[zaloguj się]
[pdf]

PARAĆ SIĘ (139) vb impf

sie (113), się (26).

W inf par- (26), pår- (4); pår LubPs, par- : pår- RejWiz (5:1), RejPos (2:1), RejZwierc (2:1), CzechEp (2:1); drugie a jasne. ◊ W pozostałych formach pår- (102), par- (4); par- CzahTr; pår- : par- LubPs (6:1), BibRadz (5:2).

Fleksja
inf parać się
indicativus
praes
sg pl
1 påråm się påråmy się
2 påråcie się
3 pårå się pårają się
praet
sg pl
1 m -m się påråł m pers
3 m påråł się m pers pårali się
f pårała się m an
n pårało się subst
fut
sg pl
3 m będzie się påråł m pers będą się parać, parać się będą
imperativus
sg
2 påråj się
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy się pårali
2 m byś się påråł m pers
3 m by się påråł m pers by się pårali
con praet
pl
3 m pers by się byli pårali
impersonalis
praet påråno się
participia
part praet act pårając się

inf parać się (29). ◊ praes 1 sg påråm się (1). ◊ 3 sg pårå się (17). ◊ 1 pl påråmy się (2). ◊ 2 pl påråcie się (1). ◊ 3 pl pårają się (25). ◊ praet 1 sg m -m się påråł (2). ◊ 3 sg m påråł się (13). f pårała się (1). n pårało się (2). ◊ 3 pl m pers pårali się (27). ◊ fut 3 sg m będzie się påråł (1). ◊ 3 pl m pers będą się parać (1) RejWiz, parać się będą (1) RejPos. ◊ imp 2 sg påråj się (3). ◊ con 2 sg m byś się påråł (1). ◊ 3 sg m by się påråł (4). ◊ 1 pl m pers bychmy się pårali (2). ◊ 3 pl m pers by się pårali (2). ◊ con praet 3 pl m pers by się byli pårali (1). ◊ impers praet påråno się (1). ◊ part praet act pårając się (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Robić coś, wykonywać jakieś zajęcie, poświęcać czemuś swoją uwagę i działalność; colere PolAnt, Mącz, Cn; tractare Modrz, Cn; agere, conferre a. consumere a. dare a. impendere operam, curam a. laborem a. otium a. studium consumere, deditum esse, ducere aetatem, exercere, facere, factitare, habere rationem, haerere, immorari, impendere curam, incumbere, indulgere, inhaerere, insistere, laborare, multum esse in aliqua re, operari, otium dare, persequi, pertractare, ponere operam a. studium, profiteri, studere, transigere aevum, versare, versari Cn (127): Vſłyſſzał [podsłuchujący] á tám mowią o nim nic dobrego. Dziurką ćicho poſzeptał/ pomáłu mu łaycie [...]. Obacżyli iże Krol/ wnet ſie polękáli [...]. Zadnemu nie wſpomionął/ ni żadnego ſkarał/ Ták ſie ten ſtan woienny záwżdy dziwnie parał. RejZwierz 27; Ten ſie niechce nic páráć/ áni być Doktorem/ Ani ſtrząſáiąc piorki/ włocżyć ſie zá dworem. RejZwierz 82v.

parać się około czego (6): KromRozm I Lv; Then ktory chuć ma do rzecży poſpolitey/ do nyey ſie cżáſu ſwego [...] poſpyeſſy. Około ktorey ſie zábáwi á páráć vmysli ſobye. GliczKsiąż O2v, K7v, N6v; Rozdzyał oſmy kthory zową Plato/ gdyż tu będzyemy mieć roſpráwę o Bogu/ [...] o práwie/ o ſpráwiedliwośći/ y o powinnośći cżłowiecżey. Gdyż ten Plato około tego ſie nawięcey záwżdy parał. RejWiz 107v; RejAp 26v.

parać się czym (98): GliczKsiąż I5, I5v; Iákye ma być żądánie pomſti nád tákiemi co ſie zdrádą á fáłſzem paráią. LubPs O marg, D2, D4 marg, S2 marg, V3v, Zv; Bo co ſie pirwey muſiał iedno o ſię ſtáráć/ Teraz nędznik áni wie cżym ſie pirwey páráć. Bo dom/ dzyeći/ á żoná/ nie nátkáne piekło RejWiz 56v, 3, 5v marg, 8, 81, 106v (12); Koſtkámi ſie paráią łotrzykowie w leſie. RejZwierz 27v, 22v, 32, 68v, 83v, 87v; Nie máſz żadnych ciemnoſći/ áni ćieniá śmierći kędyby ſię ſkryli ći ktorzy ſię paráią złoſćią. BibRadz Iob 34/22; ktorzy nie walcżą áni woiuią iedno ſię rolą páráią BibRadz 3.Esdr 4/6, *4, Ps 6/9, Os 12 arg, Act 19/19, II 93a marg; BielKron 26; KochSat B3; KwiatKsiąż H4v; ktorzy nic nie dbáli o niebo á o opiekę Páńſką/ iedno tylko ziemſkiemi ſie rzecżámi paráli. RejAp 113, 108v, 116v, 180; iáko náuká ſámá/ thák ći ludzie/ kthorzy ſie nią paráią/ ſą v mnie w wielkiey cżći GórnDworz Cv; kthory mnimał áby ten ktho tháńcuie/ ábo ſie miłośćią para/ vderzyć nie vmiał GórnDworz D6v, E3v, K4, Kk6v; RejPos 40v, 66v [2 r.], 67 [3 r.], 156, 167 (12); BielSat G3; KuczbKat 425; że ſzkodá owego cżłowieká iż ſie domem zábáwił/ bo by ſie dworem parał/ byłby owo godny cżłowiek. RejZwierc 89; iedno do cżego kogo nałog á przyrodzenie ciągnie tym ſie záwżdy para y tego pilnie ſzuka. RejZwierc 91v; vrzędem żadnym ziemſkim nigdy ſie niechciał páráć RejZwierc Aaa, 16, 19, 113, 184v, 274; iż ći ktorzy ſą prawdziwymi Chriſtiány/ [...] áni ſie walcżyć vcżą/ áni ſie nacżyniem woiennym y mężoboyſkiem paráią CzechRozm 112v; nie ſłucháć BOgá ćiężſzy grzech ieſt niżli ſie guſłámi/ ábo wrożenim páráć. CzechRozm 238v, 13, 33, 102, 111v, 250; ModrzBaz 97; Doſyć ná tym krotko błąd ſproſny pokázáć: ktorym ſię y grzech y ſromotá paráć. CzechEp 163, 66, 133, 173; NiemObr 121; WerKaz 301; WisznTr 23; Foenero – [...] Lichwą ſie param. Calep 427b; Kmieći ma Vrzędnik doyźrzeć/ [...] zwłaſzcżá tych co ſie łotroſtwem paráia [!] GostGosp 32, 4; WyprPl B4v, C3; WujNT Act 19/19, 25; że w Ruśi nie miáło bydź wiele, Tych co ſię záwiedániem ſpraw ludzkich paráią CiekPotr 65, 11; CzahTr B4v; KlonWor 31, 33. Cf Zwrot, W przen: Fraza.

parać się o czym (4): Tákżeć y ty przypadki po narodzyech roznych/ Wieleby nań [Boga] páráć ſie o ich ſpráwach prożnych. RejWiz 138v; ktorzy ſie paráli á piſáli o Rycerſkich ſpráwach ſwiátá tego RejPos A4v, 73. Cf W przen: Fraza.

parać się w czym (6): Nie chciał ſie ten iſcie nigdy w ſwieczkich ſprawach parać RejJóz M3v; RejWiz 177v; iż ſie tá pánienká [Maryja] w tym nie para/ áby nam co pomagáłá w ſtráchoch á w niebeſpiecżeńſtwiech náſzych/ gdyż ſie ſámá lękáłá RejPos 272, 179, 281; BudBib Eccli 3/23.

W połączeniach szeregowych (2): ábychmy ſie tym paráli/ w tym ćwicżyli/ á tego ſie vcżili/ cżymbychmy ſie mieli podobáć themu Pánu ſwoiemu. RejPos 199, 167.

W charakterystycznych połączeniach: barzo (nie) parać się (2), dawno, dziwnie, mało, nic (2), nigdy (nigdziej) (4), wiele ((na)więcej) (8), zawżdy (zawsze) (4); parać się bałwochwalstwem (2), błazeństwem, domem, dworem, fałszem, gadkami, gusłami, historyjami, końmi (około koni) (2), kostkami, około Kościoła, kozerą, lekcyją, lichwą, ludokupstwem, ludzką mądrością, łaciną (2), łotrostwem, marnością; miłością, naczyniem wojennym i mężobojskiem, nauką (7), niepożytecznymi powieściami, w pisanym Zakonie, pismem, plotkami, powinowatymi, około psow, rolą, [jakimi] rzeczami (w [jakich] rzeczach) (6), rzemiesłem (2), około rzeczypospolitej, około słowa bożego (słowem pańskim) (2), o (w) [jakich] sprawach (3), staraniem wieku docześnego, szaleństwem [czyim], światem tym (sprawami świata tego, w świeckich sprawach) (6), urzędem (2), wronami, wrożenim, wykręty, (ludzkiemi) wywody (2), zawiedaniem spraw ludzkich, zbytkami, zdradą, ziemskiemi omylnościami (rzeczami, sprawami) (3), złością (6), około żołnierstwa.

Zwrot: »zabaw(k)ą [= zajęciem] się parać« (2): że drugie zabáwy/ kthoremi ſie Dworzánin podług náznácżenia tych pánow páráć ma/ iáko ieſt grá/ taniec/ muzyká/ ſą rzecży lekkie GórnDworz Ee2; ModrzBaz 97.
Szeregi: »(i) bawić (a. nie zabawiać) się, (i, a, albo, ani) parać (się)« [szyk 4:2] (6): Rownye dzis naydzye tákowe kthorzy wolą ſie około byałych głow báwić/ álbo około pſow y koni páráć/ niż vcżonych ludzi nábywáć GliczKsiąż N6v; BibRadz *4; RejAp 26v; RejZwierc 19; iednák nie cżytamy tego/ áby [duchy świętych] ſię tu rzecżámi náſzymi báwić y páráć mieli. NiemObr 121; KlonWor 33.

»parać się a ćwiczyć (się)« = tractare et se exercere Modrz (2): ktorzy [faryzeuszowie] ſie tylko paráli á ćwicżyli w piſánym zakonie im przez Moiżeſzá podánym. RejPos 179; ModrzBaz 97. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»parać się abo się opętać« (1): RejPos 267 cf W przen.

W przen (4): práwiem był tám [na świat] poſłan od Bogá ſámego. Abych był ná nim ſkromił ty dziwne ſproſnośći/ Pátrząc przecż ſie ták para w tákiey wſzetecżnośći. RejWiz 177v; coż nam s tego inego rość ma/ ieſli ty [...] błogoſłáwieńſtwá záchowamy w ſobie/ nic inſzego iedno ſwięty [...] żywot/ á dáleko rozny od onego kthory ſie para ábo ſie opętał burdámi ſwiátá tego. RejPos 267.
Fraza: »para się myśl [czym, o czym]« [szyk zmienny] (2): Tu pátrzy záwżdy pilnie Pan ſumnienia iego/ O cżym mu ſie myſl para nędzniká márnego. RejWiz 130v; RejZwierz 80v.
Przen [czym] (1): Bo fortuny trzebá żeglarzowi/ oracżowi formánowi/ tákże y káżdemu rzemięſnikowi/ ktho ſie ią para álbo kto iey ſzuka. RejZwierc 22.
a. O postępowaniu moralnym: mieć na względzie, kierować się czymś (12):

parać się wedle czego (1): RejPos 178v cf W połączeniu szeregowym.

parać się czym (9): Będzye trwał [król nasz] áż ná wyeki przed twą oblicżnoſcyą/ Ieſli ſye będzye parał tu ſpráwyedliwoſcyą LubPs O6; ktori [Salomon] rádził káżdemu/ áby ſie ni cżym pilniey nie parał/ iedno boiáźnią Bożą RejWiz A3v; kto ſie cnotą parał/ wſzędy ſławny káżdy. RejWiz 99v, 143; PHilizophi ktorzy ſie/ rozumem paráli/ Wolność nád wſzytki ſkárby/ s cnotą obieráli. RejZwierz 50v; (nagł) Chodorowſcy á Zorawińſcy. (–) [...] Nie paráią ſie nicżym/ iedno zacną ſławą RejZwierz 83v, 63; BibRadz II 4c marg; PaprPan Y.

parać się w czym (2): RejWiz 106; MYſzkowſcy [...] záwżdy ſie paráli/ w ſtałey vprzeymośći RejZwierz 53v.

W połączeniu szeregowym (1): thák ſie im zdáło iż im iuż więcey było nie trzebá do łáſki Bożey/ [...] iedno áby ſie byli paráli á ćwicżyli á záchowywáli wedle oney náuki á wedle onego poſtánowienia Moiżeſzowego. RejPos 178v.

W charakterystycznych połączeniach: parać się bojaźnią bożą, cnotą, dobrą a wolną myślą, wedle nauki a wedle postanowienia Mojżeszowego, prożną chwalą, rozumem (2), sprawiedliwością, w stałej uprzejmości, w ślachectwie, zacną sławą; nigdy (nie) parać się, zawżdy (2).

2. Przebywać gdzieś (12):

parać się miedzy kim (2): RejAp 26v; Pothym záſię odſtawſzy od onego páná parał ſie z nowu miedzy przyiacioły w Ruśi RejZwierc 274v.

parać się po czym (1): RejAp 100v cf W przen.

parać się gdzie (2): ociec tego tho Mikołáiá vdał ſie był ná Rycerſki chleb do zyeḿ Ruſkich/ thámże ſie z młodośći parał RejZwierc 273v, 274v.

Szereg: »parać a tułać się« (1): RejPos 100v cf W przen.
W przen (1): Záwżdyć tá mizerna niewiáſtá á ten vćiſniony Koſcioł Páńſki para á tuła ſie po tey obłędliwey puſzcży ſwiátá tego RejAp 100v.
Przen (1):
Zwrot: »parać się przed oczyma« (1): Y com kolwiek był iemu [Panu memu] ſpráwiedliwie powinowát to ſie záwżdi paráło przed oczimá memi RejPs 25.
a. Przebywać w czyimś towarzystwie, przestawać z kimś (7):

parać się około kogo (4): GliczKsiąż K5; też nie widzę ábyś ſye około tey Kśiężey parał/ álbo iey zábiegał/ domá ná wśi mieſzkaſz OrzRozm H; RejPos 275; Potym ſie parał około krolá onego ſławnego Zygmuntá Auguſtá RejZwierc Aaa.

parać się przy kim (1): pánowie kiedy go [cesarza] káráli/ Iż ludzie z máłych ſtanow/ przy nim ſie paráli. Ten rzekł [.,.] RejZwierz 20.

Zwrot: »miłośnicami się parać« (1): ánim też nic ták w żywocye yego nyeforemnego nye cżytał/ cobych przywyesć ku temu mogł ſmyele/ yáko żeby ſnadz myał ſie miłoſnicámi páráć GliczKsiąż O8v.
Szereg: »bawić się albo parać« (1): Yakoż tedy ten może być pożytecżny ludzyom/ [...] kthory w kącye domu oycá ſwego około ſámego ſſcżygulnego preceptora ſie báwi álbo para. GliczKsiąż K5.
Przen (z przeczeniem): Nie mieć nic wspólnego [kim] (1): Bo iáki pan, táki kram, dawno powiedáią [...]: Báran iest nád owcámi, [...] wſzetecżnicá Báwelska nád ſwymi popkámi. [...] á my w nim [Chrystusie] zbáwienie mamy iuż zgotowáne, ktorzy w nim vfamy: Bábilońską niewiástą iuż ſię nie paramy CzechEp 417.

Synonimy: 1. bawić się; 2. bawić, bydlić, mieszkać, przebywać.

Cf PARAJĄCY SIĘ, PARANIE SIĘ

ZCh