[zaloguj się]
[pdf]

ROZMIŁOWAĆ SIĘ (163) vb pf

rozmiłować się (162), rozmiełować się (1); rozmiłować się : rozmiełować się BierEz (1:1).

sie (100), się (62).

Oba o oraz a jasne; rozmiełować się z tekstu nieoznaczającego é.

Fleksja
inf rozmiłować się
praet
sg pl
1 m rozmiłowåłem się, -m, -em się rozmiłowåł m pers -smy się rozmiłowali
f rozmiłowałam się m an
2 m rozmiłowåłeś się m pers -ście się rozmiłowali
3 m rozmiłowåł się m pers rozmiłowali się
f rozmiłowała się m an
n subst rozmiłowały się
plusq
sg
3 m był się rozmiłowåł
imperativus
sg pl
1 rozmiłujmy się
2 rozmiłuj się rozmiłujcie się
3 niech, niechåj się rozmiłuje
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy się rozmiłowali, bychmy się rozmiłowali
2 m byś się rozmiłowåł m pers byście się rozmiłowali
f byś się rozmiłowała m an
3 m by się rozmiłowåł m pers by się rozmiłowali
f by się rozmiłowała m an
n by się rozmiłowało subst

inf rozmiłować się (12). ◊ fut 1 sg rozmiłuję się (3). ◊ 2 sg rozmiłujesz się (5). ◊ 3 sg rozmiłuje się (21). ◊ 3 pl rozmiłują się (4). ◊ praet 1 sg m rozmiłowåłem się, -m, -em się rozmiłowåł (14). f rozmiłowałam się (1). ◊ 2 sg m rozmiłowåłeś się (1). ◊ praet 3 sg m rozmiłowåł się (34). f rozmiłowała się (8). ◊ 1 pl m pers -smy się rozmiłowali (1). ◊ 2 pl m pers -ście się rozmiłowali (1). ◊ 3 pl m pers rozmiłowali się (7). subst rozmiłowały się (1). ◊ plusq 3 sg m był się rozmiłowåł (1). ◊ imp 2 sg rozmiłuj się (6). ◊ 1 pl rozmiłujmy się (1). ◊ 2 pl rozmiłujcie się (3). ◊ 3 pl niech, niechåj się rozmiłuje (3). ◊ con 2 sg m byś się rozmiłowåł (5). f byś się rozmiłowała (1). ◊ 3 sg m by się rozmiłowåł (5). f by się rozmiłowała (1). n by się rozmiłowało (1). ◊ 1 pl m pers bysmy się rozmiłowali (5) MurzNT, GórnDworz, WerGośc, LatHar (2), bychmy się rozmiłowali (3) MurzHist, RejPos, WujJud. ◊ 2 pl m pers byście się rozmiłowali (2). ◊ 3 pl m pers by się rozmiłowali (2). ◊ part praet act rozmiłowåwszy się (11).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Zapałać miłością do kogoś lub czegoś, pokochać; amare Vulg, Mącz, PolAnt; adamare PolAnt, Vulg, Cn; diligere Vulg, PolAnt; amplecti, incidere in amorem Cn [w tym: kogo (88), czego (2), czego (żywotne) (1)] (93): Teras ſynu moy rozmiłuy ſię bráćiey ſwey/ áni imi gardz wſercu twym. BudBib Tob 4/13; Lácno odpor gdy w zgodzye damy poſtronnemu. Tylko ſie ſámi ſiebie [= nawzajem] pirwey rozmiłuymy/ Nieprzyiacioł ſie żadnych by namniey nie boymy. PaprPan Gg2.
Szereg: »rozmiłować się a kochać się« (1): Tedy Ionátán ſerdecznie ſie rozmiłował Dawidá/ á kochał ſie w nim [anima Ionathan ligata est cum anima David, et dilexit eum]/ iáko w zdrowiu ſwoim. BibRadz 1.Reg 18/1.
α. O miłości człowieka do Boga (wyjątkowo do Maryi) (40): WróbŻołt 67/24; Pan Grzeſſnemu obieczał Iż gdy by ſyę ſkoro vznał Wiernie ſyę go rozmiłował Iż mu wſſytko odpuſczicz miał RejKup Eev; A yam ſie rozmiłował w zakonye twym cyebye [Panie]. LubPs ddv; Ktorzy [Twoi wierni, Panie] ſie práwym ſercem ciebye rozmiłowáli LubPs hh2; Rozmiłuię ſię ćiebie Pánie ktoryś ieſt mocą moią. BibRadz Ps 17/2; rozpomnimy ſobie ná miłośći twoie więcey niż ná wino/ á ſpráwiedliwi rozmiłuią ſię ćiebie [cf To dlatego dziewczęta tak cię kochają. Biblia, Poznań 1975]. BibRadz Cant 1/3; Duch ſwięty [...] obiáśni ſerce twoie/ iż go [Pana] nie inácżey poznaſz/ á nie inácżey ſie go rozmiłuieſz/ iedno iákobyś go ocżymá ſwoiemi widzyał RejPos 112v, 64, 145v [2 r.], 146; Z Cżytánia żywotow swiętych Bożych [...] poznáć Páná Bogá y rozmiłowáć ſie go rychley możem. SkarŻyw A3; rozmiłowałem ſię [...] przecżyſtey Dziewice Mátki Bożey/ y wiey po Bogu Synie iey/ wſzytkęm nádzieię moię położył. SkarŻyw 460, A3; O Boże [...]/ dayże ſługom y ſłużebnicom twoim N. y N. zá ktorymi ſię modlimy dobrotliwośći twoiey/ zdrowie duſzne y ćieleſne: áby ſię ćiebie ze wſzyſtkiey śiły ſwey rozmiłowáli LatHar 631.

W połączeniach szeregowych (4): A ſnadź on [Pan] záwżdy więtſzą piecżą ma nád ſtráconym grzeſznikiem [...]/ áby ſie vznał/ áby ſie náwroćił/ á przeſtał złośći ſwoiey/ á rozmiłował ſie Páná ſwego/ á vwierzywſzy iemu/ dał ſie ná łáſkę iego. RejPos 147v, 130, 145, 147v.

W przeciwstawieniu: »odrzucić, wyrzucić ... rozmiłować się« (2): Odrzuććie fáłſzywe Báranki/ y Antykryſtá Rzymſkiego/ nauki/ y rozmiłuićie ſię Báránka tylko iednego [...] Páná Iezu Kryſtá KrowObr 70, 107v.

Zwrot: »rozmiłować się Pana (Jezu Krysta a. Jezusa), (Pana) Boga, Baranka, Jehowy, Ojca« [w tym: Baranka, Pana Jezu Krysta (1)] [szyk zmienny] (14:4:1:1:1): OpecŻyw [170]; ROzmiłuię ſie moy Pánie ciebie Bogá mego/ Ze wſzytkiey wierney myſli ſwey s ſercá vprzeymego LubPs D4v, H3; Abyśćie ſie tylko ſámego Páná Iezu Kryſtá nágiego rozmiłowáli/ á tego wmáſſkárách przybránego s Kośćiołow wáſzych wyrzućili KrowObr 107v, 70; A tu vważay co to ieſt rozmiłowáć ſie Páná ſwego/ á ſłow iego ſłucháć RejPos 145v, ktv, 87, 119v, 130, 145 (10); WujJud 41v; ROzmiłowałem ſię Iehowy/ bo wysłuchał głos moy/ modlitwy moie. BudBib Ps 114/1; Bądzże práwym ſynem/ zakonu nowego chrześćiáninie: á rozmiłowawſzy ſię oycá/ y dobrodzieiá ſwego [...]. Cżyń ochotnie świętą wolą iego SkarŻyw 2, 384; WysKaz 48.
Szeregi: »rozmiłować się a dufać« (1): A on [Pan] ciebye ſam ſzuka/ [...] iedno ſie go wiernie rozmiłuy/ á wiernie mu dufay. RejPos 144. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przystać a rozmiłować się« (1): Bo kto iuż mocną wiárą przyſtánie ku Pánu ſwoiemu/ á rozmiłuie ſie go ze wſzytkiey duſze y myſli ſwoiey/ iużći thám bez cnotliwego żywotá [...] być nie może. RejPos [236].

»rozmiłować się a uwierzyć« (2): Iż kthokolwiek ſie go [Pana] rozmiłuie á vwierzy weń/ będzie zbáwion RejPos 147v, 119v.

β. O miłości Boga do człowieka lub świata (16): [Jezus mówi:] Iż kthokolwiek będzie miłował mnie/ á ſłow moich ſłucháć będzie/ tedy ſie go też ia rozmiłuię/ á do niego y z Oycem ſwym y z Duchem s. przydziemy RejPos 3v; iż go [Syna] dobrowolnie Bog Ociec wydáć racżył/ rozmiłowawſzy ſie ſwiátá tego RejPos 100; Pan zábacżywſzy krzywdj ſwey [...]/ ktorą iemu narod ludzki [...] záwżdy okázuie: bez wſzey godnośći/ bez wſzey zaſługi/ rozmiłowawſzy ſie nieprzyiacielá ſwego [tj. człowieka]/ ſprzećiwniká ſwego/ [...] dawa mu [...] ſwego miłego á iedinego Siná. RejPos 146v, 64, 119, 130, 143v, 144v [2 r.], 145; Bo rozmiłował ſię [zelatus est] Iehowá ziemie ſwey/ y zfolgował ludowi ſwemv. BudBib Ioel 2/18; [boczyem myloſcz y znyeba ſczyągnela yſz ſye [Bóg] czlowyeka rozmylowal y czlowyeczą natvræ˛ przyyal RozmyślDomin 74].
a. O miłości między mężczyzną i kobietą: zakochać się (39): Kotká v ktorego śię chowáłá/ Młodzieńcá śię rozmiełowáłá BierEz I3; Lew gdy cudną dziewkę vźrzał/ Bárzo ſie iey rozmiłował BierEz K4; BielŻyw 147; Powyedzyal yſch rozmylowawſchi ſzyą dorothiei dworky pana Malachowſkyego wyedlczu dal yey ſchowacz grzywne pyenyedzy ſwoych LibMal 1543/74; Tu ſie iuz pocznie trzecia roſprawa iako ſie Zephira Potyfarowa pani rozmiłowa [!] Iozepha RejJóz C3v; GroicPorz 11v; Leop Esth 2/17; RejZwierz 46; [starcy do Zuzanny:] Myſmy ſię ćiebie rozmiłowáli [in concupiscentia tui sumus]/ á dla thegoż przyzwol nam á vcżyń to dla nas obudwu. BibRadz Dan 13/20, 1.Reg 18/20, Cant 1/2, I 551; ktorą [Dynę] vyrzawſzy Sychen krolewſki ſyn/ rozmiłował ſie iey y wzyął ią gwałtem y poſromoćił BielKron 15v, 113v; Cepit me amor adolescentulae, Rozmiłowałem ſie panny. Mącz 34d, 92c, [114]b, 162a; Nie moẃ tego w.m. pánie Boiánowſki/ áby to iuż biáłegłowy były bezrozumne/ iż ſie cżáſem rozmiłuią/ ná cudzy ſmák [tj. zgodnie z cudzym gustem]: wierząc więczey komu inemu/ niżli ſobie. GórnDworz Nv; Wierę bych ia tego ták bárzo Dworney pániey zá złe niemiał/ kiedyby ſie oná/ widząc niemiłość mężowę [...] y wzgárdę małżeńſkiego łożá/ kogo inego rozmiłowáłá. GórnDworz Cc, M7v, Y5v, Cc4v, Cc6v; Ten rycerz [z Egiptu] pánnę miał bárzo piękną ktorą gdy vźrzał rycerz z Báldáchu/ rozmiłował ſie iey bárzo: ták iż dla wielkiey miłośći rozniemogł ſie. HistRzym 84v; RejZwierc [203]; Potym krol Solomon rozmiłował ſię niewiaſt cudzego rodu mnogich BudBib 3.Reg 11/1, I 142b marg, Iudic 16/4, 3.Reg 11/2, Ier 2/25, Dan 13/20; á wnet ſię ſerce iego [ojca] do tak ſproſney myśli y żądzey ſkłoniło: ták iſz ſię corki ſwey zápálcżywie rozmiłował/ y otworzył iey nieucżćiwe myśli ſwoie SkarŻyw 487, 348; KochWz 138; PudłFr 32; [A Dawid rozmiłował ſſe [!] był Michol drugiey corki Saulowey. Leop 1.Reg 18/20 (Linde); WujBib 3.Reg 11/1 (Linde)].

W przeciwstawieniu: »rozmiłować się ... w nienawiść wziąć« (1): druga [żona] lepak innego ſie rozmiłuie á ſwego [męża] w nienawiſć weźmie. BielŻyw 108.

Przysłowie: Quisquis amat ranam, ranam putat esse Dianam, proverbialis sententia, Kto ſie żáby rozmiłuyę [!]/ ták dla niey/ yáko dla Diany wiłuye. Mącz 345d.
Zwrot: »za pirwszym weźrzeniem rozmiłować się« (1): bo [Aleksander] niewidzącz iáko żyw pirwej onych białychgłow Dáriuſewych/ nie ieſth tho rzecż podobna/ żeby ſie ich zá pirwſzym weźrzeniem rozmiłowáć miał GórnDworz Aa6v.
2. Upodobać sobie, polubić; diligere Vulg, PolAnt; amplecti Mącz, Cn [niektóre użycia mogą być interpretowane jako znacz. 1.] [w tym: czego (57), kogo (13)] (70): Iedno wy mili Polaczy [...] rozmiłuycie ſie ięzyka ſwego. FalZiołUng V 119; BielŻyw 148; A przetom ſie rozmiłował prżykażania twego nad ſrebro y nad Topazion. WróbŻołt 118/127; Wezrzy miły panie iżemci ia rozmiłowal ſie przykazania twego w miłoſierdziu twym racży mie ożywić. WróbŻołt 118/159, 118/47, 97, 119, 140, 167; Ktorégo [Boga] tći świętyi abychmy śię wſzyścy wiecyi niſz tego miſernego świata rozmiłowali MurzHist A3v; Diar 76; á ná to pámiętay/ iż do tego czáſu [...] niebył żaden Polak/ ktoryby rozmiłowawſzy ſye Rzeczy poſpolitey/ y Spráwiedliwoſći Swiętey/ nielitował pracey/ áby [...] GroicPorz B3v; KrowObr 21; BibRadz Ps 118/140, Mich 6/8, 4.Esdr 3/7; Błogosławione będą Rzecżypoſpolite/ [...] gdy by ich rzańcze [= rządcy] rozmiłowali ſię mądrośći. KwiatKsiąż F3v; Mącz 167d, 303d; niech ſye [Litwa] Praw/ wolnośći/ y poczćiwośći náſzéy Polſkiéy rozmiłuie. OrzQuin Q2v; Y náſz ięzyk Polſki rychłoby vroſł/ gdybyſmy ſie go rozmiłowáli GórnDworz F8; á zátym iuż nie cudnośći vpodobáney/ ále cudnośći nie ogárnioney/ kthora wſzytkiemu ſwiátu ſwieći/ niechay [dworzanin] ſie rozmiłuie GórnDworz Mm4v, Ll2v; RejPos A3 [2 r.]; Iż przeſtáli dobrzy zle cżynić rozmiłowawſzy ſie cnoty. RejZwierc 13, 45; Wypłáwion wyrok twoy bárzo/ á sługá twoy rozmiłował ſię go. BudBib Ps 118/140, Ps 118/159, 163; IVlian S. zmłodośći [...] cżyſtośći ſię pánieńſkiey rozmiłował SkarŻyw 178, 47, 334; Złych ſię tedy wodzow w tey mierze/ Kátholikow ſwoich X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ vchwyćił y rozmiłował CzechEp 122; áby ſię w cżás wſzyſcy y X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ też z nimi vpámiętáli/ á [...] do ſámego ſię ſłowá Bożego z ſercá ſzcżyrze vdáli: onego ſię rozmiłował/ y ná nim przeſtawał. CzechEp 260; Boday zdechł kto ſię naprzód złotá rozmiłował/ Ten wſzytek świát ſwoim złym przykłádem popſował. KochFr 18, 80; ReszList 171; á vleczenie duſze to ieſt/ rozmiłowáć ſię mądrośći/ á obáczyć niedoſtátki ſwoie. GórnRozm I4, B3, L2v; WSzechmogący wiecżny Boże/ [...] ſpraẃ to/ ábyſmy ſię tego co ty roſkázuieſz/ rozmiłowáli. LatHar 88 [idem 636]; y niechay mowią záwżdy/ ći ktorzy ſię rozmiłowáli porátowánia twego/ niech będźie vwielbiony Pan Bog. LatHar 179; [Panie] day to Kośćiołowi twemu/ prośimy ćię/ áby y tego ſię rozmiłował/ co wiárą wyznawa LatHar 433, 53, 226, 608, 636; [BielKron 1551 7v; gdy też [car] weyrzy w ſtateczne zachowánie wiáry przećiwko ſobie [...]/ á obrzydźiwſzy ſobie ſproſność ludźi ſwych y ich obyczáiow/ rozmiłuie ſie ták ſlachetnego narodu Pol. Sentencja D2].

W połączeniach szeregowych (2): OpecŻyw 13; O iáka to moc? kto ſię iey prágnący łáſki Bożey y odpuſzczenia grzechow nie rozmiłuie? kto ſię iey nie przelęknie? kto ſię tu ſtárſzym kośćielnym nie poniży? SkarKaz 206b.

W przeciwstawieniach: »rozmiłować się ... odrzucić, opuścić, wiarować się, zapominać« (4): KwiatKsiąż F2; A młody cżłowiek záſię ſmielſzy/ hoynieyſzy/ ſzcżyrſzy [niż stary]. Ale hnet ſie zwádzi/ nieuſtáwicżny/ prędko ſie iednego rozmiłuie/ y záſię záraz go opuśći GórnDworz K3; SkarŻyw 202; [pisma święte] przeſtrogę dáią/ ábychmy ſię pijańſtwá y obżárſtwá pilnie wiárowáli/ á iżebyſmy ſię miernośći á trzeźwości rozmiłowáli. WerGośc 233.

W charakterystycznych połączeniach: rozmiłować się czci, miłosierdzia, mocy, poratowania, przykazania (5), rozkazań, słowa (3), świadectwa (2), ubostwa, wyroku, zakonu (2).

W przen (2):
Fraza: »serce się rozmiłuje« (1): Y dopiero w thákiey pięknośći [innej niż cielesna]/ niechay [dworzanin] ſie kocha/ tey niechay ſie iego ſercze rozmiłuie GórnDworz Mm4.
Szereg: »kochać się, rozmiłować się« (1): GórnDworz Mm4cf Fraza.

»rozmiłować się i szanować« (1): Nadobny zajſté zyſk [...] zyſkać brata ſwégo/ którégo za nieprzyiaciela mámy. Dái panie bożé abyſmy śię tégo zyſku rozmiłowali i ſzanować ięli/ niewięcyi ſobię ważąc krzywdy docześnyi abo chfáły świeckiéi niſz namileiſzégo brata naſzégo MurzNT 88.

a. O wybraniu Maryi przez Boga (5): yze ſyn bozy roſzmylouawſzy ſyą yey [Maryi] ſtąpyl z mayeſtatu ſwego w zyuoth yey PatKaz II 42; aboczyem pokorą gląboką [Maryja] ſyna bozego ſczyągnąla zlona oczcza boga, aczyſtoſzczy yey roſzmyloual ſyą ſyn bozy PatKaz II 47v, 34v, 41, 47v.
b. O upodobaniu w grzechu (zawsze w znaczeniu pejoratywnym) (9): A nye rozmiłowáli ſye ći zapłáty nyepráwoſći z Báláámem/ ktorzy dla ſwego pożytku koſćyołowi ſye ſprzećiwili KromRozm I Ev, D2v; A to ieſt to potępyenie/ iż ſwiátłość przyſzłá ná ſwiát/ á ludzye ſie więcey rozmiłowáli ciemnośći niżli ſwiáthłośći. RejPos 146.
Zwroty: »rozmiłować się grzechu« [szyk zmienny] (3): Dominus interrogat iuſtum et impium: qui autem diligit iniquitatem odit animam suam. Pan bog pyta y ſprawiebliwego [!] y złego/ á ktory ſie rozmiłuie grzechu gardzi duſzą ſwoią. WróbŻołt 10/6, D6 [2 r.].

»rozmiłować się prożności« (1): Filij hominum vſque quo graui corde, vt quod diligitis vanitatem et queritis mendacium. O ſynowie ludſci dokądże będźiecie tak twardego á cięſzkiego ſerca/ cżemuſcie ſie tak barzo rozmiłowali prożnoſci á ſzukacie kłamſtwa. WróbŻołt 4/3.

»rozmiłować się wszeteczności« (1): Cżemuſz ſie wżdy złośćiwy ták z wyernego śmyeye/ [...] Gdyż ſie ták rozmiłował ſproſney wſſetecżnośći. LubPs C3v.

W przen (1): bo zbłazniłeś ſię [Izraelu] od Bogá ſwego/ rozmiłowałeś ſię datku nád wſzytkie boiowiſká żytá. BudBib Os 9/1.

Synonimy: 1. ukochać się, ulubić; 2. rozkochać się, ukochać się, ulubić się.

Formacje współrdzenne cf MIŁOWAĆ.

Cf ROZMIŁOWANIE

KO