa, tabliczki, testament; oględać w ajendach, w mszałach.

Zwrot: »oczyma oględać« (1): To ſą ſlowá właſne s kxiąg wáſzych [...] wypiſáne/ ktorem tu dla tego nápiſał/ áby kożdy wierny krześćiáńſki tzłowiek/ nietylko otzymá ſwemi oglądał/ ále teſz y rękomá [...] námácał KrowObr 129.
Szereg: »oględać a obejrzeć« (1): oglądáy a obezrzy dobrze piſmo wſſytko OpecŻyw 76.
W przen (1):
Fraza: »oględały oczy [czyje]« (1): vpominaj duſzę ſwoię/ ábyś nie zápominał ſłow Páńſkich/ kthore oglądáły ocży twoie RejPos 63v.
b. Dokonać urzędowych oględzin, przeglądu, inspekcji, obdukcji (34): yshem ya nyenasheth nadom slyachathney anny shony Nyegdy slyachathnego Maczyeya vylkowyskyego [...] anym vczynyl wpothwoyach y vedrzewyu wszyennych trzechnasczye karbow gwalthem kthore rany y karby wosny vczash oglądał ZapWar 1521 nr 2272, 1504 nr 1920; MetrKor 34/135v; yz tesz naszi poddany mayą okazowacz granycze nasze po okazaniv livdzy Thureczkych Za ktorimi tesz Thurczi yachacz a one ogledacz bedą LibLeg 11/26, 10/70, 11/78, 158v; Leop Lev 14/3; UstPraw E2; WyprKr 1v; BibRadz 1.Mach 7/7; BielKron 216, 216v, 398v, 406; BudBib Lev 14/4, 1.Mach 7/7; A poſtánowiwſzy kápłáńſkie y kośćielne rzecży: gdy miał v portu w okręt wśiádáć/ krol przyſłał/ y puſzcżáć go nie kazał: poki by wſzytkiego iego ſtátku y máiętnośći iáko iakiego cżłeká podeyrzánego y przychodniá nieoglądano. SkarŻyw 335; GostGosp 100, 108, 116, 165; iż ná tychże Séymiéch Powiátowych będźie wolno tymże Káſztelanóm niemocné/ którzy ná woynę nie mogą iecháć/ [...] oględáć SarnStat 300, 88, 90, 469, 843, 1160, 1198.

oględać co, ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): [Rewizorom poruczyliśmy] áby Káncellárią Ziemſką [...] y plác iéy iáko wielki był/ oglądáli. SarnStat 1154.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: jeśli (2), zaimek pytajny (1)] (3): Potym [kapłan] wnidzye á opatrzy ieſli ieſt zarázá trądowa ná domu/ [...] wynidzye z domu á záwrze gi zá ſiedḿ dni/ ſiodmego dniá záſię przydzye ogląda ieſli ſie ſzerzy álbo vmnieyſza ráná. BielKron 37, 37; ma Hetman [...] lud Rycerſki ſzykowáć y oględáć iáko ktory w ſwey ſpráwie ma ſtać BielSpr 8.

W charakterystycznych połączeniach: oględać doległości, dowody, karby, kościelne niedostatki, krzywdy, lud (rycerski) (2), majętności, niemocne, plac, pola, popalenie, po trosze nasienia każdego zboża, rany, rzeczy, statek, statki robotne, szkodę (3), wielkość imion, wojsko, znaki graniczne (2).

Szereg: »rewidować i oględać« (1): ćiż Rewizorowie którzy ná rewizią dóbr poiádą/ rewidowáć y oględáć ie máią SarnStat 399.
c. Przeżyć coś, być czynnym lub biernym świadkiem jakiegoś wydarzenia (zwykle związanego z patrzeniem, widzeniem), niekiedy: doczekać się (275):
α. Móc być z kimś, znaleźć się w czyimś towarzystwie, mieć kontakt, zobaczyć się z kimś, spotkać kogoś (136): BierEz D2 [2 r.], F3v; PatKaz II 62, 62v; BierRozm 26; Bo on [Jakub] będzie nie małą pociechę z tego miał Kiedy ſina y z panem poſpołu oglądał RejJóz Qv, P7v, P8; HistAl A3v, C8; LubPs gg3; Leop *B2, 1.Reg 20/29; BibRadz Ex 14/13, Iob 20/9, Tob 10/8, 11/8; BielKron 18; Mącz 494a; Coś to vcżynił o Gwido? iuſz ćie więcej nie oglądam. HistRzym 83, 21v; ktory [Symeon] miał thę obietnicę od Páná/ iż nie miał vmrzeć aż miał oględáć tego od Bogá obiecánego Zbáwicielá. RejPos 35v; idźcie á powiedzcie tho bráciſzkom moim/ áby ſzli do Gálileey/ á tám mię oglądáią. RejPos [108]v; Aleć nie długo zmieſzkam/ záſię przydę po was/ á nie długo záſię ogłądacie [!] mię. RejPos 128, 3, 24, 55, 55v, [108] (22); BudBib Tob 11/8; BudNT Mar 16/7; KochOdpr B4v; SkarŻyw 15, 51, 118, 134, 311, 480; MWilkHist G3, H4, I; CzechEp 23; Teraz ſye nápátrz pánno/ kogo widźiéć ządaſz/ Kto wié/ ieſli go potym ná wieki oglądaſz KochPam 83; KochFrag 26, 53; LatHar 403; WujNT Mar 16/7, Luc 2/26, 17/22 [2 r.], Ioann 16/22, s. 512 (14); SiebRozmyśl Av; SkarKaz 550a; Ale przyiaćioł wiele záwſze w ten cżás mamy/ Wdoſtátku/ á w nieſzcżeśćiu ich nie oglądamy. CzahTr Cv.

oględać na co [= ktoś przyjdzie na coś] (1): to wieſz/ iż prętki ieſth á nicz nie omieſzka ná wſpomożenie twoie/ á przychodzi k tobie [...] powiedáiąc: iż bárzo máły cżás wynidzye/ iż mię oglądacie ná káżde wſpomożenie ſwoie. RejPos 127v.

oględać w czym, na czym [= kogoś będącego w jakiejś sytuacji] (2): Iuż maſz wſzytko po myſli cżegos pilnie żądał Abys miłego oycża w ſtaroſći oglądał RejJóz P7; Docżekałeś iuż Oycże poćiechy niemáłey/ Iżeś ſyná oglądał ná wyſokiem tronie KmitaPsal A3.

W charakterystycznych połączeniach: oględać bracią (brata) (2), Chrystusa (2), dobrodzieja, dziatki, dzieciątko, gładszą [panią], matkę, niedwornego, ojca, pana (4), pannę (3), Piotra (5), pomazańca (3), rodzice, sprawiedliwego, syna (4), Syna (2), Waszą Krolewską Miłość, wodza, Zbawiciela (3), żonę.

Zwroty: »na oko oględać« (1): [Pan] vkazał ſię Piotrowi. Przez Piotrá iáko głowę y ſtárſzego/ wſzyſcy Apoſtołowie vwierzyli/ y ſami potym ná oko Páná oglądáli. SkarŻyw 599.

»swemi oczyma (okiem moim) oględać« [szyk zmienny] (4): Niechátz ale miły oytcże przydzie rychléy ta godzina/ ijż bych vzrzala mégo iedynégo ſyna. [...] bo duſſa moia pirwéy niebędzie pocieſſona/ aż okiem moijm oglądám doſtoynoſtz iego żądliwą. OpecŻyw 163v, 25v; RejPos 275v; WujJud 239v.

»oględać zdrowo, żywo, żywego, zdrowym, w zdrowiu« [szyk zmienny] (2:1:2:1:1): RejJóz N4; Tedy rzekł Izráel do Iozefá/ Iuż teraz nieżal mi vmrzeć/ gdym ćie żywo oglądał [postquam vidi faciem tuam quoniam adhuc tu vivis]. BibRadz Gen 46/30; BiałKaz D3v; SkarŻyw 349; Iédź w dobry czás/ ábych ćię záś oglądał zdrowo KochFr 52; GórnTroas 49, PaxLiz C3.

Szeregi: »nawiedzić i oględać« (1): mam zámiłowáną piękną Pánnę przed bramą Kámelią/ nigdy vſnąć niemogę/ áſzbych ią náwiedził y oglądał. SkarŻyw 459.

»znaleźć a oględać« (1): O moy miły Pietrze/ [...] iuż wiedz o wielkiey pocieſze náſzéy y ſwoiey/ iżechmy iuż ználezli/ á iżechmy iuż oglądáli ocżymá ſwemi Páná ſwego RejPos 275v.

W przen (24): Apoſtołowie Boży/ [...] ktorzy wſzyſtek okrąg świátá poimáli/ żywe ſłowo przepowiedáiąc/ ktore byli ſwemi ocżymá oglądáli WujJud 239v; WysKaz 2.
Frazy: »oczy [czyje] oględały (a. oko oględało); dać oględać oczom« = viderunt oculi Vulg [szyk zmienny] (15;1): Iuż moie ocży biegaią Snadź krwawe łży [!] wylewaią Podobno ſie vſpadaią Iożepha nie oglądaią RejJóz B4v, P6v; O iuż teraz weźmi miły Pánie mnię nędznego ſługę ſwego w tym pokoiu/ gdyż iuż oglądáły ocży moię tego zbáwicielá ſwego RejPos 55 [przekład tego samego tekstu: RejPos 28v, 35v, 55v, 58, RejZwierc, SkarŻyw 583, LatHar, WujNT], 28v [2 r.], 35v, 55v, 58; RejZwierc 167v; SkarŻyw 583, 599; LatHar 103, 223, 528, 531; WujNT Luc 2/30.

»[kogo] nie oględa śmiertelne oko« = nigdy takiego nie będzie (1): boię ſie iż/ iáko oney Rzecżypoſpolitey Platonowey/ thák też tákiego páná/ nie ogląda nigdy ſmiertelne oko. GórnDworz Ii8.

Zwrot: »oględać oblicze [czyje], twarz [czyją]« = videre faciem Vulg [szyk zmienny] (3:2): Leop Gen 46/30; KochDryas A2; SkarŻyw 599; A teraz oto ia wiem/ że nie oglądaćie więcey oblicza mego wy wſzyścy WujNT Act 20/25, Act 20/38.
αα. Doczekać potomstwa (19): WróbŻołt 127/6; RejPs 195v; LubPs cc6v; Bodayżechmy z ćiebie ani ſyná áni corki nie oglądały ná wieki. BibRadz Tob 3/10; niechay [Pan] mi da tę łáſkę/ ábych mogłá oglądáć ſyny twe z Sary corki moiey BibRadz Tob 10/14, Is 53/10; BudBib Tob 10/14; BiałKaz I4v, Kv; KochPs 68; Nie tjlko mi ćiebie/ ále y potomſtwo twoie oglądáć dał Pan Bog. SkarŻyw 349; ArtKanc N13v; KołakCath B2, B3; CzahTr A4.

W charakterystycznych połączeniach: oględać corkę, dziedziczkę, potomka (potomstwo) (4), syna (6), (pra)wnuki (2).

W przen (1): Da Bog że oglądamy ktorzyć życżym tego/ Buyno ſię wzbijáiące ſzcżepy domu twego. SkorWinsz A3.
Przen: O Chrystusie (3): RejPos 112v; záś wtory ten náſz Adam niebieſki/ gdy przyſzło cżáſow wypełnienie/ ſpráwiony ieſt z niewiáſty procż mężá nád bieg przyrodzony/ áby był oycem wiekow/ á iżby oglądał naſienie długich wiekow trwáiące. CzechRozm 155v, 179v.
β. Przybyć, dotrzeć dokądś, móc być gdzieś (21): BierEz G3v; ábowiem ieſt rzecz pożądliwa ſlugam twoiem/ áby też mogli oględáć kámienie miáſtá przebywánia twego RejPs 148v; HistAl Mv; LubPs V4v; Leop Num 32/11, Deut 1/35, 36; Odrzuconem od oblicżnośći oczu twoich/ á wſzákoż ieſzcże oglądam kośćioł twoy święty. BibRadz Ion 2/5, Deut 1/35, 36, Act 19/21; [przedsięwziął] w dálekie Kráiny ná morze záiecháć/ á wzwiedźieć y oględáć mieyſcá nieznaiome BielKron 440v, 455v; KochPs 164; SkarŻyw 574; KochPam 84; WysKaz 29.

W charakterystycznych połączeniach: oględać Grecyją, kamienie, miasta, kościoł, krainy, kraje, Macedoniją, miejsca nieznane, Rawennę, Rzym, wsi, ziemię (4).

Zwrot: »obecnie oględać« (1): niekthorzy ſchodzili rozmaite Prowincie/ dochodzili nowych ludźi/ zieździli Morzá: áby tylko te/ ktorych byli iácy z kxiąg poználi/ obecnie też oglądáli. Leop *B2.
Przen (3): RejPos 222; Ano y Dawid ná wielu mieyſcżach Páná Bogá prośił/ áby mu dał oglądáć ſkárby w ziemi żywiączych. RejZwierc 167v; SkarŻyw 143.
γ. Być świadkiem jakichś wydarzeń (62): BierEz A4v, I4; proſila/ ijżby iey dál oględatz on cżas ktorego by ſie ona náſwiętſſa panna narodziła OpecŻyw 2; PatKaz III 152v; MiechGlab 47; WróbŻołt 127/5; obyetnicá iż zá ſtátecżność náſzę oglądamy vpádek ſprzećiwnikow náſzych. LubPs K2v marg, M4, V, V6; Leop Iudith 6/19, Sap 4/18; Ale káżdy ktory tych wſzytkich rzecży vydźie ktorem opowiedał/ będźie zbáwion y ogląda zbáwienie moie y koniec wieku wáſzego. BibRadz 4.Esdr 6/25, Ier 29/32, Ez 14/22; BielKron 2; RejAp 96v; RejPos 84 [2 r.], 85v, 261v; BudBib Ier 20/12; CzechRozm 174; SkarŻyw 208; NiemObr 112; Herod tedy vyźrzawſzy P. Iezuſá/ bárzo rad był temu. [...] dla tego/ iż [...] ſpodźiewał ſię iákie cudo oglądáć od niego. LatHar 722, 16, 527; WujNT Luc 3/6, Ioann 7/3, 8/56 [2 r.], 11/40, Act 11/23.

oględać kogo jakiego [= kogoś, z kim coś się dzieje] (2): RejPs 173; Iuż dáley zá ſwego wieká/ nie oglądam tu cżłowieká/ w pokoiu mięſzkáiącego ArtKanc P18.

oględać kogo w czym [= w jakiejś sytuacji] (1): Pomni ná mię Iehowo życżliwosćią (ku) ludowi twemu [...]. Abych oglądał w dobroći obráne twoie BudBib Ps 105/5.

oględać co gdzie [= dziejące się gdzieś] (8): LubPs N; BibRadz 4.Esdr 9/8; BielSat D2v; BudBib 4.Esdr 9/8; Coſmy tedy od ſwoich ſtárſzych więc ſłycháli/ To [...] Oglądáliſmy w mieśćie páńſkim niedobytym KochPs 71; BielRozm 27; LatHar 368; Rácz ſię zá mną przyczynić do ſynaczká twégo/ [...] Bym té poćiechy twoié w niebie oglądáłá SiebRozmyśl Lv.

oględać kogo, ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): o śmierć niedbam: Gdy nieprzyiaćielá oglądam: Iż wżdy on pierwey vtonie BierEz I4v.

oględać kogo, ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję przydawkowego (1): ogląda przed ſobą páná ſwego álbo moc iego/ á on borzy przed oczymá iego ſprzećiwniki iego RejPs 136.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (6); zaimek względny (6), iż (1)] (7): RejPs 52; LubPs N; Bog da mi oglądáć to czego żądam nad nieprzyiaćioły memi BibRadz Ps 58/11; RejPos 86; SkarJedn 270; LatHar 368; Oglądáłá [córka syjońska] to iż Pogáńſtwo weſzło do świątnice: gdźie Pánie zákazowáłeś/ áby niepoſtałá nogá iego. PowodPr 9.

W połączeniach szeregowych (2): CO było od pocżątku/ coſmy ſłyſzeli/ coſmy widzieli ocżymá náſzymi/ coſmy oglądáli/ y ręce náſze omácáły o ſłowu żywotá. BudNT 1.Ioann 1/1; WujNT 1.Ioann 1/1.

W charakterystycznych połączeniach: oględać biesiadę (2), chwałę [czyją] (3), cudo (3), czas [jaki] (2), człowieka w pokoju mieszkającego, dobra (2), drogi, dzieła, dzień [czego, czyj] (3), koniec wieku, łaskę, majestat (2), męstwo, moc, nieprzyjaciela, obrane, Pana, pociechy (wiernych) (2), początek [czego], pomstę, rozmowę (2), (pańską) sprawę (4), srogości niewiernych, strach, upad(ek) [czyj] (2), wybawienie (2), zapłatę, zatracenie [czyje], zbawienie zborzonego sprzeciwnika.

Zwroty: »oględać jaśnie« (1): GDyżeśćie śię [...] zeſzli ku tey ſpráwie świętey [na chrzest św.]/ ábyśćie oględáć iáſnie mogli/ pierwſzy ſkutek y wſtęp łáſki páńſkiey nád vpádłym cżłowiekiem KarnNap A3v.

»oględać oczyma« [szyk zmienny] (3): nie oznaymiliſmy wam mocy y przyśćia Páná náſzego Iezu Kryſtá/ bawiąc ſię báśniámi zmyſlonymi/ ále oglądawſzy ocżymá náſzymi máieſtat iego. BibRadz 2.Petr 1/16; RejPos 86; SkarJedn 270.

»na oko oględać« (1): Owa to cochmy przed tym z dáleká ſłycháli/ Tochmy ná oko w myeſcye Pánſkiem oglądáli LubPs N.

W przen (4):
Fraza: »oględały oczy [czyje] (oko [czyje] oględa)« [szyk zmienny] (4): oko moie ogląda tákie zwyćięſtwo/ iakie by iedno kto rad widział nád káżdym nieprzyiaćielem ſwoim. RejPs 137v, 52; BudNT przedm a4v; SkarŻyw 113.
Przen: Z podmiotem oznaczającym miejsce: coś się gdzieś dzieje (3): Wſſytki gránice zyemye yáwnye oglądáły/ Spráwy Bogá náſſego co ſye możnye sſtáły LubPs V6v; BudBib Ps 97/3; KochPs 148.
δ. Doświadczyć, doznać; poznać (56): WróbŻołt 88/49; A ſnadz bych ſie był nádzieią niećieſſył iż mam pewnie oględáć páńſkie miłoſierdzie wkráginie wiecznie żywiących ludzi RejPs 39v, 181v; SeklKat M3v; HistAl E6v; Abowyem ktory cżłowyek chce náucżyć ſie tego/ Aby dni dobre oglądał zá żywotá ſwego LubPs I2, G3, T5v; Leop 2.Par 20/17, Iob 9/25, Hebr 11/5, Apoc 18/7; BibRadz I 276b marg, Ps 33/13, I 316a marg, Is 53/11, Ier 20/18; RejAp 9v; A pomni ná to/ iż ieſli záchowaſz ſtale powinność ſwą Pánu ſwemu/ oglądaſz/ [...] ieſzcże zá żywotá pociechy ſwoie. RejPos 24v, 9v, 21v, 24, 112v, 128 [2 r.], 160, 181v [2 r.]; GrzegŚm 25; SkarŻyw 429; KołakCath Bv; Kto wierzy w Syná/ ma żywot wieczny: á kto nie wierzy Synowi/ nie ogląda żywotá WujNT Ioann 3/36, Luc 2/26, Act 2/27, 13/35, Hebr 11/5, 1.Petr 3/10; SiebRozmyśl F4v, Gv; Záżywayćie w weſelu záwſze tego świátá. Do tąd/ áż wáſzych poćiech táką oglądaćie Licżbę; iák wiele piaſku w Wiślney wodźie maćie. SapEpit B4v. [Cf też α. s. 78a: RejZwierc 190.]

W charakterystycznych połączeniach: oględać błogosławieństwo, boleść (koniec boleści) (2), dni dobre (3), dobra żywota wiecznego, dobrodziejstwo, gniew, miłosierdzie (2), nasycenie, nieśmiertelność, obietnicę, pociechę (liczbę pociech) (6), pomoc pańską, pracą, radości (3), rozkochanie, skażenie (nakażenie) (3), srogość, szczęście, śmierć (6), zapłatę (radość zapłaty) (3), żałość, żywot (wiecżny) (2).

Szeregi: »doczekać i oględać« (1): iż ten doſtoyny ſwięty [...] tákich rádośći/ [...] ieſzcże zá żywotá docżekał y oglądał. RejPos 24.

»oględać i używać« (1): iż ciáło káżde wierne ma záſię z mártwych wſtháć/ á oględáć y vżywáć wiecżnich rádośći ſwoich. RejPos 112.

W przen (13): LubPs H3v; Otom ſię ſtał wielkim/ [...] y ogłądáło ſerce moię wielkoſć mądroſći y vmieiętnoſći. BibRadz Eccle 1/16; powiedział o onych/ ktorych był wezwał ná gody ſwoie/ á oni ſie vdáli zá woły/ zá wſiámi/ zá żonámi/ iż do ſmierći nie oglądáią wiecżerzey moiey. RejPos [36]v, 83, 83v, 84, 84v, 86 [2 r.]; Záprawdę/ záprawdę mowię wam: Ieſli kto záchowa mowę moię/ śmierći nie ogląda ná wieki. WujNT Ioann 8/51 [przekład tego samego tekstu: LubPs, RejPos 83, 83v, 84, 84v, 86 [2 r.]].
Fraza: »oczy (a. oko) [czyje] ogląda(ją)« [szyk zmienny] (3): Wſpomniż iż żywot moy ieſt iáko wiátr/ á oko moię nie ogląda [non revertetur oculus meus ut videat] powtore ſzczęſćia. BibRadz Iob 7/7, Is 30/20; LatHar 640.
Przen (1):
Fraza: »w nadziei oględać« (1): posługowánie [proroków] ich wrzkomo nam było pożytecżnieyſze niż onym/ gdyż iuż otrzymáliſmy łáſkę Kryſtuſowę/ á oni ią tylko w nádźiei oglądáli. BibRadz II 128b marg.
d. Stwierdzić, przekonać się, zrozumieć (nie tylko za pomocą wzroku) (59): OpecŻyw 132v; PatKaz II 46; PatKaz III 140v; GlabGad M6v; RejPs 107; A chceſz y o czyſcu Lutrowę odmyennoſć oględáć? KromRozm I I4v; BibRadz 2.Par 18/24, Is 5/19, Ioann 7/3; OrzQuin A2, C2v; BudBib Ez 14/22; SkarŻyw 81; Vżycż nam ſercá o to y ſam rácż bydź z námi/ Niech Pogánin moc twoię ogląda nád námi. CzahTr G4.

oględać co [= stwierdzić obecność czegoś] (1): ſól we łzách poſmákuieſz/ śiárkę z nitrzyną iáśnie oglądaſz SienLek Vuu4.

oględać kogo, co jakie(go) (4): záwſze ich w potrzebie ták mężne ogladaſz [!] PaprPan Z4, Aa4v; SkarŻyw A5v, 333.

oględać kogo kim (1): Gdyż Bog ieſt woyſká twego ſam pewnym Hetmánem/ Ktorego ty oglądaſz miłośiernym Pánem. CzahTr F.

oględać kogo z czym [= że ktoś ma coś] (1): Bo oglądaſz to dzyecię nie z dzyećinną głową RejWiz 32.

oględać co w kim (1): A tu obácż iż w káżdym ieſt oſobna iſtność. W káżdym ſnádnie oglądaſz moc y ſpráwę dziwną RejWiz 113.

oględać z czego (2): OpecŻyw 144; iáwnie widźićie/ iáko y władza Królewſka/ tákże wolność Króleſtwá poddánégo Królom/ wſzytká z rąk Kápłáńſkich wiśi: co iáwnie oglądaćie ieſzcze z Koronácyéy Saulá Królá OrzQuin V.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (4); iż, że (12), zaimek pytajny (10), jes(t)li(że) (10), gdy (1), li (1)] (33): OpecŻyw 185v; WróbŻołt Ev, 52/3; Waſza królewska miłoſc w krotcze to oglądaſz Ze ſie nicz nie omyliſz na tym czo pożądaſz RejJóz K7; RejRozm 400; KromRozm I H4; KrowObr 147v; RejWiz 22v; Leop Num 11/23, Bar 2/17; Y oglądáią wſzytki narody źiemie iż ſie wy ozywaćie imieniem Páńſkiem/ á będą ſie was lękáć. BibRadz Deut 28/10, Gen 2/19, 4.Esdr 9/1; OrzRozm B3, I3v; RejAp 12v, 106v, 196; káż vcżynić ofiárę Prorokom ſwoim/ bogu twoiemu/ á ia też vcżynię ofiárę ſwoię Pánu Bogu ſwemu/ oglądaſz cżyię ofiárę Pan wdzięcżniey prziymie. RejPos 10v; BiałKat 123v; BielSat N3; RejZwierc 144, 200v, 260; BielSpr 37v; BudBib 4.Esdr 9/1; Niechay we mnie przebywa/ ten twoy duch dwoiáki/ Odpowiedzyał Heliaſz: trudny to dar táki. Wſzákże kiedy oglądaſz/ gdy iuż będę wzyęty/ Wiedz o tym iż dwoiákiem/ duchem będzyeſz zyęty. HistHel D3v; BiałKaz K3; ModrzBaz 47; SkarŻyw 517; BielSjem 39; Heliaſzá ten woła áby go rátował/ wſzák dobrze oglądamy/ będźieli gó tu miał. ArtKanc D13; to wſzyſtko wiernie ſpiſáć ma/ y tym którzy liczby ſłucháią pokázáć: áby oni oglądáli/ ná wiele Summá pieniędzy królewſkich wychodźi. SarnStat 374.

Zwroty: »oględać jawnie, jaśnie« [w tym: jawnie a jaśnie 1 r.] [szyk zmienny] (4:3): Weźmiſz to wſſyſtko piſánye przedſye/ á ktemu też przyłoż to/ co nyedawno de Interim piſał/ oglądaſz yáſnye/ yáko ſye dáleko yedno od drugyego odſtrzęla. KromRozm I H4; OrzRozm B3; OrzQuin V; SienLek Vuu4; RejAp 106v, 196.

»w przykładzie oględać« (1): iákoż ſam Pan mowi/ iże [...] drzewo złe owoc zły dáie. To iuż w przykłádzie teraz oglądamy. SarnUzn G8v.

»oględać swemi oczyma« (1): Prawdáć iuſz bacżę ieſth/ com ſlyſzáłá w źiemi ſwey [...] o mądrośći twoiey: á niewierzyłám tym ktorzy mi powiádáli/ dokądem ſámá nie przyſſlá/ á nieoglądáłá ſwemi oczymá [donec vidi oculis meis] Leop 3.Reg 10/7.

Szereg: »obaczyć, oględać« (1): Liczćie powiáda [św. Augustyn] kápłany wáſzé od káted⟨ry⟩ Piotrowéy: á w porządku ónym ónych ś. Biſkupów/ który po którym wſtępował ná vrząd/ obáczćie: oglądayćie iż thám ieſt opoká óná BiałKat 123v.
e. Zwrócić uwagę, zastanowić się, rozważyć [w tym: imp (27)] (29): Oglądáy nábożná duſſo króla niebieſkiego ſiedzącego w domu grzéſſnégo miedzy grzéſſnymi OpecŻyw 62v, [127], 131; oglądayże iego poſtępek około kácerſtwá OrzRozm I, F2; Ogląday miły Pánie/ vniżenie moie/ y trudzenie ćiáłá mego BiałKat 171.

oględać kogo, co, ze zdaniem przydawkowym orzekającym [zaimek pytajny: jako] (3): Oglądáy tu duſſo nábożná zbawiciela twégo/ iakotz pokornie miedzy ſwymi apoſtoly ſiedzi OpecŻyw 90, 131v, 141.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek pytajny (16) – jako (5) –, by (1), iż (1), jeśli (1)] (19): Maćiem to mądry oględáć/ Kiedy komu nieco chce dáć: By przod nádárzył onego/ Komu więcey potrzeb tego. BierEz M; Oględáy iuż tu grzeſſny cżłowiecże/ gdzie ſie to ſyn boży narodził OpecŻyw 15; Oglądáy ijż on acż był krol nieba ij ziemie/ a wſſakoż niemiál náſtolek pyſſnych ale tylko proſté odzienié apoſtolſkié OpecŻyw 72; Tu cżlowiecże mily okiem miloſiernym/ na twégo milégo pana wezrzy/ a oglądáy iakotz ſie ſmęci OpecŻyw 99, 8v, 10v, 22, 28v, 30v (16); PatKaz III 94v; Niechay káżdy wierny ogląda [...] y niechay roſsądzi. Ieſli ia co mowię/ álbo piſzę/ zwaſni KrowObr 98.

Szereg: »oględać i rozmyślić« (1): Oglądáy ij rozmyſl tu ſobie o duſſo nábożná/ iaká tam żaloſtz ij boleſtz byla/ gdy ſie z ſynem matka roſtáwala. OpecŻyw 88v.

Synonimy: baczyć, dojźrzeć, obaczyć, obeźrzeć, patrzać, pozierać, przebaczyć, przypatrować się, widzieć.

Formacje współrdzenne cf GLĘDAĆ.

Cf OGLĄDAJĄCY, OGLĄDANIE, OGLĄDANY

KŁ