[zaloguj się]
[pdf]

ROZLAĆ (102) vb pf

rozlać (78), roźlać (24); rozlać PowUrb, PatKaz III, OpecŻyw (2), RejPs, RejKup (2), KrowObr (6), Leop, BibRadz, GórnDworz, RejZwierc (3), BudBib (4), SkarJedn (7), SkarŻyw (24); roźlać RejWiz, KochPs, MWilkHist, OrzJan, WujJud, WerGośc, SarnStat, PowodPr, SkarKazSej; rozlać : roźlać LubPs (3:1), BielKron (7:3), Mącz (1:2), RejAp (2:2), RejPos (10:5), SkarKaz (1:3).

o jasne; w inf -å- (26), -a- (1) GórnDworz; w praet i con wszystkich rodzajów -å- (59), -a- (1); -å- : -a- KrowObr (3:1); w fut e jasne; [w imp -é-].

Fleksja
inf rozlåć
praet
sg pl
1 m -m rozlåł m pers -smy rozlåli
2 m rozlåłeś, -ś rozlåł m pers -eście roźlåli
3 m rozlåł m pers rozlåli
f rozlåła m an
imperativus
sg
2 rozléj
conditionalis
sg pl
1 m rozlåłbych, bych rozlåł m pers bychmy rozlåli
2 m by rozlåł m pers
3 m by rozlåł, by był rozlåł m pers by rozlåli
f by roźlåła m an
con praet
sg
1 m bych był rozlåł
impersonalis
praet rozlåno
participia
part praet act rozlåwszy

inf rozlåć (27). ◊ fut 2 sg rozlejesz (1). ◊ 3 sg rozleje (8). ◊ 3 pl rozleją (1). ◊ praet 1 sg m -m rozlåł (1). ◊ 2 sg m rozlåłeś, -ś rozlåł (4). ◊ 3 sg m rozlåł (26). f rozlåła (1). ◊ 1 pl m pers -smy rozlåli (1). ◊ 2 pl m pers -eście roźlåli (1). ◊ 3 pl m pers rozlåli (13). ◊ [imp 2 sg rozléj.] ◊ con 1 sg m rozlåłbych, bych rozlåł (3). ◊ 2 sg m by rozlåł (1). ◊ 3 sg m by rozlåł (5). f by roźlåła (1). ◊ 1 pl m pers bychmy rozlåli (1). ◊ [3 pl m pers by rozlåli.] ◊ con praet 1 sg m bych był rozlåł (1). ◊ 3 sg m by był rozlåł (1). ◊ impers praet rozlåno (1). ◊ part praet act rozlåwszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Sprawić, żeby płyn wydostał się z tego, w czym się znajdował; effundere Vulg, PolAnt, JanStat; fundere Mącz (95):
a. Wylać płyn [co] (3): [A przeſto/ dobrego cżwicżenia cżłowiek/ pilnyeſie tego ſtrzec ma/ áby názbyt pomáłu á z poſtáwą niechodził/ iáko owi czo potráwy iákye przypráwne nioſą/ gdy ſie boią by czego nieupuſcili/ albo nie rozlali. LorichKosz 4v (Linde); Ktorÿbÿ przÿ sprawie poſpolitei braczkiei vpornie albo teſz nie opatrznie piwo rozlal á ſzkodę vczÿnil, tedy piwo y ſzkodę ma zaplaczicz MetrKor 1576 117/444v.]
Przen (2):

W porównaniach (2): Nyeprzyacyele moi [...] Zginyenya mego [...] prágnący/ Práwye myę yáko wodę ták márnye rozlali/ Kośći me y ſam nyewyem kędy roſpraſſáli LubPs F2; Nie pátrz ná wino gdy płowieie/ gdy ſię záłſnie w śklenicy bárwá iego/ ſnádnieć á głádko wchodźi/ ále náoſtátek vſzcżknie iáko wąż/ á iáko źmija iad roźleie. WerGośc 233.

α. Złożyć ofiarę płynną [komu] (1): przynieſli do Dawidá/ lecż niechćiał iey [wody] pić. Y rozlał ią Iehowie [libavit eas Domino]. BudBib 2.Reg 23/16.
b. [Napełnić naczynie do picia trunkiem, lejąc z jakiegoś pojemnika:
Fraza: »rozlej, nalej« = pijatyka: Nie gromádźi márnotrawcá około śiebie ludźi godnych/ [...] vczty niepotrzené y vtrátné ſpráwuie: cáły dźień co duſzá każe/ rośléy náléy CerGór 130.
Przen [co w co]: ále iſz zakon Boży w rozmaite kxięgi nam rozlano/ ktore nam trudno zawſzdi z ſobą noſic ErazmNow B2v.]
c. Pokryć się płynem wydzielonym z organizmu [co] (1):
Zwrot: »rozlać pot [za kogo]« = o Chrystusie: ponieść trud dla zbawienia człowieka (1): O Namyloſzczywſchy panye [...] kthoryſz bądącz wtheſzklywoſczy. roſzlal pot krwawy zanaſz grzeſchne PowUrb Iv.
d. W zwrotach peryfr. (91):
»krew [czyją] rozlać« [w tym: czym (3), o co (2); „niewinną” (5)] = zabić, zamordować; zamęczyć na śmierć; effundere sanguinem Vulg, PolAnt; fundere sanguinem Mącz [szyk zmienny] (39): RejPs 118v; RejWiz 134v; Leop 2.Mach 1/8; BibRadz I 3b marg; Rzekł [Dawid] k nim/ iákoſcie to śmieli vcżynić pánu ſwoiemu/ żeſcie iego kreẃ niewinną roźlali BielKron 69v; Potomkom ſwoim [Mahomet] vſtáwił [...] áby [...] Wina nie pili tylko s potráwámi go vżywáli/ [...] kreẃ Gaurſką áby nawięcey roźlewáli/ á to ich nawiętſzy odpuſt kto iey nawięcey roźleie BielKron 165v, 5v, 66, 90, 201v, 261, 296v, 298v; Mącz 139c; RejAp 126v, 137v; Chciał mądry preceptor/ áby te ręce/ ktore ták wiele krwie Throiáńſkiey rozláć miáły/ zábawiáły ſie częſto grą ná lutni. GórnDworz H2v; RejPos 292v; Iuż dekret Páńſki tuż zá piętámi chodzi/ iż kto rozleie kreẃ cżłowiecżą muśi też pewnie záſię kreẃ iego być rozlaná. RejZwierc 72, 204v, 227; Ale byłá do mnie rzecż Iehowy mowiąc/ krew mnogą rozlałeś/ y bitwy wielkie cżyniłeś/ nie będzieſz budowáć domu imieniu memu/ boś krwie mnogie rozlał BudBib 1.Par 22/8, I 441c marg; SkarJedn 200; Zdrádliwy Herod potráćić ich niechćiał/ áſzby mu byli pierwey dzieciątko Páná Iezuſa/ vkazáli/ znim záraz myſlił Tyrran krew ich rozlać. SkarŻyw 27; Wolę ćię tám [w otchłani] cżekáć miedzy ſpráwiedliwymi: niżli tu żjć miedzy niewdzięcżnjmi ktorzj krew twoię [Chryste] rozleią. SkarŻyw 114, 27, 58, 271, 373, 374; Kto roźleie kreẃ ludzką/ będźie przelana kreẃ iego. PowodPr 67; SkarKaz 315a [2 r.]; SkarKazSej 704a.

~W połączeniu szeregowym (1): Abowiem chciałbym thu ſpytáć káżdego/ gdyby go kto vbił/ vmordował/ kreẃ iego roźlał/ á ſzedłby do drugyego/ áby go s tego rozwiązał [...] RejPos 302v.

W porównaniu (1): Skłádli ná pokarm ptáſtwu trupy twych ſług swiętych/ Dáli beſtiam zyemſkiem cyáłá ludzi ſwiętych/ Rozlali ſrodze kreẃ ich práwye yáko wodę LubPs S2v.

Szereg: »zabić i rozlać krew« (1): Lecż Kaim nieusłuchał P.B. y vpominánia iego [...] y zwłaſney władzey y woley ſercá ſwego/ zdrádliwie brátá ná pole wyzwawſzy/ zábił/ y rozlał krew niewinną SkarŻyw 263.~

»krew [czyją (głównie: „swą”, „swoję”)] rozlać« [w tym: dla kogo (6), za kogo (5); „na krzyżu” (4); „niewinną” (5), „świętą” (4)] = o Chrystusie: ponieść śmierć krzyżową dla zbawienia człowieka [szyk zmienny] (22): chceſs [wszechmogący Ojcze] ijżbych ieſſcże dlá grzeſſnégo cżlowieka krew ſwą niewinną rozlál OpecŻyw 100v; Krew ſwą náſwiętſſą rozlál/ aby go [człowieka] z ſwym milym oytcem ziednál. OpecŻyw 149; RejKup Q; Iż tu ná ten ſwiát/ Syná ſwego zeſlał/ ktory ćiáło ſwoie zá nas wydał/ y krew ſwoię nadroſſſzą ná krzyżu rozlał KrowObr 191v, 154v, 178v, 182, 188v; RejPos 7, 27, 29v, 106v, 122v (8); SkarJedn 109; SkarŻyw 81, 93, 436; Záwołáli/ Witay żądaiący/ IEzu Kryſte [...] Ciebie dawno w ćiemnośćiách cżekamy/ [...] Boś ty roźlał kreẃ ſwoię zá nas ſam. MWilkHist F2v.

~Szereg: »umrzeć i krew swoję rozlać« (1): A to ſię ſtawa/ kiedy wierzę nieobłudnie/ iż Pan Kryſtus Syn Boży/ nietylko zá Swiętego Piotrá/ [...] vmárł/ y krew ſwoię Swięthą rozláł KrowObr 59.~

»krew [swą] rozlać« [w tym: dla kogo, dla czego (16), na co (1), za kogo, za co (5)] = ponieść śmierć za kogoś lub coś; fundere sanguinem Mącz [szyk zmienny] (26): RejKup dd7v; iáką ſtáthecżnośćią przy nas polacy ſtali/ że krwie ſwey przy náſzych przodkách rozlać nie litowáli. BielKron [3323]; Funderem pro te sanguinem nedum pecuniam, Roźlałbych rad dla ciebie kreẃ nie tilko pieniądze. Mącz 244c, 244c; RejPos 308v; By dobrze kto y krew zá Chryſtuſa rozlał/ tedy być znim/ powiáda/ nie może/ ktory w kośćielney iednośći być niechćiał. SkarJedn 4, 217, 336, 394; Idę do Laureaku dla Chryſtuſa mego męki podeymowáć y krew rozlać. SkarŻyw 402, 161, 374, 403, 440, 441 (12); Ten náwet Polſki naród/ [...] tę oyczyznę/ dla któréyeſmy wiele krwie roźlali: té groby w których teraz odpoczywamy/ tobie zlécamy. OrzJan 99; Nie máſz áni było ná świećie żadney ſekty/ ktoraby ná ſwey prawdy świádectwo ták wiele krwie roźlałá iáko wiárá Chrześćijáńſka SkarKaz 277a.

~Szeregi: »gardło (swe) dać i krew (swą) rozlać« [szyk 1:1] (2): przy tych trzech rzeczách/ gdyby tego byłá potrzebá/ kreẃ ſwą roźlać/ y gárdłá ſwé dáć nie litowáli OrzQuin Hv; SkarJedn 353.

»krew rozlać i żywot położyć« (1): ná dobrey woley y prágnieniu tego ſzcżęśćia/ ábych my dla zámiłowánia Chryſtuſowego krew kędy rozłać y żywot ten położyć mogli/ niechay nam nie ſchodzi SkarŻyw 22.~

»krew roźlać« = zranić do krwi (1): IEſli Krześćiánin Zydá vderzy/ wſzákże ták/ iż krwie nie roźleie [ut sanguinem non effundat JanStat 1118]: tedy ten/ który vderzył ma bydź przez Woiewodę poćiągnión wedle zwyczáiu źiemie náſzéy SarnStat 253.

»rozlać krew [czyją, „niewinną”]« = złożyć jako ofiarę sakralną; sanguinem effundere PolAnt (2): I roźlali nyewinną kreẃ ſynow y corek ſwych/ Ofyáruyąc ye obrázom w ſtronách Kánáneyſkich LubPs Y3v; BudBib Ps 105/38.

»krew swą rozlać« = ofiarą życia odpokutować, wynagrodzić (1): Cżego przed tym [człowiek] nigdy będąc pod ſrogoſcią zakonu ſobie zyednáć nie mogł/ by był nie tylko wołał/ ále y kreẃ ſwą rozlał/ y ciáło ſwe ná męki wydał RejPos 33.

2. Rozprzestrzenić; uczynić dostępnym dla wielu [co] (7): ſluſſalo aby marya byla pelna laſky ktora nyebu dala chwalą zyemy boga y pokoy roſzlala prawdzyuye PatKaz III 96v; Obficie rácż rozlać gniew on twey wielkiey ſrogośći LubPs Qv; WujJud 221.

roźlać miedzy kogo (1): onę mądrość ich miał hoynie roźlać przez Duchá ſwego s. miedzy málucżkie á miedzy proſtaki RejPos 235v.

roźlać po czym (1): Dźiéńli po niebie świátło ſwe roźleie/ Nocli świát płaſzczem czarnym odźieie KochPs 139.

Szereg: »rozlać a rozszafować« (1): nie możymy nigdy [Panie] zárownáć żadnemi powinnoſciámi ſwoiemi tákiego dobrodzyeyſtwá twego/ ktoreś ty nád námi dziwnie rozlać á rozſzáfowáć racżył. RejPos 248v.
Przen (1):
Zwrot: »rozlać po wszytkiemu światu« (1): iuż cżáſy przychodzą tego ſwiętego Proroctwá Páńſkiego/ gdyż iuż rozlał á práwie roſypał Boſtwo ſwoie ſwięte á wolą ſwą ſwiętą po wſzytkiemu ſwiátu RejPos 260.
Szereg: »rozlać a rosypać« (1): RejPos 260 cf Zwrot.

Formacje współrdzenne cf LAĆ.

Cf ROZLANIE, ROZLANY

SBu