[zaloguj się]
[pdf]

OPIEKUN (206) sb m

opiekun (204), opiekon (2); opiekon KmitaPsal; opiekun : opiekon BialKaz (1:1).

-e- (201), -ę- (5).

Pierwsze o oraz e jasne; drugie o z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja
sg pl
N opiekun opiekunowie, opiekuni
G opiekuna opiekunów
D opiekunowi opiekun(o)m
A opiekuna opiekuny
I opiekunem opiekuny, opiekunami, opiekunmi
L opiekunach, opiekuni(e)ch

sg N opiekun (54). ◊ G opiekuna (13). ◊ D opiekunowi (6). ◊ A opiekuna (18). ◊ I opiekunem (31). ◊ pl N opiekunowie (31), opiekuni (2); -i SeklKat; -owie : -i SarnStat (5:1). ◊ G opiekunów (10); -ów (3), -(o)w (7). ◊ D opiekun(o)m (3). ◊ A opiekuny (16). ◊ I opiekuny (8) KrowObr, BielKron (2), Mącz, BudBibKaw, CzechEp, WujNT (2), opiekunami (4) GliczKsiąż, OrzList, ZapKościer (2), opiekunmi (3) HistLan, BiałKaz, CzechRozm. ◊ L opiekunach (6) UstPraw (2), SarnStat (4), opiekuni(e)ch (1) ModrzBaz; -ach (5), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Ten, kto się kimś lub czymś troskliwie zajmuje, broni, dogląda, strzeże; patronus Mącz, Modrz, Cn; defensor, hyperaspistes, propugnator, protector, tutelaris, tutor Mącz; prospector Cn (61): Potym Ián iako opiekun/ rzékl ku Marij. O matuchno laſkawá/ racż w tym poſluchatz Iozeffa ij Nikodema/ oto wiecżor ieſt OpecŻyw 156, 156v; Patronus, Opiekun/ Obrońcá/ też prokurator. Mącz 283d, 80a, 160d, 457b, 467d; Ktemu iż ná to zwirzchność Pan káżdą wyſádził/ Aby przez nię tym ſnádniey o śirotkach rádził/ Chcąc byſcie przednieyſzymi opiekunmi byli/ Y od wſzech krzywd ábyſcie káżdego bronili. HistLan Ev; KuczbKat 305 marg; Bo acż ſię niektorym ná on cżás zdáło/ iakoby iuż w páńſtwie Litewſkiem Chriſtus Pan y iego cżłonki/ żadney goſpody y żadnego opiekuna niemieli BudBibKaw A3; ModrzBaz 128; Bog/ niema rády ſwoiey/ niema opiekoná/ Skądże ieſt náder mądrze głowá náucżoná. KmitaPsal A5; Leſzek tzwarti Sin Semowitow/ ze bel mlodo na Panſtwo obran/ á zle od opiekunow wichowanie maiac/ niebel pozitetznem Panem. PaprUp Bv.

opiekun komu (2): BudBibKaw A3 marg; Iozephá onego ten Pátryárchá zoſtáwił opiekunem ſynowi ſwemu SkarŻyw 457.

opiekun czyj [w tym: G sb i pron (13), pron poss (4), ai poss (1)] (18): Y ięla pytatz Iána ſwégo opiekuna/ gdzie iey ſyn ſiedziál gdy wiecżerzál? gdzie nogi apoſtolom vmywál? OpecŻyw 159, 5, 28; LibLeg 10/145v; BielKron 241, 329v; Ták iż w onym zámieſzániu/ iáko Ewányelia ſwiádcży/ y mátká ſwięta iego/ y on Iozeph náznácżony opiekun iego/ y ini wſzyſcy krewni ich/ práwie ſie byli zádziwowawſzj zumieli/ ſłiſząc dziwne rozmowy á dziwne powieśći o dzieciątku o onym RejPos 28v; BiałKaz H3v, M3; CzechRozm 38, 94; KarnNap G; SkarŻyw A5, 241; CzechEp 84; WujNT 9; SkarKaz 120a; SkarKazSej 665a.

W połączeniach szeregowych (6): Tak iakom pyrwey powiedział pod perſona rodziczow/ rozumieią ſię tez przełozeny/ duchowny/ yſwietczy/ naucziciele/ kaznodzieie/ opiekuny/ goſpodarzę/ goſpodinie/ y yny przełozeny. SeklKat Hv; A ácżkolwyek wyem y to tu wyznawam że Prokuratorowie ludzie ſą poććiwi á potrzebni/ gdi ſámi ſpráwyedliwosći przyglądáyą/ kthorzy Exekutorowye álbo tutorowye yáko ye po náſſemu opyekunámi zową/ ſą/ dla cżego wyelka to rzecż yeſt Prokuratorem álbo rzecżnikyem być. GliczKsiąż N4v; KuczbKat 305; bąććieſz iey [siostrze Króla] nietylo opiekonmi/ ále obrońcámi/ y dobrodźieymi áby we wſzyſtkim iey zacny ſtąn Krolewſki pocćiwie beł záchowan. BiałKaz M3, H3v; CzechRozm 160.

Zwrot: »opiekuna naznaczyć« (1): IEzu/ ktoryś świętego Iozephá/ zá oblubieńcá/ y cżyſtośći wiecżney ſtrożá/ y opiekuná/ mátce twey Máryey/ náznácżyć racżył. LatHar 548.
[Wyrażenie: »opiekun gołębi«: Urząd opiekuná gołębiego. Cresc 1571 587 (Linde).]
Szeregi: »głowa i opiekun« (1): ábyś żonę twoię ktorey ćię teras Pan Bog głową y opiekunem dał/ dobrze y pobożnie rządził KarnNap G.

»opiekun i obrońca« [szyk 2:1] (3): Chceſz być obrońcą y opiekunem świętych ſług kośćielnych. BielKron 329v; BudBibKaw A3; CzechRozm 38. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»opiekun a pan« (1): Cieſzę ſię widząc przy niey iák Oycá miłego/ Opiekuná á Páná we krwi nabliżſzego. KołakCath B2.

»opiekun i pomocnik« (1): Ktemu áby Pánná [Maryja] śieroſtwá ſwego miáłá opiekuná y pomocniká ná wychowánie y ſtraſz onego dziwnego ſyná/ dla tego zá mąſz daná byłá. SkarŻyw 242.

»stroż i opiekun« (1): LatHar 548 cf »opiekuna naznaczyć«.

»opiekun abo wychowywaciel« (1): Znácżnie to ná on cżás á prętko Pan Bog okazał y wypełniał/ co przez proroká dawno zborowi ſwemu obiecał. gdzie mowi/ iż mu Panowie/ (álbo krolowie) mieli być opiekuny/ abo wychowywáćielmi. BudBib Kaw A3.

W przen (5):á wżdy ći tákowi ludźie wzaiemnymi świádectwy ſwoimi ták ſromotni/ sſtáli ſye opiekunámi w Polſzcze duſz náſzych OrzList h4; Bog wſzyſtko ſtworzył przez Iezuſá Chriſtuſá. Ktore ſłowá y ſam Ian Kalwin/ pilny opiekun y obrońcá Troyce/ y przedwiecżnego rodzenia wtorey oſoby w Boſtwie/ ták wykłáda mowiąc CzechRozm 38; Iákoby popioł duſze mogł ſtrzedz/ będąc opiekunem iey. CzechEp 84; Teraz zwłaſzczá gdyż ćie ſię ná ten ſyem ziecháli/ iáko wodzowie ludu Bożego/ iáko świece ich ćięmnośći/ iáko opiekunowie śieroctwá ich/ iáko miſtrzowie proſtych y ktorzy o ſobie rádźić nievmieią/ wam ie Pan Bog zlećił/ wam máiętnośći y zdrowia ich poruczył SkarKaz 120a; Wyśćie oycowie náſzy y opiekunowie/ á my śieroty y dźiećiny wáſze. Wyśćie iáko mátki y mámki náſze: ieſli nas odbieżyćie/ á zle o nas rádźić będźiećie: my poginiem/ y ſámi zginiećie. SkarKazSej 665a.
a. O Bogu, aniołach i świętych (20): Bóg ieſt opiekun prawdźiwy: Bóg obrońcá nie fałſzywy KochMRot B4; Weyźrzawſzy Pan Bóg ná twé święté ſpráwy/ Nie opuśći ćię/ iak opiekun práwy. PudłFr 47; WysKaz 48.

opiekun komu (1): że nam odrodzónym/ pewnym ſtrożém/ opiekunem/ y poćieſzyćielém/ Duch S. ieſt. BiałKat 263v.

opiekun czyj [w tym: G sb i pron (7), pron poss (6)] (13): RejPs 61v; W ręce twe miły Pánye wſſytko porucżamy/ [...] Boś ty ſam yeſt opyekun w śiroctwye káżdego LubPs C3; Otho Oćiec Polakow [św. Stanisław]/ ſtáł ſię opiekunem śirot KrowObr 69v, 69v, 153v, 173; RejPos 124v; A oná chwaląc Páná Bogá rzekłá: otoſz twoy opiekun Chryſtus/ dáieć żonę y pieniądze/ vżywayże oboygá zboiáznią Bożą. SkarŻyw 103; Potym cżáſu iednego/ rzekł P. Bog w wydzeniu do niego: Abráhamie nieboyże ſię/ iam ieſt opiekun twoy y nágroda twoiá wielká bárzo. SkarŻyw 284; LatHar 32; WujNT 74 marg, 430, 801 marg.

W połączeniach szeregowych (6): iedno ty [Panie] ſam będąc panem a ſtworzycielem y łaskawem opiekunem naſſem. RejPs 61v; iż on [Chrystus] tylko ſam ieſt/ ktory krwią ſwoią nadroſſſzą/ grzechy náſze omywa? ktory ſwiát odkupił/ ktory ieſt zbáwićiel/ przytzyńcá/ opiekun/ y iednatz náſz? KrowObr 153v; A ty zowie iedną owcżarnią/ kthorzy ſą w wiernym poſłuſzeńſtwie iego/ á ſłucháią głoſu iego/ á on iedynym páſterzem á głową iey/ á opiekunem iey. RejPos 124v; BiałKat 263v; tobie cżeść y chwałę powinną teraz oddáię/ iáko ſtworzyćielowi/ rządźcy/ náucżyćielowi/ y opiekunowi náſzemu LatHar 32; WujNT 430.

Szeregi: »dozorca abo opiekun« (1): Bośćie byli iáko owce błądzące: ále teraz ieſteśćie náwróceni do páſterzá y biſkupá [episcopum] (marg) dozorcę ábo opiekuná. (–) duſz wáſzych. WujNT 1.Petr 2/25.

»patron albo (i) opiekun« (2): do boga patronow/ albo opiekvnow niepotrzeba/ iedno wiary zvpełnei/ á ſercza nabożnego. SeklWyzn e4; KrowObr 69v.

»opiekun ani prokurator« [szyk 1:1] (2): Vmarłych ſwiętych ſobie za opiekuny/ ani za prokuratory nie obieram SeklWyzn e4; SeklKat E3.

»stroż i opiekun« (1): Aniołowie ſą ſtrożmi y opiekuny málutkich. WujNT 74 marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

2. Ten, kto sprawuje nadzór prawny nad osobą niezdolną do samodzielnych działań i nad jej mieniem (nad sierotą, wdową); tutor BartBydg, Mącz, Modrz, Vulg, JanStat; curator Mącz, Modrz Cn; patronus Mącz (145): Tutor, opatrzcza, opyekvn qui pupillum aut pupillam, etc. tuetur BartBydg 164b; ComCrac 16 [3 r.], 19v; Záfráſowáć ſie muſſą zli opyekunowye/ Y vbogich śirotek złośćiwi ſędzyowye. LubPs P5; Opiekunowi ten ieſt pożytek Inwentarzá/ iż śierotom gdy doroſtą lat niepowinien ſye więcey vſpráwiedliwić z rzeczy náleźionych iedno wedle ſpiſánia Vrzędowego Inwentarzá GroicPorz ee4v; Niewiáſty też świádczyć niemogą/ Abowiem ony ſą odmienne w ſłowiech/ á świádectwá rozne wydawáią/ y żadna ich ſpráwá Sądowna bes Opiekuná nie ieſt ważna. GroicPorz xv, f3v, t, v4, y2, aa (9); Opiekun niemoże dzyedzicznego imienia przedáć/ áni go żadnym obyczáiem zbyć/ áni grániczyć. UstPraw B3; Kiedy dzieći máią 15. lat/ tedy im opiekunowie winni imienie puſćić UstPraw B4, B3 [3 r.], B4, G4; Curatores, dicuntur qui pupillis loco tutorum dantur, Opiekunowie. Item qui rem familia rem temere profundebant iis dabantur curatores. Mącz 73b; Tutela se abdicare. Niechcieć być opiekunem. Mącz 85b; Deplorare de suis miseriis apud patronos, Vskárżáć ſie ſwoyich nędz przed opiekuny. Mącz 306a, 467d; CzechRozm 86; A ták máią być práwá poſtánowione o weſelách małżeńſkich/ o rozwodźiech/ o ná wolność puſzcżeniu/ y o wyzwoleniu z mocy oycowſkiey. Potym o śirotách/ y o opiekuniech [Post haec de pupillis atque adeo tutoribus et curatoribus]. ModrzBaz 76; a oſtatek tych sta slotych dobraly sterzy talari czi opyekunowyę sdoſwolenyem ty pánny ſzyeroty Katarzyny ZapKościer 1586/67v, 1580/5, 1585/60v [2 r.], 61, 1586/67v [2 r.]; niewie co zá rożnicá ieſt między ſtárym á nowym przymierzem: [...] tákże między Chriſtyáninem á Zydowinem: między dźiedźicem pod opiekuny poſtánowionym/ á tym ktoryby iuż z opieki wyſzedł CzechEp 32; Tutor (sb), Nomen verbale, quo is significatur, qui ius et potestatem habet in capite libero ad tutandum eum, qui se per aetatem nondum tueri potest. – Obronca, opiekt [lege: opiekun, lekcja: opiek mniej prawdopodobna]. Calep 1092a; Opiekun ná wieczność z dziedzictwá dziećinnégo nie moze nic vtráćić, áni im ſzáfowáć, áni onégo grániczyć. SarnStat 583; Opiekun z Czynſzow y z ſtádá tylko liczbę czynić ma. SarnStat 583; IAko z poſpolitégo Státutu Opiekunowie ſą powinni zdáć dobrá dźiećióm piętnaśćie lat máiącym/ á dźieći dobrá ſwoié wźiąwſzy máią ich vżywáć SarnStat 584, 475, 552, 583 [2 r.], 584 [5 r.] (31); [Opiekuná tu tedy zowiemy/ iákoby obrońcę/ álbo tego/ ktoremu obroná práwnie zleconá bywa tego/ ktory ſie ſam dla młodośći ſwey rządźić niemoże. SzczerbSpecSax 285 (Linde)].

opiekun czyj [w tym: G sb i pron (10), pron poss (3), ai poss (1)] (14): ComCrac 19v; A gdy też bywa niewieſćie przyſyęgá przyſądzoná/ nie Opiekun iey przes ktorego ſpráwuie/ ále ſámá przyſyądz ma. GroicPorz aa, t; O opiekunách dzyewczych. Iaggiello folio 44. UstPraw B3; Był w Zuzys mieſcie ná ten cżás Zyd ieden Márdocheuſz z narodu Gemini/ ktory by opiekunem ſynowice ſwey właſney imieniem Heſter BielKron 114v; Tak ſzyę recz ma yſz Slachetni Sigmunt Sarnowſki Iako opiękun ty vcziwy Anni Sabaſtki przisli przet prawo naſzyę. zaluyąncz ſzyę swy dolegliwoſczy ZapKościer 1584/49, 1580/13, 13v, 1584/39v, 49v, 1585/60v; Gdy oyćiec zéydźie oſtáwiwſzy dźiatki ieſcze do lat niedochowáné/ opiekun ich nie może dźiedźictwá przedáć/ áni kopców od niego ſypáć/ áni dźiedźictwá którymkolwiek ſpoſobem tráćić. SarnStat 583, 641.

W połączeniu szeregowym (1): IEſliby Prokurator, Opiekun, álbo Curator podiąwſzy ſie iákiégo brzemięnia, nie ſtáwił ſie w ſłowie: tedy nie pan, nie śiérotá pupillus, ále on ſam to winien zniéść. SarnStat 1287.

Zwroty: »być mian za opiekuna« (1): wſzákże iż ten Vlpian był mian zá opiekuná [pro tutore habitus est] Alexandra Seuera Ceſárzá ModrzBaz 97v.

»być pod opiekuny« (1): A Mowię to, iz do ktorego czáſu dźiedźic ieſt dźiećięćiem/ nic nie ieſt rozny od ſługi/ będąc pánem wſzytkiego: ále ieſt pod opiekuny y ſzáfárzmi áż do zamierzonego czáſu od oycá [sed sub tutoribus et actoribus est usque ad praefinitum tempus a patre] WujNT Gal 4/2.

»opiekuna dać [komu]; opiekun dany« (2;1): Oćiec każdy zá żywotá ſwego może dźiećiom do lat y żenie opiekuná dáć UstPraw B3; żaden nabłiżſzy [!] od opieki odćiſnąć go niemoże opiekuna przes oycá dánego. UstPraw B3; Opiekuny oyćiec dziećióm y zenie dáć moze SarnStat 584.

»miec opiekuna« = esse in clientela a. tutela alicuius Cn [szyk zmienny] (2): Uti defensore aliquo, Mieć opiekuná/ álbo pod cziyą obroną być. Mącz 510b, 57b.

»obrać [komu] opiekuna« (1): Iako Andrzei Koſzyczkowſki, a ták pánowyę sryewyę [!] y wnyewyę wydząncz vtraty tych vbogich dzatek, y obrali yem opyękuny Iako slachetnego Iana czyeſzynſkego ZapKościer 1585/60v.

»opiekuny [komu] postanowić, ustawić« (1:1): Ale ći Opiekunowie ktore Oyćiec vſtáwi mimo przyrodzone ſwoie dźiećiam ſwoim/ ći nie powinni Inwentarzá czynić GroicPorz ee3; Oćiec poki żyw może opiekuny dzyećiom poſtánowić y żenie ktora chce. UstPraw H3v.

»opiekuna uczynić [komu]« (1): Oćiec Dziećiom y żenie może Opiekuná vczynić. UstPraw B3.

»opiekunem [kogo] uczynić na testamencie; testamentem opiekunem być uczynion« (1:1): Testamento tutorem institui, vel fieri vel creari, Teſtámentem/ opiekunem być vczinion. Mącz 452c; Tutorem testamento instituere, Opiekunem kogo vczinić ná teſtámencie. Mącz 467d.

»opiekuna na testamencie zostawić« (1): Ascribere tutorem, Opiekuná ná teſtámencie zoſtáwić. Mącz 374c.

Wyrażenia: »panowie opiekunowie« (2): a panowyę opyekunowyę wſzyeli stego dworu yedenaſzcze talaroff temu dzyeczyęczu Maczyeiewy ZapKościer 1585/61, 1585/61.

»opiekun z prawa potwierdzony« (1): Biała głowá ieſli ieſt powodem/ tymże ſpoſobem Gwar vczyni/ ále przes opiekuná s Práwá potwierdzonego. GroicPorz v2v.

»opiekun przyrodzony« (2): OPiekun przyrodzony powinien vczynić Inwentarz y viſćić śierotam ich dobrá/ áby im tego nie vtráćił GroicPorz ee3; SarnStat 585.

»opiekun zapisany« (1): Przeto vchwałą Séymu tego poſtánawiamy áby od tego czáſu y nápotym záwżdy opiekun káżdy/ ták zápiſány/ iáko przyrodzony/ biorąc do rąk ſwych bona pupillorum wźiąwſzy do śiebie dwu blizſzych przyiaćiół ex linea paterna, doſtáteczné Inwentarze dóbr y dochodów wźiętych poczynił SarnStat 585.

Szeregi: »dziedzic albo (i) opiekun« [szyk 2:1] (3): A przedſye iednák opiekun álbo dźiedźic/ záwżdy ſobie ma zá ſłuſzną obronę przećiw śierotam y Credytorom/ (gdy mu w czym wiáry nie dáią) przes tho iż vczynił Vrzędny Inwentarz GroicPorz ee3v, ee3, oo3v.

»patron albo opiekun« (1): Clienta, Która pátróná álbo opiekuná má. Mącz 57b.

»powinni i opiekunowie« (1): Zoſtánie śierotá pánná: powinni y opiekunowie połowicę ábo część niemáłą iey dźiedźictwá y poſágu odeymuią/ z źięćiámi ſię przyſzłemi ſtárgowawſzy/ zá mąż pánny nie dádzą/ áż im ono z mężem dáruie co chcą SkarKazSej 705b.

»przezustek albo opiekun« (1): takze y Maćiey Cieſzyca z Lucią żoną swą, a matką tich Succeſorow omienionych y przezustkami albo opiekunami ich, Iſz oni dobrowolnie puſczaią bieniaſzewi brathu ſwemu przyrodnemu W zelistriżewie dwu kmiećiu ZapKościer 1580/13.

»opiekun i szafarz« (1): WujNT Gal 4/2 cf »być pod opiekuny«.

»dziecinny wodz i opiekun« (1): CzechRozm 94 cf W przen.

W przen (1): iż práwo ono ábo zakon przyrodzony. z ktorym ſtworzeni byli rodzicy náſzy/ grzechem był záćmiony/ y bárzo zwątlony/ przeto dał był Bog zakon on piſány przez Moyżeſzá/ iáko przez dziećinnego wodzá y opiekuná. CzechRozm 94.
a. Człowiek sprawujący nadzór, kuratelę nad niepełnoletnim władcą i jego krajem (29): Niechcieli opiekunowie tego poſłá ſtym poſelſtwem do krolowey przypuśćić BielKron 311; Potym rádzili pod namioty co cżynić z Krolewicem Węgierſkim/ Máchomet Báſzá Komániſki/ y Vſtref Sędziak/ [...] rádzili áby krolewic był wźięt do Konſtántynopolá/ Krolową odeſłáć oycu Krolowi Zygmuntowi/ opiekuny poścináć. BielKron 313v, 313v [3 r.], 241v.

opiekun komu (2): áby iey był do czáſu opiekunem/ y Gubernatorem Kroleſtwá Polſkiego StryjKron 472; Proſzę/ iákimi ſie zdrádámi niepodſzywał [cesarz turecki]/ áby tylko króleſtwá tego doſtáć mógł? W ten czás/ gdy Ianá ná Króleſtwo prowádźił: gdy ſie opiekunem ſynowi iego ſám dobrowolnie bydź obiecał OrzJan 13.

opiekun czyj [w tym: G sb i pron (13), pron poss (3)] (16): Máiąc Tárquinius pirwſzy lat wieku ſwego LXXXIII. zábit zdrádą od ſynow Ankuſá Márciuſá/ iż był pod nimi kroleſtwo otrzymał/ będąc ich opiekunem/ á po ſwey śmierći náznacżył Serwiuſá zyęćiá ſwego ná ſwe mieyſce. BielKron 102v; áby [cesarz] pámiętał ná ſwe przyrzecżenie á obietnice łaſkáwe/ ktoremi obiecował bronić śiroctwá ſyná mego y opiekunow iego BielKron 313v; Biſkup Wárádzyńſki Mnich opiekun Krolewicá Węgierſkiego/ niechćiał być z Turki ku tey potrzebie BielKron 316v, 182v, 310v, 313 [2 r.], 314, 317 (14); Ná Drewlany [Igor Rurykowicz] dań wielką á nieznośną włożył/ więtſzą niſz Olech iego Opiekun. StryjKron 121, 121.

Zwroty: »naznaczyć opiekuna« (1): S tą tho Heleną Glińſkiego corką/ miał Bázyli dwu ſynu/ Iwáná y Georá/ dla ktorych młodośći/ náznácżył im Opiekuná Michałá Glińſkiego/ Sthryiá ich właſnego BielKron 430.

»ustawić opiekuna« (1): vſtháwił [król angielski] ſynowi Edwárduſowi niżli vmárł 16. opiekunow/ miedzy kthoremi był theż iednym Grábiá Herfordſki Wuy thego dziećięćiá. BielKron 228v.

»wybrać za opiekuna« (1): [król Jan] Wybrał zá opiekuny ſyná ſwego/ Ierzego Biſkupá Wárádzińſkiego/ Mnichá zakonu s. Páwłá rodem z Kárwáciey/ też y Piotrá Vychá przyrodzonego ſwego/ vmárł rychło/ pothym pochowan w Biłágrodzie z wielką pompą. BielKron 310v.

»wziąć za opiekuna« (1): Abowiem ſioſtrá iego ktora byłá zá krolem Dálmáckim Zelomirem/ po śmierći mężá ſwego miáłá trudnośći doſyć od Wenetow y Grekow. Ale gdy wźięłá brátá zá opiekuná y obrońcę ſobie/ odpárłá nieprzyiaćielom. BielKron 301.

Wyrażenie: »pan opiekun« (2): ktorzy [posłowie carza tureckiego] krolowey proſili/ áby ſyná ſwoiego poſłáłá do niego pod iego namioty z pány opiekuny BielKron 313, 313v.
Szeregi: »opiekun a obrońca« (1): BielKron 301 cf »wziąć za opiekuna«.

»sprawca i opiekun« (1): Látá 1535. Owcżyná ſprawcá y opiekun Moskiewſkiego Kſiędzá młodego w lećiech/ zebrawſzy lud wielki/ wćiągnąwſzy do Litwy dáleko/ ſzkody wielkie pocżynił BielKron 423.

b. Ten, który sprawuje pieczę nad czymś, zawiaduje czymś; columella, commissarius, episcopus, fiduciarius, inspector, superintendens Mącz; tutelarius Calep (10): Columella etiam significat servum maiorem in familia, Porucznik/ Opiekun/ Włodarz. Mącz 60d; Episcopus, Latine, Inspector. Superintendens, Opiekun/ Opátrziciel/ ten który czego dogląda aby było dobrze á rządnie ſpráwowano/ quod est officium Episcoporum, Które my biskupi zowiemi. Mącz 106d, 126a; A ták Ringolt gdy ſię wwiązał w Zmodźką y Litewſką Zięmię/ iáko Opiekun/ á k temu miał oyczyſtych Xięſtw Ruſkich kilko/ [...] dopiero ſię począł piſáć Wielkim Xiędzem Litewſkim/ Zmodźkim/ y Ruſkim StryjKron 285; Tutelarius – Stroż, opiekun koſczielni. Calep 1092; PowodPr 78.

opiekun czego (4): Fiduciarius haeres, Opiekun/ álbo dzierżáwcá cziyego ymienia aż do pewnego czáſu. Mącz 126b, 467d; SkarŻyw 593 [2 r.].

Szereg: »starszy, (i) opiekun« (2): Cżáſu iednego Genezyuſz nieiáki Klerik/ będąc ſtárſzym y opiekunem ſzpitalu onego/ niedbále y leniwie potrzeby vbogich opátrował SkarŻyw 593, 593.

Synonimy: 1. dozorca, kurator, mistrz, obrońca, opatrzyciel, prokurator, sprawca, stroż, tutor, wychowywaciel; 2. kurator, powinny, prokurator, przezustek; a. obrońca, sprawca; b. opatrzyciel, ostrożnik, stroż, włodarz.

Cf OPIEKALNIK, OPIEKNIK

TG