[zaloguj się]
[pdf]

PANOWANIE (629) sb n

Oba a oraz o jasne (w tym w pierwszym a 6 r., w drugim 8 r. błędne znakowanie); -é (13), -e (1); -é : -e OrzJan (1:1).

Fleksja
sg pl
N panowanié panowaniá
G panowaniå
D panowaniu
A panowanié panowaniå
I panowaniém, panowanim
L panowaniu
inne sg N a. A - panowani(e)

sg N panowanié (97); -é (9), -(e) (88). ◊ G panowaniå (356); -å (304), -a (5), -(a) (47); -å : -a BibRadz (13:1), SkarŻyw (12:2), KmitaPsal (1:1), SarnStat (44:1). ◊ D panowaniu (28). ◊ A panowanié (84); -é (4), -e (1), -(e) (79); -é OpecŻyw, SarnStat (2); -é : -e OrzJan (1:1). ◊ N a. A panowani(e) (1). ◊ I panowaniém (20) FalZiołUng, BibRadz (2), Mącz, WujJud (2), WujJudConf, ModrzBaz (4), CzechEp (2), Phil, OrzJan, LatHar, SarnStat (3), PowodPr, panowanim (7) BielŻyw (2), SkarJedn, SkarŻyw (2), SkarKazSej ~ -ém (2), -em (2), -(e)m (16); -em OrzJan; -ém : -em SarnStat (2:1). ◊ L panowaniu (31). ◊ pl N panowaniá (1). ◊ A panowaniå (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Władza; władanie, rządzenie; dominatio HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn; principatus PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, JanStat, Cn; imperium HistAl, Vulg, Mącz, Modrz, Calag, Cn; regnum PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; ditio Modrz, JanStat, Cn; regimen Calep, JanStat, JanPrzyw; potestas PolAnt, Cn; dominatus Mącz, Cn; gubernatio Mącz; administratio Modrz; potentatus, potentia Cn (607): BielŻyw 12, 163; BierRozm 9, 16; ysz Crol Ian s czorką yego Cro M.bandą spokoynego panowanya laſky, y przyaſlywego sanſzyeczsthwa V.C.M. vſzywacz LibLeg 7/34v, 7/34v; BibRadz I 183d marg; Koloman brátá Almuſá dał oſlepić y ſyny iego/ áby pánowánia nigdy nie mieli BielKron 301v; Powſtał przećiw iemu [Krzywowstemu] napierwey brát Zbigniew [...]/ z zazdrośći pánowánia/ poburzył nań krolá Borzywoiá Cżeſkiego BielKron 350v, [852]v, 118v, 265v, 322v, 352v, 353; Philarchus, Latine ametor imperii, Lákomy ná páńſtwo/ kwápiąci ſie ná pánowánie. Mącz [297]c, 16b, 89c, 91a, 94a, 139a (15); GórnDworz Gg3, Gg7; WujJudConf 151v; MycPrz II B[3]; Politią zową/ tę Rzecżpoſpolitą ktorą wiele oſob rządżi [!]/ w ktorey [...] iednáko ſię wſzytcy do sławy cnotą nábytey/ y do pánowánia máią ModrzBaz 3v, 3v marg, 12, 66v, 75v, 101, 106, 107v; SkarJedn 257, 377; Calag 392a; iſz krolowie towárzyſzá ná pańſtwie nie rádzi widzą/ a woyny wielkie oto podnoſzą/ y żywot ſwoy ſadzą/ áby ſię przy pánowániu zoſtáli SkarŻyw 27, [223] [2 r.], 501; StryjKron 11; przy nim [papieżu] władza y roſkázowánie. A chytre wilcże/ pod wełną owcżą. Bo ma rożki iákoby báránie: gdy tego pánowánia vżywa/ podcżás łágodnie iáko báránek/ ále przedśię obłudnie CzechEp 383, 372, 385, 388, 425; PaprUp A2; Duumviratus – Panowanię dwiemamezom [!] zlieconę. Calep 345b, 340a [3 r.]; GrochKal 27; Gdy też záſię przełożeni ſkromnośći w pánowániu przed ocżymá ſwoiemi nie máią/ [...] bywa im to ku wielkiemu á znácżnemu vpadkowi. Phil M2, K, S3; od tego czáſu potomkowie ich/ álbo idący od nich/ mieyſce pánowánia máią otrzymáć w Króleſtwie Polſkim przerzeczonym. SarnStat 882; PowodPr 40; SkarKaz )(3v; Nie táką Monarchią chwalimy/ iáka ieſt v Turkow/ Tátar/ y Moſkwy/ która ma bezpráwne pánowánie: ále táką ktora práwy ſpráwiedliwemi/ y rádą mądrą podpárta ieſt SkarKazSej 69lb, 680b marg.

panowanie czego [= nad czym] (6): FalZiołUng V 119; MycPrz II B, C4; I wychowan [ostatni Jagiełło]/ iáko iedyny ſyn wielkiego Krolá/ ná pánowánie ták wielkiego Kroleſtwá/ wſzyſtkim potrzebny BiałKaz 13; StryjKron 487; SarnStat 15.

panować czemu (1): My Lodwik Miſtrz/ [...] y Zakon náſz od pánowáania onym [wyżej wymienionym miastom] y z poddánośći nam zwykłéy wyrzekamy ſię SarnStat 1096.

panowanie nad kim (1), nad czym (Kościołem itp.) (5): KrowObr 29v; WujJudConf 123, 153; Nie miał tákowy [= wybrany na urząd spośród społeczności wiernych] [...] nád ſpołthowárzyſzmi ábo Stárſzemi pánowánia RejPosRozpr c3v; Tá náuká Piotrá ś. [...] Pánowánia nád dźiedźictwem/ to ieſt/ nád zborem zákázuie. NiemObr 43, 42.

panowanie na czym (2): Żadney im [Chrystus apostołom] otuchy nie cżyni tu w tym wieku ſzcżęśćia iákiego ćieleſnego/ áni pánowánia ná Papieſtwie/ ábo Kárdynalſtwie/ ná Arcybiſkupſtwie ábo Biſkupſtwie [...]: áni ná żadnym przełożeńſtwie od Antychriſtá wymyſlonym CzechEp 23, 424.

panowanie przy kim (2): Pambasilia - Panowanie przi iednei nąwiſzei głowie. Calep 749b; SkarKazSej 691b.

panowanie gdzie (9): KrowObr 29v; BielKron 61v, 377; ſrodze Pan Chryſtus Apoſtołom y wſzyſtkim ſwoim náśládownikom zákázáć racżył przodkowánia y pánowánia w kośćiele. WujJudConf 124v; MycPrz I B4v; Potym Witołd czyniąc ſobie przeſtrzeńſtwo/ y wolne pánowánie w Litwie/ y w Ruśi/ [...] karawſzy Koributá/ nálazł przyczynę [...] y ná Włodimirzá StryjKron 497; NiemObr 42, 51; SarnStat 1067.

panowanie czyje [w tym: G sb i pron (52), pron poss (35), ai poss (7)] (94): BielŻyw 125, 166; LibLeg 11/10v; Alexander przyiechał do Ciliciey y do Sawiniey/ w kthorych ziemiach wiele miaſt k iego pánowániu przyſięgli HistAl D, C7; Diar 49; KrowObr 27 [2 r.], 33, 131v, 241v; Leop Dan 11/5; RejZwierz 14; BibRadz Dan 11/4, 5; Democratia, id est, principatus populi, Pánowánie poſpolitego człowieká Mącz 81c; OrzQuin O3v, O4v; GórnDworz 05; RejZwierc 40v, 44v, 46, 249; WujJudConf 126v; BiałKaz H2; Rozny ſpoſob obieránia y pánowánia Krolow Polſkich/ niżli niektorych inſzych narodow. ModrzBaz 15; Bo łácniey iednego pánowániu posłuſznym być/ niżli wiela ich ModrzBaz 24v, 3v [2 r.], 5, 25 [4 r.], 39, 43v; SkarJedn 188, 375, 400; wkrotce vſłyſzał/ iſz ſię brát krolewſki Elgárdus ná brátá Edwiná z pány/ ktorzy iego nieſpráwiedliwym pánowánim ſobie wteſknili/ wzburzył SkarŻyw 509, 58, [223], 353, 509; iż ſobie Pánowie Koronni w pámięć bráli/ ſwięte pánowánie Iágiełowe y Kázimirzowe StryjKron 707, 95, 170, 411, 672; CzechEp 247, 356 [2 r.], 363, 364, 424; Ani ſię prżykrży poddánym pod Krolem/ pod Ceſarżem/ pod regimentem iednego/ gdy on zwierżchni Pan/ w Pánowániu ſwym má miárę GórnRozm M4v; ActReg 22, 77; Phil D; OrzJan 3, 79; KToby od tego czáſu w práktykách z kimkolwiek około pánowánia czyiégokolwiek/ y poſádzenia ná ſtolicy pańſtw tych doznan był SarnStat 118, *3, 21, 518; VVOIEVODOVV dwánaśćie potym pánowáło. Lecż ſie pánowánie ich Polſzce nie nádáło. KlonKr wstęp A2, wstęp A4v; PowodPr 40; SkarKaz )(4v; Ten ſkoro ná páńſtwo y Ceſárſtwo poſádzony od Bogá był/ záraz religiey ſłużyć począł/ áby ią ſwoie pánowánie wſpierał. SkarKazSej 680b, 680b [2 r.], 690b [2 r.], 693b. Cf Zwroty, »panowanie krolewskie«, »panowanie zwierzchności«, Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju lub oznaczającym położenie geograficzne [= panowanie nad tym krajem lub ziemią tam położoną] (2): komukolwiek Pánowánie Włoſkie porutzę/ każę mu pierwey przyſiąc/ áby był twoim pomocnikiem/ ku obronieniu ziemie ſwiętego Piotrá KrowObr 32v; zá ich [carogrodzkich cesarzy] grzechy y kácerſtwá rozdzielił Pan Bog páńſtwo/ y odiął im zachodne pánowánie SkarJedn 208.

W połączeniach szeregowych (14): Fokás Ceſarz przyſądził zwierzchność y Papieſtwo/ y pánowánie nad wſzyſthkiemi kośćiołmi krześćiáńſkiemi Rzymſkiemu Biſkupowi. KrowObr 29v, 21v, 32, 33 [2 r.], 131v; A Wáſzey K.M. da Pan Bog [...] ſzcżęſliwſze á fortunnieyſze pánowánie/ y we wſzech ſpráwach łácnieyſze ſpráwowánie/ y ſtánowienie. RejPos A3v; ModrzBaz 104v; SkarŻyw A2v; StryjKron 411; CzechEp 408; LatHar 626; piękna rzecz/ kto krolowi ſwemu od Bogá dánemu mowi: [...] tyś moy dobrodźiey/ y bog źiemſki moy/ z ktorego mi rządu/ y pánowánia/ y pokoiu wizytko dobre płynie. SkarKazSej 693b, 686b.

W charakterystycznych połączeniach: panowanie bezprawne (2), wedle Boga, bogate, z chwałą złączone, ciężkie (2), (do)czestne (2), (nie)dobre (2), gwałtowne, krotkie, łagodne, mądre, mnogie, możne, nędzne (2), niezbożne, okrutne (2), pobożne (3), porządne, pyszne, roztropne, (nie)sprawiedliwe (3), srogie (5), szkodliwe, świątobliwe, święte, tyrańskie, wolne (od wojen i zwad) (2), zlecone [komu], znośne; panowanie cesarskie, (pospolitego) człowieka (4), jednego (samego) (jednej osoby) (5), krola (krolow polskich) (4), monarchijej rzymskiej (krolow) (2), niegodnych, osob zacnych (przedniejszych), pana (2), papieża (2), przodkow, wiela (osob) (3), wielkich książąt litewskich (wielkiego księdza) (2); panowanie Korony, [jakiego] krolestwa, księstwa, państwa (polskiego) (2), świata wszego; panowanie nad dziedzictwem, nad Kościołem (w Kościele) (2), nad społtowarzyszmi, nad starszemi, nad zborem (we zborze) (3), na ziemi; panowanie na kardynalstwie, na papiestwie, na przełożeństwie, na stolicy [jakiej]; panowanie przy monarsze, przy nawyższej głowie; czas panowania, koniec, majestat, miejsce, moc, ozdoby, sposob (3), sprawy, trudność, zazdrość; spor około panowania; panowanie moc bierze, niedługo trwa, [czym] stoi (2), upada (2); dopierać się panowania, dostać, liczbę dać, pragnąć, używać (3), winczować (2), zakaz(ow)ać (3), żądać, życzyć (6); pobić (zabić) [kogo] dla panowania; do panowania przyść; od panowania wyrzekać się, wyzwolić (wyzwolenie) (2); panowaniu posłusznym być; k(u) panowaniu [czyjemu] przysiąc, zapalony; panowanie czynić sobie, mieć (4), obiecać, odjąć [komu] (2), opatrzyć [czym], otrzymać, podać, poddać pod moc praw, poruczyć, przyjmować, przysądzić [komu], umocnić, uprzykrzyć sobie, wspierać [czym], zacząć, znosić, brać się na panowanie, kwapiący się, następować, potrzebny; o panowanie nie dbać; panowani(e)m [jakim] opatrzony, osławić, szkodzić; przy panowaniu zostać; w panowaniu mieć miarę, powodzenie, skromność.

Zwroty: »być na panowaniu« (1): [Wojciech syn Rudolfów] był Ceſárzem ná pánowániu lat dzyeſięć. BielKron 185.

»pod panowani(e)m, w panowaniu [czyim] być; pod panowaniem [czyim] będący« = sub imperio a. in potestate esse Mącz; sub regimine consistens JanStat [szyk zmienny] (4:1;2): BielŻyw 5; In ditione ac potestate alicuius esse, W pánſtwie á w pánowániu cziyem być. Mącz 430c, 425a; ModrzBaz 126; Phil P; Téż Ziemie przerzeczoné pod náſzym pánowániém y ćiáłem króleſtwá Polſkiégo będącé w ich ográniczeniu będźiemy záchowywáć SarnStat 1118, 1101.

»panowaniu, pod [czyje] panowanie być poddan; panowaniu [czyjemu] się poddać« [szyk zmienny] (1:1;1): To panowie Perſczi gdi vidzieli barzo ſie im to podobało, á tak panowaniu ſie iego [Aleksandra] poddali. BielŻyw 154, 7; Przez okrągłoſć piły tho ſobie rozumiemy/ iż okrągłoſć wſzytkiego ſwiátá pod náſze pánowánie má być poddána [imperio debet subiugari]. HistAl C6.

»panowanie swe rozciągać, rozszyrzać« (1:1): RejZwierc 195; ktory [Tarkwinius] okrutne ſwe Pánowánie nád Mieſzcżány roſciągał Phil E2.

»spuścić panowanie« (1): [książę bułgarskie] wſtąpił w Zakon Puſtelnicy/ Synowi ſwemu ſpuśćiwſzy pánowánie StryjKron 100.

»zrzucić z panowania« (1): Ktemu też mátkę ſwą Mááchę zrzućił zpánowánia BibRadz 3.Reg 15/13.

Wyrażenia: »chciwość, chciwy, żądliwość (a. żądza), chęć panowania; chciwość do panowania, ku panowaniu, na panowanie« = ambitio Miech; cupido regni, libido dominandi Mącz; cupiditas dominandi Modrz (15:2:2:1;1:1:1): Po ſmierci Otomanowey naſtał iego ſin Archanes w chciwoſci panowania y wſmiałoſci oyczu podobien MiechGlab 65; BielKron 118v, 130, 158v, 169, 172v, 377; Mącz 192a, 486a; iáko po onym wielkim złączeniu Plánetow zá Ceſárzá Károlá/ wielkie y rozmáite Walki beły we Fráncuſkiey Ziemi/ [...] (á to dla żądzey wielkiey pánowánia [...]) LeovPrzep Cv; BielSpr 28; tedy nie bylá [!] táka chćiwość zá niego [Piasta] okolicznych Pánow ná pánowánie Páńſtwá Polſkiego. MycPrz II B, I B4v, II B2v, C4; ModrzBaz 106v; StryjKron 225, 416; Phil H4; OrzJan 8, 28; WujNT 807; [Lech II] SYn młodſzy Krákow, chćiwy pánowánia, Wywiodſły [!] w puſczą [...] Brátá ſtárſzego: tám go z świátá zgłádził KlonKr A3.

»długie, na długie czasy panowanie« [w tym: w życzeniach (8)] [szyk 9:2] (8:3): LibLeg 4/26; SeklWyzn krv; SeklKat H4v; MurzNTSekl A2; BielKron 331v; Multos annos regnare est meditatus, Brał ſie ná długie pánowánie. Mącz 212d; RejZwierc A2v; Iaſnye Wyelmożnemu pánu/ pánu Mikołáiowi Mieleckiemu/ Woiewodzye zieḿ Podolſkich/ [...] ſługá naniſzſzy/ dobrego zdrowia/ fortunnego pánowánia ná cżáſy długie/ od páná Bogá wiernie życży. PaprPan A3; OrzJan 3, 51; LatHar 626.

»panowanie krolewskie« (2): Phil M4; W Ten czás ſczęśliwé pánowánié Królewſkié/ nietylko moc bierze/ ále iákoby perły nád nim ſie łſnieią: gdy zá wierné y życzliwe zaſługi [...] przyſtoyné nagrody ſwoim wiernym poddánym oddáie. SarnStat 80.

»na(j)wyższe panowanie« [szyk 2:1] (3): WujJudConf 123; [chcemy] áby dwá groſzá monety polſkiéy/ [...] z każdégo łanu [...] ná káżdy rok nam y potomkóm náſzym/ ná święto świętégo Marćiná Confeſsorá ná znák naywysſzégo pánowánia [in signum summi dominii JanPrzyw 5]/ y ná wyznánié korony króleſtwá Polſkiégo były płáconé. SarnStat 63 [idem] 883.

»szczęśliwe (a. szczęsne), fortunne panowanie« [w tym: szczęśliwsze a fortunniejsze (1); w życzeniach (14)] [szyk 23:3] (19:8): LibLeg 10/114, 11/11, 187; MurzNTSekl A2v; Diar 49; GliczKsiąż A2; BielKron 331v; RejPos A3v; którégo [króla naszego] Pánie Boże mnóż ná wielé lat/ w dobrym zdrowiu y w forthunnym pánowániu BiałKat a2; toć ſą moczne mury páná káżdego/ toć ieſt ſławá y ſzcżęſne pánowánie iego/ miłość á wierna żicżliwość od poddánych ſwoich. RejZwierc 46, A2v, 40v, 44v; WujJud a2, b3; WujJudConf 4; BiałKaz H2; PaprPan A3; Ato nowy Krol przyſzedł/ z kráiu pułnocżnego Pan/ będźie pánowániá záwżdy ſzcżęśliwego. KmitaPsal A5, A5v; OrzJan 79; KołakCathOkuń A2v; SarnStat *3, 21, 80; SkarKazSej 667a.

»świeckie panowanie« [szyk 6:4] (10): OpecŻyw [192]; WujJud 124v; Dáli też znáć niektorzy niezbożni Ceſarzowie Greccy/ iż tylo ná złość Láćinie y Papieżowi/ Greckiego kośćiołá ziednocżyć niechćieli: á iedność S: kośćielną/ zá świeckie panowánie przedawáli SkarJedn 255, 207, 256, D5; iſz Pan Bog według proroctwá Iákobowego/ przed przyśćiem Meſyaſzá/ kroleſtwo y pánowánie świeckie/ odiął był domowi Dawidowemu: áby mu był dał inne wiecżne SkarŻyw 241, 241, 408; SkarKazSej 687a.

»utwierdzenie panowania« (2): ſam vmyſlił mieſzkáć w Kijowie przez Zimę z máłym pocztem dla beſpiecznośći Swantopelkowey/ y vtwierdzenia pánowánia iego. StryjKron 170; ActReg 136.

»władza panowania« (1): ktore [umiarkowanie] popędliwośći ſerdecżne ſkromi/ władzą pánowánia ma ná wodzy [potestatis habenas regit] ModrzBaz 18.

»zupełne panowanie« (1): Weźmi Xiążę naiáſnieyſze [...] ten miecz/ y przy nim zupełne pánowánie miey nád nami StryjKron 667.

»panowanie zwierzchności [czyjej]« (1): [słowa Konstantynusa cesarza:] Ták y inſze náſze koſſtowne vbiory/ y mietz iemu [papieżowi Sylwestrowi] dáiemy/ y wſzyſtki ſpráwy pánowánia zwierzchnośći/ y chwały mocy náſzey etć. KrowObr 27.

»zwierzchność panowania« = imperii fastigium Modrz (2): ModrzBaz [16]v; zoſtawił po ſwey ſmierci trzech Synow/ Waſilá/ Fiedorá/ y Iwaná/ s ktorych dwá ſtárſzy wádząc ſie o zwierzchność pánowánia/ ſtoczyli bitwę wálną w polach Rezáńſkich StryjKron 395.

Szeregi: »cesarstwo i panowanie« (1): iáko Ceſárſtwo y pánowánie náſze [Konstantynusa cesarza] ieſt doſtoieńſtwem y Rycerſthwem ochędożono KrowObr 27.

»panowanie ani jurysdycyja« (1): Ale iednák przeto żadnego pánowánia áni Iurisdiciey nád inſzemi tákowy [biskup rzymski] nie miewał/ żeby mu wolno nád wſzyſtkich zdánie co ſtánowić álbo roſkázowáć. WujJudConf 153.

»korona i panowanie« (1): iż ten Sylweſter Papieſz niechćiał ná ten tzas/ they korony/ y Pánowánia od Konſtántynuſá Ceſarzá KrowObr 27.

»panowanie, (i) krolowanie (a. krolestwo)« = regnum et imperium Modrz [szyk 2:2] (4): BielKron 331v; ModrzBaz 102; SkarŻyw 241; Pátrz iáko ten [cesarz Honorius] pánowánia y kroleſtwá ſwego/ zá fundáment y zátrzymánie religią ma. SkarKazSej 680b.

»majestat i panowanie« (1): Máieſtat y pánowánie heretycybluźnili [!]. SkarKazSej 686b marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc i panowanie« (2): ktorzy [księża] ſwego Papieżá vcżynili y poſtánowili głową Kośćiołá Powſzechnego/ [...] przywłaſzcżáiąc mu zupełną moc y pánowánie naywyżſze nád wſzyſzkim [!] Kośćiołem. WujJudConf 123; Phil M4.

»państwo a (al(b)o) panowanie« = ditio et potestas Mącz [szyk 2:1] (3): Mącz 49a, 430c; Politią zową/ tę Rzecżpoſpolitą ktorą wiele oſob rządżi [!]/ [...] co iż przynośi wielką vcżćiwość y pożytek poſpolity/ przeto tákowego páńſtwá ábo pánowánia ſpoſob [...] zową Rzecżąpoſpolitą. ModrzBaz 3v.

»panowanie i przełożeństwo« [szyk 1:1] (2): gdy ſię [apostołowie] ſwárzyli o przełożeńſtwá/ y o pánowánie ná tym Swiećie/ tedy im ták [Chrystus] powiedział. KrowObr 29v; BibRadz *4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»panowanie i przodkowanie« [szyk 2:1] (3): Niemieyćieſz tedy zá złe Prełatom náſzym/ że Diſcipliny od Apoſtołow y ſtárſzych ſwoich kośćiołowi podáney przyſtrzegáią: co wy Pánowániem y Przodkowániem zowiećie. WujJud 156v; WujJudConf 124v, 151.

»panowanie a (abo, i) rozkazowanie« [szyk 2:1] (3): BielKron 377; Aleby ſię nic lepſzego ná świećie zſtáć niemogło/ iedno gdyby Pánowie ábo przednieyſzi Rzecżypoſpolitey ſprawce byli pobożni/ mądrzi á wſzelákimi cnotámi do pánowánia y roſkázowánia potrzebnemi ozdobieni [si principes essent... virtute imperandi praediti]. ModrzBaz 49v, 25.

»panowanie a sprawowanie« (1): ktora [cnota] ſnadź miedzy ludzkiem ná ſwiecie dobrym/ ieſt naiwiętſza/ [...] tho ieſt/ ſpoſob pánowánia/ á ſpráwowánia ludzi/ iáko przyſtoi GórnDworz Ff8v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»panowanie i stolica [= tron]« (1): więc tamze zniosą siętez Hołdy Xiązat Lennych, ktore niemogą bydz iedno naSeimie odprawowane, naczym yz dovtwierdzenia Panowania yStolicenaszey, ydoma yVpostronnych wiele nalezec moze, im to rychlei doidzie, tymlepiey bedzie. ActReg 136.

»władza i panowanie« (1): iż choćiaby Piotr/ iáką władzą y pánowánie miał w onym zborze pierwſzym/ tedy przedśię/ żadnym práwem ná kogo drugiego/ po nim ſpádáć nie mogło. NiemObr 51.

»zwierzchność a panowanie« (1): Bo y on [książę] nic inſzego niemogł/ ábo od poſpolſtwá wźiąć/ ábo ſam ſobie przywłáſzcżyć nád wſzytkiemi/ iedno zwierzchność á pánowánie [imperium et principatum]. ModrzBaz 48. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »pod panowanie [czyje] (a. moc panowania [czyjego])« (2): Redigere in deditionem Imperii, Przywróćyć á przywłáſzćić pod moc pánowánia ſwego. Mącz 92c. Cf »pod panowanie być poddan«.

»pod panowani(e)m [czyim]« (8): BibRadz *2; iż wiele ludźi y ſtanow poddánych Wáſzey Kr.M. [...] pod ſzcżęśliwym pánowániem Wáſzey Kro.M. do znáiomośći prawdy Bożey przyſzło. WujJudConf 4; CzechEp 408. Cf »pod panowaniem być«.

W przen (2): Tenże Ceſarz [...] ták piſze: (My ktorzy zbroią ſpráwiedliwego pánowánia záwżdy obtoczeni ieſteſmy/ gdy do kośćiołá wchodźimy/ oręże przed kośćiołem zoſtáwuiemy SkarKazSej 680b.
Wyrażenie: »pałac panowania« = władza (1): [słowa Konstantynusa cesarza:] Błogoſláwionemu Sylweſtrowi/ y wſzyſthkim potomkom iego/ od ninieyſzego tzáſu/ dawamy páłac pánowánia naſzego pobożny/ y koronę z głowy naſzey. KrowObr 27.
Przen (34): BibRadz 4.Esdr 12/2; BudBib 4.Esdr 11/20; Ziemiá Pogańſtwu/ niebo krześćiánom obiecane do pánowánia. PowodPr 14 marg.

panowanie nad kim, nad czym (1): Potymem widział śrzednią głowę [orła o trzech głowach] iſz prętko vſtáłá iáko y ſkrzydłá. Ale dwie głowie pozoſtáły/ ktore miáły pánowánie nád świátem [regnaverunt super terram] y nád mieſzkáiącemi ná nim. BudBib 4.Esdr 11/34.

panowanie czyje (1): oto głowá [orła o trzech głowach] ktora pozoſtáłá/ y ony cżtery ſkrzydłá ktore k niey przyſtáły á powſtáły ku pánowániu/ zginęły/ kthorych pánowánie málucżkie było/ á zámieſzánia pełne. BibRadz 4.Esdr 12/2.

Zwrot: »[jakim] panowaniem panować« (1): Bo iednym y iednákim głoſem práwo ma do wſzytkich mowić: iednym á iednákim pánowániem má wſzytkim pánowáć [imperio praeesse]/ ták w roſkázowániu iáko wzábraniániu ModrzBaz 72v.
Wyrażenie: »żeńskie panowanie« = powszechne zniewieścienie (1): Męſtwo ich obroći ſie w żeńſkie pánowánie BielKron 135v.
a) Metonimicznie: władca; w formule dyplomatycznej [czyje] (8):
Wyrażenie: »szczęśliwe, fortunne panowanie« (7:1): abiſczie o wſzitkym tim domnie y do mego sczeſzlywego panowania przes lyſt swoy daly znacz LibLeg 11/21v; Gdiż poſſel waſz do nas y do naschego fortvnnego a wissokiego panowania przischedl od was y od sina waschego LibLeg 11/87v, 10/65, 148, 11/62v, 85v, 87, 141v.
b) Bogactwo, powodzenie; oznaki zewnętrznej wspaniałości (11): Bo skąd mszy najmowanie, ołtarzow, klasztorow, kanonijej et in genus fundowanie, z czego wszyćkiego urodziło się im [duchownym panom] takie panowanie, jako widziemy [...]. Z ktorych tych bogactw ukazowaliśmy wielką rozpustność Diar 70; Splendor per translationem, Doſtoyność/ powagá/ chwałá/ cześć/ cnotá/ pánowánie/ okazałość. Mącz 409c; GórnDworz Ee5; skąd morzá/ rzeki/ co ſą do bogactw przednie gośćińce/ y do rozmnożenia pánowánia drógi: [...] ieſli nie z źiemie? Oczko 3v.

panowanie czyje [w tym: pron poss (3), G sb i pron (2)] (5): PatKaz III 114v; Hoynego krotkie pánowánie bywa/ Co dziſia podrze tho iutro poſzſzywa. RejZwierc 217; WujJud 5v; WujJudConf 5v; GosłCast 66.

W połączeniach szeregowych (2): drudzy ſię w mękach prawdy przeli: drudzy dla roſkoſzy/ vrzędow/ pánowánia [...] niezbożnemv onemv Pánu pochlebowáli. SkarŻyw 299; CzechEp 350.

c) Trzymanie na wodzy złych skłonności (1):
Zwrot:»mieć panowanie [nad czym]« (1): Ceſarz then [o którym była mowa w opowiadaniu] może być rzecżon káżdy dobry krześćijánin kthory ma pánowánie nád ćiáłem ſwym y nád duſzą rządźić ią. HistRzym 60.
d) Uleganie uczuciom, władzom psychicznym itp., kierowanie się nimi (6):

panowanie czego (4): Sámá cnotá/ iáko nieiáki Duch Boży/ miárkowáłáby złe żądze/ y wſzytkie ſpráwy obrácáłáby do pánowánia ſtátecżnego rozumu [ad rectae rationis imperium] ModrzBaz 136v, 40. Cf Zwroty.

Zwroty: »być pod [czego] panowaniem« (1): ktora więtſza wolność może być pomyśloná nád tę/ nie być pod ich [popędliwości serdecznych] pánowániem [quam vacare eorum imperio]? ModrzBaz 71v.

»pod panowanie swe podbijać« (1): ModrzBaz 53v cf »moc i panowanie«.

»z panowania [czego] się wybić« (1): ktorzi ſię z ich [niecnót] pánowánia wybili [regnum eorum excusserunt]/ á iad z wnętrznośći ſwoich wyrwáć chcą ModrzBaz 40.

Szeregi: »moc i panowanie« (1): Toć ſą wdźięcżne przynęty/ [...] ktore ſmysły ludzkie głaſzcżą/ [...] á wolą pod moc y pánowánie ſwe podbijáią [voluntatem et imperio et ditioni suae subiugant]. ModrzBaz 53v.

»panowanie, tyraństwo« (1): Bo á ktore może być okrutnieyſze pánowánie/ ktore tyráńſtwo [dominatio ... tyrannis]/ ſrożſze/ iáko gniew/ waśń/ záiątrzenie ModrzBaz 27.

e) Wpływ lub możliwość wyboru (1): Niemáſz cżłowieká pánuiącego nád duchem ktoryby vtrzymał duchá/ niemáſz też pánowánia [potestatem] w dzień śmierći BudBib Eccle 8/8.
a. Obszar objęty władzą panującego, państwo [czyje: pron poss (5), G pron (2)] (7): Obejrzysz jeno WKM wszyćki kąty panowania swego, doznać tego będziesz raczył, jako się wiele wszyćkiego tego złego odwłokami takowemi tym więcej namnożyło Diar 21, 20; The ſą kxiążęthá Edomſcy obywáiący wziemi pánowánia ſwego [habitantes in terra imperii sui] Leop Gen 36/43; Y wyſzło tákie wyrzecżenie po wſzytkich kráinach iego [Aswerusa] pánowánia. BielKron 114v; BudBib Dan 4/22[19]; MycPrz II C4v; CzechEp 336.
b. Okres sprawowania władzy (zwykle w określeniach pełniących funkcję odniesienia czasowego) [w tym czyje (180): G sb i pron (103), pron poss (58), ai poss (19)] (181): Ieden dzien ſie też przygodziło że żaden do Allexandra nie przſzedł [!] darow proſić y rzekł, tego dnia nie licżę w inne dni panowania ſwego BielŻyw 166; Diar 21, 91; [król] dał Opolſkiemu Kſiążęćiu Włádźiſłáwowi ná przodku pánowánia ſwego/ zyemię Wieluńſką BielKron 377, 87, 140v, 149v, 252, 305, 405v, 420; Mącz 172a; BudBib I 154d marg; MycPrz I [C]2v; PaprPan B2; Wapowſki roku od Chriſtuſſk [!] 550 á Hagecus 650 początek Lechowego pánowánia kłádą StryjKron 452 marg; PaprUp B2; ActReg 96; Przez ten czás wſzyſtek pánowánia wáſzéy Kró: M. żaden nas vpór nieprzyiaćielſki nie vćiążył OrzJan 91; SarnStat 78, 335, 851, 971, 1037.

panowanie gdzie (3): BielKron 110v; ZA Pánowania w Fráncyey Childebertá krolá: Swięty Rupertus/ z narodu Rrolow [!] Fráncuſkich idący/ Biſkupſtwo wziemi Wángiońſkiey ſpráwuiąc/ [...] wielką ná ſercu ćichość y pokorę/ á ná ćiele wielką cżyſtość záchował SkarŻyw 230; StryjKron 91.

G sg w funkcji okolicznika czasu: »panowania [czyjego]« (62): Potym látá Alexándrá wielkiego pánowánia/ Lágarus z pánnoniey [...] poſłał mu [Aleksandrowi] ná pomoc ludzi przećiw Dáriuſowi BielKron 296.

~ Z podaniem kolejności roku (lub miesiąca) (61): [Tullius] Dokonał żywota za cżaſu Auguſta czeſarza pirwſzego roku iego panowania. BielŻyw 120; MetrKor 61/224v; KrowObr 21; piątego mieſiącá dniá dzieſiątego tegoż mieſiącá/ roku ktory dziewiątynaſty był pánowánia Krolá Nábuchodonozorá krola Babylońſkiego/ Nabuzárdan Hetman [...] przyechał do Ieruzálem. BibRadz Ier 52/12, 4.Reg 18/10, Ier 52/5; Sſtáło ſie to krolowánia Amázyaſzá roku pánowánia iego lat XIIII. BielKron 87v; roku wtorego á mieſiącá oſmego pánowánia Dáryuſá/ pocżęli dopráwiáć kościołá w Ieruzálem BielKron 116, 10, 77 [2 r.], 77v, 83v [3 r.], 84 (37); BudBib 2.Par 16/13; męcżeńſką Koronę weſpołek z Páwłem S. oſtátniego roku panowánia Neronowego odnioſł. SkarJedn 98, 97; SkarŻyw 390; StryjKron 36; ZapKościer 1582/33v; ten [Alaryk] roku Páńſkiego 414. roku Honoryuſzowego pánowánia 13. ábo wedle drugich 18. O Rzym ſię mężnie pokuśił CzechEp 378; WujNT 187, 200, Luc 3/1, s. 391, 474; Dan w Wárſzáwie ná Séymie Wálnym Koronnym/ [...] Roku Bożégo/ Tyśiącnégo/ pięćſętnégo/ ſześćdźieśiątégo czwartégo. Pánowánia náſzégo/ Trzydźieſtégo piątégo. SarnStat 129, 975, 1003, 1014, 1028; SkarKaz 454a. ~

W charakterystycznych połączeniach: dni panowania [czyjego], początek (zaczęcie) (4), na początku (z początku) (7), na przodku (5), przez wszytek czas (2).

Wyrażenie: »za czasu (za czasow), czasu panowania« = tempore regiminis JanStat, JanPrzyw (15:10): Diar 20; Cżáſu pánowánia krolá Lokietká kſiążętá Sląſkie [...] odſthąpili od kroleſtwá Polſkiego BielKron 373, 13v, 83v, 274, 336v; Gdy ſię tego Ceſarz Zeno dowiedział/ [...] bárzo [biskupa] vcżćił/ iż zá cżáſow iego pánowániá/ Pan Bog táki ſkárb vkazał. SkarŻyw 538; StryjKron 185; SarnStat 15, 135, 351, 451, 883 (9).
~ Wyrażenie: »(za) czasu szczęśliwego (a. szczęsnego) panowania« = tempore felicis regiminis JanStat [szyk 6:2] (8): iż [...] zá czáſu ſczęſnégo pánowánia naiáſnieyſzégo Królá Zygmuntá Oycá náſzégo y Nas ſámych wielkié odmiány w wielu częśći gruntu [...] sſtáły ſie SarnStat 1040, 111, 193, 901 [2 r.], 903, 904, 952.
Szereg: »czasu panowania i rządzenia« (2): Ale czáſu ſczęśliwégo pánowánia náſzégo y rządzenia Króleſtwá [tempore felicis nostri regiminis Regnis JanStat 720] niektórych obywátelów Króleſtwá náſzégo złość vprzéyma [...] nie tylko przerzeczonych rzeczy/ ále dáleko więcéy gorſzych [...]/ dopuśćili ſie SarnStat 901 [idem] 904. ~
Wyrażenia przyimkowe w funkcji okolicznika czasu: »od panowania [czyjego; z podaniem kolejności roku]« (1): nád brzegámi Pontſkiego álbo czarnego Morzá [Sarmatowie] oſiedli Roku 131. po Potopie/ A od pánowánia Nemrotowego w Babilonie Roku 25. StryjKron 91.

»za panowania [czyjego]« (68): Wyrażono w Krakowie przez Ieronima Wijetora. Za panowaniá námiloſćiwſſégo Zygmunta Krola Polſkiégo/ Roku iego Krolowaniá 18. Lata bożégo 1524. ForCnR E3v; OpecŻyw [194]; abowiem rozvmiemi yz za yego [wojewody wołoskiego] panowania, granyczam naſchim tham sthey stroni pokoy bedzie zachowan LibLeg 10/150; iż Augustyn ś., ktory był biskupem już za panowania papieżow rzymskich, tak napisał Diar 45, 46, 49, 60, 91; DiarDop 105, 110; BibRadz 3.Reg 15/28, I 203d marg, 4.Reg 15/1, I 353d marg; BielKron 23v, 149, 283v [2 r.], 403v; Principatum Claudii, Zá pánowánia Claudiuſowego. Mącz 322c; GórnDworz A2; MycPrz II B[3]; BiałKaz H3v, H4, M2; CzechRozm 169; Záżyliſmy roſkoſzy y wcżáſu wielkiego/ Zá iego [Zygmunta Augusta] pánowánia PaprPan Ee3; ModrzBaz 143v; SkarŻyw 41, [223], 230, 329, 363; ktorą [kronikę] nápiſał niiáki Kápłan Niemiec [...] Roku od Christuſá Páná 1326. zá pánowánia Witennowego y Gediminowego StryjKron 288, 150, 345, 360, 416, 692; CzechEp 422; WerGośc 215; PaprUp A4, Bv, D, Ev, G3; WujNT 509; SarnStat 84 [2 r.], 609; VotSzl C3v.

~ Z podaniem kolejności roku (6): Roku pirwſzego zá pánowánia ſwego/ Krol Cyrus roſkazał budowáć kośćioł Páńſki w Ieruzálem BibRadz 3.Esdr 6/23[24], 4.Reg 22/3, 2.Par 3/2, 2.Esdr 2/1; BudBib 3.Esdr 6/23[24], Iudith 1/1.

Wyrażenia: »za szczęśliwego (a. szczęsnego) panowania« = tempore felicis principatus a. regiminus JanStat (10): RejZwierc A; WujJudConf 19; ABy zá ſczęſnégo pánowánia náſzégo ſpráwy poſpolité rządnie ſzły/ Séymy Wálné tákże y Powiátowé/ wedle czáſu y mieyſcá ſtátutem opiſánégo/ ſkłádáć będźiemy. SarnStat 31, 406, 886, 901, 903, 964; Bo wiele ich doználi tego y nápátrzyli ſię/ zá ſzczęśliwego pánowánia świętey pámięći Krolá Stephaná VotSzl B4v, C3v.

»za żywota panowania« (1): áby náukámi ich [uczonych ludzi] nieumieiętność wypędźiwſzy/ króleſtwo to náſzé zá żywotá ſczęśliwégo Pánowánia náſzégo [= za panowania naszego szczęśliwego żywota; in tempore nostri regiminis felicis JanStat 215] z inémi kráinámi/ mogliſmy porownáć SarnStat 196.

Szereg: »za królowania i panowania« (1): Wſzák wiećie że zá Krolowánia/ y pánowánia iego. [...] teſz y vwoiennych potrzebách Pan Bog was ſzcżęśćił BiałKaz D2. ~

c. O narodach i państwach: rozciąganie władzy nad określonym terytorium; utrzymywanie w poddaństwie, niewoli (33): BielKron 103; Ano y Przymierze ſámego Bogá nieśmiertelnego/ to ieſt dźiedźictwo/ do poſtronnych narodow przenieśione ieſt: odrzućiwſzy od tego Zydy/ ktorym było obiecáne? Nie nować to tedy rzecż/ ieſliże pánowánia bywáią przenoſzone/ á nigdy v iednego tylko w mocy wiecżnie nie trwáią. ModrzBaz 105v, 105v [2 r.]; tym więcéy iednák wam [Polakom]/ ktorzyśćie ſie ná wolność y ná pánowánie rodźili/ [niewola] byłáby rzecz dáleko ćiężſza. OrzJan 15; iż iáko według Bogá á łáſki iego/ narod z Izááká y Iákobá/ [...] w błogoſłáwieńſtwie duſznym przodkował: ták záśię národy dáleko więtſze Pogáńſkie/ z Izmáelá y Ezau rozmnożone/ w docżeſnym ſzcżeśćiu y pánowániu gorę trzymáły. PowodPr 13.

panowanie nad kim (2): SkarJedn 91; niewiáſtá ktorąś widźiał/ ieſt miáſto ono wielkie ktore ma kroleſtwo nád Krolmi źiemie. Rzecż tá z ſtrony Rzymá/ y z ſtrony pánowánia iego nád Krolmi źiemſkimi/ iáſna ieſt CzechEp 375.

panowanie gdzie (2): ći [Gotowie] muſieli być pod poſłuſzeńſtwem Słowánow álbo Roxolanow/ dla ich ſzerokiego w polách pánowánia BielKron 336v; MycPrz II A4.

panowanie czyje [w tym: ai poss (14), G sb i pron (5), pron poss (1)] (20): Prorokuie o pánowániu Rzymiánow BibRadz Dan 11 arg; BielKron 336v; BiałKat 128v; iż iáko Perſkie Pánowánie dla niewoli/ ták Atheńſkie dla zbytney wolnośći zginęło. ModrzBaz 72, 105; SkarJedn 174; StryjKron 71; CzechEp 355, 356, 374 [2 r.], 375 [2 r.]; Zbor tych Nowokrzcżeńcow [...] poſpolićie też modły do Báálá ſwego cżynił/ áby Pan Bog zdárzył pánowánie pogáńſkie PowodPr 35. Cf Zwroty, Wyrażenie przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (2): O Grecya/ [...] gdźie twoiá mądrość? gdźie twé miáſtá? gdźie twoié bogáctwo? gdźie wolność? gdźie Pánowánié? kędy rozkázowánié wſzyſtkiégo świátá? BiałKat 128v; ReszList 119.

Zwroty: »pod panowanim [czyim] być« (1): około tego ſłupu obrazy tez dwanaſcie krain ſwiata naznamionowąno było, gdy wſzythek ſwiat pod panowanim rzymſkim był BielŻyw 124.

»pod panowanie [czyje] poddać (się); [czyjemu] panowaniu poddany« = imperio subiectus Modrz (2;2): BielŻyw 116; przetoż y Sáſowie y Fryzowie/ y drudzy Niemieccy narodowie/ ácżkolwiek Rzymſkiemu pánowániu poddáni ſą/ wſzákże wiele ich wedle ſwych właſnych praw żywie. ModrzBaz 98, 105v; WerGośc 238.

»wybijać się z panowania [czyjego]« (1): A ktoryż teraz Włoch może słuſznie wybijać ſię z pánowánia [detrectare potest imperium] ludźi poſtronnych ModrzBaz 105.

Wyrażenia: »chciwość panowania« (1): gdyż Koroná POLSKA [...] zoſtáłá w nienawiśći v wſzech Pańſtw á chćiẃośćią [!] ſą ogárnieni panowánia w niey. MycPrz II A4.

»szerokie (było) panowanie; szerokość panowania« (3;1): BielKron 336v; Cháldejſkie przed dawnemi cżáſy ſzyrokie było pánowánie [Chaldaeorum olim latissime in orbe terrarum patebat imperium]. ModrzBaz 105; ábychći prawdźiwy/ y dowodny wywod Narodow náſzych Sarmatſkich [...] pokazał/ iáko [...] z małych początkow w ták wielkie narody y ſzerokość pánowánia vroſli. StryjKron 86; ReszList 179.

»świeckie panowanie« (1): iż tám ma być głowá duchowieńſtwá/ gdzie ſię przenioſłá głowá świeckiego pánowánia Rzymſkiego/ to ieſt w Cárogrodzie SkarJedn 174.

Szeregi: »panowanie abo cesarstwo« (1): Ci [Rzymianie] záś máło nie wſzytkiemu świátu pánowáli/ [...] Teraz to pánowánie ábo Ceſárſtwo máią Niemcy [Nunc imperium est penes Germanos]. ModrzBaz 105.

»głowa i panowanie« (1): ná ktorjm że mieyſcu męcżeńſtwo [...] wyćierpieli? w mieyśćie Rzymſkim/ ktore ma głowę y pánowánie nád narodámi. SkarJedn 91.

Wyrażenie przyimkowe: »pod panowani(e)m [czyim]« (3): CzechEp 299; Lękay ſie Sármátia pod pánowániem polſkim. PowodPr 12. Cf »pod panowanim być«.
d. Władza, zwierzchnictwo nad określonym zespołem ludzi, zwłaszcza nad chłopami pańszczyźnianymi (10): tedy [dziedziczący synowie] roſkázuią tym ludźiom/ ktorzi rodźicom poddáni byli: ktore to pánowánie bárzo ſrogie ieſt ModrzBaz 46v.

panowanie nad kim (i nad czym) (4): RejJóz A7; ModrzBaz 2v, 47v; Gwałtowne/ pyſzne y niebáczne pánowánie przełożonych nád poddánemi ſwemi/ y nád wiárą ich/ ták tu iáko y ná innych mieyſcách piſmá S. ieſt zákazáne WujNT 626.

panowanie czyje [w tym: pron poss (3), G sb (1), ai poss (1)] (5): wyedzćye dobrzy pánowye/ iż Bog ták zrządza/ iż poddáni/ áni mogą/ áni chcą/ áni máyą dłużey ćirpyeć wáſſego ćyęſzkyego pánowánya. KromRozm I Dv; GórnDworz Gg3; WujNT 626. Cf »panowaniu poddany«.

W przeciwstawieniu: »panowanie ... poddaność« (1): áni w pánowániu/ áni w poddánośći nie trzebá mieć bacżenia ná śláchectwo y ná chłopſtwo ModrzBaz 143.

Wyrażenia: »panowaniu [czyjemu] poddany« = imperio subiectus Modrz (2): Bárzo tedy nieſpráwiedliwie cżynią/ ktorzi o ſwą rzecż ludźi ſwemu pánowániu poddáne ſądzą. ModrzBaz 88v, 40v.

»wirzchność panowania« (1): matka mu [Józefowi] żegnaiącz/ wſzytko po łbie kryſla Winſzuiącz mu nad nami [ = braćmi]/ wirzchnoſcz panowania RejJóz A7.

Szereg: »władność abo panowanie« (1): ktokolwiek w domu przednieyſzy ieſt/ á nád tákową cżeládzią władność ábo pánowánie ma [imperium habet]/ tego zową goſpodarzem. ModrzBaz 2v.
e. Pełnienie wysokiego urzędu (3): niechby ie [młodych] tych náuk wyucżyli/ ktoreby ie y do wſzelákiey ku ludźiam ſkłonnośći/ y do dobrego pánowánia ćwicżyły ModrzBaz 47.

panowanie czyje gdzie (1): iż czáſu pánowánia Wielmożnégo niegdy Gáſtołtá Woiewody Wileńſkiégo y Kánclérzá Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo w Ziemi y w Powiećie Biélſkim [...] wielkié odmiány w wielu częśći gruntu [...] sſtáły ſie SarnStat 1040.

Szereg: »panowanie abo urzędy« (1): A ieſliże to nieieſt rzecż przyſtoyna/ áby ieden wiele vrzędow trzymał/ tedyć to będźie dáleko nieprzyſtoynieyſza iednego kogo/ opuśćiwſzy drugie/ zacnośćią pánowánia ábo vrzędow wywyżſzáć ModrzBaz 45.
f. O Bogu i Chrystusie (57): BibRadz Dan 7/14; CzechRozm 124v, 142v, 176v; ktory [Syn Boga] pánowánie wźiął od oycá ſwoiego CzechEp 238, 196, 299; [Gedeon powiedział] Pánowáć nád wámi nie będę/ áni ſyn moy: ále P. Bog niech nád wámi pánuie.) Y dobre im było ono pánowánie. SkarKazSej 689b.

panowanie czego [= nad czym] (1): o cżym ſie zamówili byli [apostołowie o zwierzchności] miedzy ſobą/ dumáiąc o ćieleſnym świátá tego pánowániu Chriſtuſowym CzechRozm 236v.

panowanie nad kim (4): LubPs hh2v; ſam Bog żywy y prawdziwy/ miał dáć ſynowi cżłowiecżemu pánowánie wiecżne nád wſzemi narody. CzechRozm 169, 175; CzechEp 332.

panowanie gdzie (3): że miał pánowánie Nawyſzſſy w kroleſthwie ludzkim Leop Dan 5/21, Ps 144/13; ktorzy y o tym pánowániu Iezuſowym ná niebie/ áni błądzimy/ áni dla niego Bogu ćći y chwały vwłacżamy CzechRozm 123v.

panowanie czyje [w tym: G sb i pron (22), pron poss (8), ai poss (4)] (34): SeklKat S3; Możne kroleſtwo twoye wſſechmocny náſz Pánye/ Wyecżne yeſt ná wſſe cżáſy/ á thwe pánowánye/ Ku wyętſſey ſławye twoyey ná wyeki trwáć będzye LubPs ff, Q4 [2 r.], V3; Národzęnie Kryſtuſowo y iego Pánowanie opowiáda Leop Is 9 arg, Ps 144/13, Is 9/7; BibRadz *6, I 448c marg, Dan 7/14; RejPos 272v; GrzegŚm 33; CzechRozm 123v, 142, 177, 178, 183, 187, 236v; KochPs 67; SkarŻyw 319, 463; CzechEp 299; ArtKanc M15v, Nv, Q20v; LatHar 564; Bóg iáko wſzechmocny pan ná znák pánowánia ſwégo dźieśięćiny ſobie dáwáć roſkazał. SarnStat 897 marg; SkarKaz 160b; SkarKazSej 690b. Cf Wyrażenie przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (8): LubPs hh2v; ktorego Kroleſtwo/ pánowánie/ y moc/ y chwałá trwa y trwáć będźie ná wieki wiecżne/ Amen. BibRadz *6; iedná wola/ iedno wykonánie/ iedno pánowánie/ y iedno ſceptrum kthorym włada Bog y roſkázuie ná niebie/ ná morzu/ y ná ziemi. SarnUzn B5; CzechRozm 178, 187; CzechEp 299; LatHar 59; WujNT Hebr 1 arg.

Szeregi: »chwała i panowanie« = gloria et imperium Vulg (3): ktoremu [Jezusowi Chrystusowi] ieſt chwałá y pánowánie ná wieki wiekow. Amen. Leop 1.Petr 4/11, 1.Petr 5/11; WujNT 1.Petr 4/11. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»cześć i panowanie« (1): ktoremu [Panu] cześć y pánowánie [honor et imperium] wieczne Amen. WujNT 1.Tim 6/16. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»krolestwo (a. królowanie) a (albo) panowanie« = regnum et dominatio Vulg [szyk 3:1] (4): SeklKat S3; LubPs ff; Leop Ps 144/13; ktore to Kroleſtwo álbo Pánowánia [!] Boże należy ná ſłowie Ewángeliey y Duchu Swiętym. GrzegŚm 33. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»moc abo (i) panowanie« (2): CzechRozm 183; ábych ćię pod oſobą chlebá vczćił/ [...] y do nog twoich vpadł/ poddáńſtwo wſzytko moie [...] tobie oddáiąc/ y twoię nádemną nawyżſzą moc y pánowánie wyznawáiąc. SkarKaz 160b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»panowanie i sława« [szyk 1:1] (2): ktorego [Boga] ieſt ſławá y panowánie ná wieki wiekow Amen. SkarŻyw 463, 238.

Wyrażenie przyimkowe: »za [czyjego] panowania« (3): Zá yego pánowánya zyemyá płodna będzye LubPs Q4v; Vmęcżeni trzećiego dniá Máiá w ſobotę/ zá pánowánia Páná náſzego Iezuſa/ ktoremu chwałá y cżeść ná wieki Amen. SkarŻyw 445, 553.
W przen (5): Bo dziećię vrodziło ſię nam/ ſyn dan ieſt nam/ y było pánowánie ná rámieniu iego/ y názwano imię iego/ [...] kſiążę pokoiu. BudBib Is 9/5 [przekład tego samego tekstu: CzechRozm (2)]; CzechRozm 142, 177; Laſká rozmiáru/ laſká proſtowánia/ Ieſt laſká/ królu twégo pánowánia. KochPs 67.

panowanie czego (1): Przydźi twe Kroleſtwo ninie/ słowá twego pánowánie ArtKanc M15v.

g. O szatanie i antychryście (13): bowiem cżás Antychriſtow/ ku pánowániu náznácżony przyſzedł NiemObr 63.

panowanie czego [= nad czym] (1): áby ſmierćią ſkáźił [Jezus] onego ktory miał pánowánie ſmierći/ to ieſt dyabłá Leop Hebr 2/14.

panowanie gdzie (1): tym ſpoſobem beſtyey/ to ieſt Antychriſtowi ták ſłużyli/ iákoby mu też ſwoim płądrowániem [!] y do Rzymá y do pánowánia w nim fortę otworzyli. CzechEp 376.

panowanie czyje [w tym: G sb i pron (5), pron poss (3), ai poss (1)] (9): DZięki iuż wſſytcy oddaymy panu bogu/ ktory dzis przez ſweé narodzenijé/ od nás oddálił wſſe diabelkié [!] mocy panowanijé. OpecŻyw 17; RejKup Ddv; RejAp 102v, 107; Ná ktorym fundámenćie/ Cżárt ſwe pánowánie Zbudował był GrzegŚm ktv; CzechEp 410; Antychriſtowe pánowánie przez pułczwárta látá. WujNT 864 marg, Yyyyy2v. Cf Zwrot.

Zwrot: »pod swe panowanie podbić« (1): [antychryst] Miáſtá głowne y Kroleſtwá pod ſwe pánowánie podbije. CzechEp 411.
Szereg: »panowanie i zwierzchność« (1): [Stary Frant, tj. czart mówi] To znák ieſt pánowánia y náſzéy zwiérzchnośći GosłCast 14.
2. Dominacja, podporządkowywanie sobie, uprzywilejowana pozycja; principatus Vulg; imperium Modrz; potentia, potestas Cn (12): [Jakub do synów swoich:] Ruben pirworodny ſynie/ tyś ieſt moc moiá á pocżątek boleśći moiey/ pirwſzy w dárzech/ więtſzy w pánowániu BielKron 18v; CzechRozm 237.

panowanie na co (1): rzekł Oćiec do Syná y Duchá S. [...]: zlećmy iemu [człowiekowi] pánowánie ná ryby morſkie/ y ná ptáſtwo powietrzne/ y ná beſtye ziemſkie/ y ná wſzytko co ſię ruſza ná ziemi. SkarŻyw 259.

panowanie nad kim (1), nad czym [w tym: żywotne (3)] (4): GliczKsiąż C6; BibRadz Gen 9 arg; SkarŻyw 259; [Chrystus nie obiecał uczniom władzy] ná żadnym przełożeńſtwie od Antychriſtá wymyſlonym [...] ku pánowániu nád cudzą wiárą CzechEp 23, 330.

panowanie czyje (1): Niechże tedy Filozofſkie pánowánie naprzod idźie przed Krolewſkiem w Rzecżypoſpolitey ModrzBaz 129.

W przeciwstawieniu: »panowanie ... usługawanie« (1): Przeto ſie z rodzici nie przecżay, by też na ſprawiedliwſzą rzecż miał, nie żąday panouania, ażby ſie naucił vſługauania BielŻyw 39.

Szereg: »moc a panowanie« (1): zwirzchnosć iemu [Bóg człowiekowi] poddał/ zlecuyąc yemu moc á pánowánye nád ź[w]yerzęty/ ptaki/ rybámi/ y inſſemi beſtyámi. GliczKsiąż C6.
a. Zwycięstwo (2): Thedy z ſtąpił lud Páńſki do Bran/ iy otrzymał pánowánie [obtinuit principatum]. [Cf arg Pieśń Debory y Bárákowá/ cżyniących dzięki Pánu Bogu zá zwyćięſtwo] Leop Iudic 5/11; A ty [Jeftesie]/ bez pracéy okróm krwie roźlania Wielkiégo/ nábyłeś mężnie pánowánia ZawJeft 26.
3. Własność, posiadanie; dominium Modrz (4): Rozmáite przeto wylicżáią ſpoſoby/ ktoremi doſtawáią pánowánia [...]. Miedzy pirwſzemi ſpoſoby/ wylicżáią dochodzenie dźiedźictwá ábo teſtámentem/ ábo też bez teſtámentu nam odumártego ModrzBaz 76v, 48, 76v.
Szereg: »panowanie abo dzierżawa« (1): (nagł) Práwá o pánowániu ábo dźierżáwie [...] (–) ModrzBaz 76v.
4. Występowanie, obecność (5):

panowanie czego w czym (1): Taka [uryna rumiana] znamionuie panowanie wiatrow w żywocie FalZioł V 5v.

a. Przewaga ilościowa (4):

panowanie czego (2): Ktorzy tedy ludźie/ máią wielki á cięſzki Skok żyły ſerdeczney/ to ieſt s pánowánia Iáſney żołći/ á krwie. SienLek 23v, S[ss]2v.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym [= czego] (1): gdi [paznochty] z cżyrwonoſcią maią nie iaką ſinoſć znamionuią krewne panowanie. GlabGad D4v.

Zwrot: »[u kogo] więtsze mieć panowanie« = przeważać (1): Ta troiaka wilgoſć cżyni też roznoſci ocżu cżłowiecżych, iako ktora v kogo więtſze ma panowanie. GlabGad B5.
5. bibl. Nazwa jednego z chórów anielskich (1):

W połączeniu szeregowym (1): poſádźiwſzy [Bóg Chrystusa] ná práwicy ſwoiey ná niebieśiech: náde wſzytkie kśięſtwá y zwierzchnośći y mocy/ y pánowánia [dominationem]/ y nád wſzelkie imię ktore ſię miánuie nie tylko w tym wieku/ ále też y w przyſzłym. WujNT Eph 1/21.

Synonimy: 1. krolowanie, rozkazowanie, rząd, rządzenie, sprawowanie, władanie, władza; 2. przewodzenie; 3. dzierżenie, trzymanie.

Cf PANOWAĆ, PAŃSTWO

AŻ, (ZCh)