Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ORDUNK]

Następne hasło: ORDYNARYJA »

ORDYNACYJA (58) sb f

-di- (36), -dy- (22); -ci- (39), -cy- (15), -ti- (4).

o oraz pierwsze a jasne, końcowe a pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	ordynacyjå	ordynacyje
G	ordynacyjéj	ordynacyj
D	ordynacyjéj
A	ordynacyją	ordynacyj(e)
L	ordynacyjéj, ordynacyi
inne	sg N (lat.) - ordinatio

sg N ordynacyjå (20). ◊ G ordynacyjéj (9); -éj (6), -(e)j (3). ◊ D ordynacyjéj (5); -éj (3), -(e)j (2). ◊ A ordynacyją (12). ◊ L ordynacyjéj (3), [ordynacyi]; -éj (1), -(e)j (2). ◊ pl N ordynacyje (4) [w tym: -ȩ (3)]. ◊ G ordynacyj (1). ◊ A ordynacyj(e) (4). ◊ [(lat.) N sg ordinatio.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XIX w.; poza tym XVII w. s.v. ordynować.

Znaczenia

1. Ustawa, regulamin, przepis (39)
2. Nominacja, mianowanie na urząd; wyświęcenie na kapłana (2)
3. Ustawa spadkowa regulująca szczególny sposób dziedziczenia wielkich dóbr ziemskich (przeważnie przez najstarszego syna), zapewniająca niepodzielność i niezbywalność majątku rodowego; majorat (9)
4. Szyk, układ wojska (8)
5. [Część zarobków wypłacana w naturze]

1. Ustawa, regulamin, przepis; ordinatio JanStat [ordinatio – roządzenie, porządek Calep; porządek, sporządzenie, rząd; postanowienie, ustanowienie czego; rząd, rządzenie; stanowienie czego – ordinatio Cn] (39): Którą to ordinácią przerzeczony Kśiądz Biſkup y mieſczánie iáwnie y wielkim ſtátkiem wyználi. SarnStat 1079, 39 żp, 104, 171 marg, 358, 635; [A potym Kyrieleiſon trzy kroć/ s textem Polſkiem/ iako wpierwſſei ordinaty [!] ieſt opiſano. UstKościel 137].

ordynacyja czyja [= o czym] [w tym: G sb i pron (7), ai poss (1)] (8): Ordynácia dóbr koronnych. Y dochodów Inwentarz. SarnStat 357; Pan Podſkárbi ma vczynić ordynácią prowentów. SarnStat 402; Gránic ordinátia od Zmudźi SarnStat 878, *6v, 102, 358 [2 r.], 359.

ordynacyja czyja [= przez jakąś instancję uchwalona] [w tym: G sb (8), pron poss (2), ai poss (1)] (11): BielKron 177v; ActReg 44; iednák we wſzyſtkich áktciách/ maior pars concludat, wedle ordináciiéy Tribunału Koronnégo SarnStat 865, 198, 313, 858. Cf W połączeniu z imieniem króla.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (1): Potym [roki ziemskie] w Szadku/ y w inſzych powiećiéch more conſueto, wedle ordináciiéy Piotrkowſkiéy. SarnStat 725.

W połączeniu z imieniem króla (5): O czym ná końcu znaydźieſz w Ordynáciiéy Królá Alexándrá. SarnStat 313, 205, 424, 970, 1132.

W połączeniach szeregowych (4): A leges to ſą właſnie, co záchodzą wſzytkich. A przetóż wſzytkié priwatné rzeczy, iáko ſą nárrácie rei geſtae, Tranſáctię, Ordinácię, Przywileie, Incorporácię, Dyſkurſy vczónych Iuriſtów, Anormitanów. SarnStat 101; zá którégo [pisma] podpomożeniem ordinácię/ vmowy/ y ſpráwy rzeczy bywáią záchowáné. SarnStat 998, *6v, 924.

Zwroty: »aktykować ordynacyją« (1): A iż tu o podwodách miáſtá Poznániá wſpomniáłá ſie Constitucia, tedy záraz tu przychodźi áktikowáć ordinácią generálną, Zygmuntá Auguſtá w Wárſzáwie vczynioną 1564. SarnStat 970.

»odwołać ordynacyje« (1): A gdy Ceſarz viechał/ vcżynił [papież] Syem álbo Synod v Láteranu/ gdzye záſię odwołał wſzytki ſwe ordynácyie/ ktore przeźdzyęki Ceſárzowi k woli muſiał cżynić BielKron 177v.

»ordynacyją (u)czynić; ordynacyja uczyniona« [szyk zmienny] (6;1): y temu y owemu dogadzáiąc/ ſyrupów y decoctiy ordinácyą wedle potrzeby vczynić. Oczko 36; [król] przerzeczony ſkarb Zup ták w cáłośći/ iáko w częśćiách/ y wſzyſtkich dochodách porządnie roſpráwił/ y iáko gránicámi iákiémi poſtánowił/ vſtáwił/ ordynácią vczynił [ordinationem tenendam JanStat 33] SarnStat 382, 38, 102, 369, 402, 503.

Szeregi:»dekret i ordynacyja« (1): Poznáńſki [biskup winien dać złotych] ſto tákże po pułkopiu/ z Dekretu y z ordynáciiéy [ex decreto et ordinatione JanStat 221] Synodu SarnStat 198. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»konstytucyje i ordynacyja« (1): żeby kto przećiw ninieyſzym Conſtituciam y ordynáciiéy [constitutionibus et ordinationibus JanStat 198] [...] nieśmiał ſie kuśić SarnStat 924. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

[»ordinatio a porządek«: ty trzy dny ieden po drugiem każde/ iak ta Ordinatio a porządek Kośćielny okazuie/ s kazaniem/ ſpiewaniem/ maią być obychodzone UstKościel 159.]

»ordynacyja abo porządzenie« (2): Ordinácia ábo porządzenié tychże dóbr ná pięć częśći. SarnStat 358, 102.

»ordynacyja i postanowienie« = ordinatio et constitutio JanStat (2): Starosta Kazdy to co do Starostwa nalezy trzymac ma y ztego Rndować [!] wedle Ordinacyei naszey y Postanowienia Pana Podskarbiego. ActReg 44; SarnStat 76.

»ordynacyja i statut« (1): przychyláiąc ſie ku ſtárádawnéy/ ordináciiéy y Státutowi [ordinationi et statuto JanStat 715] vſtáwiamy SarnStat 302.

»ordynacyja i uchwała« (1): podług ordináciiéy y według vchwały Séymu przeſzłégo Piotrkowſkiégo vczynionéy SarnStat 858.

»ustawa i ordynacyja« (1): [Tatarowie] iáko y przodkowie ich/ łukiem á ſzáblą woiuiąc/ máiąc też ſwe vſtáwy y ordynácye w ćiągnieniu/ kthorych pilno ſtrzegą BielSpr 67.

2. Nominacja, mianowanie na urząd; wyświęcenie na kapłana (2): y to ſię pokázuie/ z Hiſtorykow/ iż ſię ná ten cżás/ Biſkupi Rzymſcy/ v Ceſárzow ordinácyey dokupowáli. Iáko piſzą o Agátonie wtorym w ty ſłowá. Praedictus Papa, obtinuit apud Imperatores Constantinum, videlicet, et Eraclium, et Tiberium, vt iuxta postulationem ſuam, remitteretur quantitas illa, quae ſolita erat dari, pro ordinatione Pontificis Romani. NiemObr 60; gdy prziydźie mowić y rozbieráć/ o iego [papieża] ordynácyey/ ktora ſię ták cżęſto odmieniáłá NiemObr 65; [iáka Ordinátia/ táka Prędicátia HerbOdpow Z6v].

3. Ustawa spadkowa regulująca szczególny sposób dziedziczenia wielkich dóbr ziemskich (przeważnie przez najstarszego syna), zapewniająca niepodzielność i niezbywalność majątku rodowego; majorat (9): Która to ordynátia ma trwáć wiecznémi czáſy/ [...] Tym ſpoſobem áby wedle ordináciiéy téy/ dobrá té/ [...] niemogły bydź [...] álienowáné/ ábo długi/ opráwámi/ [...] onerowáné SarnStat 1048, 1048.

ordynacyja czyja [G sb] (3): y teſtámenty cudze pſuią/ y nádánia Kośćielne burżą y ordinacije domow zacnych odmieniáią GórnRozm M2v; Ordinácia PP. Rádźiwiłów SarnStat 1310, 1048.

Zwrot: »(u)czynić ordynacyją« (2): GórnRozm K4; iż mu wolno będźie vczynić ordynácią in futurum o dobrách ſwych nieruchomych y ruchomych gdźiéżkolwiek leżących SarnStat 1048.

Wyrażenie: »ordynacyja prywatna« (2): temu złemu niektorży ludźie mądrży z wielkich domow y fámiliey/ zábiegáiąc ordinátie prywatne Seymową Conftitutią wárowáne/ około máiętnośći ſwych czynią GórnRozm K4, K4 marg.

4. Szyk, układ wojska [ordinatio – porządne postawienie na roty albo rzędy rozsadzenie Mącz 268b] (8): Wiele ſie ich też ná to zgadzáło Hetmánow ſtárych iż táka ordynácya ná kſztałt Ryby Káráſiá ieſt pożytecżnieyſza niż gránowita BielSpr 23; Scipio prećiw [!] tey ordynácyey [Hannibala] troię ordynácyą vcżynił/ ná cżele poſtáwił iedne s kopiiámi/ drugie s ſtrzelbą/ trzećie s poćiki [lege: poćiſki] BielSpr 40v, 22v, 31 [2 r.], 41 [3 r.].

5. [Część zarobków wypłacana w naturze [czyja]: Tego piwa oddał Galinowskiemu beczek 77 na rozchód Jego Mości [...] na ordynacyją swą wziął na tydzień po 1½, beczek InwBiskWłocł 1582/41, 1582/145 [2 r.].]

Synonimy: 1. porządek, porządzenie, postanowienie, rozrządzenie; 4. ordynek, porządek, szyk; 5. ordynaryja.