[zaloguj się]
[pdf]

2. PAŚĆ (606) vb pf i impf

pf (527), impf (39), pf a. impf (40); pf: wszystkie użycia inf paść, praet typu pådł, też [padnęła], imp, con typu pådłby i part praet act; inf padnąć: HistRzym 40v; fut: OpecŻyw 142v, FalZioł I 25d, III 12c, WróbŻołt gg, RejJóz B3, L7, RejKup dd2v, MurzNT 98v, GroicPorz ſ4, RejWiz 4, 104, Leop Ios 7/14, Iudith 6/4, Eccli 27/28, Ier 9/22, 44/12, 50/32, Dan 3/15, RejZwierz 127v, BibRadz Matth 21/44, BielKron 45, 80, 82 [2 r.], 462, SienLek 58, 59, GórnDworz E2, HistRzym 114, RejPos 13v, BielSat N4, RejZwierc 164, 183, 216, WujJud 55, BudBib Ex 15/16, Deut 22/4, I 177b marg, 2.Reg 17/12, Ps 36/24, Is 8/15, Ez 30/6, StryjWjaz D2, SkarJedn 2, KochPs 88, 95, SkarŻyw 46, 121, 171, 384, 511, MWilkHist C4v, KochMRot A3, BielSjem 41, KochPieś 17, ZawJeft 22, 29, ActReg 113, GórnTroas 46, 48, 57, GrabowSet Yv, WyprPl C3v, LatHar 638 [2 r.], KołakCath C2v, RybGęśli Bv, WujNT 88, 398, SiebRozmyśl F3, I2, PowodPr 63, CzahTr B2, KlonWor 36, 56. impf: part praes act; inf padnąć: Mącz 180b, 293d [2 r.]; praes: FalZioł I 49a, II 8c, RejPs 24, BielKron 5, 57v, Mącz 56c, 180b [3 r.], 255b, 358c, 361c [3 r.], 361d [2 r.], 400c, 401c, SienLek 42v, BudBib Ier 36/7, SkarJedn 3 [2 r.], KochPs 4, 40, 110, KochFr 80, KochPieś 17, 54, 72, PudłFr 6, ArtKanc P14, JanNKar A3v, KlonFlis E2v; con padnąłbych.

W inf -a- (23), -å- (1) RejZwierz. ◊ W praes -a- (133), -å- (2); -a- : -å- BibRadz (1:1), SienLek (4:1). ◊ W praet m sg pådł, padnął. ◊ W pozostałych formach praet i con -a- (162), -å- (7); -å- GórnDworz; -a- : -å- Leop (16:1), BielKron (24:1), Mącz (2:1), SkarŻyw (17:3). ◊ W imp pådń, pådńcie; padni(cie) (3) OpecŻyw, WisznTr, SkarKaz, pådnicie (1) Leop. ◊ W part praet act -å- (51), -a- (7); -å- : -a- OpecŻyw (8:7). ◊ W part praes act padnąc.

W temacie praet pådł, padł- (315), padnął (1), [padnęła]; pådł, padł- : padnął (9:1).

Fleksja
inf paść, padnąć, padnąć
praet
sg pl
1 m pådłem, -m pådł m pers padlismy, -smy padli
f -m padła m an
2 m pådłeś, -ś pådł m pers
3 m pådł, padnął m pers padli
f padła, padnęła m an padli
n padło subst padły
plusq
sg
3 n było padło
imperativus
sg pl
1 padńmy, padmy
2 pådń, padni padnicie, padńcie
3 niech padnie
conditionalis
sg pl
1 m padnąłbych, bych pådł m pers
f bych padła m an
2 m by pådł, byś pådł m pers byście padli
3 m pådłby, by pådł m pers by padli
f padłaby, by padła, bodåj padła m an
n padłoby, by padło subst
con praet
sg
1 m pådłbych był
3 m pådłby był

inf paść (23), padnąć (4); padnąć HistRzym; paść : padnąć Mącz (7:3). ◊ fut i praes 1 sg padnę (5). ◊ 2 sg padniesz (2). ◊ 3 sg padnie (109). ◊ 1 pl padni(e)m (2) RejPos, LatHar, padni(e)my (2) WróbŻołt, BudBib. ◊ 2 pl padniecie (2). ◊ 3 pl padną (26). ◊ praet 1 sg m pådłem, -m pådł (5). f -m padła (1). ◊ 2 sg m pådłeś, -ś pådł (2). ◊ 3 sg m pådł (136), [padnął]. f padła (68), [padnęła]. n padło (40). ◊ 1 pl m pers padlismy, -smy padli (2). ◊ 3 pl m pers padli (38). m an padli (1). subst padły (12). ◊ plusq 3 sg n było padło (1). ◊ imp 2 sg pådń (5), padni (4); pådń RejAp, RejPos (2), GórnTroas; padni RejKup (2), SkarKaz; pådń : padni WisznTr (1:1). ◊ 3 sg niech padnie (2). ◊ 1 pl padńmy (1), padmy (1) RejJóz (1:1). ◊ 2 pl padnicie (2) OpecŻyw, Leop, padńcie (1) RejPos. ◊ con 1 sg m padnąłbych, bych pådł (2). f bych padła (1). ◊ 2 sg m by pådł (2) BielŻyw, MurzNT, byś pådł (1) Mącz. ◊ 3 sg m pådłby, by pådł (15). f padłaby, by padła, bodåj padła (3). n padłoby, by padło (7). ◊ 2 pl m pers byście padli (2). ◊ 3 pl m pers by padli (3). ◊ con praet 1 sg m pådłbych był (1). ◊ 3 sg m pådłby był (1). ◊ part praes act padnąc (2). ◊ part praet act pådwszy (34), pådszy (34), pådłszy (1) TarDuch; pådwszy RejKup, KrowObr, SienLek, SkarŻyw (13); pådszy PatKaz III, RejJóz, HistAl, RejWiz (2), BielKron (5), RejPos (4), ReszPrz, GrabowSet, LatHar (2), WujNT (3); pådwszy : pådszy OpecŻyw (14:1), HistJóz (2:3), Leop (1:4), HistRzym (1:5).

Sł stp notuje, Cn s.v. na głowę paść, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Lecąc bezwładnie z góry, zatrzymać się na czymś; cadere PolAnt, Vulg; ferri (pro)ruere, Mącz; incidere Modrz (75): Mącz 361c; BielSpr 4v; Będźieſz mogłá mać pátrzyć ná śmierć ſrogą onę! [...] Gdy ſyn z wieże poleći młyńcem/ y ták pádnie/ Ze kość cáła nie będźie! GórnTroas 46.

paść na kogo (2): MurzNT Matth 21/44; gdyby kto [...] ćiąłby w drzewo podrębuiąc ie/ á śiekierá ſpadſzy z toporzyſká pádłáby ná bliżnego/ y zábiłá by iy/ ten/ [...] ModrzBaz 78v.

paść na co (14): KromRozm III C8; A drugie [nasienie] pádło ná opokę Leop Luc 8/6; RejPos 64v [2 r.]; WujNT Matth 13/5, Mar 4/5; Lećiał [z okna] ná doł [...]. Padł ná kámień co zdawná na vlicy leżał KlonWor 44, 56. Cf »paść na ziemię«.

paść na czym (4): Tegoż roku gdy gorzał Krákow [...]/ padł ogień ná zamkowym kośćiele wielkim BielKron 369; BielSat N4; BielSjem 41. Cf »paść na ziemi«.

paść gdzie (10): Y náſyenye ono ktore przy drodze/ ná ſkáłę/ á myędzy ćirnye pádło [...] KromRozm III C8; BibRadz Luc 8/7, 14; ArtKanc K18; A gdy śiał/ niektore ziárná pádły przy drodze WujNT Matth 13/4, 7, Mar 4/4, 7, Luc 8/7, 14.

paść skąd (1): gdzie nawyſzſze niebo/ Nie padłby zá trzy látá/ młyńſki kámień z niego. RejFig Bb4v.

W porównaniu (1): z myślámi niech ſye kręcą ſwémi/ Iáko źdźbło/ któremu wiátr nieda páść ná źiemi. KochPs 125.

Zwroty: »na doł paść« (1): Directio deorsum ferri, Proſto ná dół páść/ Lecieć. Mącz 350c.

»na nogi paść« (1): [kot] Czáſem téż y z dáchu ſpádnie/ A przedśię ná nogi pádnie KochSob 59.

»paść na ziemię, o ziemię, na ziemi« = cadere in terram PolAnt, Vulg; in terram proruere Mącz (6:1:1): BibRadz Luc 8/8, 15; Ingenti lapsu in terram proruit, Pláſnął á padł o ziemię Mącz 362a; KochPs 125; ieśli ziárno pſzenicżne/ padwſzy ná ziemię nieobumrze/ ſamo trfa SkarŻyw 384, 368; WujNT Matth 13/8, Luc 8/8.

Przen (11):

paść na kogo (1), na co (4): RejJóz G7v; Leop Eccli 27/28; Iż to naſienie ktore pádło ná prawdziwą rolą ſercá cżłowieká cnotliwego/ vcżyniło wielką roſkoſz iemu [Bogu] RejPos 65; gdy ony ſłowá rzekł: ieśli ziárno pſzenicżne/ padwſzy ná ziemię [...]/ wielki pożytek przynośi: iákoby chćiał rzec: śmierć moiá wzbudzi ſercá pogáńſkie/ y dopiero pożytek przyśćia y náuki/ y męki moiey/ pádnie ná nie/ iſz mię poznáią. SkarŻyw 384, 28.

paść gdzie (4): RejZwierz 116v; O trzeciem naſieniu tych błogoſłáwionych ſłow ſwoich Pan powieda/ iż pádło miedzy ćirnie RejPos 65, 64v [2 r.].

W przeciwstawieniu: »wstąpié ... paść« (1): á za niewieſz iże drzewo wyſoko roſcie, á iedney godziny ie zetną á wykorzenią precż, patrzyż aby chcząc na wirzch wſtąpić, na doł niepadł. BielŻyw 105.

Zwroty: »na doł paść« (1): BielŻyw 105 cf W przeciwstawieniu.

»paść o ziemię« (1): Evasit spes, Poſzłá nádzieyá/ padłá o ziemię. Mącz 472d.

Szereg: »paść i obalić się« (1): bo przyſzedł dzień thwoy/ cżás náwiedzenia twego. A pádnie ten pyſzny y obáli ſie [cadet ... et corruet] Leop Ier 50/32.
a. O opadach atmosferycznych (11): Ale gdźie częſté grády przechodzą/ rdzá gęſta [= gęsty deszcz] pádnie/ zwłaſczá ná nowinie/ kto tám nie ſzwánkuie? JanNKar A3v.

paść na kogo (1): iedno ſpráwiedliwem ony ſrogie obłoki vćiekáią/ á pádną ná nieprzyiaćiele iego zgradem zogniſtemi ſtrzałámi zmieſſánym. RejPs 24.

[W porównaniu: dawa znać/ iż licżbá tych ktorzi do tego Krolá ſwego Chriſtuſa Pána przyſtać mieli/ nie inacżey być miała/ iedno iáko obfita roſá/ ktora padnąc z poranku okrywa wſzytkę ziemię BudArt D3v.]

Frazy: »rosa padnie« [w tym: na co (3), na czym (1)] = sit ros PolAnt; rorat Mącz [szyk zmienny] (5): FalZioł I 49a; BibRadz Iudic 6/39; Mącz 358c; Z twéy łáſki/ nocna roſá ná mdłé źiołá pádnie/ A zágorzáłé zbożá/ deſcz ożywia ſnádnie. KochPieś 72; ArtKanc P14.

»padnie śnieg« (1): Ták/ gdy Skop/ ſłońcem bywa ozdobiony/ Ziołá/ kwiát/ drzewá owoc/ świátu dáią/ Ledwo pádnie śnieg/ áli on wzgárdzony. GrabowSet Yv.

Zwrot: »paść na ziemię« (1): ná wſzytkę źiemię niech pádnie roſá. BibRadz Iudic 6/39.
Przen (3):
Fraza: »rosa z nieba padnie; paść z nieba rosą« (1;1): Tákże żoná nierządna gdy iey zewſząd nioſą/ Mnima by iey to pádło z niebá Bożą roſą RejWiz 139v; SkarJedn 3.
Zwrot: »z deszczem paść« (1): Przed śienią tego domu [tj. kościoła] wſzytko przeklęctwo z deſzcżem pádnie. SkarJedn 3.
b. O liściach i owocach (5):
Przysłowie: yáki ocyec táki ſyn/ nie dáleko záwſſe od yábłoni pádnie yábłko. GliczKsiąż Ev.
Fraza: »list (a. liście) padnie (z drzewa)« (3): SienLek 43v; [drzewo figowe] gdy iuż vſchnie/ iuż nie bywa pożytecżny [!]/ iuż liſcie z niego pádnie ledá wiáthrem zákołyſáne. RejAp 64; PudłFr 6.
Przen (1):
Fraza: »listki padną« (1): Przydzye ſtárość zázyębła/ liſtki pádną z roſą/ A oná ſmierć iáko chłop/ dybie s tyłu s koſą. RejZwierz 127v.
c. O postrzelonym ptaku (4): áby wſzyſcy ſthali dziwuiąc ſie á wołáli/ owo pádłá pánie pádłá/ A pan ſie przed nimi pyſzni iż chroſcielá vgonił RejZwierc 109v.
α. Okrzyk myśliwego skierowany do psów, że postrzelona zwierzyna spadła na ziemię (2): A pan zoſtał proſo łomi Więc ſie tu z chroſćielem goni Pádłá ſſáchu/ pádłá ſtruſie Wieręć mu być tu w tym proſie RejRozpr H2.
d. Wpaść do czegoś, zagłębić się w czymś (4):

paść na co (1): ſpádłá zniebá gwiazdá wielká goráiąca/ iáko świecá/ y pádłá ná trzećią cżęść rzek BudNT Apoc 8/10.

paść gdzie (1): A ći záś trzey mężowie/ [...] pádli w pośrzod piecá ogniá goráiącego/ związáni. Leop Dan 3/23.

Przen (1):
Zwrot: »paść w serce« = wzruszyć, poruszyć kogoś (1): To ſłowo pádło w ſerce Gordyanowi: y zániechawſzy ſądu/ kazał S. Iánuáryuſzá w dom ſwoy prowádzić SkarŻyw 428.
α. Wpaść do pułapki; przen (1): A druga [panna] z gorzałecżką tuż ſiedzi ná wſparze/ Ale wierz mi pádnieſzli/ y tá cie pokarze. [...] Lezyemy przedſię pod ſieć iáko do plew świnie/ A żaden ni zrozumie iáko márnie ginie. RejWiz 104.
e. Zlecieć z góry w dużej ilości i przykryć sobą jakąś powierzchę; przen: napaść na kogoś dużą liczbą wojska [na kogo] (1): bo wie wſzytek Izráel że rycerz (ieſt) ociec twoy/ y dobrzy boiownicy/ ktorzy przy nim/ [...] á gdziekolwiek go naydziemy/ tedy pádniemy nań [castrametabimur adversus eum]/ iáko pada roſá ná ziemię BudBib 2.Reg 17/12.
f. O zstąpieniu z nieba Ducha Świętego [na kogo] (2): Y vkázali ſie ijm rozliicżnij ięzykowie iako ogień/ Bo duch ſwięty pádl na wſſytki/ w oſobie albo podobieńſtwie ięzykow ogniſtych. OpecŻyw 175v; KromRozm II g4v.
2. Zmienić nagle pozycję na leżącą, upaść (371):
a. O ludziach, też o przedmiotach i zwierzętach, którym przypisię w danym wypadku cechy ludzkie (356):
α. Przewrócić się, upaść; cadere PolAnt, Vulg, Mącz; ruere Vulg, Mącz; proici Vulg; eicere se HistAl; labi Mącz; irruere PolAnt (162): Tu móy mily ſyn bicżowán/ tu koronowán tu pod krzyżem pádl OpecŻyw 176, 135, 136v, 138, 164v; March2 D4; RejKup c2; BibRadz Num 22/27; ten kárlik ſzábelką thák długo ſiekł onego Rákuſzániná w kołáná/ [...] áż padł BielKron 313, 42v, 58v, 65v, 171v, 178v (10); Supplanto, Podkłádam nogę pod co álbo záwádzam komu nogę áby padł. Mącz 302d, 121b, 180b, 36lc [2 r.], d, 448b; Po tym znáć niemoc wielką/ kiedy padwſzy pieni ſye bárzo SienLek 58, 58, 58v; GórnDworz Ff7; BiałKat 341; Pocżnieli też vciekáć vgonić go ſnádnie/ Záplotſzy w ploderhuzy nogi y ſam pádnie. RejZwierc 241v, 151v, 164, 183; BudBib Iudic 19/26; SkarŻyw 136; pod Krolem też ſámym gdy iechał przez máły potoczek koń [...] padł y vtonął w troſze wody StryjKron 672, 752; KochFr 116; GórnRozm F2.

paść z czego (1): A gdy to vſłyſzał Heli/ padſzy ná wznák s ſtołká przebił ſobie ciemię y vmárł BielKron 63.

paść na co (30): MurzNT Matth 21/44; BibRadz Matth 21/44; A vyrzawſzy giermek iego że vmárł Saul/ tedy y ſam padł na miecż ſwoy/ y vmárł z nim. BudBib 1.Reg 31/5, 1.Reg 31/4; WujNT Matth 21/44; [Aleksander] padł ná łożko/ y vmárł. SkarKaz 637b. Cf »na poduszkę paść«, »paść na ziemię«.

paść na czym (7): [panna Asenech] padſzy na łożu barzo rzewno płakáłá HistJóz B4v; BielKron 52v, 75v, 258v, 303; BudBib Deut 22/4; cżárt ná wſchodzie [= schodach] ſuknią iey ná nogách vplotł: iſz páść ná wſchodzie muśiáłá SkarŻyw 226.

W połączeniu z czasownikiem oznaczającym zasłabnięcie lub umieranie (23): PatKaz I 12v; náſwietſſá panna [...] omdláwſſy na ziemię padła OpecŻyw 88v, 110, 110v, 112, 127, 139; KrowObr 18v; Leop Iudic 5/27, Act 28/6; [Kazimierz Sprawiedliwy] ſkoro ſie nápił omdlał padł y vmárł zárázem. BielKron 356v, 52v, 63, 303, 448; GórnDworz Y8v; RejZwierc 65; To mowiąc pádłá y Duchá oddáłá ſtworzyćielowi ſwemu. SkarŻyw 15, 46, 452, 496; WujNT Act 5/10; SkarKaz 637b.

W przeciwstawieniu: »paść ... (po)wstać« (2): SienLek 59; Gdy mniemiáły śioſtry/ áby iuſz vmárłá/ wſtáłá zdrową mowiąc: niewiem iákom pádłá/ áni wiem iákom wſtáłá. SkarŻyw 226.

Zwroty: »paść jako drewno« (1): A czoſz nieboga matká/ tey iuż vmrzeć pewno Skoro vyrzy ſukienkę [tj. skrwawioną suknię Józefa]/ padnie iako drewno RejJóz B3.

[»paść na nos«: A tedy Kayphaſz rzucił ſie na cię miły Iezu, dałci pięſcią za ſzije Ażes padł na nos na ziemię Pozdraw B7.]

»na poduszkę paść« = położyć się spać, zasnąć (1): Wnet ieden przez ſen woła/ drugi chodzić będzye [...]. Nátłukſzy ſie po kąciech ná poduſzkę pádnie RejWiz 120.

»paść jako(by) (a. napoły) umarły, za martwe, jakoby zdechły« = proici semivivus Vulg [szyk zmienny] (4:3:1): tedy panna cżyſtá dlá ſilnégo ſmutku pod krzyżem padla/ iakoby vmarlá. OpecŻyw 151v, 112, 131v [2 r.], 137, 149; FalZioł I 25d; Leop Sap 18/18.

»paść wznak, na wznak« [szyk zmienny] (6:2): OpecŻyw 105; BielKron 63, 157; Vsłyſzawſzy tho krolewná/ żáłośćią wielką wznák pádłá ná źiemię HistRzym 32v, 8, 79, 125v; LatHar 728.

»paść na ziemię, o ziemię« = cadere in terram Vulg [szyk zmienny] (23:2): Iezus mily niemogątz ſtátz na nogách dlá ſilnégo zemdleniá/ pádl na ziemię OpecŻyw [127], 88v, 105, 110, 110v, 111 (9); HistJóz C; FalZioł I 25d, III 12c; BielKron 68, 157; HistRzym 8, 32v, 79, 125v; RejZwierc 202v; SkarŻyw 81, 355; MWilkHist C4v; Piecinig iáko chłop cięſzki [...] potknąwſzy ſie padł o zięmię StryjKron 135; WujNT Ioann 18/6; SiebRozmyśl C; [O gdy cie vyzrzała twoia matka między Lotry wiſząc na krzyżu/ omdlawſzy padnęła na ziemię. Pozdraw B7].

Przen (20): RejJóz L7; Zle ieſt ſámemu/ bo gdy pádnie/ nie ma ktoby go podniosł. BielKron 80; RejZwierc 137v; BudBib Ps 36/24; Pod przykrym y ćiſnącym Brzemieniem żalow/ duſzę bierze trwogá/ Rámię zwieſza/ niebogá/ Páść ſię boi GrabowSet C4v; iáko przy poiedynkowym y ſzcżegulnym ſądźie duchowne duſze mey drzewo pádnie/ ták leżeć ná cżáſy wiekiem nieokreſzone będźie. LatHar 638; WujNT Rom 11/11.

paść przed kim (1): Tá ſproſna okrutnicá [tj. śmierć] wſzytki ſtany gárnie. [...] By ſie w ſkáłę zákopał/ by pod niebem latał/ Pewnie przed nią nogámi padſzy będzye trzpiatał. RejWiz 86v.

paść na czym (3): RejWiz 4; RejZwierz 82; Dobrym ludźióm Páńſkié drogi/ Nigdy nie vczynią trwogi: Poydą nimi dobrzy ſnádnie/ Ale złośnik ná nich pádnie. KochMRot A3.

W połączeniu szeregowym (1): Y będzie [Jehowa] [...] ſámołowką y śidłem obywátelowi Ieruſzalimſkiemu. Y otrącą ſię oto mnodzy/ y pádną á zbiją ſię/ vśidlą ſię też/ y poimáni będą. BudBib Is 8/15.

W przeciwstawieniach: »przeskoczyć, stać ... paść« (2): Pátrz iáko wierny vwiedzye ſie ſnádnie/ Gdzie łgarz przeſkocży pewnie tám náſz pádnie. RejZwierc 216; WujNT 1.Cor 10/12.

W porównaniach (2): Dokąd ná mię poiedźiećie? Sámi wrychle ták pádniećie/ Iáko pochyloné śćiány/ Albo iáko płot záchwiiány. KochPs 88; KmitaPsal A2v.

Zwroty: »paść na swe nogi« (1): Hárdego záśię vmieſz Pánie ſkroćić/ Y wniwecż iego hárdą myśl obroćić. Ale gdy vzna twoie święte drogi/ Wnet záś z łáſkiey twoiey pádnie ná ſwe nogi CzahTr B2.

»pod nogi [czyje] paść« = zostać pokonanym, przegrać w walce (1): Náucż mu [królowi] pálcże do ſcżęſnego boiu/ Aby ſwym miecżem doſtał nam pokoiu/ Day by pod iego Nieprzyiaćiel nogi Padł/ iák lew ſrogi. KmitaPsal A2v.

»przed nogi paść« (1): [Jael] Wzyęłá w lewą rękę goźdź á w práwey młot dzyerżáłá/ Okrutnemu Zizarze ſrogą ránę zádáłá/ [...] Przed iey nogi pádłá moc okrutniká onego LubPs hhv.

»szkodliwie paść« = doznać czegoś złego (1): [rodzice] Chociaż ná zgonney toni iuż ſwe rzecży znáią. A iednák ſnádnie s cżáſem w to trefić vmieią/ Iż ſzkodliwie nie pádną chociaż ſie záchwieią. Y ználaſzſzy obycżay ná dzyeći niewdzięcżne/ Záchowáią w pokoiu látá ſwe ſtátecżne. HistLan D4v.

»paść wznak« (1): Roſkáż/ záſie [...]: aby [kapłani i prorocy] ſſli y pádli wznák [ut... cadant retrorsum] y byli potárći/ y vśidleni/ y poimáni. Leop Is 28/13.

αα. (Z)ginąć, zwłaszcza w bitwie, umrzeć (umierać); corruere Vulg, PolAnt (27): Ciż wnet podawſſy tył vćiekáli/ y poráżeni á pobići ſą od mężow miáſtá Hay y pádło ich tám trzydzieśći y ſześć mężow Leop Ios 7/5; wyſſedſzy mężowie z miáſtá/ walcżyli przećiwko Ioábowi/ Y pádło tám nieco ſlużebnikow Dawidowych/ á Vryaſz Etheycżyk tám też z nimi zábit. Leop 2.Reg 11/17, 1.Par 5/22, 2.Par 13/17, Iudith 6/4, 1.Mach 5/22, 34 (10); potkáli ſie mocnie/ z obu ſtron ludzye pádną okrutnie BielKron 57v, 342v; BudBib Ex 19/21, I 177b marg, Ez 30/6; GórnTroas 57; Ták ſie Strus ſpráwował w oſtátniey potrzebie [...]. Padł krwawy/ gęſtemi przywálon ſtrzałámi SzarzRyt C2v, Cv.

W połączeniu szeregowym (1): każdego z nas złupi nieużyta śmierć z duſze/ wyzuie z powagi: y pádniem iáko ſtrzałá vłomna z ćięćiwy/ rozſtáiem iáko lod y śnieg źiemſki/ zwiędniem iáko płod niedonoſzony/ vſtániem iáko ćień znikomy LatHar 638.

W porównaniach (2): Vderzyli w nich z boku z tákim wielkim pędem/ Aż Pogan wielkość pádłá iák lás pociął rzędem. StryjKron 702; LatHar 638.

Zwroty: »paść martwy, zmordowany, bez dusze« [szyk zmienny] (1:1:1): Pádła thedy wnet v nog iego bez duſze [cecidit ... ante pedes eius ut expiravit]/ á wſzedſzy młodźieńcy ználeźli ią vmárłą BibRadz Act 5/10; Pot przez mię biie/ drżę wſzytek/ y bládnę/ Tylko że martwy przed tobą nie pádnę. KochFr 80; KmitaSpit C2.

»paść od miecza« = cadere (in) gladio Vulg (3): będą wſſyſtcy wytráceni w źiemi Egiptſkiey: y pádną od miecżá/ y od głodu Leop Ier 44/12, Ez 32/22, 1.Mach 10/85.

W przen (2):

W przeciwstawieniu: »paść ... powstać« (1): gdy iedno ziárno wierne/ dla zátrzymánia wiáry/ pádło: wiele duſz iáko ná hoynym żniwie powſtáło SkarŻyw 368.

Zwroty: »przed nogami [czyimi] paść« = zostać przez kogoś zabitym (1): GórnTroas 21 cf »trupem paść«.

»trupem paść« (1): Ogromny Hektor/ muśiał trupem przed nogámi Páść oycá mégo GórnTroas 21.

ββ. Przewrócić się, upaść i przykryć sobą kogoś (3):

paść na kogo (2): OpecŻyw 136v; A rzekną goram/ Przykriyćie nas/ á págorkom/ Padńićie ná nas. Leop Os 10/8.

paść na kim (1): Rycerze [...] chcieli go zábić. Ceſarz rzućił ſie padł ná nim/ záſtáwił ſwoie zdrowie zá iego BielKron 151.

γγ. Rzucić się na ziemię i przytulić do kogoś leżącego (8):

paść na co (7): OpecŻyw 156v, 173; HistJóz E3v; A gdy Iozeph obacżył śmierć oycá ſwoiego/ padł ná oblicże iego płácżąc y cáłuiąc BielKron 19; A gdyż go nálázłá vmárłego/ pádłá ná ćiáło iego HistRzym 83, 125v [2 r.].

paść na kogo (1): żoná iego Roxana [...] przypádſzy do niego pádłá nań/ obłápiwſzy go pocżęłá rzewno płákáć HistAl Nv.

δδ. Upaść na ziemię w dużej ilości, pokrywając, zaściełając jakąś powierzchnię [na czym] (1):

W porównaniu (1): I pádnie trup cżłowiecży iáko gnoy na oblicżu kráiny/ y iákoby ſiáno zá tyłem tego ktory kośi Leop Ier 9/22.

β. Położyć się przed kimś twarzą do ziemi dla oddania czci lub ze strachu; prosternere (se) HistAl, Vulg, PolAnt; provolvi HistAl, PolAnt; cadere, procidere Vulg, PolAnt; proicere se, sternere se HistAl; corruere, prosterni Vulg; decidere, iacere PolAnt; abicere se, procumbere Mącz (194): RejJóz O8; Iozeph [...] rzekł [swoim braciom] [...] ia was y wáſze dzyeći chowáć dobrze będę. Pádli wſzyſcy dzyękuiąc. BielKron 19, 115, 134v, 318; Nieprzyiaćiél móy ſtrwożóny Podał tył nieuczćiwy/ Y padł ſtráchem ogárnióny Widząc twóy wzrok ſtráſzliwy. KochPs 12.

paść na co (27): tedy padſſy twarzą ſwą ná źiemię ná pawiment kámienny [...] chwalili Páná Leop 2.Par 7/3. Cf »paść na ziemię«.

paść przed kogo (2): Ony z niewymowną radoſcią przedeń padly/ daiątz mu [Jezusowi] chwálę ij cżeſtz OpecŻyw 166v; WróbŻołt H8v.

paść przed kim (30): OpecŻyw 38, [162]v [2 r.], 166; HistJóz D2v, E4; WróbŻołt 94/6; MurzNT Luc 4/7, 8/28; Leop 2.Par 20/18, Mar 5/33, Luc 4/7; gdzye [Ludolfus] muſiał páść przed oycem ſzukáiąc łáſki BielKron 174v; Potym żoná Sáſkiego kſiążęćiá Sybilá [...] przyſzłá przed Ceſarzá padlá przed nim proſząc zá mężem BielKron 229v, 17, 47, 67, 105, 249, 458v; Procumbere ad genua, vel ad pedes alicuius, Vpaść komu przed nogi/ Páść przed kim Mącz 70b, 293d; RejAp 110v; RejPos [310], 326; KochPs 68; SkarŻyw 171, 452; SkarKaz 519b.

paść przed czym (6): Leop Ios 7/6; Przyſzedſzy do kośćioła padł przed grobem S. Woyćiechá BielKron 344v, 63, 181v; Iozue rozdzieráiąc ſzáty ſwe/ padł ná twarz przed ſkrzynią Bożą SkarŻyw 502; ReszPrz 69.

W połączeniu z czasownikami wyrażającymi oddawanie czci lub uniżenie wobec kogoś (100): Przyſſli anieli w wielkoſci ku panu Iezuſu/ a padwſſy/ dali iemu cżeſtz ij chwálę OpecŻyw 38; ona [niewiasta pogańska] przyſtąpiwſſy ku panu Iezuſowi/ padwſſy przed iego nogami/ modliła ſie iemu ij chwáliła go/ iako wiernégo boga OpecŻyw 55, 5, 24, 30, 38, 64 (16); PatKaz III 152; HistJóz C2, Dv, E4; TarDuch C; WróbŻołt 94/6; RejPs 33; Iudas z bracią padſzy przed nogi oyczu proſzą o miłoſierdzie RejJóz P3v, P3; HistAl B7, C2, Lv; MurzNT Luc 4/1; Tedy padſſy przez trzy godziny ná ſwe oblicże/ błogoſláwili Páná Bogá Leop Tob 12/22, 2.Par 7/3, 20/18, 3.Esdr 9/47, Dan 3/15, Mar 5/22, Luc 4/7; BibRadz Mar 14/35, Luc 5/12; BielKron 17, 17v, 53, 58, 63 (14); HistRzym 20v, 131v; RejPos 10v [2 r.], 13v, [36]v, 104, 177 (11); RejZwierc 199v, 205 [2 r.]; BudBib Ios 6[5]/2[15], Ruth 2/10, 2.Reg 1/2, 9/6; BudNT Apoc 5/14, 19/10; vyrzy vcżćiwego ſtárcá y pádnie chcąc mu nogi cáłowáć. SkarŻyw 511; Ale gdy ieſzcże więtſzy bol ćierpiał/ wroćił ſię wdom ſwoy/ y padł do nog ſyná ſwego. proſząc áby ſię nád nim zmiłował. SkarŻyw 552, 121, 159, 171, 201, 372 (10); ArtKanc C13v; GórnTroas 49; GrabowSet X4; LatHar 273, 348, 530, 692, 707; WujNT Matth 26/39, Mar 14/35, Luc 5/12, 8/41, 17/16, Apoc 7/11; SkarKaz 277b, 519b.

W przeciwstawieniu: »paść ... powstać« (1): Tamże wſſytcy padwſſy boſką mu chwálę dali/ a powſtawſſy/ drugie ſpiéwanijé zacżęli. OpecŻyw 167.

Zwroty: »paść ciałem swym« (1): Y pádli ćiáły ſwemi przed onym Krolem SkarKaz 519b.

»paść [komu] u kolan, przed kolana [czyje]« = genibus provolvi PolAnt (1:1): coſz nam daley nalezy vczynic iedno paſc przed kolana twoie: a dac ſie na ſwięte miłoſierdzie twoie RejPs 158v; BibRadz Matth 17/14.

»paść na kolana« = genua flectere HistAl [szyk zmienny] (25): pokornie pádwſſy na ſwé kolana poklęknęli/ dáwaiątz cżeſtz ij chwálę Iezuſowi OpecŻyw 24, 5, 30, 67v, 164; RejPs 33; RejJóz Mv, M2; HistAl Lv; Iuż widzę iáko to ieſt rzecż ważna v Páná/ Gdy kto z zupełną wiárą pádnie ná koláná. RejWiz 165v, 165; BielKron 17, 105; [Salomon] padſzy ná koláná ſwoie/ wſzytko vprośił v Páná ſwoiego RejPos 202, 10v, [36]v, 177; Pádnę ná koláná ſwoie/ á będę wzywał wſzyſtkich Świętych WujJud 55; owies opuśćiwſzy głodny ośieł/ poſtąpił y padł ná koláná/ y vcżynił iáką mogł cżeść naświętſzemu Sakrámentowi. SkarŻyw 545, 28, 134; ArtKanc C13v; LatHar 273, 348; GosłCast 74.

»krzyżem paść (a. padnąć)« [szyk zmienny] (3): [Salomon] padł ná zyemię krzyżem cżyniąc dzyęki Pánu Bogu ze wſzego dobrodzyeyſtwá iego BielKron 77v; Mącz 293d; StryjWjaz D2.

»paść do nog [czyich], u nog [czyich, komu], przed nogami ([nogama]) [czyimi, komu], przed nogi [czyje, komu], ku [czyim] nogam« = cadere ante pedes, procidere ad pedes Vulg, PolAnt; pedibus provolvi HistAl, ad pedes se abicere Mącz; cadere ad pedes PolAnt [szyk zmienny] (16:11:11:8:2): Mariá gdy przyſſla tam gdzie byl mily Iezus/ vzrzáwſſy go padla [...] przed iego nogi OpecŻyw 67v, 55, 67, 173v; RejJóz P3, P3v; RejKup z2v, ee2v [2 r.]; HistAl D3v; Leop Mar 5/22; BibRadz Mar 7/25; Heſter pádłá do nog iego dzyękuiąc mu zá to miłoſierdzye á ſpráwiedliwość. BielKron 115v; Krolowa Elżbietá pádłá ku iego nogam proſząc miłośierdzia BielKron 303, 58, 124v, 144v, 217, 252, 458v, 462; Mącz 293d; Słyſząc to on puſtelnik padł przed nogámi Aniołowymi wyznawáiąc grzechy ſwe. HistRzym 30, 20v, 21, 131v; RejPos 13v [2 r.], 255, 255v; RejZwierc 81v; BudNT Apoc 1/17, 19/10; Ná ty ſłowá przelękł ſię Krol y ſkruſzył/ y padwſzy do nog iego [kapłana]/ żáłość pokázował y o pokutę prośił. SkarŻyw 510, 166, 173, 184, 436, 508 [2 r.] (10); Pádniże przęd nogámi Bogá naywyżſzego/ Leſz krzyżem pod ozdobnym máieſtatem iego WisznTr 29, 28; WujNT Mar 5/22, Luc 8/41, 17/16; [Przyſzło nań wielkie zlęknienie/ Przed nogámá ſwiętych pádnął/ Bo był bárzo ſtráchu zbládnął MorawRozm D2v].

»paść na nos« (1): rzekł Benedykt/ złoż ſzáty cudze á twarz zmyſloną [...]. Padł ná nos odmiennik proſząc odpuſzcżenia. BielKron 163.

»paść na oblicze, na twarz, twarzą« = cadere a. procidere in faciem Vulg, PolAnt; cadere (a. corruere pronum), prosterni in faciem Vulg; prosternere se (in faciem a. super faciem) PolAnt (28:13:1): OpecŻyw [57]v, 64, 99; Iezu ktorys padłſzy na oblicże ſwoie ojczas proſił iżby kielich męki od ciebie był oddalon. TarDuch C; Leop 2.Par 7/3, 20/18, Ios 7/6, Tob 12/16, 22; BibRadz Gen 17/17, Luc 5/12; BielKron 53, 84v; HistRzym 124v; RejPos 10v, 104, 212; RejZwierc 199v, 205 [3 r.]; BudBib Gen 17/17, 44/14, Ios 6[5]/2[15], Ruth 2/10, 2.Reg 9/6, Ez 3/23; pokłonili ſię pierwey ná koláná/ potym padli ná twarzy ſwoie/ iáko Bogu ſwemv SkarŻyw 28; padł ná twarz ſwoię/ z płácżem Páná Bogá proſząc/ áby go przy cżyſtośći záchowáć racżył SkarŻyw 201, 121, 159, 184, 502; LatHar 273, 348, 692; A ieden z nich/ widząc że był vzdrowion: [...] padł ná oblicze v nog iego [Jezusa]/ dźiękuiąc WujNT Luc 17/16, Matth 26/39, Luc 5/12, Apoc 7/11; GosłCast 74.

»przed oblicznością [czyją] paść« (1): przed oblicżnoſcią iego [Jahwe] padną wſzytcy ktorzy wſtępuią w ziemię. TarDuch A4.

»paść na ziemię, na ziemi« = prosternere se in terram HistAl, PolAnt; cadere in terram, procidere super terram Vulg, PolAnt; decidere a. iacere in terram PolAnt; proicere se a. sternere se in terram HistAl; corruere a. procidere in terram, cadere super terram, prosternere se Vulg; decidere in terram, iacere in terra PolAnt [szyk zmienny] (36:2): OpecŻyw [162]; á gdy przýſzli przeden [przed Józefa] wſſſzytcy przednim ſpołęm padli názyemý HistJóz D2v, Dv, E4; [koń] pocżął iego [Aleksandra] rękę lizáć/ á pothym skloniwſzy nogi ſwoie padł ná ziemię przed nim HistAl B, C2, B7; Leop Ios 7/6, 2.Par 7/3, 20/18, 3.Esdr 9/47, Tob 12/16, Dan 3/15; BibRadz 2.Reg 13/31, 3.Reg 18/42, Mar 14/35, Act 9/4; BielKron 27v, 40v, 41, 41v, 47 (9); HistRzym 128; oto mąż przyſzedł z obozow Saulowych/ [...] á przyſzedſzy do Dawidá padł ná ziemię/ y pokłonił ſię. BudBib 2.Reg 1/2, Gen 44/14, Ios 6[5]/2[15]; HistHel C2; BudNT Act 26/14; SkarŻyw 52, 251, 492; LatHar 707; padſzy ná źiemię/ vſłyſzał głos mowiący do śiebie: Száwle/ Sáwle/ przecz mię prześláduieſz? WujNT Act 9/4, Mar 14/35; SkarKaz 277b.

Przen (2):
Zwroty: »[czemu] na twarz paść« (1): O płáwiácżko Sármácka/ Polſkich rzek głowo/ [...] Dawnoćby Perſá ná twarz padł Wielobogi/ Y Sárácen vzłoćił brzegow twych rogi. RybGęśli D2.

»na ziemię padnąć« (1): gdy iuż cżłowiek widźi duſzę á oná vpádłá tedy też ma ná źiemię pádnąć/ [...] to ieſt grzechy zrzućić HistRzym 40v.

b. O roślinach, zwłaszcza drzewach: walić się wskutek złamania, położyć się wskutek podcięcia (5): BielKron 82 [2 r.]; KochPs 40; Bo iáko ná Krępaku wiátr ze wſzytkiéy śiły Burząc/ dąb ſtáry wypárł/ á ten wykręcony Padł/ [...] Tákżeć mężny Tezeus/ miéſzáńca ſrogiégo Obálił KochPam 81.

W porównaniu (1): NIe obruſzay ſye/ że kto niewſtydliwie W grzechu ſye kocha/ y wſzetecznie żywie: Bo ći ledá w dźień ták vpádną ſnádnie/ Iáko zá koſą trawa prędko pádnie. KochPs 52.

c. O budowlach: przewrócić (przewracać) się, (za)walić się (10): Bo to jest natura każdego wielkiego budowania, iż zarazem trudno upaść ma, muszą się ściany pirwej rysować, z swych compages występować, dopiero padnie. DiarDop 108; RejWiz 22; Ruinae periculum struere, Záłomionemu budowániu pomágáć páść Mącz 422c, 139a, 222a [2 r.], 36ld; Sćiány pádną/ źiemiá grzmi: iáko kiedy wálą W leśie ſurowé dęby twárdą oſtrą ſztálą. KochPs 110; KochJez A4v; GórnTroas 8.
3. O ptakach i owadach: przysiąść na czymś, opuścić się na coś; descendere HistAl (9):

paść komu [w tym: na co (2), na czym (1)] (3): kiedy [Machomet] kazał ludzyem/ przyleciáłá [gołębica] pádłá mu ná rámieniu BielKron 165v, 152; KochPieś 20.

paść na co (5): RejPs 206; HistAl M5; Sſtáło ſie wiecżor iż wielkość ptakow padłá ná namioty ich BielKron 31, 152; być ná nos biédna muchá pádłá/ Mieceſz głową/ y mniémaſz/ że ćię do krwie ziádłá KochPieś 20.

paść na czym (4): kruk przyleciał ze wſchodu ſłońcá/ pádł na iego Helmie BielKron 119v, 165v, 463. Cf Zwrot.

Zwrot: »paść na ziemi« (1): Y źwirzętá y ptacy co wzgorę latáią/ Kiedy pádną ná ziemi/ wżdy oſtrożność máią. RejZwierc 246.
4. Oderwać (odrywać) się od podłoża, wypaść (wypadać) (3): Chćiałem też z wielką żądzą wiedzieć prawdę/ [...] O onych też dźieſiąći rogoch ktore były ná głowie iey [bestyi]/ y onym drugim ktory był wyroſł/ y cżemu theż trzy przed nim pádły [ceciderant] BibRadz Dan 7/20; Superimpendeo, Wiſzę nád czim/ Grożę ſie páść. Mącz 288b.
Fraza: »włosy z głowy padną« (1): MAtki bożej włoſek woda [...] ieſt barzo dobra tym ludziom ktorym włoſy z głowy padną FalZioł II 8c.
5. Zachodzić (zajść), (s)chować się za horyzont (o słońcu i gwiazdach) (5):

W przeciwstawieniach: »wschodzić (2), wstawać, wynikać ... paść« (4): KochPs 4; Lubo wſtáiąc gore iáſnie/ Lubo pádnąc Słonce gáſnie KochTr 17; [konstelacja Psa] Zá nim [konstelacją Zająca] z morzá wynika/ zá nim w morze pádnie. KochPhaen 14; KochPieś 17.

Fraza: »słońce padnie« (3): KochPs 4; SLónce iuż pádło/ ćiemna noc nádchodźi KochPieś 18, 17.
6. Zostać pokonanym, rozgromionym, ponieść klęskę w walce (5): ſámém Troiánin ſtał tobą [Hektorze]/ Y wſzytko pádło z twą iedną oſobą. GórnTroas 14; KlonKr C2v.

paść od kogo (1): [Kazimierz Odnowiciel] Ná nieprzyiázne podnioſł potym zbroie, Y ſtaczał z nimi krwáwobitne boie. Pádli od niego Pruśi, Pomorczycy KlonKr C2v.

Fraza:»padną nieprzyjaciele [przed kim]« (1): pádną nieprzyiaciele twoi [tj. Izraela] przed tobą BielKron 45.
Zwrot: »paść przed nieprzyjacielmi« (1): Niechodzćie áni ſie potikayćie/ [...] byśćie lepak niepádli przed nieprzyiaćielmi wáſſymi [ne cadatis coram inimicis vestris]. Leop Deut 1/42.
7. Słabnąć, podupadać, zmniejszać się, zanikać, nie dochodzić do skutku; cadere, claudicare, iacere, labascere, labasci, labi, resolvi, solvi, vacillare Mącz (11):
a. Podupadać (podupaść) na zdrowiu, (s)tracić siły (4): Labasco, Poczinam wątleć pádnąć/ lećieć/ yuſz mi ná ſchodzie. Mącz 180b, 180b; Abowiem ćiáło/ iákokolwiek go ſtrzeżeſz/ broniſz/ wżdyć ono z ſwey właſnośći vſtawicznie pádnie/ á znika áż do śmierći SienLek 42v; HistLan B2v.
b. O państwie, ustroju: załamywać się, upadać, przestawać istnieć (1): Ut Claudicat Respub. Leći/ Pádnie rzecz poſpolita. Mącz 56c.
c. O porze roku: ustępować, mijać (2): Solvitur acris Hyems, Táye pádnie źimá. Mącz 400c, 401c.
d. O poziomie cieczy: zmniejszać się, opadać (1): Porozumiał Noe iż iuż pádną wody ná zyemi/ cżekał ieſzcże przez drugie ſiedḿ dni niżli wypuſzcżał źwirzętá. BielKron 5.
e. O działaniach, przedsięwzięciach: nie dochodzić do skutku, zostawać poniechanym (1):

W przeciwstawieniu: »wstawać ... paść« (1): Unius meretricis nutu atque rentu stant et cadunt universa, Ná yedney kurwy wolą wſtáyą y pádną wſziſtki rzeczy/ to yeſt wſziſtko ſie dźieye wedle yey woliey. Mącz 255b.

f. Przestać być przestrzeganym (2): Vacillat iusticia vel potius iacet, Słábo ſie dzierży ſpráwiedliwość álbo yuſz pádłá Mącz 471d.

paść ku czemu (1): Labuntur ad mollitiem mores, Pádną obyczáye ku roskoſzkóm/ to yeſt co daley tym ſie bárziey ludzie roskoſzy ymuyą. Mącz 180b.

8. Przydarzyć się komuś, doświadczyć kogoś; cadere PolAnt, Vulg (33): BudBib Is 9/8; Nie zawżdyc wam tákie ſczęśćie páść może/ iákie padło/ gdysćie byli obrali Ceſárzá Máximilianá GórnRozm Av.

paść komu (3): A tego [człowiek] baczyć niechce áni mieć w pámięći/ Co mu téż czáſem pádnie wedle iego chęći. KochTr 24; GórnRozm Av. Cf Zwrot.

paść na kogo, na co (27): Gdy by mor na owcze albo na iny dobytek padł/ dawać to bydłu ieſć FalZioł I 113c, *4; RejWiz 96; wielkie powietrze pádło ná Greki iż márli bez miáry. BielKron 57v; O by ná mię to ſzcżeśćie pádło/ ktoregom nie godzien SkarŻyw 374, 244; KochPieś 26, 50; ActReg 113; dwoiáka napáść ná mię pádłá/ A boiaźń niewymowna ſerce mé ośiádłá. GórnTroas 46; SiebRozmyśl [M]v; To naćiężſza/ ná ieden duch/ gdy plagá dwoiá Pádnie GosłCast 27, 31, 33, 34, 37, 42 [2 r.] (10); SkarKazSej 683a, 692a, 700b, 706b. Cf paść na kogo od kogo; W przen: Fraza.

paść na kogo od kogo (1): Niemam zá złé/ co pádnie/ tu ná mię od niego. GosłCast 73.

Fraza: »jako szczęście padnie« (1): [złodziej] Bierze co ſię nátráfi/ iáko ſzcżęśćie pádnie KlonWor 36.
Zwrot: »[komu] w dobre paść« (1): Y choćiaż ſie złym widźi/ co czáſem przypádnie/ Bez pochyby dobrému w dobré záwſze pádnie. KochMRot B4v.
W przen (2): wſtań/ rzekłá [Hypermnestra, która wbrew rozkazowi ojca nie zabiła swojego męża]: wſtań mężu/ by wieczny Sen ná ćię nie padł KochPieś 50.
Fraza: »padła [na kogo] chmura i ciemność« = ktoś oślepł (1): Tedy Száweł/ [...] rzekł: [...] będźieſz ślepym/ nie widząc ſłońcá áż do czáſu. A nátychmiaſt pádłá nań chmurá y ćięmność [cecidit in eum caligo et tenebrae] WujNT Act 13/11.
9. Stać się, zdarzyć się, wypaść jakoś, okazać się być jakimś [w tym: jak (9)] (10): GórnDworz Q8v; Owa ieſzcze dobrze będźie: á co drugiego/ Pádnieli źle/ więc rozumem podeprzéć tego. KochFr 85; GórnRozm F; Sławá ieſt moiá/ żem ći dobrze rádźił: Ze ták nie pádło/ wróg iákiś záwádźił. ZawJeft 29, 29; CiekPotr 88.

paść komu (3): KochFr 91; ActReg 117; Nádźieia grunt tey ſię dźierz w zdrowiu y w chorobie BOG zdárzy żeć ták pádnie iako życżyſz ſobie. RybGęśli Bv.

Zwrot: »w targu paść« = kosztować, mieć jakąś cenę (1): Wywiedz ſię iáko wáńcos w tárgu pádnie KlonFlis E2v.
10. Być, znaleźć się gdzieś (13): przyięta będzie (marg) wł: pádnie álbo vpáduie. rć. (–) prozbá iych. przed oblicżem Iehowy BudBib Ier 36/1.

paść na co (2): GrzepGeom E2; Chceli [...] Vcżćić [...] ognie owe [światło gwiazd Kastora i Polluksa] Sżcęśliwe fliſom: Bo dobrą nádźieię Cżynią/ gdy párą pádną im ná Reię. KlonFlis B3.

paść na czym (2): KochPieś 54; Bog ná pocżątku gdy niebo y źiemię Stworzył y morze/ [...] Niebem otocżył wſzytko ſwoie dźieło [...]. Ná źiemi záś pádły Morzá y rzeki KlonFlis B4.

paść gdzie (4): PowodPr 63; Miedzy Sżkárpáwą/ y Leniwką pádłá Wyſpá niemáła [tj. mierzeja]/ klinem ſobie śiádłá. KlonFlis H, Dv [2 r.].

Zwrot: »paść na rząd [czyj]« = znaleźć się pod czyjąś władzą, zwierzchnictwem (1): [Bóg] Chce dáć ſynowi twému Máyeſtat Królewſki/ Dawidá oycá iego: y wſzytek dóm Iudſki/ Y pokolenié Iakob/ pádnie ná rząd iego SiebRozmyśl F3.
Przen [na co] (2): Sámá tá ieſt owcżárniá domu Bożego zamcżyſta [...]/ z ktorey kto ſię wychyli/ ná wilcże zęby pádnie SkarJedn 2; KochPs 84.
a. O figurze szachowej; w przen [na co] (1): [pieszek, tj. pionek w szachach] Gdzie też ná zagon oſtátecżny pádnie/ Ták wiele/ iáko y krolowa/ władnie. KochSz A3v.
11. Wypaść na kogoś lub na coś, przypaść komuś w udziale, dostać się komuś; ascendere, cadere, egredi Vulg, PolAnt; fieri invenire Vulg; esse, exire PolAnt (38): A iż wſzytko zá iedno/ ná kogo los pádnie: Choćby padł y z przygody/ kiedy rowni ſą ći ktore obieráią. WujNT 398.

paść komu (8): Niedzielmy iéy [szaty]/ ale rzutzmy koſtkę onię komu padnie. OpecŻyw 142v; BudBib Ios 17/5; Przetóż/ o boże prawdźiwy/ [...] ołtarze krwią nápoię/ [...] Tobie pádnie zárzezány Koźieł y báran wybrány KochPs 95. Cf paść komu czym; »gdzieżkolwiek padnie«, »padł los«.

paść komu czym (1): NIoſęć iuż Wielmożny á Miłośćiwy Pánie dawno poſlubioną arrham meam literariam [...]. Ktora ieſzcże przed pulrokiem zgotowána/ po Kolędźie Mśćjwey Oſobie twey chętliwą ofiárą páść miáłá RybGęśli A2.

Frazy: »gdzieżkolwiek [komu] padnie« = gdzie komu będzie sądzone, gdzie komu wypadnie (1): Wolę/ iż zginie indźiéy gdźieżkolwiek mu pádnie GórnTroas 48.

»padł los; w los paść« [w tym: na kogo (19), komu (3)] = ascendit a. egressa est sors Vulg, PolAnt; cecidit a. invenit sors Vulg [szyk zmienny] (23;1): Y rzućili loſy porządki ſwemi zá rowno [...]. Y padł pierwſſy los Iozeffowi Leop 1.Par 25/8, Ios 7/14, 18/11, 19/10, 24; BibRadz Ios 19/1, 10, 17, 32, Act 1 arg; Puſzcżał tedy loſy ktoregoby cżáſu miał Zydy wygłádzić/ y padł los mieſiącá XII/ pánowánia Aſweruſá roku XII. BielKron 114v; Tedy ony ſámy miedzy ſobą loſy puſzcżáły kthora ma być pánem ich [Czechów]/ y padł los ná Libuſę BielKron 318v, 47v, 64v, 92, 451, 458; HistRzym 114, 114v; RejPos 287v; ModrzBaz 119; [Hekuba mówi] A ia/ com podłym plónem/ przed kim biédna ſtánę? Komu ſie lóſem/ ábo ná dźiale doſtánę? [...] Mnie ſie żegna Gréczánin/ bych mu w lós nie pádłá GórnTroas 11; WujNT Act 1/26, s. 398.

»padła wieszczba, wrożka [na co]« = facta est divinatio Vulg; fuit divinatio PolAnt (2): Stánął bowiem Krol Bábilońſki ná rozbieżeniu dwu drog/ ná pocżątku ich/ pátrzáiąc wieſzcżby/ [...] pytał y báłwánow/ rádził ſie pátrząc ná wątrobę y ſerce. Y pádlá wrożká ná práwą ſtronę ná Ieruzálem Leop Ez 21/22; BibRadz Ez 21/22.

Zwrot: »paść na skrzydło [czyje]« (1): Iednák ieſliże pádnie co ná ſkrzydło twoié/ Nieprzepuſczay WyprPl C3v.
Przen (5):

paść komu (2): GroicPorz ſ4 cf Przysłowie. Cf »kostka padnie«.

Przysłowie: Lepſza bywa zgodá bes nakłádow/ trudnoſći/ zámięſzkánia/ Bo niewiedźieć komu pádnie cetno/ komu licho GroicPorz ſ4.
Frazy:»[komu] kostka padnie« (1): mimo tho/ iż ieſt wielkie niebeſpiecżeńſtwo/ (bo á czo wiedzieć/ komu koſtká pádnie) kto do tego [do pojedynku] bez gwałtowney przycżyny ſkwápliwie byeży/ godzyen ieſt/ żeby ſie iego towárziſtwá pocżćiwi ludzie ſtrzegli. GórnDworz E2.

»[na kogo] los (śmiertelny) padnie« (3): śmierć ſpráwiedliwa/ Iednákiégo ná wſzyſtki práwá vżywa. [...] ná kogo lós naprzód pádnie/ Ták Páná/ iáko ſługę/ poima ſnádnie KochPieś 17; KołakCath A3v, C2v.

12. Ogarnąć, opanować (o różnych stanach emocjonalnych); cadere PolAnt, Vulg; irruere PolAnt; fieri Vulg [w tym: na kogo (20)] (21): Zdumienie wielkie pádło ná wſzytkie ſłuchácże SkarŻyw 543, 285, 392; ZawJeft 22.
Fraza:»padł strach, bojaźń, trwoga« [w tym: strach i bojażń (1)] = cecidit timor PolAnt, Vulg; factus est timor a. pavor, timor irruit Vulg [szyk zmienny] (9:5:4): BierEz N; zatrfożył śię Zacharjáſz virzáwſzy go [anioła] i pádł náń ſtrach MurzNT Luc 1/12; BudBib Ex 15/16; Potym wielka nań trwogá pádła/ iſz miał iść przez ziemię brátá ſwego Ezaego/ ktory ſię nań [...] gniewał SkarŻyw 347, 171, 244, 283 [2 r.], 390, 559; WujNT Luc 1/65, 4/36, Act 5/11, 19/7; iáka ná ten czás/ przy godźinie śmierći moiéy/ pádnie boiaźń ná duſzę moię SiebRozmyśl I2; GosłCast 19, 74.
13. Połączenia frazeologiczne o różnych znaczeniach (7):
Frazy: »noc padnie« = noc zapada, nastaje (1): Nox ruit, Noc pádnie. Mącz 36lc.

»noc przed oczy padnie« = robi się ciemno przed oczami (1): noc przed oczy pádnie/ Pot przez mię biie/ drżę wſzytek/ y bladnę KochFr 80.

»padnie umysł« = ktoś się waha, ktoś jest niepewny lub ktoś się załamuje, upada na duchu (1): Labant animi, Pádną vmysły. Mącz 180b.

Zwroty: »paść na szyję [komu, czyją]« (2): gdy obłápiwſzy padł [Józef] naſzyię Beniáminowij bratu ſwemu płátząc/ on záſię też obłápiwſzygo płákał HistJóz D4v; BudNT Luc 15/20.

»paść z wagi« = okazać się zbyt lekkim, nie być dostatecznie ciężkim (1): A tak chczeſli nawagę wſyącz A mnie ſpołu muſſyś sniem wziącz A nadrugiey nas poſádziś Ałie wierzmi ſam ſyę zdradziś Padnie ṡwagy [lege: padniesz z wagi] zrazu ſwego RejKup dd2v.

»na wstecz paść« = nie spełnić się, nie sprawdzić (1): Lecz to być nie może áby miáło ná wſtecz páść ſłowo Boże [non autem quod excident verbum Dei]. WujNT Rom 9/6.

*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Nec multum abfuit quin caderet, Máluczko nie padł/ nie dálego od tego było yż trochę nie padł. Mącz 429c.

paść na kogo, na co (3): Illidere saxis, [...] páść ná kámienie. Mącz 182d; Calag 36b. Cf Zwrot.

Zwrot, »paść na głowę« (1): Páść ná głowę. Incidere capiti. Calag 35a.

Synonimy: 1. zlecieć; 2.b. obalać się, obalić się; 4. oderwać się, odpadać, odpaść, odrywać się; 5. zachodzić, zaść; 6. polec, zginąć; dostać się; 12. ogarnąć.

Formacje współrdzenne: dopaść, napaść, napaść się, odpaść, opaść, podpaść, popaść, przepaść, przepaść się, przypaść, rozpaść się, spaść, spopaść, upaść, wpaść, wpaść się, wypaść, zapaść, zapaść się; padać, padać się, dopadać, napadać, odpadać, opadać, podpadać, popadać, popadać się, poprzepadać się, pospadać, poupadać, powpadać, powypadać, przepadać, przepadać się, przypadać, rozpadać się, spadać, spadać się, upadać, upadać się, uspadać się, wpadać, wypadać, zapadać, zapadać się; opadnąć, upadnąć; odpadować, przepadować, spadować, upadować; opadawać; spadywać.

Cf PADŁY, PADNĄCY, PADNIENIE, 1. PAŚCIE

LWil