[zaloguj się]
[pdf]

OSIADŁOŚĆ (271) sb f

Oba o jasne; -a- (236), -å- (8); -a- : -å- GliczKsiąż (4:1), BibRadz (21:3), BudBib (13:1), CzechRozm (5:1), SarnStat (33:2).

Fleksja
sg pl
N osiadłość osiadłości
G osiadłości osiadłości
D osiadłości osiadłościåm
A osiadłość osiadłości
I osiadłością osiadłościami
L osiadłości osiadłościåch
inne sg a. pl G - osiadłości

sg N osiadłość (30). ◊ G osiadłości (43). ◊ D osiadłości (3). ◊ A osiadłość (75). ◊ I osiadłością (8). ◊ L osiadłości (24). ◊ pl N osiadłości (13). ◊ G osiadłości (21). ◊ D osiadłościåm (1). ◊ A osiadłości (27). ◊ I osiadłościami (2). ◊ L osiadłościåch (12); -åch (8), -ach (4); -åch RejWiz (2), RejAp, RejPos (4); -ach OrzJan; -åch : -ach SarnStat (1:3). ◊ G sg a. pl osiadłości (12).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Posiadłość, własność ziemska dziedziczona lub nabyta; majątek, dobra; possessio PolAnt, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; hereditas PolAnt, Vulg; sedes Mącz, Modrz; domicilium Modrz, Cn; ager Vulg; peculium PolAnt; fundus, bonum Mącz (153): MetrKor 40/818; RejJóz Q; Diar 80; Pomyárem na mye przypádły wdzyęcżne oſiádłośći/ A yuż mi przyſzły w dzyedzictwo k mey więtſſey rádośći LubPs D3, K4v; POdwoyſki ma być obieran [...] z oſyádłych ludźi/ [...] coby miał przynamniey puł łanu Oſyádłoſći. GroicPorz g2v, r2, r4v; Ano wſzytká oſiádłość co ná ſobie miewa/ Y ná tym dożywocia pewnie ſie nádzyewa. Lecż cżáſem nie cżekáiąc y exekuciey/ Wybije go więc żydek z oney poſſeſſyey. RejWiz 68v, 191v; Ktoby pod námi miał oſiádłoſć/ á wići woienne by go w oſiádłoſći záſtáły/ winien woyną ſłużyć UstPraw D2, A3, H; BibRadz Num 33/54, Act 5/1; Sedibus commovere, Ruſzić/ wygnáć, wypędzáć z mieſzkánia/ z oſiádłośći. Mącz [234]b; wykuṕ kędy możeſz/ zedrzy s kogo możeſz/ [...] pewnie będzyeſz miał ty wśi y ty oſiádłośći/ kthore widziſz przed ocżymá twemi. RejPos 239v, 239v; Ieſliſz tedy świát dla nas ſtworzon/ przecżże nie mamy ná nim oſiádłośći [dźiedźictwá WujBib] BudBib 4.Esdr 6/59; ták tho [Jozue] ſpráwił/ iż káżdemu pokoleniu oſobną ośiádłość náznácżył/ niezoſtáwuiąc ſobie nic właſnośći áni włádnośći w tych máiętnośćiách/ ktore ſię komu dźiałem doſtáły. ModrzBaz 48; wiele ich ieſt/ ktorzi z łáſki Krolewſkiey wielkich vrzędow doſtąpili/ w tych powiećiech w ktorych niemáią ośiádłośći [quorum cives non sunt]. ModrzBaz 74v, 72v, 75, 85 [2 r.], 96v, 105 [2 r.], 139v, 141; Tám dźiatek mnoſtwo podporá ſtárośći/ Y pewny dźiedźic pięknych ośiádłośći. KochPs 35; GórnRozm F2v; GostGosp 108; GostGospSieb +3v; Phil Q4; LatHar 200; WujNT Act 5/1; A Ieſlibychmy którému nieośiádłému zá iáką znáczną zaſługę doſtoieńſtwo y vrząd dáli/ tákowy będźie ſie powinien ſtáráć o ośiádłość od wźięćia vrzędu w pułroku SarnStat 80 [idem 73] 72 [2 r.], 73 [2 r.], 186 [2 r.], 277 [2 r.], 483 [2 r.], (18).

osiadłość czyja [w tym: pron poss (25), G sb i pron (22), ai poss (6)] (53): MetrKor 40/818; RejPs 160v; LibLeg 11/83v; wpowieczie ma ſię poſtawić na mieyſczu zbroinie wedlug ſtatutu pod utraczeniem oſiadloſczy ſwey ConPiotr 32v, 32, 32v; ya ſam iteż wſſytki moye oſiádłośći/ Są záwżdy ná wſſem nicżemne v twey oblicżnośći. LubPs K4v, H2v [2 r.], I2, K4v, S, Z, Z4; RejWiz 162; Leop los 19/18, Ps 38/8; przyſzedł ná gorę ná ktorą był wſzedł Moiżeſz áby oglądał oſiádłość Páńſką. BibRadz 2.Mach 2/4, Ps 134/4, Ez 44/28, 45/6, 7 [2 r.], 8, Eccli 22/27; RejAp 176v, 182; dotkni ſie káżdy z namnieyſzego ſtanu/ ieſliś nie ieſt Ceſárzem iákiey tákiey oſiádłośći ſwoiey: á byś nic inſzego nie miał/ tedyś Ceſárzem docżeśnym duſze y ciáłá ſwoiego. RejPos 253v, 53v, 115, 204, 240; RejZwierc 184v, 186v, 190, 195v, [238], 255v; Gdy zvbożeie brát twoy/ y przeda oſiádłość ſwoię BudBib Lev 25/25, Lev 25/27, Ios 21/41, 2.Mach 2/4; ModrzBaz 48, 105; KochPs 73; CzechEp 370; Phil Q4; OrzJan 134; LatHar 360; w Artykule o ośiádłośći Dignitarzów y Vrzędników źiemſkich SarnStat 483, 866, 872, 1039, 1059, 1189.

osiadłość gdzie [w tym: w czym (14), miedzy czym (1), „tam” (1)] (16): LibLeg 11/136; Tácy co ſą w dálekich ſtronách máią być pozywáni ná mieyſcách zacnych ábo w párochiey w ktoreyby miał ośiádłość UstPraw H3, A4, I2v; BibRadz Ez 44/28; BielKron 102; BudBib Ez 45/8; Ale ſámi Izráelitowie/ z roſkazánia Bożego/ dáli iemu ośiádłość miedzy ſwemi ośiádłośćiámi ModrzBaz 48; áby nikomu w żadnem Powiećie vrzędu niedawano/ iedno temv ktoryby tám miał ośiádłość ModrzBaz 74v, 74v; SarnStat 72 [2 r.], 488, 514, 526, 846.

W połączeniach szeregowych (8): pádáią ſie mocne miáſtá y zamki/ bywaią rozſiepáne oſiádłośći/ bogáctwá/ roſkoſzy ludzkie thuż przed ocżymá ich. RejZwierc 255v; KochPs 6; CzechEp 336; A iż rzéki y rzéczyſká z wielkiéy częśći między dźiedźictwy/ y ośiadłośćiámi/ wśiámi/ płyną y ſą SarnStat 466, 188, 1039, 1059, 1189.

W charakterystycznych połączeniach: da(wa)ć osiadłość (6), mający (2), mie(wá)ć (42), naznaczyć, pozyskać, przeda(wá)ć (4), rozdawać, rozdzielić, zgromadzić; osiadłość przywłaszczona, zgromadzona; bronić osiadłości, dochodzić, dostać (2), dziedzic, mienie, postąpić, utracenie; wypędzić z osiadłości, wyprawić, zsadzić; ku osiadłości przyść; o osiadłość starać się (2), wojować; wwiązać się w osiadłość; dać za osiadłość; na osiadłości mieszkać; dziedziczyć w osiadłości, osiąść.

Przysłowie: Bo iáka ieſt oſiádłość/ tácy y kmiotkowie (marg) Iáka dzyedziná tácy kmiecie (—) RejWiz 115.
Wyrażenie: »ziemska osiadłość« [szyk 3:1] (4): RejWiz 52v; Zeſcie prawie ricerſką naukę ſtracili. Na ktorey nie tylko ty ziemſkie oſiadłoſci/ ále gardła należą/ i waſze wolnoſci. KochSat A4; chociaż Piotr ś. złotá y śrebrá nie miał, y ośiádłośći ziemskich ktoreby po ſobie zostáwił CzechEp 336; KołakCath C3.
Szeregi: »bogactwo i osiadłość« (3): RejPos 204; RejZwierc 184v; Bogactw y ośiádłośći da temu Bog wiele. KołakSzczęśl C4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»imienie i osiadłość« (1): thedi stharoſta ten pot ktorim dluznik oſzyadloſcz ma, powinyen bandzie wyązacz [lege: wwiązać] ſzye wymyenye y oſzyadloſcz dluznika MetrKor 40/818.

»majętność (a. majętnostka) a (i) osiadłość« [szyk 3:1] (4): Leop Ps 38/8; Dym ſie zá nim kurzy/ á ieſzcże tuż przed ocżymá iego ſmáży ſie máyęthnoſtká á oſiádłość iego. RejZwierc 186v; CzechEp 370; Ośiádłośći y máiętnośći [possessiones et substantias] przedawáli/ y vdźieláli ich wſzytkim/ iáko ktoremu było potrzebá. WujNT Act 2/45.

»osiadłość a nabycie« (1): thá nędzna oſiádłość á nábycie twoie/ w niwecż ſie obroćić ma RejPos 240.

W przen (11): Otoż obac iego ſkarby Liezy wznak iako niehardy. Deſczka to wſzyſtka oſzyadłoſċ RejKup c6v; LubPs K4v; A teraz ktore ieſt ocżekawánie moie? Zaś nie Pan? y máiętność á oſiádłość moiá v ćiebie ieſt. Leop Ps 38/8; BibRadz Ez 44/28, Eccli 51/28; RejPos 115; Wielka oſiádłość ktho cnotę poſiędzye/ Kthora rozumem ozdobiona będzye. RejZwierc 214, [238]; KochPs 6; PudłFr 47.
Wyrażenie: »święta osiadłość« = Kościół (1): Y coż iem też záto vięcey náleży iedno/ áby wyſláwováli [!] dziwne dobrodzieyſtwo iego nád ſobą/ á zwlaſſczá wpoſrzodku zebránia przełożonych nád ſwiętą oſiádłoſćią iego [et in cathedra seniorum laudent eum PolAnt Ps 107/32]. RejPs 160v.
a. Majątek pojmowany jako wartość pieniężna służąca do rozliczeń podatkowych, sądowych itp.; possessio Modrz (13): Diar 41; álbo ſye ręczy/ álbo ośiádłoſćią broni/ álbo go do więźienia biorą GroicPorz C; A to ták ma być rozumiano/ ieſli obwiniony ták ieſt oſyádły w ſwem Práwie/ żeby ſye oná oſyádłoſć ták dáleko wynośiłá/ iáko ieſt dług GroicPorz m2v, q2v; UstPraw D, E3; Powiedáią/ że z ośiádłośći ma być do Sędźiego pozwan/ á wedle poſtępku práwá Polſkiego/ álbo zá rány/ álbo zá głowę/ pieniężną winą ma być karan. ModrzBaz 71, 140v; owym co ich wielką liczbę pobił/ nic ſię nie nágrodźiło/ zwłáſczá ieśli ábo nic/ ábo bárżo máło miał ośiádłośći. GórnRozm Cv, G3; SarnStat 354; ták żeby wſzyſcy kmiećie/ ták z Krolá Iego M. iáko y z Duchownych y z Swieckich máiętnośći/ według ośiádłośći z káżdey wśi to porálne [lege: poradlne] płácili. VotSzl D2v, Cv.

W charakterystycznych połączeniach: z osiadłości oddany, patrzyć, pobor, pozwan (2), wybrać.

2. Miejsce osiedlenia, kraj zamieszkany; possessio PolAnt, Vulg [w tym czyja: pron poss (3), G sb (2), ai poss (1)] (61): poznáią oni wdzięczną oſiádłoſć ſwoię ktorzy iuż ią byli prze iey niepłodnoſć mieli opuſćić. RejPs 160v, 88v, 191; RejRozpr B4v; RejWiz 180; Y vcżynię iy oſiádłośćią ieżową/ y ieziorámi wodnemi. BudBib Is 14/23; WujNT Act 7/45.

W przeciwstawieniach: »pustka, pustynia ... osiadłość« (2): WierKróc A4; ſtąd we wśiach więcey puſtek niż ſnadź ośiádłośći. PowodPr 71.

Przen (52):
a) Niebo (35): RejWiz 115v, 194; A gdy wſpomnimy ſobie o wielkośći Anyołow y [...] duchow zbáwionych/ tu możemy rozumieć iżći tám muśi być oſiádłość niemáła/ á wielkiego przeſtrzeńſtwá potrzebuie. RejAp 182, BB5v, [175]v, 186.

osiadłość czyja [w tym: pron poss (6), G sb i pron (6)] (12): ſtąd by ſie nam mnozyła pożądliwoſc do zwierzchnych a wiecznie vmocnionych oſiadłoſci twoich ktorych nas racz miłoſciwie domieſcic wſſechmogący panie boze naſz. RejPs 89v, 89, 139v, 217; LubPs G3; RejWiz 107v; RejAp 176, 183v; RejPos 85, 191v, 227v, 239, 329v.

W połączeniu szeregowym (1): Ale tu znáć iż Pan powiedáć racży o onym domu á o oney oſiádłośći y krolefthwie iego/ gdzye záwżdy pyſzny będzye ſtrącon/ á pokorny powyſzſzon. RejPos 227v.

Wyrażenia: »osiadłość niebieska« [szyk 4:4] (8): RejKup f3; Nicći inſzego nie ieſt iedno tá nowa oſiádłość niebieſka/ kthorą iuż ſobie Pan zbuduie á wiecżnie oſádzi z wiernych ſwoich RejAp 175v; RejPos 201, 214, 227v; Z tych źiemſkich do Niebieſkich poſzłá oſiádłośći KołakCath Bv, C3; KołakSzczęśl D.

»nieskończona osiadłość« (1): Iż oglądam wſſytki dobrá żywotá wyecżnego/ W nyeſkońcżoney oſiádłośći káżdego wyernego. LubPs G3.

»nowa osiadłość« [szyk 3:1] (4): Otoż tu Ian ſwięty ten zbior Páńſki á thę oſiádłość nową iego przybytkiem iego przezywáć racży/ w ktorym iuż chce być wiecżnie z wiernymi ſwemi RejAp 176, 175v, 176, 185v.

»osiadłość święta« [szyk 4:3] (7): abys nas wydziedziczyc miał z oſiadloſci ſwiętey twoiey a z oyczyzny naſſey RejPs 217, 89; RejWiz 180v; A ieſliby też kto chciał ſzcżypáć álbo co vymowáć od ſłow od tych/ niechay Pan Bog odeymie cżęść iego s kſiąg żywotá y z oſiádłośći ſwiętey [de civitate sancta Vulg Apoc 22/19; y z miáſtá świętego WujBib]. RejAp 197v, 186v, 188v; RejPos 227v.

»wieczna osiadłość« [szyk 2:1] (3): RejWiz 121v; RejAp 183v; Przeto go y w potomſtwie/ Bog y w máiętnośći/ Błogoſłáwił niſz odſzedł w wiecżne ośiádłośći. KołakCath B; KołakSzczęśl D.

b) Piekło [w tym czyja; pron poss (9), G pron (4)] (17): Iuż więc dyabeł nád tobą ſwoię pioſnkę gędzye. Iż do ich oſiádłośći bárzo ſnádnie łucżyſz RejWiz 134v, 14, 168, 169, 175v; á sſtał ſie z niego Anioł ciemnośći/ Anioł ſproſnyy/ á ſzátánem ſproſnym przezwiſkiem przezwány/ y z oną wſzytką oſiádłoſcią ſwoią. RejPos 101; to ieſt napilnieyſze ſtáránie iego [czarta] á nawiętſze goſpodárſtwo iego w they oſiádłośći ſwoiey RejPos 333v, 57, 74v, 109.
Wyrażenia: »ciemna osiadłość« (2): LubPs C2v; cżárt [...] vſtáwicżnie chodzi nád tobą/ á iáko iáki opráwcá ſthára ſie pilno o cię/ áby cie iáko połápić mogł do ciemnych oſiádłośći ſwoich RejPos 176.

»piekielna osiadłość« (2): Piekielna oſiádłość. RejWiz 160v marg, Ddv.

»osiadłość złościwa« (1): ten márny ſpráwcá ſwiátá tego/ ni nacż cie inſzego nie wiedzie/ iedno áby cie zwiodſzy/ doprowádził do oſiádłośći złośćiwey ſwoiey. RejPos 115v.

Szeregi: »osiadłości a ciemności« (1): wierz mi żeć then twoy ſprzećiwnik nie ſpi/ á pilnie ſie o tho ſtára/ áby [...] mieć cie wiecżnym więźniem w onych oſiádłoſciach ſwych/ á w ciemnoſciach ſwych. RejPos 57.

»grunt a osiadłość« (1): (marg) Goſpodarſtwo Cżartá złego. (–) ony ſwoie ſprawce [...] oſádzi ná gruncie ſwoim/ á ná oſiádłośći ſwoiey. Cżego nas rácż vchowáć [...] Pánie RejPos 115.

3. Posiadanie, prawo własności; possessio Vulg, PolAnt, Modrz, Calep, JanStat; haereditas, possidendum PolAnt (43): ktorą oſiádłosć [dziatek] pan Bog z rámyenyá ſwego dáye [rodzicom] [...] Y ktora oſiádłosć wſſytkye inſſe dobrá á ochędożeńſtwá dáleko przechodzi GliczKsiąż C6, C7v; Wſſytki narody ſwiátá dam w dzyedzictwo tobye/ Wſſytkę ſſyrokość zyemie weźḿ w oſiádłość ſobye. LubPs B2, gg3; RejWiz 119v; BibRadz Ez 45/5; Possessio. Est actus sive ius ipsum possidendi. ‒ Właſcz, oſiadłoſcz. Calep 825a.

osiadłość czego (8): RejPs 162; Dziatek oſyadłosć od Bogá yeſt/ á płod żywotá/ miáſto zapłáty dawa pan Bog. GliczKsiąż C5v, C6; BibRadz Deut 1/38, 9/5, 6; iżby temu to cżłowiekowi nic po wſzytkim nie było/ by też y wſzytkiego ſwiátá oſiádłośći ſobie pozyſkał/ ieſliby duſzę ſwą poſłał ná zátrácenie RejPos 216v; ieno tym [dostojeństwa mają być dane]/ którzy przedtym mieli nie zmyśloną/ áni pod iáką bárwą/ ále iſtotną á prawdźiwą dóbr dźiedźicznych ośiádłość w onéy źiemi SarnStat 72; [Abram był bárzo bógáty w ośiádłośći złotá y śrébrá [dives valde in possessione auri et argenti]. WujBib Gen 13/2 (Linde)].

osiadłość czyja [w tym: pron poss (3), G pron (2)] (5): Leop Ps 2/8; RejPos 63v; Lecż we wſzytkiey ziemi oſiádłośći wáſzey okup będziećie dáwáć zá ziemię. BudBib Lev 25/24, Gen 36/43, Lev 25/28.

Zwroty: »(od-, po)da(wa)ć, darować w osiadłość; osiadłość jest dana« = dare possessionem Vulg, PolAnt; dare ut heredites a. ut possideas a. ad possidendum, dare (in) hereditatem PolAnt [szyk zmienny] (15:1;1): damći pogány wdziedzictwo tobie/ wſſyſtkie końcżyny źiemie w ośiádłosć twoię. Leop Ps 2/8; Wiedzćieſz tedy żeć nie dla wáſzey ſpráwiedliwoſći oſiádłość oney przewybornej źiemie będźie wam daná od Páná Bogá BibRadz Deut 9/6; á co práwem dźiedźicznem oddáli im w oſiádłoſć Eleázár Kápłan y Iozue ſyn Nunow BibRadz los 14/1; A dla tegoż/ otho ia podam ćię w oſiádłość tym co ſą ná wſchod ſłońcá BibRadz Ez 25/4, Gen 15/7, 17/8, Num 33/53, Deut 2/5, 9, Ios 1/11; ktemu Akáron ze wſzytkimi iego gránicámi/ darował mu w oſiádłość. BudBib 1.Mach 10/89, Gen 48/4, Ios 12/6; CzechRozm 56, 74v, 85v, 104, 105v.

»otrzymać w osiadłość« (1): á wodziło ſię im wdziatecżkach ich/ y potomſtwo ich otrzyma w oſiádłość ziemię [haereditabit terram]. BudBib Tob 4/13.

»wniść (wejść) w osiadłość« (2): RejPs 162; Nie dla wáſzeyći ſpráwiedliwoſći/ áni práwoſći ſercá wáſzego wnidźiećie w oſiádłość źiemie ich [ingrederis ad possidendum terram earum] BibRadz Deut 9/5.

»wwieść w osiadłość« (1): A ták ty themu czyń ſerce dobre/ bo on ſyny Izráelſkie w wiedźie w oſiádłoſć źiemie tey [ipse hereditate faciet eam Israel]. BibRadz Deut 1/38.

Wyrażenia: »osiadłość (dziedziczna i) wieczna« = possessio perpetua PolAnt, Modrz; hereditas perpetua PolAnt [szyk 5:1] (6): BibRadz Gen 17/8; BudBib Gen 48/4; [dał] onę źiemię w dziedzicżną y wiecżną ośiádłość. CzechRozm 74v, 85v [2 r.]; rozumiał/ że bez trudnośći zá dwie lećie/ ábo nadáley zá trzy/ mogłáby być [suma] złożoná y od Krolá/ y od wſzytkich wiecżną ośiádłość máiących ModrzBaz 121v.

»zmyślona osiadłość« (3): Ieſcze dokłádnieyſza Conſtitucia o zmyſlonéy ośiádłośći ieſt 1563. SarnStat 73, 72 [2 r.].

Szereg: »osiadłość a majętność« (1): Yeſt tedy thá oſiádłosć á máyętnosć dzyatek bárzo vććiwa á ſtárożytna/ yáko Duch S. zowye/ ktorą oſiádłosć pan Bog z rámyenyá ſwego dáye/ y rodzicom yą tworzy/ yáko y pirwey cżłowieká ſtworzył. GliczKsiąż C6.
4. Przebywanie, osiedlenie, prawo przebywania (6): Bo ſprawey ſprawedliwoſċzi [grzesznicy] Niemaią tu [w niebie] oſſiadłoſczy RejKup y4v; Ale naſladuy cnoti/ ktora [...] Hoynie plaći [!] utrati podięte dla ſiebie/ Iednaiąc wiecżną ſławę/ i oſiadłoſc wniebie. KochSat B4v; RejPos 180v.

osiadłość czego (2): Acz ná ten czás byłá máła liczbá ich ná oſiádłoſć tey wielkoſći ziemie RejPs 154; LatHar 426.

osiadłość czyja (1): Wybránym ſwym dał kroleſtwá ku ich oſyádłośći LubPs Yv.

5. Mieszkańcy, ludność (7): RejAp 122; PAńſka ieſt wſzytká zyemiá y iey oſiádłośći LubPs F3v, X6; puſtećby tho było kroleſtwo/ ieſliby w ſobie żadney oſiádłośći nie miáło. RejPos 238v; Do gáſzenia máią bydź náznácżeni w káżdym domu [...] kilkánaśćie (mniey y więcey wedle miáſtá ośiádłośći) mężow ſpráwnych GostGosp 144.
Wyrażenia: »(święte) osiadłości niebieskie« (2): GDyż po oſiádłoſcyach niebyeſkich żadne inſze ſtworzenie nie ieſth wdzyęcżnieyſze v Páná náſzego/ nád cżłowieká nędznego. RejPos 216v, 196.
6. Przestrzeń między dwoma punktami w czasie lub przestrzeni (1): Intercapedo, interstitium temporis vel loci inter duo spatia interceptum. German. Der begriff oder weite zwiſchen zweyen dingen. – Szerokosc oſiadłoſcz miedzidwiema, cokrag. Calep 549b.

Synonimy: 1. imienie, majętność, mienie, nabycie; 2. dziedzina, ziemia; 3. mienie; 4. bycie, bydlenie, mieszkanie, pobyt; 5. ludność; 6. dalecze, dalekość, odległość.

Cf [NIEOSIADŁOŚĆ], OSIEDZENIE

AK