[zaloguj się]
[pdf]

OPIEKALNIK (67) sb m

o, e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N opiekalnik opiekalnicy
G opiekalnika opiekalnik(o)w
D opiekalnikowi opiekalnik(o)m
A opiekalnika opiekalniki
I opiekalniki(e)m opiekalniki
V opiekalniku

sg N opiekalnik (10). ◊ G opiekalnika (3). ◊ D opiekalnikowi (2). ◊ A opiekalnika (10). ◊ I opiekalniki(e)m (31). ◊ V opiekalniku (1). ◊ pl N opiekalnicy (2). ◊ G opiekalnik(o)w (2). ◊ D opiekalnik(o)m (2). ◊ A opiekalniki (2). ◊ I opiekalniki (2).

Sł stp: opiekadlnik, opiekadnik, opiekaldnik, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Ten, kto się kimś lub czymś troskliwie zajmuje, broni, dogląda, strzeże (64):

opiekalnik czyj [w tym: pron poss (2), G sb i pron (2)] (5): [Maryja] wielką żáłoſcią zátrwożona/ biegłá ná zad do Ieruzalem y z onym Iozephem opiekálnikiem ſwoim y z inemi przyiácioły RejPos 38v; gdyż piſmo narod Páńſki przywiodło od Abráámá áż do Iozephá/ wſpomináiąc go być mężem á opiekálnikiem pánienki Máriey. RejPos 271v 24, 211 [2 r.].

opiekalnik nad kim (1): RejPos 345 cf »szafarz a opiekalnik«.

W połączeniu szeregowym (1): Pomniſz ná to/ iż cie Pan nie przełożył ná pychę/ ná ſkwirk/ ná płácż/ á ná śćiſk nędznych ludzi: Ale cie owſzem vcżynił ſzáfárzem/ opiekálnikiem á obrońcą ich. RejPos 24.

Szeregi: »gospodarz a opiekalnik« (3): Aż obcy cżłowiek/ poſtronny/ cudzozyemiec/ Sámárithan/ vźrzawſzy go/ zmiłował ſie nád nim [...] A oddawſzy go tám goſpodarzowi á opiekálnikowi/ dał mu dwoię zápłatę RejPos 210, 210v, 211.

»szafarz a opiekalnik« (1): Słuchayże iáko nas tu ten wſzechmogący Pan á ociec s tey ſrogiey á nędzney niedbáłośći przeſtrzegáć á vpomináć racży/ mowiąc ku káżdemu z nas/ á zwłaſzcżá ku przeźrzánym á ku powolnym ſwoim/ ktore tu przełożyć racżył/ ſzáfárzmi á opiekálniki nád thym ſwiętym ſtadkiem ſwoim RejPos 345.

a. Dotyczy opieki nadprzyrodzonej: Boga, aniołów [w tym: opiekalnik czyj (52) (pron pass (26), G sb i pron (26)] (55): Wſſechmogący ſtworzicielu nieba ij ziemie/ opiekalniku rodzaiu cżlowiecżego OpecŻyw 5v; Widziſz moy pánie iáko wiele ich ſpyſſnemi myſlami w zruſſyło ſie przeciw mnie [...] nic niemáiąc ná to pieczey/ iż ty będąc opiekalnikiem moiem RejPs 128; abowiem ty obaczywſſy krewkoſc naſſęiako [!] miloſciwy opiekalnik będzieſz racził łaſkawie prziwieſc abychmy nigdy od ſluſſnich ſpraw nie odſtępowali RejPs 172, 104, 170v; Bowiem ten opyekálnik [Bóg] y s ſwego dołoży/ Pełne kąty y ſkrzynie gdy racży náłoży. RejWiz 105v; miły Pánie/ iż ieſli każeſz dam wnet połowicę wſzytkiego dobrá á wſzytkiego imienia ſwoiego miedzy vbogie twoie/ ktorycheś ty opiekálnikiem ieſt RejPos 351v; Nie lękaycie ſie nic ſynacżkowie moi mili/ ktore ia was ſobie iáko znowu rodzę/ gdyżem ia ieſth opiekálnikiem waſzym. RejPos Ooo2, 158, 162v, 253v, [254], Ooo3; RejZwierc 33.

opiekalnik komu (2): iż on [Bóg] záwżdy wiernym ſwym ieſt miłośćiwym opiekálnikiem LubPs Z6v; A znaydzye záwżdy drogę/ y rádę/ y opiekálniká thobye RejPos 257v.

opiekalnik nad kim (1): A tho obácż/ ieſliże go [Boga] zániedbaſz á obłądziſz ſie od niego w złym rozmyſle ſwoim/ gdzye ſie obroćiſz/ y kogo opiekálniká maſz nád ſobą. RejPos 169.

W połączeniach szeregowych (12): będzieſz racził na on goſciniec doprowadzic nas na ktorem zadny rozboy ſprzeciwnikow naſſych ani zadne ſprzeciwienſtwo nam przeſzkodzic niemoze aſz cie znaidziemy pana ſwego: a obroncę y opiekalnika ſwego. RejPs 210v; Ale iż Báránek náſz Pan náſz á opiekálnik náſz Pan Iezus Kriſtus nigdy nie drzemie á vſtáwicżnie ieſt pilen wiernych ſwoich RejAp BB2v; gdyż iuż wieſz/ iż maſz tákiego Páná/ tákiego obrońcę y opiekálniká/ iż iuż ſprzećiwnik twoy roſciągniony ieſt przed nogámi iego/ iż iuż żadney władzej áni żadney mocy nád tobą mieć nie może RejPos [77]v; Vważayże tu ſobie káżdy krześćiáńſki cżłowiecże/ iákiego to Bogá/ á iákiego Krolá a opiekálniká ſwego maſz RejPos [137], 40v, 124v, 163, 180v, 272v (10).

Szeregi: »anjoł pański a opiekalnik« (1): Ydla tego dniá dziſieyſzego Michałá s. wſpominamy y ty ſwięte ſtany Aniołow Páńſkich/ á tych nieomylnych opiekálnikow náſzych/ [...] iż oni vſtáwicżnie y s tym Hetmánem ſwoim s tym to Micháłem s. boiuią zá námi s cżártem ſprzećiwnikiem náſzym RejPos 332.

»Baranek a opiekalnik« (1): Dáley záſię tenże Báránek á ten opiekálnik naſz opowiedziawſzy nam álbo Koſciołowi ſwemu ty wſzytki niebeſpiecżeńſtwá y przeſtráchy ktore miáły przypádáć ná wierne iego RejAp BB3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»Bog a opiekalnik« (2): Gdyż on ſam yeſt mym Bogyem á opyekálnikiem/ Nic ſie zle nye może sſtáć nádemną nędznikyem. LubPs O6v [idem] ArtKanc Q11v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»obrońca i opiekalnik« [szyk 5:1] (6): gdyż Pan obiecuie ſie być obrońcą y opiekálnikiem twoim RejAp 40, 111v; Gdzie Pan náſz/ iáko obrończá á opiekálnik náſz/ przeſtrzegáiąc nas s tego/miłośćiwie nas vcży RejPos 132v, 192, 265, 331. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»ociec a opiekalnik« (1): iż ociec twoy wiecżny á on nieomylny opiekálnik twoy nád tobą żyw ieſt RejPos Ooo2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pan a opiekalnik« (1): Bo rozumiey ieſliż odſtąpiſz tákiego Páná á tákiego opiekálniká twoiego/ nielza iuż iedno on ciemny á márny opiekálnik iuż ſie thobą opiekáć muśi. RejPos 180v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»patron a opiekalnik« (1): Iż gdyby zgrzeſzył cżłowiek/ mamy pátroná ſwego/ mamy opiekálniká ſwoiego/ Páná Kriſtuſá RejPos 144v.

»przewodnik abo opiekalnik« (1): A kogoż iuż będzieſz miał przewodniká ábo opiekálniká twoiego/ gdy cie iuż Pan twoy á obrońcá twoy odſtąpi? RejPos 167v.

»przyczyńca a opiekalnik« (1): Cżwarthe/ iż wieſz że iuż thám maſz przycżyńcę ſwego/ á opiekálniká ſwego RejPos [137].

»sprawca i opiekalnik« (1): Gdyż nam wſzytki piſmá thego zákázuią/ ábychmy żadnego inego ſprawce á opiekálniká ſobie áni rozumieli áni wyznawáli/ iedno tego ktorego nam dárował dobrowolnie Bog Ociec náſz niebieſki s tákiemi vpominki RejPos 304v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»stroż (a. straż) a (i) opiekalnik« (6): Anyeli z roſkazánia Páńſkiego iż ſą niewidomi ſtrożowie á opyekálnicy náſzy RejAp 159, 102v; Rácżże thy miłośćiwe ſtroże á ty opiekálniki náſze przyſtáwić do nas/ áby nas vſtáwicżnie od tych ſrogich ſprzećiwnikow náſzych bronili RejPos 332v, [279]v, 331v, 332v.

»wspomożyciel a opiekalnik« (1):á on ieſt wſpomożycielem á opiekálnikiem káżdego śirotki ſwego/ y káżdego opuſzcżonego od ſwiátá tego. RejPos Ooo2.

W przen: O szatanie (6): RejAp 106; Bo rozumiey ieſliż odſtąpiſz tákiego Páná á tákiego opiekálniká twoiego/ nielza iuż iedno on ciemny á márny opiekálnik iuż ſie thobą opiekáć muśi. RejPos 180v; tedy to ieſt wielka rzecż/ wzgárdzić Pánem niebá y zyemie/ [...] á mieć ányołá ciemnośći/ ányołá ſmrodliwego ſtrożem á opiekálnikiem ſwoim. RejPos 331v, 293, 332v, 338.
2. Ten, kto sprawuje nadzór prawny nad osobą niezdolną dla samodzielnych działań i nad jej mieniem (nad sierotą, wdową) (3): A też pátrzay kiedybyć przyſzło obieráć krolá álbo przełożonego iákiego/ prawdá iżbyś záwżdy ſzukał dobrego/ poććiwego/ pobożnego/ ſpráwiedliwego/ [...] Kiedybyć theż przyſzło dzieciom ſwoim opiekálniká poſtánowić á iemu ie poruczyć/ prawdá iżbyś też tákiego ſzukał. RejZwierc 147v; Zoſtánie śierotá pánná: powinni y opiekunowie [...] zá mąż pánny nie dádzą/ áż im ono z mężem dáruie co chcą/ y co ſobie złupili/ dobrzy opiekálnicy y krewni. SkarKazSej 705b.
Szereg: »sprawca a opiekalnik« (1): ALe powiedam wam/ poki dzyedzic málucżki ieſth/ nic nie ieſt rozny od ſługi chocia ieſt pánem wſzyſtkiego/ ále ieſt záwżdy pod ſprawcámi á pod opyekálniki/ áż do vłożonego cżáſu oycá. RejPos 31v.
a. Człowiek sprawujący nadzór, kuratelę nad niepełnoletnim władcą (1): KRol Arágońſki vmárł/ więc dziecię zoſtáwił/ Ktorego Striy rodzony opiekálnikiem był. RejZwierz 8.

Synonimy cf OPIEKUN.

Cf OPIEKNIK, OPIEKUN

TG