[zaloguj się]
[pdf]

PATRZYĆ (3079) vb impf

a jasne (w tym 38 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf patrzyć
indicativus
praes
sg pl
1 patrzę patrzymy, patrzym, patrzémy, patrz(e)m
2 patrzysz patrzycie
3 patrzy patrzą
praet
sg pl
1 m patrzyłem, -em, -m patrzył m pers patrzylichmy
2 m -ś patrzył m pers patrzyliście
3 m patrzył m pers patrzyli
f patrzyła m an patrzyli
n patrzyło subst patrzyły
fut
sg pl
1 m patrzyć będę, będę patrzył, będę patrzyć m pers patrzyć będziemy, będziemy patrzyć, będziem patrzyć, patrzyć będziem
f będę patrzyła m an
2 m patrzyć będziesz, będziesz patrzyć, będziesz patrzył m pers patrzyć będziecie
3 m patrzyć będzie, będzie patrzył, będzie patrzyć m pers będą patrzyć, patrzyć będą, będą patrzyli
f patrzyć będzie m an
imperativus
sg pl
1 niech, niechåj patrzę patrzmy
2 patrz, patrzy patrzcie, patrcie
3 niech, niechåj patrzy, patrz niech, niechåj patrzą
conditionalis
sg pl
1 m bych patrzył m pers bysmy patrzyli, bychmy patrzyli
f bych patrzyła m an
2 m byś patrzył m pers patrzylibyście, byście patrzyli
3 m by patrzył m pers by patrzyli
f by patrzyła m an
n by patrzyło subst by patrzyły
con praet
sg
3 m by był patrzył
impersonalis
praet patrz(o)no
participia
part praes act patrząc, patrząć
part praet act patrzywszy

inf patrzyć (361). ◊ praes 1 sg patrzę (70) [w tym: -e (9)]. ◊ 2 sg patrzysz (38). ◊ 3 sg patrzy (247). ◊ 1 pl patrzymy (19), patrzym (12), patrzémy (5), patrz(e)m (5); -ymy BielŻyw (2), HistAl, RejWiz (8), BibRadz, OrzQuin, RejPos (3), RejZwierc, WujNT; -ym MurzNT; -émy RejJóz, Mącz; -(e)m SkarJedn (2); -ymy : -ym : -émy : -(e)m SkarŻyw (–:1:2:3), ArtKanc (–:1:1), SkarKaz (1:9); ~ -émy (1), -(e)my (4). ◊ 2 pl patrzycie (20). ◊ 3 pl patrzą (112) [w tym: -a (1)]. ◊ praet 1 sg m patrzyłem, -em, -m patrzył (14). ◊ 2 sg m -ś patrzył (1). ◊ 3 sg m patrzył (55). f patrzyła (17). n patrzyło (7). ◊ 1 pl m pers patrzylichmy (1) BudBib. ◊ 2 pl m pers patrzyliście (1). ◊ 3 pl m pers patrzyli (51). m an patrzyli [cum N pl: ptacy] (1) HistAl. subst patrzyły (8). ◊fut 1 sg m patrzyć będę SkarŻyw (3), będę patrzył (2), będę patrzyć (1); będę patrzył BierEz; będę patrzył : będę patrzyć RejPos (1:1).f będę patrzyła (1). ◊ 2 sg m patrzyć będziesz (4), będziesz patrzyć (2), będziesz patrzył (2) BierEz, RejZwierc; patrzyć będziesz LubPs, BiałKat, SkarŻyw; patrzyć będziesz : będziesz patrzyć BudBib (1:2). ◊ 3 sg m patrzyć będzie (5), będzie patrzył (3), będzie patrzyć (2) Leop, SienLek; patrzyć będzie SkarJedn, ArtKanc, BielRozm, SkarKaz; będzie patrzył BielKron, RejPos; patrzyć będzie : będzie patrzył FalZioł (1:1). f patrzyć będzie (1). ◊ 1 pl m pers patrzyć będziemy (3) KuczbKat (2), CzechRozm, będziemy patrzyć (1) RejAp, będziem patrzyć (1) RejJóz, patrzyć będziem (1) SkarKaz. ◊ 2 pl m pers patrzyć będziecie (1). ◊ 3 pl m pers będą patrzyć (7) RejPos (4), RejZwierc, BielSpr, MWilkHist, patrzyć będą (7) GórnDworz, KuczbKat, SkarŻyw, SkarKaz (4), będą patrzyli (1) ArtKanc. ◊ imp 1 sg niech, niechåj patrzę (3). ◊ 2 sg patrz (1126), patrzy (5) [zawsze z partykułą -ż]; patrzy BierRaj; patrz : patrzy BierEz (16:1), BielŻyw (7:1), HistRzym (12:1), BielSat (9:1). ◊ 3 sg niech, niechåj patrzy (13), patrz (1) ArtKanc. ◊ 1 pl patrzmy (51). ◊ 2 pl patrzcie (128), patrcie (3); patrzcie : patrcie LibLeg (1:1), Leop (4:1), WujNT (23:1). ◊ 3 pl niech, niechåj patrzą (5). ◊ con 1 sg m bych patrzył (4). f bych patrzyła (3). ◊ 2 sg m byś patrzył (10). ◊ 3 sg m by patrzył (30). f by patrzyła (3). n by patrzyło (4). ◊ 1 pl m pers bysmy patrzyli (5) MurzHist, SkarŻyw (2), SkarKaz (2), bychmy patrzyli RejAp (2). ◊ 2 pl m pers patrzylibyście, byście patrzyli (2). ◊ 3 pl m pers by patrzyli (31). subst by patrzyły (6). ◊ con praet 3 sg m by był patrzył (1). ◊ impers praet patrz(o)no (2). ◊ part praes act patrząc (543), patrząć (4); -ąc : -ąć RejKup (3:2), Mącz (3:1), RejPos (29:1). ◊ part praet act patrzywszy (1) MurzNT.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
1. Mieć zdolność widzenia, władać wzrokiem; mieć określoną wadę wzroku; videre PolAnt (11): tzemu ie [obrazy] otzymá ktorymi niepátrzą/ do ludzi obrácaćie? tzemu teſz ſámi twarzą do nich klękaćie? KrowObr 113; Paetus qui obliquatis oculis in altum respicit, Który ták z wierzchu pátrzy yákoby tilko połowicę zrzenić otwarzał Mącz 272d; RejPos 16v, 60v; A viąwſzy rękę ślepego/ odwiodł iy zá wieś [...]. Potym zás położył ręce ná ocży iego/ y pocżął pátrzyć á nápráwion ieſt y widział iáśnie wſzytko. BudNT Mar 8/25; Nie pátrzić/ et być slepym. Esse caecus. Calag 94a.
Zwroty: »nie moc patrzyć« = być ślepym; non posse videre PolAnt [szyk zmienny] (3): FalZioł IV 17b; A ocży Izráelowe (były) ćięſzkie od ſtárośći/ że niemogł pátrzyć BudBib Gen 48/10, 3.Reg 14/4.

»zezem, świdrem patrzyć« = aspicere limis oculis a. more straborum, aspicere in obliquum, obliquare oculos Cn (1:1): Lakarzſtwa [!] na rozokoſc/ to ieſt aby dziecię ſwidrem nie patrzyło. FalZioł V 44v; Defioculus, [...] Rozoki też ten kto zezem pátrzi yáko niektórzi mowią Też Swydrowáty. Mącz 80b.

2. Postrzegać wzrokiem: oglądać, spoglądać, przyglądać się; widzieć; obserwować; respicere Vulg, HistAl, Mącz, PolAnt, Calep, Cn; a(d)spicere HistAl, PolAnt, Mącz, Vulg, Cn; intueri HistAl, PolAnt, Vulg, Cn; despicere Mącz, Calag, Calep, Cn; videre Vulg, PolAnt, Calag, Cn; spectare PolAnt, Mącz, Cn; intendere HistAl, Vulg; considerare PolAnt, Vulg; conspicere PolAnt, Cn; contueri Modrz, Cn; despectare Calep, Cn; prospicere Vulg, Cn; exspectare Vulg; circumspicere Calag; specitare, suspectare, suspicere Calep; inspectare, inspicere, spicere, transpicere Cn [w tym: na kogo, na co (760)] (1459): Páſterz ſwoię trzodę páſąc/ A ná ćiche morze pátrząc. Pocżął ſam z ſobą rozmyſláć BierEz L4v, E3v, I, L3, P, Pv; POtym wziąwſſy go ſludzy Piłátowi iako krola na ſtoltzu poſadzili gdzie by náń wſſytcy żydowie patrzyli OpecŻyw 128, 12, 26v, [80], 125, 133v (13); PatKaz III 123v; FalZioł IV 21d, 47a, 58d; Gdy kto patrząc poſpolicie ocży zciſka, też znamio matacża/ fałſzerza/ potrawcę [!]/ zazdroſciwego, ſkępcza okrutnika, y nie pobożnego. GlabGad N6v, C2v, G2v, N5; RejPs 104; Nie mogą ocży zataić aby nie płakały Patrzącz na cię ſwego pána RejJóz G5v, A5v, Ev, G6v, P7v; [Kot] Stoy patrzi wierczi piętą RejRozm 403; RejKup c8v, Hv, m6, y5v; Dárius [...] zámyſliwſzy ſie pátrzył ná ſlup złoty/ ktory był ſpráwion Xerſeſowi HistAl F3, Av, A5, B7, G6v, K6v, L6v, M6v; MurzNT R3v, Matth 5/28, k. 199 marg; BielKom B2; LubPs F2; GroicPorz bv; KrowObr 56v, 94 [3 r.], 112v [2 r.], 113v, 114 (12); Bo y Orzeł latáiąc buyno pod obłoki/ Kocháiąc ſie á pátrząc tu ná ſwiát ſzyroki/ Muśi vpáść ná zyemię s cżáſem odpocżynąć RejWiz 31, 26, 26v, 34v, 36, 40 (17); Leop Eccli 13/17, Is 28/4; RejFig Bb, Cc7v; RejZwierz 17v, 33v, 35v, 41v, 121; BibRadz Sap 2/15, Apoc 8/13; OrzRozm Ov; Rzekł Moiżeſz ludu Izráelſkiemu: Pátrzcie ná zyemię ktorą Pan Bog obiecał dáć wam ku obydleniu BielKron 40, 35, 82, 101, 113v, 114 (14); ſzkaradna rzecż ieſt na piianego ćżłowieka [!] patrzić. KwiatKsiąż D2; Cerno, [...] Pátrzę/ Baczę/ Widzę ogłeduyę. Mącz 48c; Ad me specta, Pátrz ná mię. Mącz 404d, 48c, 240a, 258c, 282c, 404d (14); RejAp 51 [2 r.], 56, 56v, 140v; GórnDworz D2, R2, T2v, T5, T5v, L16; GrzepGeom D; podnieſćie ocży ſwe/ á pátrząc cżytayćie co to ná mym cżele nápiſano. HistRzym 49, 55v, 56, 106; A ći ktorzy w rádzye ſiedzyeli á pátrzyli nań/ zdáło ſie im oblicże iego iáko oblicże Anyelſkye. RejPos 22, 78, [105]v [2 r.], 223, 322, Ooo4v [2 r.]; BiałKat 46, 326, 331; RejZwierc 17v, 26 [3 r.], 49v, 53, 109v (13); KochMon 24; WujJud 46v; BudBib Ex 3/4, 7, I 109c marg, Deut 22/3; BudNT Mar 14/67, Luc 23/48, Act 3/12; CzechRozm 192v, 198v; Mnie ſię zda/ że ći nieinácżey cżynią/ iedno iáko gdyby nogi chćiáły pátrzyć á vrzędu ocżu vżywáć ModrzBaz 45v, 63, 88v; SkarJedn 247, 304; Widźieć. Pátrzyć. Videre, aspicere. Calag 435a; Gdy mu mowił Ailárdus Arcykápłan: ia pátrzę ná twárz niewiaſt/ ale wtym ſzkody żadnej duſznej niecżuię. [...] powiedział iſz to wielom innym ſzkodę przynośi. SkarŻyw 292; Ludzie pátrząc ná vmárłą/ poćiechę wielką odnośili: bo táſz okraſa trwáła ná niey/ wktorey vmieráłá. SkarŻyw 584, A3, 15, 27, 35, 51 (33); KochTr 6; MWilkHist G4v; [Neron] Rzym kazawſzy zápalić pátrząc ſie dziwował StryjKron 51, 130, 134; [Magdaleno] Pátrząc ná ćię wſzytkę władzą ſtráćiłém ſwoię KochFr 106, 9, 58, 129; KochDz 107; KochSz C2v; ReszHoz 122; ReszList 160; WerGośc 224; WerKaz 298; KochPam 81; PudłFr 72; PaprUp H2; Calep 103b, 557b, 998b, 1093b; GostGosp 12, 162; Owóż ieſt/ iuż go mamy/ wiedź/ czás mu/ y minął. Co ty pátrzyſz? co ty drżyſz? tobie iuż ſyn zginął. GórnTroas 45, 16, 49, 70; GrabowSet Ev; WujNT Matth 5/29[28], Luc 21/6, Act 3/5, 14/8, 2.Cor 3/13, Apoc 5/3, 5, Bbbbbb2; SarnStat 1276; KmitaSpit B4v, C2v; SkarKaz 82b, 121a, 244a [2 r.], b, 274b (11); CzahTr K4; KlonWor 33; Kto ſię/ gdy niebá chmurá niezákrywa Pátrząc ná iáſnych gwiazd błáſk [!] niezdumiwa? SzarzRyt A3, D3v.

patrzyć do czego (7): TEn miał bárzo piękny dwor/ ná wſzytkim widoku/ Murarz mu rzekł/ co mi daſz/ ſpráwięć to do roku. A iścieć to foremnie będę vmiał zákryć/ Zeć nie będzie mogł żaden tu do dworá pátrzyć. RejZwierz 28; żydowki oſobno bywáią pátrząc przez śćiánę do Cerkwie. BielKron 465, 33v; GrzepGeom P4v; Strum C2v, C3, C4.

patrzyć od czego [= skąd] (1): Niech będźie wyſokość a.b. poſtaẃże laſkę c.d. pátrzże od źiemie przymykáiąc ſye/ álbo vmykáiąc ták długo/ áż [...] GrzepGeom P2.

patrzyć z czego [= skąd] (19): [Iezabel] rzekłá ku Hieu z wieże pátrząc BielKron 86; Ná co y Ceſarz z zamku pátrzyć mogł BielKron 328v, 35v, 57v, 145, 244v, 314v, 377v, 400v; Ażći niebogá kozá beká pátrząc z wozá. LeovPrzepSamb b4v; GrzepGeom Pv; RejZwierc 246; KochFrag 16; SkarKaz 515b; Z brzegu ná morze pátrzyć y ná ſzumne wáły Piękna rzecż KlonFlis B2, C2v. Cf »patrzyć z kąta«.

patrzyć przez co (7): Niektorego dniá gdy ſie przechadzał przez ono mieyſce gdzie ſtał on koń nieuſmierzony/ gdy nań pátrzył przez żelázne kraty/ [...] dziwował ſie bárzo HistAl B; BielKron 465; GrzepGeom P4v; RejZwierc 18; Strum C2v, C4; iáko też y słońce zda śię być więtſze/ gdy kto ná nie przez dymy pátrzy. ModrzBaz 7v.

patrzyć w co (39): A ieſtliby on ktori by w ſlończe patrzył: wzrok ſwoy zemdlił/ á gdyby tym kamieniem ocżu ſwogich potarł, tedy iemu pomoże. FalZioł IV 57b; RejJóz G3v; HistAl M6v, E2v; BibRadz I 356b marg; Y nierad tego widzę/ gdi wten cżás kto zámną ſtoiąc w kárthy mi pátrzy GórnDworz M4v, Cc4; SkarŻyw 119; Te tedy tákowe Compánije [...] iákoby iákie Rycerſkie háſłá noſili/ álbo crucifixy/ álbo Troyce świętey/ álbo ćiáłá Páńſkiego wyobráżenie/ [...] káżda zá ſwoim crucifixem/ iáko zá tarcżą/ w ktorey/ iáko w znák odkupienia y zbáwienia náſzego pátrzyli: po Rzymie chodźili ReszList 159. Cf »patrzyć w kąty«, »patrzyć sobie w oczy«, »patrzyć wszem w oczy«, »w słońce patrzyć«, »patrzyć jak(o) w tęczę«, »patrzyć w(e) (z)wierciadło«.

patrzyć czym [= przez co] (6): HistLan C2v; nie być theż oną kozą co dziurą przez płot ná kápuſtę pátrzy RejZwierc 18v; Strum C2v. Cf »patrzyć oknem«.

patrzyć za kim, za czym (4): Matuchna milá zanijm patrzątz rzewno plakala OpecŻyw 174; Exequi aspectum alicuius, Ták daleko zá kim pátrzić yako go nadáley doyźrzeć może. Mącz 385c; po śiedmi niedźiel/ [niemowlę] iuż zá káżdą rzeczą pilno pátrzy. LeovPrzep H4v; RejZwierc 218.

patrzyć którędy [= przez co] (3): Pátrząc tędy [= przez okno] pomyſl ſobie/ Co ſie gdzie dzieie o tobie. RejZwierc 237, 236v [2 r.].

patrzyć skąd [= przez co] (7): Pátrząc ſtąd [= z okna] w nalepſzey myſli/ Pomni záwżdy ná cżás przyſzły. RejZwierc 236v. Cf »patrzyć z okna«.

patrzyć gdzie (49): A patrzatz tam ku grobu/ vzrzaly odwalony kamiéń OpecŻyw 164v, 126; RejKup Iv, z7v; á pátrząc zá onę rzekę vyrzeli troie ludzi HistAl I4; RejWiz 118v, 166v; RejZwierz 28 [2 r.]; BielKron 100v, 124v; RejAp 168v; GórnDworz Cc6v; RejPos 306; BielSat N3v; RejZwierc 140v, 236v, 237; Strum C4; oná ſię fráſuiąc y płácżąc wlázłá wzgorę ná ſalę/ y pátrzyłá w tę ſtronę gdzie o nim wiedziáłá SkarŻyw 545, 103, 321; BielSjem 40; PudłFr 50 [2 r.]; GrochKal 3; W tym kot bury po drodze chodząc dla żywnośći/ Pátrząc po obu ſtronách doſtał iegomośći. CzahTr K4v; KlonWor 49. Cf »patrzyć w niebo«, »i tam i sam patrzyć«, »w ziemię patrzyć«.

patrzyć na kogo (3), na co (3), kogo (1) ze zdaniem przydawkowym orzekającym [zaimek pytajny (3), gdy, kiedy (3), jesli ‘czy’ (1)] (7): RejWiz 2v; PAtrz pilno ná tę wagę/ gdy s kłoby wybiya RejZwierz 111v; BielKron 92; máią vſtąpić/ á ſtánąć záſie przy pośrzodku ſwoich/ á pátrzyć pilnie towárzyſzow ſwoich iáko ſie im powioło ná drugim rogu BielSpr 18; SkarŻyw 511; KochFr 67; á po 10. dni pátrz ná twarzy náſze ieſli będą bláde y ſuche. SkarKaz 121b.

patrzyć na kogo ze zdaniem luźno nawiązanym, pełniącym funkcję przydawkowego (2): Pátrząc ná ony wierne Páńſkie/ á oni ſie ſwiecą iáko gwiazdy przy Pánu ſwoim RejPos 223; RejZwierc 24.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (3); zaimek pytajny (24), jesli, li ‘czy’ (10), gdy (4), iż (1), zaimek względny (1)] (40): BierEz L3v, S3v; BielŻyw 25; RejRozm 404; A Marja Magdalena i Marja Ioſego matka patrzyły gdźieby był położon. MurzNT Mar 15/47; Przechadza ſie z laſecżką po ſádu po polu/ Pátrzy ieſli w pſzenicy nie będzye kąkolu. RejWiz 54v, 30, 53v, 77, 148v; KochZuz A2v; RejFig Bb; RejZwierz 141; Nie mogł Mecyus śćirpieć ſtać gdzye mu kazano/ ále wſtąpił ná gorę z ludem ſwoim pátrzyć ktorey ſtronie ſie lepſza fortuná powiedzye BielKron 101v; SienLek 177v, 182; GórnDworz E7; GrzepGeom O3v; HistRzym 55v; HistLan B2v, C2v; RejZwierc 237; przeważyſz go [upust] Synwagą od kóńcá do drugiégo kóńcá/ pátrz równoli zrąbiony ieſt. Strum L3v, O2; Oczko 18; SkarŻyw 103, 308, 478; WerGośc 246; WisznTr 14; BielSjem 21v [2 r.]; PudłFr 70; Bo ſye ná zad oglądał: ná to/ co ſye dźiáło Przed nogámi/ nie patrząc/ álbo dbáiąc máło. KochProp 9; GórnTroas 50; WujNT Mar 15/47; WysKaz 44; [Złodziej] Nie ma oká wolnego/ nie poyźrzy weſoło: Záwſze ma twarz pochmurną/ y ponure cżoło/ Sumnienie bárzo płoche: nie vfa nikomu: Pátrzy kto idźie we drzwi/ kto wychodźi z domu. KlonWor 37, 5, 14, 49.

W konstrukcji bezpodmiotowej: przysłówek w funkcji orzecznika + inf patrzyć (26): Ba moy namileiſzy Braczie Iakos ſtraſno patrzyċ naczie. RejKup c5; A ná iego porządki pátrzyć bárzo ſlicznie. RejWiz 115v, 25v, 83v, 148v, 181; RejZwierz 45v; A dopiero więcz/ ná owę białągłowę (mowię nie żádną) náder miło pátrzyć/ Czo ią cżłowiek záſtánie domá/ nieſplecioną/ nieſzcżeſáną GórnDworz G2, E5, E7, E8v, G2v; Ná ſwowolnego záwżdy pátrzyć brzytko. RejZwierc [213]v, 32, 58, 75v, 103v, 215v (11); WerKaz 305; WisznTr 14; Miley pátrzyć gdy dziewká ná koniu hárcuie/ Niż kiedy gonionego z goleńcem táńcuie. BielSjem 21, 21.

2 imp »patrz(cie)« w funkcji prezentującej ‘oto jest’ (4): Patrzcie na tego zlégo cżlowieka wſſytcy ludzie botz/ on ieſt ſkażtza zákonu bożégo OpecŻyw [123]; wſſedł do kośćiołá: y rzekł: Pátrz ná páwimenth [et dixit: Ecce pavimentum]/ obácżże cżyie to ſą ſlády. Leop Dan 14/18; Patrz miſtrzu kthoreieś kázał grob kopać to ią żywo widźiſz. HistRzym 17v; BudBib 3.Reg 17/23.

W połączeniu z określeniem kierunku (21): Idątz ku miaſtu/ cżęſto krotz ſie ku grobu zaſię patrzątz obratzala OpecŻyw 158; VRanſcop ieſt riba [...]/ ktora ieſth rzecżona iakoby od oka: ktore ma na wierzchu głowy, tym że na doł y na gorę patrzy. FalZioł IV 40d; Tedy im rzekł ſtárzec/ pátrzcie wzgorę HistAl L2v; RejZwierz 24; OrzRozm T; In conspectum aspice, Pátrz proſto przed ſię. Mącz 167a; Aspiciunt in obliquum cancri, Opák pátrzą. Mącz 405b, 405c, 406c, 434c; SienLek 190v; KochMon 30; Calag 111b; [Orfeusz] Idźie niepátrząc názad/ á tuż po nim żoná KochTarn 76; Circumspicio – W okrąg patrzę. Calep 199b; Suspecto – Kugorze patrzę. Calep 1037b, 312b, 917b, 1037b; KlonFlis E3; Pátrzy na zad y po bok/ ieſli kto nie zocżył KlonWor 5.

W połączeniu z przysłówkiem lub wyrażeniem przyimkowym wyrażającym określone uczucie lub wyraz spojrzenia (32): Lew [...] Srogo pátrząc zeby zgrzytnął BierEz K4v; PatKaz III 110; RejJóz E2v; HistAl E2v; GliczKsiąż B8; RejWiz 26, 28, 43, 77; RejZwierz 87; BielKron 104v; iuż im tho ták ſámo płynie/ iż cokolwiek pocżną/ ludziom ná nie s podziwieniem pátrzyć miło. GórnDworz E5, C4v; HistRzym 71, 96; RejZwierc 219; Więc y Iuno iák bacżę pátrzy nań miluchno PaprPan M4v; Calag 413a; podle mieſzkáiąc druga wſzetecżnicá [...] pocżnie nań bez wſtydu onym oknem pátrzyć. SkarŻyw 118, 118; Ná obu wprawdzie pátrzyłá łáſkáwie/ [...] KochSz C2; Calep 160b; GrochKal 5; GosłCast 59. Cf »krzywo patrzyć«.

W połączeniu tautologicznym (1): y pátrząc pátrzyłem áż zábito (on) zwierz BudBib Dan 7/11.

W przeciwstawieniu: »patrzyć ... nie widzieć« (1): gdy powietrze záráżone będzye/ Ze ludzye mrą od niego ná wſze ſtrony wſzędzye. Pátrzyſz á nie widziſz nic/ ni vłápić możeſz/ A wżdy ni ſie obacżyſz gdy ſie rozniemożeſz. RejWiz 112v.

W charakterystycznych połączeniach: patrzyć ku górze, na doł, nazad (3), około siebie, opak, pobok, pozad, przed się (2), przez się, w okrąg, wzad, wzgorę (4), za się (2); patrzyć bezpiecznie, jasno, kwaśno, łaskawie, mile (miluchno) (2), ostro, z podziwieniem, ponuro (3), przykro, srogo (3), ze strachem, szkarado, śmiele (3), wdzięcznie, bez wstydu, żałośnie (bez żalu) (2).

Przysłowia: Lucini quibus sunt parui utrique oceli et brevis visus, Którzy nie dáleko wáidzą [!] pátrzą yáko ſzczurek z miechá yáko w przipowieśći mowiemy. Mącz 198b.

thrzebá pirwey pilno w zęby pátrzyć niż komu dobrodzieyſtwo vcżynić. RejZwierc 97v.

Frazy: »było na co patrzyć« = coś było warte obejrzenia (2): BielKron 331; Było ná co pátrzyć/ gdy w tákim tłumie pánow y ludzi/ ták pokornie áſz do Aquille iáchał. SkarŻyw 472.

»byś miał patrzyć [na kogo]« = ktoś wygląda jak ktoś (1): Wnet to właſnie obacżyſz/ s tego Słupeckiego/ Byś miał ná cudzoziemcá/ pátrzyć ná iákiego. RejZwierz 80.

»wszyscy, ludzie patrzą« [szyk zmienny] (4:1): RejWiz 71, 174v; (nagł) Ná Opilce. (–) COż wżdy maſz w tym zá roſkoſz/ moy namilſzy brácie/ Wſzytkim śmierdziſz iáko pies/ wſzyſcy pátrzą ná cię. RejZwierz 122v [idem] WerGośc 243; WysKaz 44.

Zwroty: »z bliska patrzyć« (1): E proximo aspicere, Z bliská pátrzić. Mącz 98c.

»z daleka patrzyć« = de longe spectare PolAnt [szyk zmienny] (11): BierEz S3v; MurzNT Mar 15/40; BielKron 28; KuczbKat 420; Skępcy ſą iáko co przy miſie ſiedzą/ Z dáleká pátrząc ále nic nie iedzą RejZwierc 217v, 24; KochPs 78; śioſtrę iego poſłali/ áby zdáleká pátrzyłá/ co ſię dziać z dziećięćiem będzie. SkarŻyw 478, 135, 212; SkarKaz 84a.

»patrzyć z gory [= z miejsca wysoko położonego]« (2): RejWiz 82v; Krolowa pátrząc z gory wſzytko widźiáłá [...]. Krolowa z okná widźiáłá á wołáłá zábiy zábiy łotrá BielKron 458v.

»z gory [= od góry] patrzyć« = despicere Mącz, Calag, Calep (3): Despicio, Ná dół z góry pátrzę. Mącz 405c; Calag 277a [2 r.]; Despicio – Z gori patrze, podſzie patrzę Calep 312b.

»patrzyć jeden na drugiego« (2): BierEz Rv; Slyſſątz takowé ſlowa zwolenicy/ wſſytcy ſie zlękli patrzątz ieden na drugiégo OpecŻyw 94.

»patrzyć w kąty« (1): Zaſz nie wilcża poſtáẃá muśi ſie z nim zyáwić/ Pátrząc w kąty ponuro by co złego ſpráwić RejWiz 28.

»patrzyć z kąta« [szyk zmienny] (3): Bedzyewa wnet roſkoſz miala A ſkąta ſię patrzaċ [lege: patrząc] ſmiąla. RejKup h4; RejFig Bb; RejZwierc 218.

»krzywo patrzyć« = aspicere torve PolAnt; truces oculos convertere Modrz; conspicere infestis oculis, torvis oculis tueri Cn [szyk zmienny] (8): RejKup Cc; RejWiz 33; A przetoż Saul od onego cżáſu záwżdy krzywo pátrzył ná Dawidá. BibRadz 1.Reg 18/9; Prot C2, C4; ModrzBaz 84v; KochFr 79; Ze do dná nie wypijam/ pátrzyſz ná mię krzywo. KochPieś 20.

»nie moc, nie chcieć patrzyć« = nie móc znieść widoku, być przerażonym widokiem czegoś [szyk zmienny] (7:2): A ſám zarzewniwſſy ſie/ niemogl patrzytz dlá ſynowſkié miloſci na iéy ſmutek/ ale odſſedl na chwilę odniéy/ záby ſie iako vcieſſyla. OpecŻyw 82v, 88v, 142v; dzyecię ſprágnęło/ nie miáłá mu co dáć pić/ odeſzłá go pod drzewem niechcąc pátrzyć ná iego śmierć BielKron 12v, 112v; SkarŻyw 180, 441; WyprPl Bv; SkarKaz 314b.

»nie moc patrzyć« = odczuwać ból oczu, mdłości lub inne doznania organiczne na widok czegoś; amplius non videre, non posse intendere Vulg; oculis nullo modo posse contueri Modrz (9): FalZioł IV 25d, V 13v; Leop Deut 18/16; Ten co go viadł pies wśćiekły [...]/ boi ſye wody bárzo: ábowiem ieſt tákiemu iádowi przećiwna/ á ták chory niemoże ná nię pátrzyć SienLek 151v, 22; GórnDworz P4v; iáko o Sowie w báśniách powiedáią/ że Słońce wſchodzące obwiniáłá/ iż ná iego promienie ocżymá ſwemá żadną miárą pátrzyć niemogłá ModrzBaz 2; SkarŻyw 160; WujNT 2.Cor 3/7.

»patrzyć nie moc, nie chcieć« = być nieprzychylnym, nie lubić, nie chcieć [szyk zmienny] (8:5): A przywiodęć ktemu Oyce ſtáre/ iáko ſię teſz brzydzili y pátrzyć niemogli ná Obrázy. KrowObr 112; OrzQuin M4v; ona tey iego przychylnośći nie przyimuiąc/ y pátrzyć nań niechciáłá GórnDworz Bb2v, G6v, Lv; SkarŻyw 87, 113, 135 [2 r.], 570; SkarKaz 123b, 316a; z ktorych ieden drugiego ſzczęśśćia [!] znieść/ y ná nie pátrzyć nie może. SkarKazSej 675a.

»patrzyć nie moc« [w tym: bez, przez czego (2), okrom czego (2)] = widząc nie móc powstrzymać się od czegoś (5): że przeto wzrok ſtracił bo na niewiaſty bez poządania ich patrzić niemogł. BielŻyw 65; BielKron 283; Nigdy okrom oſobliwego griźienia/ ná ten nieporządek pátrzyć niemogę [Nunquam sine stomacho istam hominum perversitatem contemplor] ModrzBaz 134; nikt go ſłucháć y nań pátrzyć niemogł/ ktoryby ſię ku Pánu Bogu iákokolwiek niewzruſzył. SkarŻyw 472, 69.

»patrzyć w niebo, ku niebu« [szyk zmienny] (2:1): Iż gdy kto ſtoi w dole głębokim, tędy ku niebu patrząc może gwiazdy widziec też ſrzod biała dnia GlabGad B6; iáko gdi pátrzimy w niebo/ gwiazdi niezlicżone iáſnące [...] widzimy [Videmus siquidem caelum stellis innumerabilibus coruscantem] HistAl I7; RejZwierc 113.

»patrzyć w niebo« = nabożnie wznosić wzrok; adspicere, intendere in caelum Vulg [szyk zmienny] (10): IEzus gdy tak vkrzyżowány na krzyżu wznak leżál/ patrzątz w niebo/ s placżem wielkim bogu oyttzu ſie ofiarowál OpecŻyw 139v; Leop Act 7/55; tedy s pokornemi prośbámi pátrząc w niebo wołáli do Páná ſwego/ mowiąc RejPos 328v; SkarŻyw 546; NiemObr 120; ArtKanc G14, G17; WujNT Act 1/11, 7/55; SkarKaz 242b.

»patrzyć w niebo« [o wyprostowanej postawie człowieka w odóżnieniu od zwierząt] (1): Iſz wſzelaki źwierz inſzi pochyłym ſtworzono: A cżłowiek twarz wynioſłą nieſie przed wſzitkimi Patrząc wozdobne niebo ocżima iaſnymi. KochSat B4.

»patrzyć z okna, oknem (a. okienkiem)« = per fenestram respicere Vulg [szyk zmienny] (6:3): Mátká iego żáłoſnie oknem pátrząc [per fenestram respiciens Vulg Iudic 5/28] płákáłá LubPs hhv; Leop Iudic 5/28; RejFig Dd2; Krolowa Sołtánowá pátrzyłá z okná śmieiąc ſie BielKron 458, 82, 86; GórnDworz P7v; RejZwierc 237; SkarŻyw 118.

»oczyma (okiem) patrzyć« [w tym: jednym (1), obiema (2)] = oculis contueri Modrz, Cn; spectare oculis Cn (10): nyezaloualby y drugye oko ſtracycz mouyącz, hey czemum ale obyema na nyą nyepatrzyl abych yą byl lepyey oglądal PatKaz III 123v, 123; Były Gorgones trzy ſioſtry co wſzytki iednym okiem pátrzyły BielKron 21, 124v; BielKronCies Mmmm3; ModrzBaz 2; do więzienia ſie ich wkrádáli żeby ocżymá pátrzyli ná mężne poſtępki ich SkarŻyw A5v; KochFr 79; GrochKal 3; KlonFlis E3.

»[jakim(i)] okiem (oczyma), wzrokiem patrzyć« = wyrażać spojrzeniem jakieś uczucie [szyk zmienny] (7:1): Przeto nie pátrzył ocżymá proſtemi ná Dawidá zayrząc mu. BielKron 65v; KochSat B4; GórnDworz M6; Herod [...] nie mogł dobrym okiem ná ty pátrzyć/ ktorzy o innym Pánie w iego páńſtwie/ okrom iego ſamego wiedzieć chćieli. SkarŻyw 27, 333, 552; Iákim dla BOgá okiem pátrzyć mogą ná groby y ná napiſy Oycow/ Dźiádow/ Prádźiádow ſwoich/ których bacżenie ták byſtrze y ták ſwowolnie gánią ReszPrz 96; groźnym wzrokiem/ á ſrogo/ to ná mię/ to ná nię Pátrząc/ vkazał wielkiéy ſurowośći známię. GosłCast 59.

»patrzyć na oko« = widzieć na własne oczy (1): y ſtámtąd przyidźie [Chrystus] káráć y ſądźić złe y niewierne heretyki/ y ná oko pátrzyć nań wſzyſcy źli y dobrzy będą SkarKaz 243b.

»patrzyć sobie w oczy« = spoglądać na siebie (1): Chełpliwość z poſmiéwániem [postaci alegoryczne na obrazie] pátrzą ſobie w oczy. KochMRot Cv.

»patrzyć wszem w oczy« = nie mieć nic do ukrycia przed ludźmi (1): Ano więcz to zacznemu nadobnie przyſtoi Patrzyć iaſno wſzem w ocży choć ich wiele ſtoi RejJóz E2v.

»patrzyć ostro [= intensywnie, przenikliwie]« = fortiter aspicere HistAl [szyk zmienny] (3): BielŻyw 92; Vkaż ten kolnierzyk ſioſtro Bo nań trzebá pátrzyć oſtro Bo wnim wzorek bárzo drobny RejRozpr H3; HistAl B.

»pilno (pilniej, a. pilniuchno), z pilnością patrzyć« [szyk zmienny] (38:3): Ezop wyſzedł pilno pátrząc/ Y vźrzał dwie wronie śiedząc BierEz E; BielŻyw 92; RejWiz 130v; Leop Iob 29/21; RejZwierz 111v, 116; BielKron 84v, 122v [2 r.]; RejAp 51; áby oſtátnim ná plác nie przyieżdzał/ bo poſpolicie ludzie/ pilniey pátrzą ná pirwſze kthorzy wyiádą/ niż ná oſtátnie GórnDworz I7, O4, T5; Miſtrz ieden w teyże nauce náucżony podkał go/ á ſpilnośćią nań pátrząc rzekł iemu: [...] HistRzym 54v, 35, 46, 79, 102v, 105v (9); RejPos 114; HistLan C2v; BielSpr 18; Strum C4, O2; Krol pátrzył pilnie ná lud/ bo mu było miło/ Iż ták wiele Rycerzow pod ſwą mężną ſpráwą/ Ma mieć StryjWjaz B4v; SkarŻyw 548; WisznTr 30; Calep 215a, 996a; GrochKal 3; WujNT Act 3/4, 6/15, 7/55, 10/4, 11/6 [2 r.], 23/1; PaxLiz E2v.

»patrzyć z przełaje [= z boku, z oddalenia]« (3): RejWiz 30; RejFig Dd; Pátrz zá pijánym gdzie s kątá s przełáie/ Wſzytki źwirzęce naydzieſz w nim zwycżáie. RejZwierc 218.

»(nie) rad(o) patrzyć« = (nie) lubić, ktoś, coś (nie) podoba się komuś [szyk zmienny] (12): FalZioł V 51v; kthorzyby ſie nye ſromáli prawdy mowić ludzyom tym/ kthorzy ná vbogye nye rádzi pátrzą GliczKsiąż F5v, O7v; [Elżbieta, królowa węgierska] przedſię ná tańce rádá pátrzyłá/ choćia iey było ośḿdzyeſiąt lath. BielKron 377v, 458; GórnDworz E3, H7; SkarŻyw 335; WYſokié góry y odźiané láſy/ Iáko rad ná was pátrzę/ á ſwé czáſy Młodſzé wſpominam KochFr 90; BielRozm 30; iáko lwá y niedźwiedźiá y byſtrey ſzkápy káżdy ſię boi/ y nie rad ná nie pátrzy SkarKaz 638a; WerGośc 214.

»patrzyć na się« (2): Bo [panny, młodzieńce] chodzą zwieśiwſzy twarz iákoby pomdleli/ Pátrząc ná ſię żáłoſnie by pozdycháć mieli. RejWiz 26, 33.

»patrzyć na słońce« = żyć [szyk zmienny] (3): BielKron 223v; Y żyć ſię teraz y ná ſłońce pátrzyć niechcę [!]/ gdy zakon Boży ták zdeptány ieſt/ y wiárá iego święta zwoiowána. SkarŻyw 130, 305.

»w słońce, w niebo patrzyć« [o orle – ptaku wolnym i dumnym] [szyk zmienny] (3:1): Ták tępość záſlepyoná narodu ludzkiego/ Ze w niey nie vżywamy zwycżáiu Orlego. Ktory ſie w ſobye kocha kiedy pátrzy w ſłońce/ Ale Puhacż ni Sowá nigdy tego nie chce. RejWiz 96v, 29; OrzRozm T; RejZwierc 19v.

»nie śmieć patrzyć« = lękać się, bać się, czuć się niegodnym [szyk zmienny] (5): BierEz A4v; PatKaz III 110; BielKron 28v; będźie ſmętny/ boiázny/ troſkny/ myſliwy/ ná ludźi pátrzyć nie śmie SienLek 53v; A Moyżeſz to ſłyſząc/ záſłonił twarz ſwoię/ nieśmieiąc pátrzyć ku Bogu. SkarŻyw 479.

»patrzyć na świat« = wyglądać przez okno (3): (nagł) Ná okniech. (–) Kiedy pátrzyſz ná ſwiát tędy/ Pomyſlay ná iego błędy. RejZwierc 236v, 236v [2 r.].

»i tam i sam patrzyć« [szyk zmienny] (2): Circumspectator, Który y tám y ſám pátrzi/ miece oczymá y tu y owdzie oczy wráża. Mącz 405d; MWilkHist K3.

»patrzyć jak(o) w tęczę« [szyk zmienny] (2): GórnDworz T5; Pátrz iák w tęcżę w Doedálá ſtárcá przemyslnego. RybGęśli Cv.

»tępo patrzyć« (1): Allucinor – Tępo patrze Calep 54b.

»w ziemię, na ziemię patrzyć« [szyk zmienny] (5:3): BielŻyw 67; Ktory gdy od Krolá mowić powſtánie/ naprzod iáko wryty pień ná źiemię pátrzy OrzRozm Q4; Mącz 228d; GórnDworz R3, T5; ktory [jawnogrzesznik] z dáléká dla wſtydu y żáłośći ſtoiąc/ á w źiemię pátrząc/ bił tylko pierśi ſwe KuczbKat 420; SkarŻyw 118; Cernuo – W ziemię patrzę. Calep 183a.

»w ziemię, k ziemi patrzyć« [o zwierzętach w odróżnieniu od człowieka] (1:1): RejWiz 18; Caetera animalia praeter hominem prona terram spectant. Inſze zwiérzętá króm człowieka k ziemi pátrzą. Mącz [325]c.

»patrzyć w(e) (z)wierciadło (a. rzciadło), w zwierciedle« [szyk zmienny] (10:1): BielŻyw 49; RejZwierz 141; Abowiem iako patrząc w wierćiadło naſzey twarzy pługawośći/ álbo niedoſtatki wſzelakie vznawąmy/ także też [...] KwiatKsiąż D4; rzekł iemu: Podnieś głowę twą á patrz w rzćiádło. A gdyż on patrzył/ pytał go lepak rzekąc: Co iuż widziſz w rzćiedle? HistRzym 55v, 55v [2 r.], 56; RejZwierc 24, 219; kto tyło ſłowa Bożego ſłucha/ á niecżyni/ podobny ieſt temu ktory ná twarz ſwoię w zwierćiedle pátrzy; vyrzał ią/ ále wnet iáka ieſt odſzedwſzy zápomniał. SkarŻyw 192; PaprUp L3v.

Szeregi: »patrzyć a dziwować się« (1): Krolowi Kanonorſkiemu kazaliſmy z Miáſtá pátrzyć/ á dziwowáć ſie náſzey krotofili. BielKron 460.

»(nie) patrzyć a (abo, ani, nie tylo) słuchać (a. słyszeć)« [szyk 3:2] (5): Oſoba iego mowa i słowa barzo ważné były/ v tych ktorzy náń patrzyli abo go słuchali. MurzHist T2, Kv; Słuchaycie á pátrzcie wy vporni á niedowiárkowie/ owa thu wodę wywiedzyem s tey opoki BielKron 41 v; RejZwierc 140v; SkarKaz 155a.

»widzieć i patrzyć« (1): kłániał ſię iáko Bogu ſłupom/ obrázom/ [...] ktore widźieć y ná ktore pátrzyć mogł. SkarKaz 487a.

W przen (20):
Fraza: »oczy (oko) patrzy(-ą)« = oculus aspicit a. videt PolAnt [szyk zmienny] (20): RejJóz P7, P8; KromRozm III F7; RejWiz 118v; Niechayże nie pátrzy ná mię oko tych ktorzy mię widzą BibRadz Iob 7/8, Iob 20/9, I 356b marg; RejAp 168v; GórnDworz Cc4, Mm5; HistRzym 96; KuczbKat 225; RejZwierc 47v, 140v, 267; NIe obyczáyné oczy/ czemu tám pátrzyćie/ Skąd niebeſpieczność y ſzkodę widźićie? PudłFr 50, 50; Pewnieyſze mi twoie ſłowo niżli moie oko/ ktore pátrząc ná wapno/ á mniemáiąc áby było mleko/ pátrząc ná pozłocony groſz/ á mniemáiąc áby złoty był/ omylić ſię może. SkarKaz 160a, 207a.
Przen (87): Iuż tedy o duſſo milá/ niezamykáy daléy twégo ſertza/ ale patrzątz na krzyż ſwięty oględuy vpominki iego niewymownéy miloſcy OpecŻyw 141v, 146; A kto tego nie widał/ ni zátuli gęby/ Mnima iuż áby ná to pátrzyły y zęby. RejWiz 153; PAtrzże ma miła wieżo/ ná Polſkę ſzyroko RejZwierz 111; OrzQuin Mv; GórnDworz Mm2; Stańćie przy drogách á pátrzćie/ pytayćie ſię też o śćieżkach wiecżnych BudBib Ier 6/16, Ez 10/11; Weſel ſię mátko kośćiele S. ktora ná dzieći ſwe do tąd niezgodne/ iuż ziednocżone y ſpokoyne pátrzyſz. SkarJedn 269, 12; Siéći ſwé zdrádliwé Stáwią ná cnotliwé/ Mówiąc/ dobrze pátrzy/ Kto ten wnik vpátrzy. KochPs 91, 173; ReszPrz 104; O Piękna nocy nád zwyczay tych czáſów/ Pátrz ná nas iáſno w pośrzód tych tu láſów KochPieś 15; KochFrag 15; GosłCast 31.

patrzyć z czego [= skąd] (2): Bok iego ſerce mi otworzone vkázuie/ y vprzeymość/ y miłość ku mnie z niego pátrzy SkarKaz 209b. Cf Fraza.

patrzyć w co (12): A Piotr co miał mowić ná tákie pytánie [Pana Jezusa]? [...] á wiedział iſz Bog iego ieſt ten co go pyta: y otworzył mu ſerce/ y vkazał ie/ proſząc áby wnie pátrzył SkarŻyw 599; ále też to z łáſki Bożey/ iáśnie y nieomylnie/ pátrząc w ſłowo Boże/ iáko w ſłonecżną iáſność/ widzę/ iż [...] CzechEp 106. Cf »patrzyć w mantykę«, »patrzyć w niebo«, »w słońce patrzyć«, »patrzyć w ziemię«, »w ziemię patrzyć«.

patrzyć na co ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): O Klemencyanie/ byś poznał iákim ieſt Pánem Iezus Chryſtus/ nieboiałbyś ſię żadnych poſtráchow y gniewow ludzi śmiertelnych/ á żywotby wiecżny oglądał/ na ktory ia iuſz pátrzę/ iáko mi zgotowány ieſt. SkarŻyw 429.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): BielRozm 8 cf »patrzyć na wszystki strony«.

W połączeniu tautologicznym (3): KrowObr 203; Idz do ludu tego y rzecż: ſłuchem vſłyſzyćie/ á nie zrozumiećie/ y pátrząc pátrzyć będziećie/ á nie vyrzyćie [et videntes videbitis, et non cernetis]. Bo otyłe ſerce ludu tego BudNT Act 28/26; WujNT Mar 4/12.

W połączeniu szeregowym (1): Tákżeby też ći ſtanowie od Páná przeźrzeni/ ieſliby ſie niechcieli bać oney ſrogiey licżby z włodárſtwá ſoiego [!]/ áby nie tylko ſobie y pátrzyli/ y myſlili/ y cżynili/ ále wſzytkim cżłonkom porucżonym ſobie RejPos 281.

W przeciwstawieniach (Is 6/9, Matth 13/16, Mar 4/12, Luc 8/10, Act 28/26): »patrzyć ... nie ujrzeć (5), nie widzieć (3)« (8): Abowiem każdy cżłowiek gdy ſie vda zá złośćiwemi ſpráwámi ſwiátá tego nikcżemnego/ iuż przydzie w ono przeklęcie Páná ſwego/ kthore obiecał ſwowolnemu narodowi ludzkiemu: Iż będą pátrzyć á nie vyrzą/ będą ſłyſzeć á nie zrozumieią. RejPos 79, 129, 139v, 160, 197, 326; BudNT Act 28/26; áby pátrząc pátrzyli/ á nie widźieli WujNT Mar 4/12.

Fraza: »[co] patrzy z oczu [czyich]« [szyk zmienny] (2): Abowim zſtich oczu iego Niepatrzi nicz dobrego RejRozm 407; práwie z ocżu iego/ iáko mowią/ cnotá pátrzyłá. SkarŻyw 459.
Zwroty: »na swoj cień patrzyć« = zajmować się wyłącznie sobą (1): iuż ten [człowiek] [...] mnima w myſli ſwey iżby tákiego drugiego [...] nie było rownego iemu: ſam ſie ſobie iedno podobáiąc/ ſam ſie w ſobie kocháiąc/ ſam iedno ná ſwoy cień pátrząc. RejPos 228.

»na doł patrzyć« (1): o Królu/ á o Króleſtwie mówić: nie ieſtći tho Orzechowſkiégo głowy proſtégo á domowégo Ziemiániná/ [...] ná dół Orzechowſki pátrzy/ á Exekucya prawdźiwa górą idźie OrzQuin F.

»patrzyć krzywo« (1): A iz ná cnotę fortuná iák zywo, Nie zyczna, z oka pátrzy rádá krzywo KlonKr C4.

»patrzyć w mantykę« = widzieć cudze błędy; aluzja do łacińskiego przysłowia (1): Patr zy [!] przedſię w mantikę ludzkieſprawy [!] widzi A ſwych w tyle zabacżył. RejJóz L6.

»sobie na nogi, na pięty patrzyć« = zajmować się tylko własnymi sprawami (1:1): Boć dla tego Pan Bog ocży wynioſłe dał/ ábyś nie tylko ſobie ná pięty pátrzył/ ále iżbyś y vpátrował/ y rozmyſlał ſobie przyſzłe y przeminęłe rzecży. RejZwierc 153, 41.

»ku niebu patrzyć« = być bardzo wysokim (1): Przeto zebrawſzy poczet przyiaciół niemáły/ Tám gdźie ku niebu pátrzą Káźimiérſkié ſkáły: Puśćiłeś ſye do Gdańſká po głębokiéy Wiśle KochPam 84.

»patrzyć w niebo« = chodzić z podniesioną głową (1): Gdyż nam do miłey cnoty bárzo ciáſna drogá/ [...] Tá ponuro nie chodzi/ pátrzy w niebo záwżdy RejWiz 89.

»z oka [= nieżyczliwie] patrzyć« (1): KlonKr C4 cf »patrzyć krzywo«.

»w słońce patrzyć« (1): z tym Orłem [tj. Polską] w Słóńce tá ſowá [tj. Litwa] nigdy równo pátrzyć nie będźie OrzQuin Q4v.

»patrzyć na wszystki strony« (1): Przeto ią [Polskę] przeſtrzegamy w iey nieopátrznośći/ Aby rządny poſtępek cżyniłá w ſwey włośći. Pátrząc ná wſzyſtki ſtrony gdzie ſie co obraca/ Kto ſwoy cżás márno tráći/ iák mu ſie opłaca. BielRozm 8.

»patrzyć wzgorę« = wywyższać się, wynosić się [szyk zmienny] (2): Znam to/ że y mnie przed tym dumá vnośiłá/ Wzgóręm pátrzył/ á pychá byłá mi téż miłá GórnTroas 23; WujNT 249.

»patrzyć wzgorę« = chodzić z podniesioną głową, być spokojnym, dumnym (3): Kiedy ſerce pocżćiwe ma myſl onę cżyſtą/ [...] Wolną od wſzech márnych ſpraw ſwiátá omylnego [...]. Iż ponuro nie pátrzy iáko bydlę w zyemię/ Ale wzgorę/ ſkąd poſzło iey ſláchetne plemię. RejWiz 62v; Piękna wſpaniłość záwżdy pátrzy wzgorę RejZwierc 212v, 232.

»patrzyć w ziemię« [szyk zmienny] (2): RejWiz 62v; Ale mądrość [...] ieſt z niebá dar Boży/ kthora nigdy ponuro w ziemię nie pátrzy iáko gęś ſkubąc trawę RejZwierc 146.

»w ziemię, na ziemię patrzyć« = zajmować się sprawami doczesnymi, ziemskimi [szyk zmienny] (5:2): RejWiz 193v; Trzebá bychmy też doſyć/ ſwym ſtanom cżynili. Nie wſzytko w zyemię patrzyć/ bychmy brzuch nátkáli RejZwierz 73; ktorzy tylko iáko bydło w ziemię pátrzą/ nic o niebieſkich rzecżach nie myſląc RejAp 102v, 5v, 91; RejPos 351; RejZwierc 246v.

»patrzyć w źwierciedle« (1): Pátrzże też w tym źwierciedle/ ná ſwey cnoty zmázy RejZwierz 141.

a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1):
Zwrot: »jednym okiem patrzyć« (1): Ná tymże rzędzie też Krolowa byłá/ A iednym okiem ná kſiędzá pátrzyłá. KochSz C2.
b) O obrazach, malowidłach (2): Abowiem ktho tego nie ma/ [...] ieſt iáko málowány obraz iáki ná ſcienie/ czo ná wſzytki pátrzy á z żadnym nie mowi RejZwierc 88v.

patrzyć za kim (1): Więc ſpálery ná ściánach ze ſrebrá ze złotá [...]. Nád nimi hiſtorie onym málowániem/ Iż gdzye ſie kto obroćił/ káżdy pátrzył zá nim. RejWiz 24v.

c) Być zwróconym w jakimś kierunku; być położonym w pobliżu czegoś (11):

patrzyć do czego (1): wſtępuie [...] ná gorę ktora [...] chyli ſie idąc koło Morzá ná południe gory ktora pátrzy do Bethoron Leop Ios 18/14.

patrzyć ku czemu (7): wſſyſtek lud ſſedł przećiw drodze Oliwney ktora pátrzy ku puſzćżey. Leop 2.Reg 15/23, Ex 36/27, Lev 1/11, Num 21/11, Ios 18/16, Ez 11/1; Ieſt tá Melchá więcey ku wſchodu ſłońcá/ á Kálekut więcey ku południu pátrzy BielKron 448.

cum A lat. (1): Ieſt tá kráiná pod Párálelem kthory pátrzy tropicum Cancri. BielKron 447.

W połączeniu z określeniem kierunku (1): broná śieni wnętrzne/ ktora pátrzy ná wſchod będzie zámkniona (przez) ſześć dni robotne BudBib Ez 46/1.

Zwrot: »na się patrzyć« (1): Dwá też Cherubiny ze złotá kowánego vcżyniż [...]. Obádwá boki Vbłágálnie/ niechay żákrywáią máiąc roſćiągnione ſkrzydłá/ á zákrywáiąc Vbłágálnią/ niechay ná ſie pátrzą [respiciant que se] ſpołecżnie Leop Ex 25/20.
d) Myśleć o Bogu lub świętych; pokładać nadzieję, ufność w Bogu; być pobożnym (15): O ſzlyczna panno wtobye yeſt zbauyenye wſzytkych ſynow adamouych poczyeſſenye nądznych uybauyenye yątych Na czyą wſzytczy patrzą PatKaz III 124; GrzegŚm 45; BudBib Eccli 4/1; Támże śiadł v Oycá ná práwicy/ kędy nań przez wiárę, pátrzym wſzyſcy ArtKanc G17, G14.

patrzyć ku komu (1): Podnieśiſz wzgorę/ że k Tobie pátrzemy z dołu [...]. Rácż weyźrzeć z Niebá/ słyſz ſwoy lud proſzący ćiebie ArtKanc H2v.

patrzyć w kogo (1): Weń [w Boga] pátrzćie/ będźiećie práwie roświéceni KochPs 47.

Fraza: »oczy [czyje] patrzą« (3): Oculi mei defecerunt in ſalutare tuum [...]. Ocży moie vſtały patrżącz na zbawiciela twego WróbŻołt 118/123; RejPs 209; Oczy wſzyſtkiego ſtworzenia pátrzą ná ćię Pánie/ á ty im dáieſz pokarm ich czáſow ſwoich SkarKazSej 665a.
Zwroty: »patrzyć w niebo, do nieba« = myśleć o Bogu, o zbawieniu; ufać opiece boskiej [szyk zmienny] (3): KrowObr 196v; RejZwierc 120v; Dwoie ná dzień ludziom kazánie cżynił/ wielką wjmową j náuką duchowną: vpomináiąc nawięcey/ áby tylo w niebo pátrzyli/ á do niego ſię mieli SkarŻyw 31.

»patrzyć oczyma dusznymi« (2): ábyśćie pátrzyli nań [Pana Jezu Krystusa] otzymá duſznymi do niebá KrowObr 196v, 57.

»patrzyć pilnie« (1): Spráwuyże ſie gwiazdámi á pátrz pilnie w niebo/ Tám gdzie on ieſt ſławny port iuż páná twoiego. RejZwierc 120v.

»wzgorę patrzyć« = myśleć o sprawach wyższych, o Bogu (1): Záſlepił nam márny ſwiát ták tám wſzytkim ocży/ Zaden wzgorę nie pátrzy/ w zyemię głowę tłocży RejWiz 180.

α. O Bogu i istotach nadprzyrodzonych (78): Ach wſzechmogąci panie ktory tam wſzytko widzyſz Patrzącz tu na ſwe błazny zas ſie za nię nie wſtydzyſz RejJóz Gv; Pan [...] Pátrząc ná ſyny ludzkye pyta co ſie dzyeye LubPs C3v, Kv, X6; KrowObr 94; RejWiz 60, 138v; BibRadz Iob 40/6, Eccli 16/18[19]; A to ich [aniołów] nawiętſza chwałá y pociechá/ iż tu pátrzą ná pocżćiwe żywoty á ſpráwy náſze RejAp 56, 31v, 130; GórnDworz Mm5; RejPos 19v, 100v, 122v, 186, 201 (9); BiałKat 331; RejZwierc 113v; WujJud 44v; Y mowili ták/ Pan Bog pátrzy ná te rzecży/ á záprawdę ma z nas poćiechę BudBib 2.Mach 7/6, Iob 30/20; bo ty nád wſzytkiémi Koły śiedząc niébieſkiémi/ Ná niſkość przedśię pátrzyſz KochPs 202; Y vſłyſzał głos [Pana]: Był ćiem ia tu Antoni/ álem pátrzył ná męſtwo y potkánie twoie. SkarŻyw 56; CzechEp 318; KochFr 39; WujNT 1.Petr 1/12; SiebRozmyśl C3; SkarKaz 3a, 454b.

patrzyć czego (1): iuż nie chcę pátrzyć y tych vſtáwionych dniow wáſzych RejPos 32v.

patrzyć w co (4): OpecŻyw 113v; A tedy anyely nyeprzeſtayączemy gloſy chwalą czynyly ſtoyącz przed thronem boſkyem ſzpyeuayącz patrzącz w yaſne y ſlodkye oblycze boſkye PatKaz II 50v, 46v; RejAp 154.

patrzyć skąd gdzie (1): Sam Pan Bog z niebá tu pátrzy/ ná wſzyſtki ludzkie dźieći ArtKanc Q5.

patrzyć na kogo (1), na co (2) ze zdaniem przydawkowym orzekającym [w tym: iż (1), jesliże ‘czy’ (1), zaimek pytajny (1)] (3): A iáką záſię żáłość á ſmętek máią duchowie dobrzy á duchowie ſwięći/ pátrząc ná ony obłędliwe bráćiſzki ſwoie/ [...] iż ſie vnieſli á obłądzili ſie od Páná ſwoiego RejPos 115v, 162v; Lecż zazdrośćiwy Smok [...] dobrze żyw był/ prze ćięſzkość: pátrząc ná niewieśćią á vłomną płeć/ iáko mądrze z śideł ſię iego wywichłáłá SkarŻyw 14.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek pytajny] (2): Pośmiewa ſie on [Bóg] pátrząc tu ná ty kuglárſtwá/ Pátrząc iáko kto pilen ſwoiego włodárſtwá. RejWiz 138v; ArtKanc Q5.

Ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję dopełnieniowego (1): Bo Pan iedno z dáleká pośmiewa ſie s tego [...]. Pátrząc á on ſie kręći/ á nie śmie rzec tego/ Chociayby właſnie widział co być pocżćiwego. RejWiz 174v.

W połączeniu z wyrażeniem przyimkowym wyrażającym uczucie (2): Co Anyeli widząc drżą/ á bez boiáźni y vczćiwośći ná to nie pátrzą BiałKat 281, 331.

Zwroty: »patrzyć nie chcieć, nie moc« = czuć odrazę, nienawidzić [szyk zmienny] (1:1): áni pátrzyć możesz ná niepráwość [respiciendo pravitatem non ferre] BibRadz Hab 1/13; RejPos 32v.

»patrzyć z daleka« (1): iż ty [Boże] [...] pátrzącz z dáleká práwie ſie poſmyewaſz s tych nędznych robacżkow ſwoich RejPos 172v.

»patrzyć krzywym okiem« (1): Iż káżdy wierny burdę/ ma z okrutnym Smokiem [tj. szatanem]/ Ktory ná miłą duſzę/ pátrzy krzywym okiem. RejZwierz 113.

»patrzyć nie moc« [szyk zmienny] (3): iż Aniołowie ſámi nie mogą pátrzyć ná iáſność Bożą. BibRadz I 356b marg; RejPos 200; SkarŻyw 91.

»z nieba patrzyć« [szyk zmienny] (4): I zá tho maćie/ áby nátho Pan Bog z niebá niepá[t]rzył/ y nieprzyiaćioł ſwoich prętko niepotráćił KrowObr 1v; RejPos 19; ReszList 177; ArtKanc Q5.

»pilnie patrzyć« (2): Bo thák wiedz że owo był ták ſwięty á pobożny cżłowiek/ [...] á pilnie nań pátrzyło oko Páńſkie. RejZwierc 175v, 175v.

»(nie) rad patrzyć« = (nie) lubić, coś (nie) podoba się Bogu (2): Rozmyſlcie ſie wzdy na to/ że Bog ſprawiedliwy Nie rad patrzy na krzywdę RejJóz B2; gdyż to ieſt nawiętſze kochánie iego/ zgodá/ pokoy/ á miłość miedzy ſwiętym zebrániem iego: y ná táką ſpołecżność narádſzey pátrzy ſwięte oko jego. RejPos 227.

»patrzyć na wsze strony« (1): Iedno to pewnie wiemy/ iże ieſt Bog práwy. [...] Ktory w niebie ná zyemi pátrzy ná wſze ſtrony. RejWiz 186v.

W przen (9):
Fraza: »oczy (oko) Pańskie (a. Jego) patrzą(-y)« [szyk zmienny] (9): Ktory pánuie w ſwey mocy wiecnie [!]/ ocży iego pátrzą ná Narody [Oculi eius super gentes respiciunt] Leop Ps 65/7; iż záwżdy lżey pátrzy oko Páńſkie ná ty ktorzy ſie mieſzáią miedzy wiernemi Páńſkiemi/ niżli ná ty ktorzy ſtroną w vporze ſwoim chodzą RejAp 30; RejPos 162v [2 r.], 200v, 227, 251v; RejZwierc 175v [2 r.].
Przen: Obdarzać wiernych łaską (12): aczkolwie wyſoko mieſzka, patrzy na pokorne, to ieſt miłuie ie. WróbŻołt mm4, 112/5; LubPs Z6; RejPos 243v; Bo wyſoki (ieſt) Iehowá/ lecż ná niſkiego pátrzy BudBib Ps 137/6.

W połączeniu z przysłówkiem wyrażającym określone uczucie (1): A ná onego ktory przed nim czyſtem ſercem ſtogi/ niemoże iedno łáſkáwie patrzyć RejPs 16v.

Fraza: »patrzy oko Jego« (2): A kthokolwiek wiernie przy nim ſthoi/ á ſtale mu chowa powinność ſwoię iáko Pánu ſwemu/ thu iuż ná káżdego tákiego pátrzy ſwięte oko iego RejPos 78v, 177.
Zwroty: »patrzyć z nieba« (1): Pátrz Pánie IEzu z wyſokiego niebá/ ná mnie mizernego cżłowieká z nieprzyiaćioły walcżącego LatHar 241.

»[jakim(i), czego] okiem (oczyma) patrzyć« [szyk zmienny] (3): Iżem yeſt márnye odrzucon od oblicża yego/ A nye pátrzy ná mye okyem miłoſierdzya ſwego. LubPs H3; RejZwierc 32v; SiebRozmyśl F4v.

β. Jako sygnał odsyłaczowy wskazuje na dzieło lub jego część, na miejsce w tekście, hasło w rejestrze itp. [w tym: imp (349) – 2 sg (348), 1 pl (1) –, inf (+ trzeba) (6), praes 3 pl (1)] (356): BibRadz I 456b marg; K temu pátrz też ieſzcże 1. Krom 3.ꝟ 17. 18. gdźie naydźieſz/ iż [...] CzechRozm 152v; KAZNODZIEIA. pátrz Biſkup/ Kápłan/ Páſterz. WujNT Zzzzz2, 129 marg (122); POBORCOWIE téż przed Woiewodą odpowiádáią: Pátrz CONTRIBVTIO Pobór, Stá. 6. w Láćińſkim. SarnStat 243; Reyeſtr rzeczy ſkárbowych, Korony, etć. Pátrz Titulo Podſkárbi. SarnStat 356, 34 (24); żadne ofiáry Bogá nam nie vbłagáią/ prożno kápłani wzywáć będą Pátryárchow (Pátrz wzywánie ś.) przodkow náſzych SkarKaz 382b.

patrz u kogo [= w czyim tekście lub wydaniu] (4): CzechRozm 126v; WujNT 722; Pátrz v Przyłuſkiégo List 566. Królá Zygmuntá ſtat. 1532. SarnStat 40. Cf patrz o czym u kogo.

patrz czego [= omówienia czego] (18): Drugich rzeczy o fanćie pátrz/ Liſt CV. GroicPorz oo, oo3; SienLek S[ss]; SkarŻyw 462 marg; Pátrz Mat: 27.46. bluznierskiego wykłádu Kálwinowego WujNT 183 marg, 202 marg; SarnStat 426 (5). Cf patrz czego na czym; czego w czym.

patrz czego [= gdzie] (8): Pátrz przypisku Mát: 24.2. WujNT 172 marg, 232; gdy kto chce w Ziemſkim práwie niéco wiedźieć, tedy pátrzą naprzód tytułu, Actor: á Reus záśię áż ná końcu obiecádłá znaydźie SarnStat *6; Gwałt Fol. 503. w práwie Stárośćim pátrzyć tegóż tytułu. SarnStat 641, 104 (5). Cf patrz o czym czego.

patrz czego na czym (1): Miłośierdzie Boże/ ćierpliwość/ miłość/ mądrość/ ſłowo. pátrz káżdego ná ſwym mieyſcu. WujNT Xxxxx3.

patrz czego w czym [w tym: in aliqua re (1)] (6): BibRadz I 4d marg; Ale puśćiwſzy Iozefá/ pátrzmy w ſámey bibliey żydowſkiey tákiegoſz poſtępku. Ono Nehemiaſz 2.Ezdr: 13.ꝟ 1. 2. przywodzi [...] CzechRozm 126; WerKaz 295; Pátrz in Except. zwyczáiów Mázoweckich. Fol. 169. Sta. 7. SarnStat 587, 564 (3).

patrz na czym (3): MIEYSCE zwyczáyné vprzywileiowáné ma bydź náznáczoné ták Skárgowym, iáko y Grodzkim. Pátrz ná piérwſzéy kárćie wysſzéy. Tit. Mieyſce roków Grodz. SarnStat 532, 564. Cf patrz czego na czym.

patrz o kim, o czym (74): BibRadz I 7a marg (10); To ſię działo gdy vkazał Bábilońcżykom ſkárby ſwe o cżym pátrz 2.Krol. 20. BudBib I 254a marg; BudNT przedm b2v; SkarŻyw 575 marg; O SKLADZIECH, Pátrz Titulo, Podſkárbi. SarnStat 287, 34 (14). Cf patrz o czym czego; o czym kogo; o czym u kogo; o czym w czym.

patrz o czym czego [= gdzie] (1): O tem też pátrz przypiſku BudNT A3v marg.

patrz o czym kogo [= w czyim tekście] (2): BibRadz I 416a marg; pátrz Páwłá oſobliwie do Korintow otym. (marg) i. Corin. xV. Ve. xLV. xLVi xLVij. xLViij. xLix. (–) GrzegŚm 19.

patrz o czym u kogo [= w czyim tekście] (1): O tym pátrz v Iobá w 40 BibRadz I 311a marg.

patrz o czym w czym [w tym: in aliqua re (3)] (43): To ieſt/ ábyś ofiáry żadney nieofiárował przez ſoli/ o czem patrz w 3.Mo. 2. v. 13. BibRadz I 88c marg, I 53c marg (18); BudBib I 13c marg; Dobrze to rozumiey á pátrz otym wobroku przy Páwle świętym. SkarŻyw 595 marg, 510 marg; O poiedynku, pátrz w piérwſzych kśięgách práwá Królewſkiégo. Titulo, Duellum. SarnStat 439; O tym trzebá pátrzyć w ſwych tytuléch o iednym káżdym z tych zoſobná. SarnStat 709, 159 (22).

patrz w czym (108): GrzegRóżn N2; SienLek 121; Vide Appendicem in fine. Pátrz w przydátku łáćińskim ná koncu. CzechRozm 253 marg, 194v marg; Pátrz w żywoćie S. Witaliſa/ acż nie tymi ſłowy/ ále táſz rzecż. SkarŻyw 566; Pátrz w obroku. SkarŻyw 574 marg; WujNT 841 (2); SarnStat 22 (48). Cf patrz czego w czym; o czym w czym; w czym ze zdaniem dopełnieniowym.

patrz w czym ze zdaniem dopełnieniowym (3): BibRadz I 158c marg; Co ieſt Ewángelion Pátrz w przypiskach ná końcu. BudNT A marg; SarnStat 470.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek pytajny] (17): Pátrzże co Luter o tey pokućye á żálu zá grzechy piſſe/ ſerm. de poenitentia. KromRozm I H, G4v (3); SkarŻyw 46 (3); Co iest ſtraża, pátrz Matt: 24.43. WujNT 147 marg, 201 marg (5); TESTAMENTVM, Iáko Król zwykł do niemocnych Vrząd ſyłáć pátrz Tit. AEger. SarnStat 160, 161 (3). Cf patrz w czym ze zdaniem dopełnieniowym.

W charakterystycznych połączeniach: patrz(my, -yć) przypisku (3), statutu (2), tytułu (2), wykładu (2); patrz pod tytułem; na końcu (4), na swym miejscu; w Bibliji (2), w kapit(ulum a. -ule) (2), w konstytucyjach (2), w księgach [czego, jakich] (17), w metryce (statutowej) (11), w miejscach, we mszale, w obroku (5), w prawie (części prawa) (duchownym, grodzkim, kancelaryi, krolewskim, podkomorzkim, polskim, starościm, ziemskim) (12), w przedmowie, w przydatku, w przypiskach, w przywilejach, w statucie (części statutu) (polskim, łacińskim) (4), w tytule(ch) (6), w ukazaniu; (in) titulo (86).

Frazy: »patrz niżej« (25): BibRadz I 7a marg (4); Troiákie iednego mieyſca cżytanie o cżem pátrz niżey. BudNT przedm b2v marg; WujNT [405] (5); Pátrz niżéy w tychże kśięgách piérwſzych, pod tytułem Quártá. SarnStat 26, 22 (15).

»patrz wysszej (wyższej)« (56): Nie tylko miał być zwan Iakobem/ ále y Izráelem. Othym pátrz wyżſzey. 32. Kápi. o błogosłáwieńſthwie. BibRadz I 21a marg, I 108c marg (6); BudBib I 13c marg; WujNT 26 (9); Kędy do gránice y rozdźiału Płot, Rzéká, należy: pátrz w tych Tytuléch, Státutów właſnych z reyeſtru. y Fo. 466. wysſzéy. SarnStat 470, 34 (40).

a. Czytać (3): Ná ty tablicżki mamy záwſze pátrzyć/ á w ſwym ſercu mieć y piſmo śiwęte [!] cżytáć y rozumieć. HistRzym 40.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Gdy idzieſz mimo ten kámień [tj. nagrobek]/ Pátrz co wykowano ná nim RejZwierc [238].

Zwrot: »z pilnością patrzyć [w co]« (1): Rádzęć cżęſto w ty kſiąſzki á s pilnoſcią pátrzyć. RejAp AA6.
b. Zajmować się obserwacją w celu badawczym lub w celu przepowiadania przyszłości, wróżenia; consulere Vulg (12): pytał y báłwánow/ rádził ſie pátrząc ná wątrobę y ſerce. Leop Ez 21/21; BibRadz Ez 21/21; KwiatKsiąż I3v.

patrzyć czego (2): pátrzy áſpektu Płánet Marſá álbo Merkuriuſá BielKron 26; Mącz 17b.

Zwrot: »patrzyć na gwiazdy, na sferę« [szyk zmienny] (6:1): BielŻyw 2, 4; A iáko zwykł Anektánábus pátrzyć ná gwiazdy [Solitoque respiciens computabat quandam stellam]/ wzglądał w niebo á rozeznawał niektorą gwiazdę HistAl A7; Nektánábus pátrzył ná ſwą ſpherę. Alexánder ſiedząc podle mácierze/ prośił go áby go biegom niebieſkim náucżył BielKron 123, 122v, 123; Niech ſtoią á wybáwią ćię wieſzczkowie twoi niebieſcy/ co pátrzą ná gwiázdy/ ráchuią mieśiące/ ábyć przyſzłe rzeczy opowiedźieli. SkarKaz 518b.
Szereg: »patrzyć a oglądać« (1): Aruspex [...], Práktykars który pátrząc á oglądáyąc wnętrznośći bydląt ofiarowánych práktikował. Mącz 17b.
c. Być, przebywać z kimś, obcować bezpośrednio (71): Nieprzyiaćielſka oblicżność/ Cżyni ludziem wielką teſkność: Bowiem niemáſz nic weſela/ Pátrząc ná nieprzyiaćielá BierEz L3; OpecŻyw C; RejPs 168; RejJóz O2, P8 [2 r.]; ábowiemech wziął odpowiedz od bogá iżem miał páthrzyć ná cudną krolową HistAl A3; BielKom E; KrowObr 114; BielKron 298; GórnDworz B7v; BiałKat 56; RejZwierc 32v; CzechRozm 89; Ale żebyś o iego żywoćie wiádomość miał: dobrze go świádom był przewielebny mąż Albinus Reáteńſki Biſkup/ y drudzy ieſzcże żywi ſą ktorzy nań pátrzyli. SkarŻyw 212; Ná wiele vbogich pátrzemy/ ále iákiey kto ieſt zásługi/ przed Bogiem niewiemy. SkarŻyw 589, 27, 62, 195, [237], 245 (11); Zycżyłbym tego ſobie/ Mćiwy Pánie/ ábym tu mogł był pátrzyć ná oſobę W.M. mego Mćiwego Páná tymi cżáſy ReszList 153; PudłFr 58; SiebRozmyśl [A2]; SkarKaz 4a, 160a, 209b, 386b, 487b; SkarKazSej 666a.

patrzyć na kogo jakiego (1): Bowiem my ſie naywięczey/ tym iedno cieſzemy Kiedy na cię zdrowego/ á cżęſto patrzemy RejJóz B3.

Szereg:»patrzyć i przysłuchywać; nie tylo słuchać, ale i patrzyć« (1;1): KuczbKat 60; y dla tegoż [...] Syn Boży sſtał ſię człowiekiem: ábyſmy ſámego Bogá náſzego nie tylo do nas mowiącego ſłucháć: ále y nań pátrzyć/ z nim rozmawiáć y iego ſię dotykáć mogli. SkarKaz 487b.
W przen (5): [Symeon wziąwszy dzieciątko śpiewać począł:] Oto pátrzę ná świátłość/ ktorą máią być wſzytki národy oświecone: pátrzę ná ſławę ludu y narodu ſpráwiedliwego: ná kámień málucżki bez ręku vćioſany/ ktory ma vrość ná wielką gorę SkarŻyw 113.
Fraza: »oko patrzy« (1): Był pan Kryſtus widomym przybytkiem tákim/ [...] ná ktorego oko y wiára człowiecza patrząc/ błogoſłáwieńſthwá od Bogá/ z onego przybytku widomego czekáłá OrzList c2v.
Zwrot: »patrzyć na twarz« [szyk zmienny] (2): rzecże: ieſliſz ná twoię twarz/ namilſzy oycże/ pátrzyć prze wſtyd y háńbę nie mogę: á iáko ſię przed Pánem Bogiem vkazáć mam/ prze táką ſproſność moię? SkarŻyw 238, [407].
Przen (2): záwżdy go [Jezusa Chrystusa] z ſobą mieć/ y nań pátrzyć możemy: á Papieżá nie káżdemu ſię widźieć zeydźie. CzechEp 330.
Fraza: »patrzą oczy« (1): Póki to niebo ſtá lat nie przetoczy/ Niech cnéy oyczyzny pátrzą ná ćię oczy PudłFr 59.
α. Widzieć, oglądać Boga, świętych po śmierci, tj. osiągnąć zbawienie, też stanąć na sąd ostateczny (27): RejAp 188v; RejPos 195v; ponieważ [święci] ná tego záwſze pátrzą/ w ktorym y przez ktorego y z ktorego ſą wſzyſtki rzecży. WujJud 183v; KarnNap E3; SkarJedn 273; SkarŻyw 121; Tá ieſt myśl oycá twégo/ ieſli o czym myśli/ Pátrząc ná ſczérą iſtność wiekuiſtéy myśli KochTarn 79; Wierzymy iż náſze ćiáło/ ná ſąd wſtánie záſię cáło/ ták ná Páná pátrzyć będźie/ gdy oſtátni on dźień przyidźie. ArtKanc M11, C18v; SiebRozmyśl K4v [2 r.]; Stąd idźie gdy święći iuż ná Páná Bogá pátrzą/ wiedzą wſzytki ſpráwy náſze SkarKaz 635b, 119a, 549b.

patrzyć w kogo, w co (2): Niepatrzacz [lege: nie patrząc] w Niebieſką radoſcz Iakaz by to była Załoſċz RejKup dd8; GrzegŚm A4.

W charakterystycznych połączeniach: patrzyć na (Pana) Boga (5), na święte a nieskończone bostwo, na Pana, na (w) (niebieską) radość (2), na szczerą światłość, na wielmożność (majestatu) (2).

Zwrot: »oczywiście patrzyć« (1): Iż Stefan vmieráiąc/ á iákoby iuż w záchwyceniu nieiákim będąc/ á ná Chriſtuſá iuż ocżywiśćie pátrząc/ to mowił. CzechRozm 198.
W przen (10):
Zwrot: »patrzyć na oblicze (a. oblicżność) ([czyje(-ą) = boże(-ą)]), na twarz ([czyją = bożą], bożą)« [szyk zmienny] (5:5): PatKaz III 124v; ludzie prauego ſercża będą mieſzkać z oblicżim twoim. Patrząc nanie nawieki wiekow w niebieskiey chwale. WróbŻołt ſſ7v; ale radſſey przypraw nas ktemu: abychmy tam mogli patrzyc nałaskawe a miłe ſwięte oblicze twoye RejPs 71, 65; O świętych trzymáią/ iákoby ieſzcże w niebie nie byli/ á ná twarz Bożą nie pátrzili SkarJedn 343; ReszList 177; SiebRozmyśl L; SkarKaz 635a, b, 639b.
d. Być świadkiem jakichś wydarzeń, jakiejś sytuacji (173): Ten kámień ktorymći vkazał/ W ſámych drzwiách w łáźni leżał: Gdym tu przyſzedł ná tom pátrzył: Kożdy ſie oń w nogę zábił. BierEz D3v, Kv; a thak potrzeba nam vkazvye thakowich karacz zebi siie drvdzi na tho patrzacz [lege: patrząc] thego niedopvſczali LibLeg 10/56v, 10/60; RejJóz B2v, M6; SeklKat X3; MurzHist E2v, R2v, T; Gdy tedy przyſzedł do Galileiéi/ przyięligo Galileiczycy/ patrzywſzy na wſzyſtko/ co iedno w Hieruſalem w święto vczynił MurzNT Ioann 4/45; LubPs P2, P2v; GroicPorz h, gg2v; KrowObr 80, 212v; Iuż fáłſz/ zdrádá/ nieprawdá/ iuż ſie y kreẃ leie/ A namilſzy pan hetman pátrząc áż ſie śmieie. RejWiz 174, 95; Leop Gen 21/16, Tob 13/20, Zach 12 arg; RejZwierz 24; BibRadz Gen 21/16; BielKron 58, 101v, 313, 334, 424v; OrzQuin N2; RejAp 78v; GórnDworz D5, D5v, M4, Mm; RejPos 44, 135v, 207v, 209; BielSat H2, [I4]; RejZwierc 77v; My tedy będąc w kąćie ſádu/ pátrzylichmy ná ten zły vcżynek. BudBib Dan 13/38, 1.Reg 2/32, 2.Mach 7/4; CzechRozm 246; KarnNap B; KochPs 31, 50, 101, 147, 151 (8); Pátrzyłá ná śmierć iego ſioſtrá tego Máryámná SkarŻyw 385, 28, 50, 63 [2 r.], 69, 113 (33); CzechEp 63; KochSz B4v; KochWz 142; ReszList 176; KochPieś 3, 14; ArtKanc R17v; GórnTroas 9, 46, 72; OrzJan 135; Y wſtąpili ná niebo w obłoku: y pátrzyli ná nie nieprzyiaćiele ich. WujNT Apoc 11/12, Ioann 2/23; SiebRozmyśl K3; radbych ná to zdrowie ważył/ ábych ná dobre ich [Polaków] y oyczyzny ich pátrzył. SkarKaz )(3, )(4v, 3a, b, 4a, 117a (12); VotSzl C; cześć y imię Páná wáſzego podłe y lekkie v was ieſt/ poki ná zgodę wáſzę nie pátrzę/ á roſterki miedzy wámi kwitną. SkarKazSej 671a, 658b, 665b, 705b; SapEpit B4; SzarzRyt A4.

patrzyć w co (1): iż to ieſzcże káżdy miał być błogoſłáwieńſzy/ co nie pátrząc ocżymá ſwemi w tho wielmożne Boſtwo iego/ mocnie vwierzył iemu RejPos 209.

patrzyć na co ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): Ośieł niegdy ná pſá pátrzył/ Iż śię cżęſto z pánem pieśćił BierEz M4v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (8); iż, że (5), gdy, kiedy (4), zaimek pytajny (3), zaimek względny (2)] (14): RejPs 93; MurzHist V2v; Oni tedy kthorzy ná to pátrzyli iáko ſie co działo z onym opętánym/ powiedzieli im wſzyſtko Leop Mar 5/16; KochZuz A3; BielKron 419v; ábowiem kto ná tho pátrzy kiedy kto ſobie w cżym dobrze pocżyna/ ták ſobie myſli/ kiedić temu ták to łatwie przichodzi/ muśić tho dobrze lepiey vmieć niż pokázuie GórnDworz Fv; RejPos 112, 209; RejZwierc 164v; Boleię pátrząc/ że depcą źli náukę twoię. KochPs 185; SkarŻyw 80, 251; GórnTroas 38; LatHar 726.

Ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję dopełnieniowego (2): RejAp 187; áby rázem łádowáć [szkuty] v káżdego Szpichlerzá/ ábyś nie pátrzył áno ćię od tylu mijáią GostGosp 94.

W przeciwstawieniu: »nie wiedzieć ... patrzyć« (1): rádzę niech nikt prętki do poſądzenia nie będzie/ nie tylo gdzie o pewney rzecży niewiemy: ále y wtym ná co ſami pátrzemy SkarŻyw 100.

Frazy: »jakobych na to patrzyła, że ...« = jestem pewna (1): Z drugiey ſtrony/ ieſli záſię k woli wam nie będę/ Iákobych ná to pátrzyłá/ że gárdłá pozbędę. KochZuz A3.

»ludzie patrzą (a. wiele (wielkość) ludzi patrzyło)« (3): kazał ſobie dáć koniá y zbroie/ wiedzion náprzeſtrone pole gdźie wielkość ludzi pátrzyło/ [...] potkał ſie z pierwſzym/ ktorego zwano Zámpſá BielKron 242v; SkarŻyw 372; SkarKaz 310a.

»na co samem patrzył (a. sam na to patrzył); jakobyś sam na to patrzył« (3;1): ktorzyć [ewangeliści] tho ták iáſnie przed ocży położyli/ nie inácżey iedno iákobyś ſam ná to pátrzył. RejPos 112v; SkarŻyw 30, 496; Tráfiło ſię w Sierádzu w Roku 1553. ná com [...] y ſam pátrzył/ iż [...] WerGośc 232.

»patrzą(-y) (a. mają patrzyć) wszyscy, wszy(s)tek świat« = vident omnes Vulg [szyk zmienny] (3:3): RejRozpr D2v; Gdyż wſzytek ſwiát nań [na króla] pátrząc/ káżdą ſpráwę iego/ Szácuie RejZwierz 21; OrzRozm P3v; vrádzili przyciągnąwſzy pod mury Troiáńſkie/ gdzyeby ná tho pátrzyli wſzyſcy/ zábić ſyná krolewſkiego Polidoruſá kámieńmi przed ocżymá wſzytkich Troiánow BielKron 57v; WujNT Act 9/35; SkarKaz 275b.

Zwroty: »blisko patrzyć« (1): Mniéy ſie boi/ kto bliſko pátrzy/ co ſie dźieie. GórnTroas 38.

»jaśnie patrzyć« (3): LubPs aa5; RejAp 27; O cżym iáwne ſwiádectwá mamy/ co ná to iáſnie pátrzyli/ Apoſtołow iego. RejPos 135v.

»jawnie patrzyć« [szyk zmienny] (3): Ná zginyenye ludzi złych yáwnye pátrzyć będzyeſz. LubPs K2v; RejAp 27; RejPos 166v.

»(jakoby) oczyma (swemi) patrzyć« [szyk zmienny] (8): á nic inego iedno vſtáwicznie vtrapion y łupion będźieſz. A pátrząc ná to oczymá ſwemi/ práwie oſzáleieſz [Et obstupesces eaquae videbunt oculi tui]. BibRadz Deut 28/34; RejAp 181; RejPos 9, 22, [105]v, 112, 196v, 209.

»oczywiście patrzyć« = na własne oczy widzieć (1): y cżemu o tym/ iákoby tám był comparens praeſentialiter y ná to ocżywiśćie pátrzył/ twierdźi [...]/ iż [...] CzechEp 177.

»z strony patrzyć« (1): kazalybiſczie ych [złoczyńców] poymacz y ych za tho ſkaracz zebi drudzi s ſtroni na tho patrącz [!] tego sye niedopvſczaly czinycz. LibLeg 11/91v.

Szereg: »słyszeć a patrzyć« (1): To Theoprobus ſłyſzał/ á my ná to pátrzem: iſz dziś iego klaſztor od Longobárdow zburzony zoſtał. SkarŻyw 251.
W przen (8):
Fraza: »oczy (oko) patrzą(-y)« [szyk zmienny] (8): LubPs aa5; RejAp 27; iżby ocży náſze nie pátrzyły ná tákie przyſzłe ſrogośći á okrućieńſtwá náſze/ ktore iuż widzimy przed ſobą RejPos 277, 207v, 208v; Wſzák tego Białogłowcy po nim doſwiádſzyli/ Ná co ocży poſtronnych y wáſze pátrzyły. PaprPan X4v; SkarŻyw 113; WysKaz 47.
Przen: Z podmiotem wyrażonym nazwą państwa, miasta (2): SkarJedn 90; Gdy tám nie co [św. Anzelmus] mieſzkał: wſzytká ſię go Anglia pátrząc ná pięknę [!] poſtępki iego/ rozmiłowáłá. SkarŻyw 334.
e. Doświadczać, przeżywać, doznawać (14): rádſzey mię zábiy ábych iuż dáley nie pátrzył ná ſwoy żal. BibRadz Num 11/15; BielKron 59v; RejAp 173; RejPos 100; RejZwierc 273; Lecz fortuná tobie Lepiéy ſłuży: bo pátrzyſz ná to/ coć ieſt miło PudłFr 58; bo na wzgardę swą, akomu się chce patrzyć. ActReg 158; gdy nietylo poćiechy nie ma/ ále ná zgubę domu ſwego pátrzy. SkarKaz 421a, 120a; SkarKazSej 707a.

W charakterystycznych połączeniach: patrzyć na okrucieństwo, na srogość (3), na śmierć, na wzgardę, na zgubę, na żal.

Zwroty: »z bliska patrzyć« (2): Z blizká ná ſmierć pátrzyć. SkarKaz 387b marg, 387b.

»z daleka patrzyć« (2): Bo z dáleká pátrząc nie poznamy go [nieprzyjaciela, tj. śmierci]/ iáki ieſt/ z iáką trwogą/ ſmutkiem y boleśćiámi przychodźi SkarKaz 387b, 387b.

W przen (1):
Fraza: »oczy patrzą« (1): ſnadz y oczy moie pátrząc zwątpiły o wſpomożeniv ſwem RejPs 130.
3. Myśleć o czymś, zastanawiać się, rozpatrywać, oceniać, wydawać sąd (też o tym, czego świadkiem się było); spectare Mącz, Modrz; videre Modrz, Vulg; considerare, intueri Vulg; cernere Mącz; introspicere Modrz [w tym: part praes act (104); w zdaniu warunkowym (7)] (272): Pátrząc dáley nálazłem y iną márność pod słońcem: Iedurny ſam ieſt cżłowiek/ á drugiego niema/ áni ſyná/ áni brátá Leop Eccle 4/7; RejZwierc [213]v, 251v.

patrzyć kogo, czego (19): RejPos [203]v, 306; RejZwierc 192v; A wſzákoż ieſlibyś vſtáwicżnośći pożytku pátrzył/ dáleko więtſze y obfitſze pożytki przychodzą zſpráwiedliwośći/ niżli z woyny. ModrzBaz 137v; Odpráwiły ſię [tj. omówiliśmy] [...] obietnice ſtárego Teſtámentu [...]: patrzmyż też wypełnienia ich [...] w nowym. CzechEp 302, 235; PaprUp Kv; WujNT Act 18/15. Cf patrzyć kogo z czego; czego czym; czego ze zdaniem przydawkowym orzekającym; »patrzyć końca«.

patrzyć kogo z czego (1): Ieśli świętych z piſmá zakonu nowego y przykłádow ich tylo pátrzyć mamy/ tedyć tylo dwu męcżenniku mieć y święćić będziem SkarŻyw A5v.

patrzyć czego czym [= sądzić na podstawie czegoś] (1): Słowom nie wierzyć/ ni wdźięcżney poſtáwie/ Skutkiem przyiaćioł pátrząc nie nádźieią. GrabowSet Y2.

patrzyć na kogo, na co (149): RejPs 187; RejRozpr K2; RejKup O; I patrząc na nędzę inſzych abo inſzy na naſzę rozżałowaliśię ſami śiebie MurzHist B2, I2, K3, V3, V3v; LubPs E marg; KrowObr 57, 98, 196v, 205; RejWiz 43, 116; Ze cżłowiek tho thylko widzi co ze wnątrz otworzyſthego ieſth/ ále Bog pátrzy ná ſerce. Leop 1.Reg 16/7; PAtrząc ná tę oſobę/ w tym mi możeſz wierzyć/ Ze tu cnotę/ vprzeymość/ może korcem mierzyć. RejZwierz 53v, 11, 22v; BibRadz I 16a marg, 2.Cor 4/18; OrzRozm F2, I3; BielKron 232v, 247; Mącz 31d, 151b, 404d; OrzQuin Kv; Prot D2v; RejAp 68, 128; pátrz w.m. ná ſpráwy niewieſcie/ á ná męſkie/ s tych poznaſz/ kto ma co nad kogo. GórnDworz X5v, B4v, Ee8, Mm4v; RejPos 49 [2 r.], 49v, 54v, 100v, 166v (17); Gdy tedy nám ękę [!] tego Páná pátrzyć będźieſz/ wſzyſtki cnoty w niéy náydźieſz BiałKat 91; KuczbKat 110, 225, 235, 305; RejZwierc 53, 57, 148v, 172v, 260, 261; BiałKaz B4v, I4; CzechRozm 91v; (nagł) Krezus Krol Lidiyſki. (–) PAtrząc ná ſwoie ſkárby ták rozumiał temu/ Zeby żaden ná ſwiecie nie miał zdołáć iemu. PaprPan [Hh5]v, F4, I4, P2; KarnNap ktv; ModrzBaz 102v; SkarJedn A2, 15, 39, 340; Serce mi kwitnie/ pełenem rádosći/ Pátrząc ná ſpráwy twéy wſzechmocnośći. KochPs 140, 130, 180; SkarŻyw A3 [2 r.], 32, 79 [2 r.], 91, 101 (13); KochTr 14; CzechEp 19, 302; KochJez B; ReszList 157; WisznTr 24; BielSjem 13; PudłFr 57; ArtKanc E4, G17; na [!] rżeczy prżyſzłe rżadko kto pátrży/ y onym zábiega. GórnRozm K3v, Dv, Hv; PaprUp B; ActReg 109; GrochKal 12; OrzJan 75; WujNT 67, 1.Cor 10/18; WysKaz 47; A oſobliwie mam wielką poćiechę pracey tey moiey/ gdy pátrzę ná W.K.M. pobożność y boiaźń ku P. Bogu SkarKaz )(3v, )(3, )(3v, 3a, 245a, 277b (17); KlonFlis C4, E4; KlonWor ded **2v; (nagł) [Na śmierć Wojewodziny Sędomirskiej] Inſzy [napis] teyże. (–) Pátrząc ná twoie cnoty: á wzrok ku náſzemu Obrácáiąc wiekowi/ [...] Dźiwno nam/ iżeć vmrzeć kiedy dopuſzczono. SzarzRyt D. Cf patrzyć na kogo, na co ze zdaniem przydawkowym orzekającym; Ze zdaniem dopełnieniowym.

patrzyć w co [w tym: in aliquam rem (1)] (14): [...] pátrżąc in futura pericula, kthoreby ná nas przypáść mogły MycPrz II A; ModrzBaz 26v; SkarŻyw 596; WisznTr 24; ActReg 173; GrabowSet Y. Cf patrzyć w co ze zdaniem przydawkowym orzekającym; Ze zdaniem dopełnieniowym, »patrzyć jako we źwierciadło«.

patrzyć na czym [= stwierdzać coś na podstawie czegoś] (1): Nie młodyć [koń]/ y po zębiéchći znáć/ Przeſzłoć mu trzynaśćie lat/ mamli prawdę wyznáć/ Pátrzćie ſobie ná zębiéch. WyprPl B4v.

patrzyć po czym (1): Abowiem dotkni ſie iáko chczeſz/ pátrz po ſpráwach ludzkich ocżymá ſwymi kędy chceſz/ ieſliże tego iáwnie á iáſnie wſzędy nie doznaſz RejPos 247.

patrzyć na kogo, na co (7), czego (1), w co (1) ze zdaniem przydawkowym orzekającym [w tym: zaimek pytajny (5), jeśli ‘czy’ (4), jako ‘że’ (2)] (11): mogly vaſſ ſzyn nawaſſ patrzycz, anaſſ szyn theſz na naſſ, yakomy ſſwamy wdobrey przyaſſny myeſkamy LibLeg 7/41; a tak v m patrczie [!] y na poſladek yeſly ſye Turczi niepokvſchą y daley nad te granycze wzyacz y Camieniecz LibLeg 11/57v; MurzHist B; OrzRozm F2; Pátrzyć theż przyrodzenia/ ieſli gorący álbo źimny/ Wilki álbo ſuchy SienLek 46; BielSat Gv; SkarŻyw 22, 596; CzechEp 296; ArtKanc O3v; SkarKaz 83b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: na to (7), w to (5), na co (1); zaimek pytajny (46), jeśli(że), (za)li ‘czy’ (15), iż, że (11), jako ‘że’ (8)] (80): Rádzić to głupi dziáłáią/ Iż śię w nowinách kocháią. Nie pátrząc ieſli nowotna/ Ma im rzecż być pożytecżna BierEz O4v, I4v, Sv; Iako głupi ieſt ktoryby konia dla piękuoſci [!] iego kupił á nie patrzył pirwey Czo ieſt zacż BielŻyw 145, 44; RejKup M; MurzHist L3v; Abyſmy w zbawięniu naſzym nieroſpaczali/ [...] gdy na to patrzym że dlá pana Chriſtuſa nie tak wielé cierpiem MurzNT 96; KromRozm III Gv, H7; GliczKsiąż O6v, O7, O7v; KrowObr 98; Abych był ná nim ſkromił ty dziwne ſproſnośći/ Pá trząc [!] przecż ſie ták para w tákiey wſzetecżnośći. RejWiz 177v, 192; Y mogłby ſie tym cieſzyć/ pátrząc ná to káżdy/ Iáko cnotá wynosi/ ſwe kochánki záwżdy. RejZwierz 62, 105, 141v, 143; kożdy z nas oſobliwie pátrzy/ kto godnym ieſt być komu źięćiem OrzRozm P2v; BielKron 16v, 451; Mącz 122c, 495c; GórnDworz P2v, Bb2; RejPos 51, 306; BielSat C2v; RejZwierc 122, 124 [3 r.], 146v, [213]v, 239; BielSpr b3v; A pátrząc ná to tzłowiek iák ſie teras dźieie/ Iuż bátznemu káżdemu práwie ſerce mdleie WierKróc A3; WujJud 15; Ná co pátrząc Páweł Apoſtoł/ iż to ták wielem rzecżam piſmo święte imię Boże przycżyta: [...] przeto ták mowi. CzechRozm 8v, 54, 122; PaprPan Q4v; Potym też trzebá rádźić o ſpoſobie woyny/ á pátrzyć ieſliby ſię niewięcey nam z niey trzebá ſzkody bać niżli pożytku ſpodźiewáć. ModrzBaz 104v, 45, 116; SkarJedn 387; Oczko 15; KochPs 91; CzechEp 98, 128, 138, 235, 239, 279; CzechEpPOrz **; ReszPrz 30, 33, 36; ReszHoz 119; BielSjem 4; KochPieś 23; GórnRozm C2v, K3v; ActReg 172; LatHar 187; WujNT 821; SkarKaz 2a, 116a, 347b, 488b; VotSzl C3; CiekPotr 70; CzahTr C3v, I2; Pátrz do czego ćię wiodą niepewné rozumy. Pátrz co chceſz vczynić/ pátrz co wżdy zá przyczyny? GosłCast 34, 58; SkarKazSej 694a.

Ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję dopełnieniowego (1): A ty ſye żmi ná ſercu/ przeklęta zazdrośći. Pátrząc/ áno godnośći ſczęśćié vſługuie PudłFr 63.

Przysłowia: Patrz kończa w każdei rzecży RejJóz E4v marg; Dobrze mądrzy nauczaly Iż koncza patrzyċ kazaly. Tu na ſwieczie wkazdey ſprawie RejKup f5v; RejWiz kt; Cokolwiek cżyniſz mądrze cżyń/ á pátrz końcá. HistRzym 58, 58, 60; MycPrz II Bv. [Ogółem 7 r.]

Tecum habita Proverb. Pátrz ſam ná ſię ſámego. Mącz 151b.

Zwroty: »patrzyć daleko (dalej)« [szyk zmienny] (3): GórnDworz K3; Bo y dáleko bywaſz y dáleko pátrzyſz/ y tho wſzytko widziſz y rozumieſz/ co Ricerſki á poććiwy cżłowiek widzieć á rozumieć ma RejZwierc [282]; Co widząc Krol on mądry Sztephan/ poſtánowil wybráńce/ y wierżę że dobrem duchem/ lecz kto pátrży dáley/ śiłá złego z tych wybráńcow zá czáſem vrość może GórnRozm M.

»jaśniej patrzyć« (1): iáko to ſą wielkie y prawdziwe rzecży/ ktorych byſmy/ my Kátholicy/ ktorzy iáśniey ná ty Duchowne ſpráwy/ y táiemnice wiáry pátrzem/ mowić nie śmieli. SkarJedn 340.

[»jednym okiem patrzyć« = znać niedokładnie, pobieżnie: Boże práwo źle rozumieſz Xięże Vpominacżu/ á znáć że wnie tylko iednym okiem pátrzyſz. Respons C4.]

»patrzyć końca« [szyk zmienny] (8): Nizacż prawdy nie máiąc/ áni końcá pátrząc/ Do ktorego rzecży przyść zá ich rádą muſzą. KochOdpr C3. Cf Przysłowie.

»(jako(by)) przez palce, przez(e) mgłę, przez szpary (z daleka) patrzyć« = udawać, że się czegoś nie widzi, pobłażać, tolerować; quasi per caliginem cernere Mącz [szyk zmienny] (15:2:1): Kyedi theſz wdom yey przinyeſly dwu wylku acz rozumyala ze ye vkradli theda przed ſzią tho przeyrzala y gdi woythek parobek onym ye na Gorą ſchowal yakobi ono przeſz palcze patrzacz [lege: patrząc] thego dopuſzczila LibMal 1554/186; Pan w thákich rozniczach pátrzy iáko przezemgłę ná ludzkie ſpráwy. LubPs E marg; Convivere in re aliqua, Przes pálce pátrzić/ Widzieć yákoby nie bacząc. Mącz 63b, 31d; RejPos 49 [2 r.], 49v, 51, 54v, 197v (11); RejZwierc 260, 261; Ták długo Niemcy w Inflanćiech paſtwili ſię nád vbogą Szláchtą/ nád poddánemi/ [...] á Miſtrż Inflancki przez ſpáry ná to pátrżąc nie karał/ áż [...] GórnRozm Dv.

»pilnie (a. pilno, pilniej) patrzyć« = penitus introspicere Modrz [szyk zmienny] (8): BielŻyw 44; MurzHist V3v; RejWiz [A9]; ModrzBaz 26v; W coż pilniey pátrzyć? ná ludzkie przygody? Cży w właſne ſzkody? WisznTr 24; ArtKanc E4; GrabowSet Y; CiekPotr 70.

»z rejestru patrzyć« (1): Przywileie powieśmy ná kołku/ A ty wedle páná śiądź/ páchołku. Tám dobra myſl nigdy nie poſtoi/ Gdźie z reyeſtru pátrza [!] co przyſtoi KochPieś 23.

»patrzyć rozumem« (1): Iáko ſtárzy/ iż poſpolicie ſą mędrſzy niż młodzi/ powſcięgliwſzy/ dáley páthrzą rozumem GórnDworz K3.

»patrzyć z drugiej, z jednej strony« [szyk zmienny] (2:1): CzechEp 128; Ale záś pátrż z drugiey ſtrony/ kto Krolá ſkarże/ kiedy co źle vczyni? GórnRozm C2v; SkarKaz 347a.

»patrzyć przez szpary, [przez skałubę]« = być uważnym, wymagającym, bacznie przyglądać się i wyciągać wnioski (1): Licż pieniądze od ſzáty/ pátrz pilno przes ſpáry. Ieſli ſpełná włożono ony drugie cwykle BielSat C2v; [A ty, panie Polaku, patrz na pana przez skałubę, któregoś sobie obrał, [...] żeby [...] nie z pany Czechy, ale z tobą spólnie radził PismaPolit 365].

»patrzyć [w co] jako we źwierciadło« (2): RejZwierc [207]; W wſtydźie/ w pokorze/ w cnotách/ czyſtą záwżdy byłá. Pátrzćie/ proſzę w iéy [Maryi] ſpráwy/ iáko we źwiérćiádło SiebRozmyśl [M]v.

Szeregi: »nie patrzyć a nie obaczyć« (1): tzemu niepatrzicie ánieobatzitzie ſkod y krziwdi matky ſwey R:P: PaprUp Kv.

»patrzyć i oglądać« (1): o páſterzách y wodzách trzody Bożey/ wiedzieć káżdy/ y ná nie pátrzyć/ y wnich kośćioł Boży/ ktorego oni oſobę ná ſobie noſzą/ oglądáć może. SkarJedn 15.

»patrzyć a poznać« (1): Pátrz á poznay/ iáko gorzko ieſt/ iżeś opuśćiłá Páná Bogá twego SkarJedn 387.

»patrzyć i radzić się« (1): A tak yeſly maczie mocz teras yaka patrzczie y radzczie ſye LibLeg 11/57.

»(nie) patrzyć i (ani) rozumieć« [szyk 1:1] (2): A nic ony tego niebożątká nie pátrzą áni o tym rozumieią/ iż ſie Pan ſrodze poſmiewa á ná wielkiey piecży ma ty ſpráwy á poſtáwy ich. RejPos 306; ták Bog ſiebie rozumieiąc y ná ſię pátrząc rodźi inną perſonę/ to ieſt Słowo SkarKaz 485a.

»patrzyć i uważać« (1): Pátrzyć W.M. w to y dobrze to vważáć racżyż/ żeby rzecż tá końcá dobrego nie wzięłá [tj. że nie wzięłaby] CzechEpPOrz **.

W przen (14): ták iż y bez náuki rozum ludzki pátrząc ná dziełá rąk iego poznáć go zá Páná y Bogá ſwego może SkarŻyw A3; y przywiodł go [Piotra] Iędrzey do Páná Iezuſa. W ktorego iáko Bog práwy ſerce pátrząc: á widząc co było w Pietrze y co zniego być miáło/ ſłowem go onym przywitał SkarŻyw 596; ActReg 173.
Fraza: »oko (oczy) patrzy(-ą)« (5): RejZwierz 22v; Ocży niewierne/ niewiernie pátrzą RejPos 208v marg, 211v, 234v; Oko/ powiáda/ wiáry gdy ſię w ſercu cżyiem iáśnie oświeći na báranká Bożego / ſzcżerze pátrzy SkarŻyw 119.
Zwroty: »patrzyć oczyma cielesnymi« = kierować się rozumem w oparciu o doświadczenie zmysłowe [szyk zmienny] (4): RejAp 128; GórnDworz Mm4v; Słuchayże co niebożątká powiedáią/ ktorzy tylko cieleſnemi ocżymá pátrzyli ná ony ſwięthe obietnice Páná ſwego RejPos 230v, 209.

»cudzemi oczyma patrzyć« (2): wſzákże znać to po iych przekładźie/ iż cudzemi ocżymá pátrżyli. BudBib c2, b2.

»oczyma dusznemi patrzyć« (1): A iſz on rzekł: To ieſt ćiáło moie: nic wtym nie wątpmy/ ále wierzmy/ á ocżymá duſznemi ná to pátrzmy. SkarŻyw 91.

»otworzonymi oczyma patrzyć« (1): Ták otworzonymi ocżymá pátrzym ná chwałę Páńſką/ ktora w męce męcżeńnikow przeſzła ieſt/ ále w dzielnośći y ſkutkach/ obecna ieſt. SkarŻyw 567.

»patrzyć swymi oczyma« [szyk zmienny] (2): RejPos 247; Nalepiey on widzi/ kto ſwemi á nie cudzemi ocżymá pátrzy. BudBib b2.

a. Sądzić, mniemać, uważać za kogoś a. za coś, traktować jako kogoś [na kogo, na co] (10): Pátrzyſz ná ſędźiego/ mowi ten S. á nie pátrzyſz ná iednaczá. SkarKaz 4b.

patrzyć na kogo, na co jako na kogo, na co (6): ná ktorego [sędziego] by ludźie/ iáko Horácyus powiáda/ iáko ná Bogá pátrzyli GroicPorz b2; OrzRozm Q3; przetoż krom wątpienia pátrząc ná święte/ iáko náślicżny obraz Boży/ zámiłowánie Boſkie wſobie wzniećiż SkarŻyw A3, 112, 478; Teraz ná ſpráwy Boże pátrzym iáko ná rozebrány zegárek/ ná kołká y żelazká iego/ niewiedząc gdźie ſię co przydáć ma SkarKaz 4a.

patrzyć jako na kogo (1): Gdyć ná przykłádnych żywych páſterzách zeydzie/ do tychże ſie ácż iuż niewidomych á żywiących w Chryſtuſie/ vćiekay/ ták iáko ná żywe pátrz SkarŻyw A4.

patrzyć w kim na kogo ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): Dziwne to á wielkie rzecży ktore ten święty cżynił/ iakobyſmy wnim ná Moiżeſzá pátrzyli/ gdy wodę z ſkáły wywodził SkarŻyw 251.

4. Zwrócić szczególną uwagę, mieć na względzie, kierować się czymś; uważać za ważne, wyróżniać; a(d)spicere, videre Vulg, PolAnt; inspicere, respicere Vulg; suspicere PolAnt [w tym (nie dotyczy podgrup): z przeczeniem (120); part praes act (48)] (955):

patrzyć kogo, czego (85): Nie trzebáćiem mowy pátrzyć/ Ale dzieie mamy bácżyć BierEz N2v; BielŻyw 162; RejJóz C2v marg; RejKup ſ2; LubPs P3v; Nie pátrzymy rozumu/ nie pátrzymy cnoty RejWiz 47v; Pan poſtaw nie pátrzy iedno prawdy RejWiz Ddv, 48, 91v, 157 marg, 182 [2 r.], Dd; Leop Num 16/15; RejZwierz 12, 108; BielKron 33, 82; KochSat A3v; GórnDworz B5; A on im powiedał/ iż nicżego inſzego pátrzyć nie chciał/ iedno ſercá wiernego á pokornego RejPos 29, 29 [2 r.], 43, 46, 133v, 181 marg (24); BielSat D2v, Nv; RejZwierc 13, 186v, 214, 217v, 251v; BielSpr 63; Strum Pv; StryjWjaz C; CzechRozm 89v; Ale iż wiele ich ták mnimáią/ żeby w rozdawániu vrzędow/ pirwey pátrzyć miano śláchectwá/ ábo zacnośći domu/ niżli godnośći ModrzBaz [41], 17, 39, 61; BielSjem 37; (nagł) O COMIKACH DAVVNYCH [...] (-) [...] Właſnych ſłow, głádkiey mowy, y w żárćiech wdźięcznośći [...], Nie pátrząc piſáliśćie CiekPotrŚredz )?(4v; CzahTr F3v; SkarKazSej 693a; KlonFlis B4v. Cf patrzyć czego na kim; czego w kim, w czym; czego ze zdaniem przydawkowym orzekającym; Fraza, »czasu patrzyć«, »patrzyć czasu będącego«, »patrzyć pogody«.

patrzyć czego na kim [= u kogo] (1): Tak y na ludziech nie patrz ſzachowanego odzienia, ale pozrzy iaki ieſt tam wnątrz. BielŻyw 92.

patrzyć czego w kim, w czym (3): O wy co wieprzowi zaźrzyćie/ Vrodzenia w nim pátrzyćie BierEz S2; Słuchayże iákiey godnośći Apoſtołowie w tym pátrzyć kazáli/ roſkázuiąc áby obieráli tákie/ ktorzyby byli wierni/ dobrzy RejPos 23v; ModrzBaz 86.

patrzyć do czego (1): Nie pátrzmyſz do Indiy zachodnich álbo południowych/ ſkąd mamy drogie kámienie y perły GostGospSieb +3v.

patrzyć na kogo, na co (163): BierRaj 18v, 22v; nie trzebá ná twarz pátrzyć Ale rozum w mężu bacżyć BierEz E4v, B3, D2, M3v, N2; O naſſ mily ſtworzycielu/ nie patrz dzis na naſſe grzéchy OpecŻyw 129, 97v; PatKaz III 145v; TarDuch A2; WróbŻołt 10/8; RejPs 147v; RejKup Ov; MurzHist G4; MurzNT 51, 126, 131, Mar 12/14; KromRozm III F3v; GliczKsiąż P7; LubPs Z6 marg; GroicPorz fv; Nie pátrzę ia ták wiele ná ſlowá/ áni ná literę/ iáko wy pátrzyćie/ ále pátrzę ná rzetz KrowObr 204, 76, 189, 204 [2 r.], 242v; RejWiz 47v, 76, 91v, 97, 122v, 157, 169v; Leop 1.Reg 16/7, 4.Esdr 8/26, Eccli 35/15, Is 66 arg, Matth 22/16; OrzList d3v; OrzRozm P2v; Sędzye á Miſtrze będzyecie mieć nád ſobą/ [...] coby ſpráwiedliwie ſądzili/ nie pátrząc ná dáry/ zacność/ álbo przyiacielſtwo BielKron 44v, 65, 210, 315; OrzQuin G2v [3 r.], K2v; Dworzánin ná naymnieyſzą rzecż pátrzyć ma. GórnDworz I7v, Lv, L8v [2 r.], Q2v, V4, Hh6, Ll6; HistRzym 128; RejPos 56v marg, 170v, 181, 181v [2 r.], 202v (10); BiałKat 26 [2 r.], 93v; BielSat N4v; GrzegŚm 45; RejZwierc 19, 186v, 190v; WujJud 77 [2 r.], 114; WujJudConf 255v; BudBib Is 22/11; BudNT Act 10/35; StryjWjaz C; CzechRozm 35, 83v, 131, 227, 228v (8); SkarJedn 228, 357; O Panie/ iáko mnie wdźięczné ſą vſtáwy twoie [...]. Ná té pátrząc/ mijam śćiéſzki dáléko złośliwych KochPs 183; Bo święći ták táiemnie vmieráiący/ nie ná świecką ſłáwę v ludzi/ ále ná onego nieprzewrotnego ſędziego y ná odpłátę wiecżną pátrzyli. SkarŻyw 130, A5v, 252, 285, 598; CzechEp 5, 35 marg, 43, 51, 88 marg (8); KochPhaen 5; ReszList 154; WerGośc 213; PudłFr 76; GórnRozm F, G2; ZawJeft 41; ActReg 117 [2 r.]; Nie pátrz ná moie głupſtwo/ odwroć ocży ſwoie/ Od ſproſnośći moich GrabowSet K3, Dv, O4v, Q4; Chriſtus nie patrzy na krew, ale na zasługi. WujNT 84 marg, 147, 281, 742, Yyyyy; WysKaz )?(3v; SarnStat 465; SkarKaz 84a, 279b, 347a, 484b, 514b, 519a; CzahTr F4, H; SkarKazSej 670b, 690b, 694b; SzarzRyt B4v; SzarzRytJSzarz nlb 2v. Cf patrzyć na co w kim, w czym; na co ze zdaniem przydawkowym orzekającym; Ze zdaniem dopełnieniowym; »patrzyć na czas przyszły«.

patrzyć na co w kim, w czym (2): Są też y drudzy/ ktorzy tylko miłością y powolnośćią zięći/ ninacż inſzego niepátrzą w onym Pánie ktoremu przyſługuią KuczbKat 400; CzechEp 325.

patrzyć w co (4): Cnotá móy cél/ w który pátrzę/ y twoiá vſtáwá. KochPs 180; GostGospSieb +3v. Cf »patrzyć jako w cel«, »patrzyć jako we źwierciadło«.

patrzyć na co (2), czego (1) ze zdaniem przydawkowym orzekającym [w tym: iż (1), jako ‘że’ (1), zaimek pytajny (1)] (3): Tu pátrzy záwżdy pilnie Pan ſumnienia iego/ O cżym mu ſie myſl para nędzniká márnego. RejWiz 130v; SkarKaz 116b; Ná Wenecyą nie potrzebá pátrzyć/ iż ták długo/ to ieſt 1100. lat ſtoi. SkarKazSej 691a.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (13); zaimek względny (6), iż, że (5), jesli, li ‘czy’ (5), zaimek pytajny (3), aby (1)] (20): RejKup e4; RejWiz 60; bo tho ich [białychgłów] obycżay/ [...] iáko owce/ to cżynić/ co pirwſza vcżyniłá/ nie pátrzącz nic zleli/ dobrzeli GórnDworz N, G5v, S3, Ll6; RejZwierc 236; MycPrz II A3; Boć ná to pátrzyć nie trzebá/ iż też Iezus Chriſtus cżłowiekiem ieſt prawdźiwie. CzechRozm 210, 230v; ModrzBaz 86; Nie tylo ná to pátrząc co przed ocżymá ieſt/ ále słowá ſię teſz iego trzymaymy. SkarŻyw 91, A2, 51; iż ná to bárzo pátrzą cudzoźiemcy/ iáko ſię wy z ſobą/ y iáko z obczymi obchodźićie. GórnRozm B3v, B3, E3; ActReg 78; GórnTroas 50; ieden drugiego miey zá więtſzego y lepſzego/ nie pátrząc ná to co ty maſz/ ále co drugi ma. SkarKaz 83b.

W charakterystycznych połączeniach [o Bogu]: patrzyć ducha, niewinnej myśli, powinności, prawdy (2), (czystego, pokornego, prawdziwego, wiernego, uniżonego) serca (17), uczynkow (2); patrzyć na niskiego, na pokorne (3), na (dobre, pokorne, wierne) serce (6), na sirotkę, na ubogą wdowę, na uczynek (3), na umysł (2), na zasługi (2).

Fraza: »ty (wy) tego patrz(cie) (sami)« = to twoja sprawa, twój problem [szyk zmienny] (2): Zgrzeſzyłem/ wydawſzy kreẃ niewinną. Oni záś rzekli: A nam co do tego? ty tego pátrz. LatHar 697, 699.
Zwroty: »patrzyć jako w cel« (1): pátrz záwżdy iáko w cel w Krześćiáńſką powinność ſwoię RejZwierc 179.

»czasu patrzyć« [szyk zmienny] (9): BierEz E; Przed wſzitkimi twemi rzecżami cżaſu patrz BielŻyw 130; RejKup e2, e4v; BielKom E2; RejPos 317; BielSjem 29; BielRozm 17; á broná Pan roley/ bo ná bronie wſzyſtko należy/ ktorey trzebá tákiego cżáſu pátrzyć iáko náśiano. GostGosp 160.

»patrzyć na czas(y) przyszłe(-y); patrzyć czasu będącego« = kierować się myślą o przyszłości (2;1): Słuſzećiem to ná mądrego/ Pátrzyć cżáſu będącego. BierEz G; Lepſze ieſt dzyecię vbogie á mądre/ niżli krol ſtáry á głupi/ ktory nie pátrzy ná przyſzłe cżáſy. BielKron 80; RejZwierc 238v.

»z daleka patrzyć« (1): Vcżyniliśćie też row miedzy murámi/ ná wodę ſtáwu ſtárego/ á nie oglądáliśćie ſię ná ſprawcę iego/ y ná ſtworzyćielá iego zdaleká niepátrzyliśćie [non suspexistis]. BudBib Is 22/11.

»patrzyć pilnie (a. pilno)« [szyk zmienny] (3): RejKup e2; RejWiz 130v; bo ná thych [królów] ſpráwy/ pilniey Bog pátrzy GórnDworz Hh6.

»patrzyć pogody [= sprzyjającej okazji« [szyk zmienny] (3): Naprzot tego ſtrzec na ſrodzey Bys przedal iako nadrozey Ktemu czaſſy [!] á pogody Patrs pylno kupycz bes ſkody. RejKup e2; BielKom E2; BielSjem 29.

»patrzyć [w co] jako we źwierciadło« (1): iedno w zakon dufáć/ á pátrzyć weń iáko we źwierciádło. RejPos 166v.

Szereg: »dbać albo patrzyć« (1): ták dzis máło co dbáyą álbo pátrzą ná dobroć á cnotę. GliczKsiąż P7.
W przen (3): Abowiem ſprawiedliwy ieſt pan bog/ [...] bo na ſprawiedliwoſc patrzy oblicże iego. WróbŻołt 10/8.
Fraza: »oczy [czyje] patrzą« (2): RejPs 147v; czemu oczy twoié/ Niechcą ná vſtáwiczné pátrzyć prośby moié? ZawJeft 41.
Przen (7):

patrzyć kogo, czego (4): RejZwierc 178v, 236v; Aliśći z źimy láto: áliśći biéśiádá/ Która mieyſcá nie pátrzy/ z trunkiem chodźi rádá. PudłFr 64. Cf Zwrot.

patrzyć na co (2): Więc [śmierć] nie pátrzy ná ſtány áni ná młodośći/ Wſzytko záwżdy zá rowno v iey ſláchetnośći. RejWiz 87; cnotá nie pátrzy ná zapłátę iedno ná ſwoię przyſtoyność. SkarKazSej 670a.

Zwrot: »patrzyć czasow« (1): Iż nigdy ſpráwiedliwość nie ma pátrzyć cżáſow RejZwierc 43v.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy [czego] (1): Szyku nie pátrzą/ ſpołem ſie motáią/ Czarni ládágdzie/ y biali pádáią. KochSz B3v.
a. Brać z kogoś wzór, naśladować [w tym: na kogo, na co (19)] (20): RejRozpr I3v; bo pospolicie ludzie patrzą na przełożone, bo quales essent principes, tales reliquos cives esse solere Diar 71; OrzList c2v; BibRadz *2v; Ale ieſliże my ná proſtość przodkow náſzych pátrząc/ ich brodem w tey Exekucyey poydźiemy/ beśpiecznie do brzegu przebrniemy OrzRozm Iv; GórnDworz M5v; BiałKat 151; Nie pátrz ná ty kochánki w rzezánych kábaciech/ Ani też rády ſzukay w nabożnych práłaciech. PaprPan Bv; á mátki niech ná przykład tey mátki pátrzą. SkarŻyw 208, A4v, 132, 481; CzechEp 281; WujNT Hebr 12/2; PowodPr 80; VotSzl A2; KlonWor 28.

patrzyć czego (1): Wſzytek świát poſpolity pátrzy Krolá ſwego Obycżáiow/ trzyma śię wſzech poſtępkow iego. ModrzBaz 23.

W charakterystycznych połączeniach: patrzyć obyczajow; patrzyć na cnoty, na Jezusa (3), na męże doskonałe, na mistrza [= Jezusa], na pana (2), na Pana [= Jezusa], na przełożone, na przykład [czyj], na święte.

Zwrot: »pilnie patrzyć« (1): Przez ćirpliwość ſpieſzmy śie/ do boiu nam náznáczonégo/ pilnie pátrząc ná doſkonáłégo ſprawcę Wiáry náſzéy Iezuſá BiałKat 90v.
Szereg: »patrzyć i uczyć się« (1): iákoby rzekł: niechcę iedno zdzieći máłych przykład bráć/ ná męże doſkonáłe pátrzyć y znich ſie vcżyć nie będę. SkarŻyw A5.
b. Użycia w imp skierowane do odbiorcy (partnera dialogu, słuchacza, głównie zaś do czytelnika) stanowią sygnał skierowujący jego uwagę i podkreślający ważność przekazywanych treści lub pełnią funkcję nawiązania kontaktu z odbiorcą; często z dodatkowymi elementami znaczeniowymi: ‘pomyśl’, ‘zastanów się’, ‘wiedz’; adspicite, vide(te) Vulg, PolAnt [w tym: z rzeczownikiem w V (39); patrz (573), patrzcie (72), patrzmy (27), niech patrzy (1); z pt -ż(e) (130)] (673):

patrz kogo, czego (41): RejKup dd5; RejWiz 31v, 71v, 168v; RejFig Bb6; RejZwierz 62v, 104v [2 r.], 105; RejPos 253v; WujJud 262; BudBib Ier 2/31; Pátrzmy iuż ſámego tylko fundámentu od X.K. opiſánego CzechEp 230, 114; PudłFr 48; BielRozm 26 [2 r.]; Patrzcieſz tich przijaciol co ſie wam teras znowu doprzyazni wkraſc chca PaprUp G2v; Pátrz obyczáiu świeckich powinnych; ktorzy wielkie nabożeńſtwo/ [...] żárzliwość o religią y o chwałę Bożą/ máią zá ſzaleńſtwo. WujNT 136; WysKaz 30. Cf patrz czego na kim; czego w czym; kogo, czego ze zdaniem przydawkowym orzekającym; kogo, czego ze zdaniem luźno nawiązanym; Ze zdaniem dopełnieniowym.

patrz czego na kim (3): Tákże też tego [możności a chwały Boga] pátrz y ná Dánielu w onym dole miedzy ſrogie Lwy wſádzonym. RejZwierc 174, 174 [2 r.].

patrz czego w czym (1): KToby ſię chćiał przypátrzyć pilnie świátu temu/ Może go wnet przyrownáć kwiátu odmiennemu Ktory poránu telko ma máło pięknośći/ Iák ij vſcżknieſz w godźinę pátrz w nim odmiennośći. CzahTr C4.

patrz z czego (1): Kto ſwe poſty/ modlitwy/ y inne nabożeńſtwá/ nád zbáwienną potrzebę bliżniego przekłada/ pátrz z tego przykłádu/ iáko miłośći Bożey y bliżniego máło w ſobie ma. SkarŻyw 238.

patrz na kogo, na co (81): OpecŻyw [61]v; PatKaz III 129v; RejWiz 113; Pátrzże ná to cne panię/ tego Tęcżyńſkiego/ Stáre cnoty y ſpráwy/ znaydzyeſz w leciech iego. RejZwierz 61v, 51 [3 r.], 104v [2 r.]; BibRadz 1.Cor 10/18; BielKron 362v marg; Pátrzcie ná ptaſzki niebieſkie/ kthore nie ſieią áni żną/ [...] á Ociec wáſz niebieſki dawa im żywność ich. RejPos 217, 32v [2 r.]; RejZwierc 58v [2 r.], 220v, 243v; PAtrz ná ty dwie oſobie wychowánia cnego/ A cżegoś nie ieſt ſwiádom záraz doznaſz wſzego. PaprPan C2v; SkarJedn 297; Pátrz ná złośliwą zdrádę Arryuſzowę. SkarŻyw 389 marg, 173, [197], 243, 333 marg, 528 marg; KochDz 105; ReszPrz 32; GórnTroas 49; WujNT 2.Cor 10/7; CzahTr E4. Cf patrz na co jako na co; na kogo, na co ze zdaniem przydawkowym orzekającym; na kogo, na co ze zdaniem luźno nawiązanym; Ze zdaniem dopełnieniowym.

patrz na co jako na co [= że jest jak coś] (1): Pátrzćie ná bliſką ſąśiedzką źiemię Węgrow niegdy bogátych y możnych. Ná ono złote iábłko kroleſtwá ich/ iáko ná oblećiáły dom/ iáko ná dąb z ktorego liśćie opádły SkarKazSej 682b.

patrz w co (1): Ale to opuśćiwſzy/ pátrzmy y w ono co piſze fol. 226. mowiąc/ iż pan Chriſtus mieyſcem ogárniony nie był CzechEp 194.

patrz za kim (1): PAtrzże zá tym huſarzem/ ze łbem nápierzonym/ Właſnieby go mogł przezwáć/ nápoły ſzalonym. RejZwierz 139v.

patrz na kogo, na co (28), kogo, czego (12) ze zdaniem przydawkowym orzekającym [w tym: zaimek pytajny (19) – jak(o) ‘jak bardzo’ (13) –, jako ‘że’ (11), iż (6), jeśli ‘czy’ (4)] (40): OpecŻyw 72; OpecŻywPrzedm C3v; RejKup h7v; Pátrz ná tę ćichą wodkę co ták ſłábo płynie/ Iż wnet záſię natychmiaſt ſámá w zyemię ginie. RejWiz 35, 52v, 84, 149v, 153; Pátrz wiáry/ pátrz náuki/ pátrzże nabożeńſtwá/ Ieſli náwſzem nie naydzyeſz/ iáwnego ſzaleńſtwá. RejZwierz 104v, 126, 130; BielKron 80v; Pátrzćie ná ſwe chłopiętá iák ſprosnie wołáią Prot C2v; GórnDworz Ll5; RejPos 217, 248v; BielSat B3v; Pátrz záſię pogáńſkich krolow/ [...] cżym ſobie wyciężyli poddáne ſwoie. RejZwierc 45, 7 [2 r.], 52, 53, 65v, 70v (12); Pátrz dźiwney zdrády y chytrośći Kálwinowey/ iákoć ią dźiwnie kręći. WujJud 249v; PaprPan R3; Pátrz ná Lotrá iáko iedney godziny pokutuiąc/ z krzyżá do niebá wſtępuie. SkarŻyw 168, 414 marg; KochPieś 12; BielRozm 12, 28; GórnTroas 44; Pátrzćie ná przykłády świętych/ iáko w tey miłośći ku ludu ſwemu/ to ieſt Rzeczypoſp: gorący byli. SkarKazSej 667b, 667b, 682b.

patrz na kogo, na co (17), kogo, czego (4) ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję przydawkowego (21): pátrz tego łotrá ſzpetnego Iużći ięzyká długiego. BierEz B4v; OpecŻyw 65v; RejWiz 87; RejZwierz 106; GórnDworz Ee8v, Kk; RejPos 4v, 120v; Ale iuż pátrz ná ty proroki Heliaſze/ Awenyeliki: gánią chrzeſt máłych dźiatek BiałKat 261; BielSat D2v; pátrz ná białą głowę/ Gdy swſzetecżnieie wnet odmieni głowę. RejZwierc 220v, 16, 58v, 75, 159v, 231; Pátrz ná wyſoką mądrość Boſką: Piotrá obrał z rybołowſtwá/ á Páwła z tych co namioty robią. SkarŻyw 595; BielRozm 10; SkarKaz 384a; CzahTr E4; KlonFlis E2.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami : na to (4), tego (1); zaimek pytajny (288) – jaki ‘jak wielki’ (71), jak(o) ‘jak bardzo’ (46) –, jak(o) ‘że’ (103), iż, że (62), jes(t)li, li, by ‘czy’ (17)] (470): BierEz K3, Q3; Patrzcie tu ludzie roſkoſſni/ iakątz roſkoſs miál na tym ſwiecie krol niebieſki. OpecŻyw 102v, 11, 14, 15, 24, 26v (19); PatKaz II 63; PatKaz III 92; WróbŻołt C5v, K6v, Q3; A yeſli máło ná tym maſz/ pátrzże co ſam pan Kryſtus opowyedźyał. KromRozm I E2, Dv, G3v, I2v, M4; MurzNT Mar 4/24; KromRozm II g3v, o2; KromRozm III Ov, Q; DiarDop 111; BielKom D6, G3v; Ale wedle rozumu pátrz iáko iſtnośći/ Chociay ſą niewidome/ cżynią ſwe możnośći. RejWiz 112v, 30v, 37, 40 [3 r.], 49v, 50 (49); Leop Tob 13/6; RejFig Aav, Bb7, Cc2v, Dd7; RejZwierz 2, 2v, 4, 14v, 16v (24); BibRadz Luc 8/18; BielKron 81 [2 r.], 231, 244; GrzegRóżn Ov; KochSat A4; OrzQuin Aa2v; RejAp 8, 38v, 53v; pátrzmyſz iáki wnet niepożythek/ zá tym pożytkiem przyſzedł GórnDworz I, D5, F7v, O4, O4v, O5v (13); Pánie pátrz by [= czy] then tho święty ktorego ſzukáią nie był náſz pielgrzym HistRzym 125; A tu pátrz moy miły Krześćiáńſki cżłowiecże/ co thu Ewányeliſtá powieda RejPos 251, A2, 127v [5 r.], 166v, 227, [236] (16); Pátrzćie/ iżem ia ieſt ſam/ á niemáſz inſzégo Bogá nád mię BiałKat 3v, 73v, 148v, 196, 198v [2 r.]; Pátrz zaſie co koſztuie koſzulká Perłowa BielSat Dv, B3v, C3, C4v, D4v, H; A nákoniecz pátrz miedzy vcżćiwemi ſtany/ kto tylko iednego zdrádzi/ álbo ſie przećiwko iednemu niepoććiwie záchowa/ z iákim wſtidem á z iáką lekkoſcią tego vżywáć muśi. RejZwierc 37; A thák poććiwy cżłowiek pátrz/ ázali ſie nie ma ná co rozmyſláć/ ſłyſząc ták ſtráſzne á ohydne przypadki przyrodzenia ſwego? RejZwierc 68; Pátrz gdy poććiwy ſtoi przy cney prawdzye/ Ieſli w niey iny kto zły przymiot naydzye. RejZwierc 216v, 11v, 12v, [282], 29 [3 r.], 33v (137); BielSpr b2, 75v; WujJud 41, 42, 49, 65v, 85v (12); Pátrz cżytelniku że ſię tu [...] iáwnie znácży. Iż nie z Ebreyſkiego/ ale z Láćińſkiego przekładu [...] Brzeſcy tłumácże/ przekłádali. BudBib b2v, 1.Par 21/23; HistHel B; MycPrz II A4, Bv; Strum E4; BiałKaz I; BudNT Mar 13/1, Ii3v; CzechRozm 35, 73 marg, 75, 246v, **3v; SkarJedn 124 marg, 188 marg [2 r.], 250, 253, 307 marg (10); KochOdpr C3; Oczko 9v; Iam żártował: ále pátrzćie ná co mi ten żárt wyſzedł. SkarŻyw 126, 15, 91 [2 r.], 98, 118, 126 (34); MWilkHist B3v; StryjKron 230; CzechEp 38, 114, 181, 192, 279, 298, 299; NiemObr 109; KochFr 131; KlonŻal C2v, C3, C4; ReszPrz 5 [2 r.], 32, 56, 75; ReszList 180; WerGośc 262; BielSen 11; BielSjem 6, 12; Pátrz/ iáko ią nadobnie naturá ſtworzyłá/ Ze wſzytkę práwie głádkość przy niéy zoſtáwiłá. PudłFr 69, 70; ArtKanc B2v; BielRozm 13, 20, 23, 25, 32; KochProp 9, 13; PaprUp G3; ActReg 22; GórnTroas 28, 59 [2 r.], 62; GrabowSet T3; OrzJan 103; WyprPl Bv, C; LatHar 683 marg, 711; KołakCath C2v; Pátrz iákie beſpieczeńſtwo/ mądrość y náuká byłá S. Apoſtołow po przyięćiu Duchá S. WujNT 411, 44, 143, 216, Luc 8/18, s. 435 [3 r.] (13); WysKaz 45; SiebRozmyśl B, K4v; KlonKr D4v; SkarKaz 83b, 245a, 312b [2 r.], 385b, 456a (10); CiekPotr 66; GosłCast 69; SkarKazSej 666a, b, 677b, 678a, 680b [2 r.], 688a, 692a; KlonFlis C4; KlonWor **v; SzarzRyt D2v.

Ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję dopełnieniowego [w tym: bezspójnikowo (62) – zdanie niewspółrzędne z podrzędnum w antepozycji (43), zdanie pytajne (6) –, ali(ści), alić (3), ano (2)] (68): Pátrz/ młodość gdy podraſta/ nic ſwowolnieyſzego/ Nie może być ná ſwiecie RejWiz 89v; Pátrzże w nocy iednemu áno ſkrzynię łupią/ A drugie też odárto co ieździli s kupią. RejWiz 140, 15v, 43, 88, 111v, 113v (23); Iął figle vkázowáć/ y wziął wiązań ſiáná/ Pátrzcieſz pánowie brácia/ będzie wnet odmiáná. RejFig Cc3v, Bb6v; RejZwierz 106, 139; Pátrzcieſz brácia/ izali gdy kto wrzući naſienie pſzenicżne w ziemię záraz ſie vcżyni z niego ziárno. SarnUzn C2; RejPos 29, 227v; Bo pátrz pochwili álić mu leią ſyropy w gárdło RejZwierc 61v; Bo pátrz gdy kto komu pieniędzy pożycża/ tho mu bárzo dziękuią. RejZwierc 100v, 10, 20v, 44, 50v, 56v (28); BudBib Eccle 1/10, Ez 4/15; SkarŻyw 16; WerGośc 235; BielSjem 22; Ale pátrz/ owo Pirrhus rozgniewány bieży GórnTroas 66; Lecz pátrz: ánim obaczył/ gdychmy przeiecháli. WyprPl A4; KlonKr A4v.

Z określeniem kierunku (3): Pátrzże ná zachod ſłońcá kto też z námi ſiedzi/ Chociay ſą náſzy mili łáſkáwi ſąſiedzi. A obchodzą ſie z námi nadobnie pomiernie RejZwierc 246; BielSpr b2 [2 r.].

W połączeniu intensyfikującym (1): Pátrzayże á pátrz pilno/ wiele ſtanow á wiele narodow wzięło vpadek przez to ſwięte zyáwienie iego. RejPos 29.

W charakterystycznym połączeniu: patrz(cie) tu (33).

Połączenie: »patrz je(d)no« [szyk 7:1] (8): A patrz yedno tey potwory Gdzyſs [!] ſię vcżył tei pokory Złoził raczky ſchylił głowkę Aby miał pretka wymowkę RejKup dd5; BielSat C4v; RejZwierc 53, 70; MycPrz II A4; Pátrzże ieno iáka tu praca/ kiedy ktho co robi á nie doźrzy ſtátecznie. Strum E4; WerGośc 235; BielRozm 23.

Frazy: »patrzże po chwili« (1): Ledá o máłą krzywdę áli ſie wnet biją/ Pátrzże záſię pochwili áli z ſobą piją. BielSjem 22.

»patrz diable« [w funkcji wykrzyknienia] (1): Pan niewiádomie przyſzedł/ kołáce do domu/ Pátrz dyable pewnie náſzy/ nie vydą gomonu. RejFig Bb6v.

»patrz każdy« (4): RejZwierz 65; pátrz że káżdy godnili ſą/ áby ták byli wezwáni iáko ſie miánuią/ Bożogrobſkimi rycerzmi. BielKron 231; GórnDworz Gg; RejZwierc 55.

»kto ma oczy niech patrzy« (1): Lecż tu kto ma ocży niech pátrzy: Kto ma vſzy niech ſłucha: ieſliż ſię co o Bogu ſynu ſpoliſtnym przed tym będącym mowi/ á nie rácżey wſzytko zgołá o cżłowieku Meſyaſzu. CzechEp 298.

»patrz pilno (a. pilnie)« [szyk zmienny] (12): Patrz ſam pilnie Franciſzku miły/ tu virzyſz że wſzyſtki grzechy twoie/ w panu Chriſtuſie ſą ſkárané MurzHist G; RejWiz 128; RejZwierz 2; RejPos 227v; BiałKat 198v; A ták tu pilno pátrz co to ieſt/ á iáko tho ieſt wielka rzecż miłość poddánych przećiwko pánom ſwoim. RejZwierc 45, 41v, 98v, 102, 264v; CzechRozm 35; BielSjem 6.

Szeregi: »rozmyślaj a patrz« (1): Rozmyſlayże tu a patrz iako laſkawie ij ochotnie ſie w tym wezwaniu ijm [Jezus] vkazowál OpecŻyw 40.

»patrzmy i uważajmy« (1): A pátrzmy/ y vważaymy/ iáko ſię w tych ſłowiech Boſtwo Páná Chriſtuſowe opiſuie NiemObr 109.

»patrzcie a wiedzcie« (1): Pátrzćie ſynowie y narodowie ludzcy/ á wiedzćie: iż ſię żaden nie oſzukał ktory nádźieię w P. Bogu miał. SkarKaz 551a.

W przen (1):
Fraza: »patrz okiem serdecznym« (1): Patrz tu okiem ſerdecżnym/ iako ſie tam na oné górze korzy przed oytcem ſwym niebieſkim OpecŻyw 53v.
Przen (2):

patrz na co (1): LatHar 184 cf W połączeniu intensyfikującym.

W połączeniu intensyfikującym (1): O Duſzo moiá/ duſzo mizerna [...]: vważ złość twoię/ przeraź ſtráchem myśl twoię. Pátrz/ nędznico/ pátrz ná ſproſną złość twoię. LatHar 148.

α. W zwracaniu się do Boga z prośbą o zmiłowanie [ze zdaniem dopełnieniowym; w tym: zaimek pytajny (4), jako ‘że’ (1), że (1)] (6): TarDuch E2v; Vżiy nádemną litośći/ Boże nieogárnióny/ Pátrz/ w iákiéy niebeſpiecznośći Ieſtem dźiś połóżóny. KochPs 13; GrabowSet I2; PAtrz Pánie BOże moy iáko świát wſzytek pełny ieſt śideł pożądliwośći/ ktore nágotowano nogom moim. LatHar 589, 269 [2 r.].
5. Chcieć coś uzyskać, coś uczynić, starać się, dbać; videre Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz; quaerere Vulg; respicere PolAnt (324):

patrzyć czego (70): BielŻyw 139; Zawzdy ſwey ſlawy patrzą czudzey nie ruſzaią RejJóz H; RejWiz 93; Leop Ruth 3/10, Prov 28/17, Dan 6/4; Ale pewny przyiaciel/ dáry nie zruſzony/ Pátrzy iáko ſwey właſney/ przyiacielſkiey ſtrony. RejZwierz 36v, 31v, 62, 72, 92; Ty ſą słowá Epikurow kthorzy nic inſzego nie patrzą iedno roſkoſzy ſwey. BibRadz II 98b marg; BielKron 165v, 353v; OrzQuin V; SienLek 17; RejAp 141v; GórnDworz Ll2; RejPos 70v, 291v; RejZwierc 41, 97v; A (ktemu) pśi obżárliwi/ nie znáią náſycenia/ ſámi też páſterzowie nie vmieią (nic/ áni) rozumieią/ wſzytcy drog ſwoich pátrzą BudBib Is 56/11; ModrzBaz 3v; PudłFr [2]; StryjKron 255; BielRozm 8; ZawJeft 33; KlonWor 58. Cf patrzyć czego z czego; Ze zdaniem dopełnieniowym; Przysłowie, Zwroty.

patrzyć czego z czego [= kierować się czymś przy wyborze] (1): Nie z bogactw áni z ſláchectwá Trzebá pátrzyć pzryiaćielſtwá [!]. BierEz S2.

patrzyć na co (7): Ale chceſzli ty pociechy prawdziwey [...] vżyć/ tedy nie iedno maſz pátrzyć ná táką co tylko ſámo ciáło cieſzy RejZwierc 114v; ModrzBaz 68; SkarŻyw A3v; SkarKaz 610a; SkarKazSej 659a. Cf »patrzyć na pożytek, na prywaty«.

cum inf (3): opathrzmy [lege: o! patrzmy] dobrze czynycz nyetelko przed bogyem ale teſch przed ludzmy PatKaz III 148v; BielŻyw 44; lecż ieſli cżego inſzego wtem [rządzeniu państwem] więcey pátrzą/ to ieſt/ ábo bogáctwy/ ábo iákim inſzym ſzcżęśćiem/ zacność domu ábo narodu ſwego záchowáć/ tedy ie proſto zgołá Oligárchią zową. ModrzBaz 3v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (10), tam (1); (a)by, żeby (39), zaimek względny (3), jakoby ‘żeby’ (2), zaimek pytajny (2)] (46): BierEz C4, M4; RejWiz 88v; RejZwierz 142; Bydło więcey nieſzuka iedno aby tilo/ Tego ſamego patrząc/ co ieſt ciału miło. KochSat B4; RejPos 291v, 347v; Iákom y ſam doſwiádſzył y od ludzi ſłyſzę/ Ze mu nigdy tám pátrzyć nie dopuśći cnotá/ Coby zwáli pocżćiwi że tho zła robotá PaprPan Hv; ModrzBaz 10v, 29, 132; że ſye tego biorę Pátrzyć/ zkąd bym miéć mogł w ſwéy chudobie podporę. KochMarsz 154; ReszPrz 93; GórnRozm B2v, B3; Idź pátrz/ áby twé ſpráwy w domu ſye toczyły Porządnie ZawJeft 21.

~ patrz(cie), niech patrzy + (a)byś(cie) itp. = w funkcji imp czasownika będącego orzeczeniem zdania dopełnieniowego (30): By ćię przećiwnik nie wzgárdził Pátrz by mu ſie oſtro ſtáwił BierEz F4v, Ev, F4v [2 r.], G [2 r.], N3, Rv; FalZioł V 70, 104v, 114v; BielŻyw 15, 17, 35; KromRozm II l3v; GliczKsiąż M8; KrowObr 70v; Pátrćieſz tego ábyśćie wypełnili Cerymonie Leop Deut 11/31, Matth 18/10; BielKron 141; Mącz 478a; SienLek 4v, 12v; RejZwierc 236v; gdy przyidzieſz do Bawelá/ tedy pátrz żebyś cżytał wſzytkie te słowá. BudBib Ier 51/61; ModrzBaz 59; SkarŻyw 183, 429; PudłFr 13; WysKaz 48. ~

Przysłowie: Kto we żniwá pátrzy chłodu Náćierpi ſie źimie głodu BierEz Mv.
Zwroty: »pilnie (a. pilno) patrzyć« [szyk zmienny] (4): BierEz R2v; Káżdy też w ſpráwách ſwoich/ ma pilnie pátrzyć [diligenter respiciendum] ná ten ſpoſob żywotá w ktorem mieſzka ModrzBaz 68v, 10v; PudłFr 13.

»patrzyć pożytku, zysku, prywat; patrzyć na pożytek, na prywaty« = respicere ad avaritiam PolAnt [szyk zmienny] (9:2:1;1:1): Nie pátrzą dobrá poſpolitego/ Iedno pożytku ſwoiego. BierEz M3, I4, O2v; BielŻyw 65; KromRozm III M7; RejZwierz 36v; (nagł) Sługá dobry. (–) [...] Pátrzy páńſkich pożytkow/ á zbytek go mierźi. RejZwierz 118; RejPos 124; KuczbKat 345; iuż tu nie pátrzyć áni ná priwaty/ áni názbyth wielkich wcżáſow ſwoich. RejZwierc 41; BielSpr 46v; BudBib Is 56/11; CzechEp 51; Rzecżąpoſpolitą hándlowáć á ſobie z niey zyſku pátrzyć nietylko ieſt rzecż hániebna á ſzkáráda/ ále ieſth bezecna y niecnotliwa Phil Q3.

»patrzyć (co by było) swego, sam siebie, swej rzeczy« [szyk zmienny] (16:2:1): [gospodarz] Pilnieyći ſwey rzecży pátrzy/ Do káżdego kątá náźrzy BierEz R2v, M4; RejRozpr E, K3; RejKup h6v; KromRozm III F8v, H6v; RejWiz 76v, 109v; OrzRozm O3; Perge tu, Pátrz ty ſwego. Mącz 350d; RejZwierc 232, 233v; Drugdy mowił: Pátrzćie ſami ſiebie/ ay mm ſpráwom dayćie pokoy SkarŻyw 107, 461; KochSz B2v; ReszPrz 93; ActReg 53; ieden drugiego máiąc zá wyżſzego nád ſię: nie pátrząc káżdy ſwego [non quae sua sunt singuli considerantes]/ ále tego co ieſt drugich. WujNT Philipp 2/4.

W przen (2): Záchował też w ſtátecżnośći/ wzrok, by nie pátrzył márnośći. ArtKanc T6.
Fraza: »oko patrzy« (1): Serce zdrády nie myśliło/ Oko ná grzéch nie pátrzyło. KochMRot Bv.
Przen [na co] (2): Miłośierdźie świętych y ná potrzeby właſne ſwoie nie pátrzyło. SkarKaz 638b.
Zwrot: »na przyszłe (a. przeszłe) czasy patrzyć« (1): Státut káżdy ná przyſzłé czáſy pátrzy/ nie ná przeſzłé. SarnStat 49.
a. Szukać, wypatrywać; spectare JanStat [w tym: kogo, czego (45)] (54): A vmárli będą wſtáwáć/ Y ſwe ćiáłá znowotku bráć: Będą mieć wiele trudnośći/ Pátrząc wſzelki ſwoich kośći. BierEz C3v; Potim gdy [Epimenides] wſtał patrzył owiec domnimaiąc ſie aby trochę poſpał á gdyż ich nie nalazł, wyſzedł na pole BielŻyw 24, 67, 144, 165; a na nieſtrze chczą patrzicz yednego myeſcza zamkowy abo przecziw Orhyowy abo przeczyw Sorocze LibLeg 11/58; LubPs K2v; BielKron 16v; BielSpr 36v [3 r.], 37v; BudBib 1.Reg 26/16; Strum F4, I, I2; A on rozgniewány/ pátrząc kámieniá/ ábo cżego twárdego/ cżymby nań ćiſnął: nienálazſzy/ chleb ieden ná mule porwie/ y zgniewu ćiśnie nań SkarŻyw 98, 161; ZawJeft 31; Podkomorzy w gránicách naprzód y náde wſzyſtko ma pátrzyć przyrodzonéy gránice/ to ieſt potoczká, álbo rzéki miedzy dziedzictwy płynącéy SarnStat 466.

patrzyć u kogo (1): on patrząc v każdego od ſtarſſego aż do młodſſego nálazł kortzak w worze Beniáminowim HistJóz D2v.

patrzyć u kogo [= w czyim tekście] (1): Będących [rzeczy] mamy pátrzyć v Prorokow BielKron 333v.

patrzyć z czego [= skąd] (1): Yeſzcże gdy ná ślepe ſkáły powpadáią: Prożno ich żeglarze z brzegu pátrzyć máią. WisznTr 35.

patrzyć w czym [= w tekście] (1): naprzod potrzebá żebyś pátrzył mieyſcá w piśmie ś. podobnego onemu ktore maſz zapodeyrzáne. BudNT przedm c7.

patrzyć gdzie (8): BielŻyw 165; á niech będą rozeſláni ktorzyby pátrzyli po wſſech źiemicách dziewecżek ſlicżnych/ á pánien Leop Esth 2/3; RejFig Aa6v; KochSat A2v; Strum L2; Máło niżéy pochyły Orion ſye złożył [...]: á kto go przepátrzy/ Prózno znáku ná niebie świétnieyſzégo pátrzy. KochPhaen 13; wychodząc zoſtáwili pod máteracem kilkánaśćie ſet Dukatow/ tylko temu powiedźiawſzy co im ſłużył/ áby pátrzył w komorze ieſli co nie zginęło. ReszList 171; GórnTroas 45.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: zaimek pytajny (4), jesli, azaby ‘czy’ (3), aby (1)] (8): RejWiz 191 v; A gdy vyzrał z dáleka figowe drzewo/ ná ktorym było liśćie/ przyſzedł pátrzyć ázaby był co na nim nalazł BibRadz Mar 11/13; BielKron 248v, 441v; A Menelaus to tam, to sam by lew srogi Biegał, patrząc, gdzie przypadł Paris prędkonogi. KochMon 35; Bo y po nocy chodzą niektorzy nabożni ludźie pátrząc/ ieſlby kto álbo zábłądźił/ albo nie miał ſię gdźie podźieć ReszList 173, 171; ActReg 28.

Zwroty: »patrzyć sobie« [szyk zmienny] (9): MetrKor 34/134v, 40/813, 814; Domu ſobie pátrz inego/ Niżli ten moy przeſtrzeńſzego. BierEz P3v, H3, I2, M3, Pv, S3.

»patrzyć na wsze strony« (2): Iuż nie doieść/ nie dopić/ biegáć by ſzalony/ Aby co gdzye vłápić/ pátrząc ná wſze ſtrony RejWiz 191v; WisznTr 28.

Szereg: »patrzyć i (a) szukać« [szyk 2:1] (3): thedy then czlowyek yndzye zlodzyeya swego ma y bądzye wolyen szobye patrzycz a szukacz. MetrKor 34/134v; SkarJedn 386; SkarŻyw A5v.
W przen (1):
Zwrot: »patrzyć oczyma« (1): [łakomiec] Pátrzy ocżymá ſwymi cżłeká vbogyego/ Iákoby go pochłanął tu w proſtośći yego LubPs C2v.
Przen (1): Mowi Sálomon/ weyrzy/ złożywſzy iednę rzecż z drugą ábych nálazł rozumem/ ktorego ieſzcże pátrzy duſzá ma/ licżbę ludzi práwych BielKron 81.

patrzyć z czego [= w czym] (1): y v iednego ſtołu ś. náuki y ſákrámentow záśiádáć/ y z iedney ſzpiżárniey y ſkárbnice potrzeb y żywnośći ſwoiey pátrzyć roſkazał SkarKazSej 684a.

b. Doglądać, pilnować czegoś; dozorować [w tym: imp (5)] (18):

patrzyć czego (8): BielŻyw 84; RejWiz 98; Rozdział Wrotnych loſem/ ktorzy máią kthorych drzwi pátrzyć Leop 1.Par 26 arg; Mącz [274]b; Strum E3; niechby goſpodárſtwá pátrzył/ á cżeladkę wſzytkę w powinnośći ich zádźierżawał. ModrzBaz 36v; GostGosp 14. Cf patrzyć czego ze zdaniem przydawkowym orzekającym.

patrzyć na co (1): Goſpodarż dobry/ pátrżąc káżdy dźień ná rżeczy domowe ſwoie/ nágoſpodárſtwo/ ná budowánie/ záwżdy naydźie rżecz iaką/ ktorey popráwy potrżebá GórnRozm K.

patrzyć czego ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): Ieno ſpodku v Przekopy pátrz/ ábyć równo ſzedł. Strum I3.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: (a)by, żeby (5), zaimek pytajny (4), jesli ‘czy’ (1)] (10): Pátrz też by precż nie lano/ kiedy gárnce płocżą. RejZwierz 137; Strum H2v, I3v; Ale do tego trzebá ſług coby prawdę powiedáli/ y pátrzyli co ſie á iáko prowádźi. GostGosp 4, 8, 20, 132, 156; WujNT 1.Cor 16/10.

Zwrot: »pilnie (a. pilno) patrzyć« (2): Strum E3; A ma [urzędnik] rządnie rolą y gnoie ſpráwowáć/ y pilnie pátrzyć/ áby były rządnie cżynione/ á ná Wioſnę zpooráne y ſpráwione. GostGosp 8.
c. Mieć się na baczności, strzec się, pilnować się; vide(te) (vide(a)nt) Vulg, Mącz, Modrz; cave(te), intuemini Vulg [imp; (tego) (45); z zapowiednikiem „tego” (6); (a)by, żeby, iżby, jakoby nie] (49): MurzNT Matth 24/4; RejWiz 18v; Ale tego pátrzćie by lepak tá roſpuſtność wáſzá/ niebyłá zgorſſenim niemocnym. Leop 1.Cor 8/9, Ruth 3/14; Pátrzćie tedy/ dla Bogá żywego/ Pánowie śláchto/ aby dla was Rzecżpoſ. wielkiey ſzkody niewźięłá ModrzBaz 144v, 106; Pátrzćie áby was kto nie zwiodł. WujNT Matth 24/4, 9/30, s. 102, Mar 13/5, Luc 21/8, Act 13/40 (10); CiekPotr 76.

Ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję dopełnieniowego (3): Pátrz nie czyń tego WujNT Apoc 9/10 [idem (2)] s. 882, Apoc 22/9.

patrz(cie), niech patrzy + abyś(cie) itp. = w funkcji imp czasownika będącego orzeczeniem zdania dopełnieniowego (26): BielŻyw 105; Leop Deut 2/5, Apoc 22/9; BibRadz Apoc 22/9; Vide ne quid imprudens ruas, Pátrz ábyś yáko z nieobácznośći nie padł Mącz 361c; RejAp 157v; HistRzym 79; RejPos 3v; WujJud 31v, 114v; Otoś iuż zdrow/ pátrzże tego ábyś więcey nie grzeſzył WujJudConf 90; BudNT Apoc 19/10; Kto ſtoi/ niech pátrzy by nie vpadł. ModrzBaz 56, 58; pátrz żebyś onego koſzá coś w polu zoſtáwił/ nieruſzył SkarŻyw 325; LatHar 191; pátrćieſz ábyśćie ſię ſámi ſpołem nie poiedli. WujNT Gal 5/15, Matth 8/4, 18/10, 24/6, Mar 1/44, 1.Cor 10/12, Eph 5/15, 2.Ioann 8; CzahTr I3; Pátrz ábyś ſię w iedwabną ſzátę nie ſtroiłá. ZbylPrzyg B3.

Frazy: »patrz każdy« (1): pátrz káżdy áby wzgárdá wzywánia S. Bożych/ [...] oney w tobie gornośći znákiem nie byłá LatHar 329.

»patrzcie pilnie« (1): Pátrzćieſz tego pilnie [Videte ergo diligenter]/ ábyśćie niepowſtawáli przećiwko im. Leop Deut 2/5.

»patrzcie samych siebie« (1): Pátrzćie ſámych śiebie [Videte vosmetipsos]/ żebyśćie nie ſtráćili cośćie wyrobili WujNT 2.Ioann 8.

Szeregi: »patrzyć a chronić się« (1): Pátrzćie/ á chrońćie ſię [Videte et cavete] kwáſu Pháryzáyſkiego y kwáſu Herodowego. WujNT Mar 8/15.

»patrzyć a strzec się« (1): Pátrzćie/ á ſtrzeżćie ſię [Intuemini et cavete] kwáſu Pháryzeuſzow y Sáduceuſzow. WujNT Matth 16/6.

d. Czekać na coś, oczekiwać czegoś od kogoś, spodziewać się czegoś od kogoś, po czymś; exspectare Modrz (45): pátrzćie proſzę (was) gdy będzie dobrey myſli Amnon od winá/ á rzekę do was/ biyćie Amnoná á zábiyćie iy BudBib 2.Reg 13/28; Do ktorych mowi Pan: Wy pátrzćie á podnieśćie głowy ſwoie/ bo ſię odkupienie wáſze przybliża. SkarKaz 8a.

patrzyć czego (27): OrzQuin Q4v; HistRzym 12; RejPos 228v; RejZwierc 235v; Słów twych pátrząc/ y ratunku/ oczu mi nie zſtánie KochPs 184; ArtKanc M17; GrabowSet Yv; Ale iż [Leander] bárzo vfał ſwoiey śile/ Nie pátrząc wiátru y pogodney chwile/ Dał gárdło w wodźie nie doſtawſzy gruntu KlonFlis C3. Cf patrzyć czego u kogo; Zwroty.

patrzyć czego u kogo (3): mamy bacżyć/ iż ieſli Pan w ſercoch náſzych zakon nam nápiſał/ tedy go też tám v nas pátrzyć chce RejPos 181v. Cf »z ręku patrzyć«.

patrzyć na co (3): pátrzę ná twóy rátunk/ y ná twé rzeczenié. KochPs 186, 182; (nagł) WTORA CZESC. (–) O pośćie Moyzeſzá y Heliaſzá/ o roboćie w pokućie ś. pátrząc ná zapłátę SkarKaz 119a.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: zaimek pytajny (4), azaby, li ‘czy’(2)] (6): Swey krzywdy [zając] przed nią żáłował: Pátrząc ázaby śię tráfił/ Ktoby go od orłá wybáwił. BierEz H2v; BielKron 41; Pátrzył długo Ceſarz rychłoli ſię powáli y vmrze/ ále docżekáć ſię niemogł. SkarŻyw 408. Cf »patrzyć co dalej będzie«.

Zwroty: »patrzyć co (potym) dalej będzie« (3): KochTr 20; CzechEp *3; Mym zdaniem nie zle do czasu in dubio rzeczy zostawic apatrzyc codaley bedzię [!]. ActReg 98.

»patrzyć czasu« [szyk zmienny] (7): BielŻyw 147; BielKron 242v, 416; RejZwierc 110; BielSpr 71; Ieſt drugi co milcży á niema coby odpowiedział: á drugi ieſt ktory milcży pátrząc cżáſu [serens tempus aptum]. BibRadz Eccli 20/6; onę ſwoię myśl/ áby był mogł wykonáć/ pátrzył do tego cżáſu. SkarŻyw 478.

»jeden na drugiego patrzyć« = oczekiwać, że ten drugi to zrobi (1): ma ieden [urzędnik] drugiemu oznaymiáć y rátowáć potrzebami pewnemi do pożytku Páńſkiego: iedno nie do żywnośći/ boby ieden ná drugiego pátrzył/ á ſamby ſie nie ſtárał GostGosp 148.

»patrzyć końca, dokonania« (1:1): Piotr [...] wſzedſzy wnątrz ſiedział z oprawcámi pátrząc końcá [videre finem]. BudNT Matth 26/58; Nie chwalmyż nic pocżątku pátrzmy dokonánia PaprPan Ff.

»patrzyć pogody« = czekać na okazję (1): [nieprzyjaciele] pátrzą pogody/ Iákoby was pozbáwić do końcá świebody. KochZg A2v.

»z ręku (z ręki, z rąk), z garści patrzyć; na ręce patrzyć« [w tym: czyich (6); czego (6), od kogo (2), u kogo (2)] = oczekiwać czegoś od kogoś, zwłaszcza wsparcia [szyk zmienny] (8:1;1): RejJóz E6; RejKup bb5v; Iáko z gárśći kurcżątká odrobin pátrzymy/ Gdyż z iego [Boga] hoyney łáſki wſzyſcy tu żywiemy. RejWiz 52v; RejPos 184, 346; ModrzBaz 34v; SkarKaz 81b, 85b, 383b; Pátrząc z ręku od innego/ Chlebá żem iuż pozbył ſwego. CzahTr H4.

»patrzyć z ust [czyich]« [w tym: czego (2)] [szyk zmienny] (3): A teſz kápłáńſkie vſtá máią ſtrzec vmieiętnośći/ iáko p[a]n Bog przes Proroká mowi/ á zakonu máią pátrzyć z vſt iego KrowObr 108v; SkarŻyw 482, 491.

W przen (1):
Fraza: »oczy patrzą« (1): Serce czekáiąc vſtawa/ nádźieiá nie ſtánie/ Y oczy pátrząc vſtały na twóy rátunk/ pánie. KochPs 182.
Przen [czego w czym] (1): thylko to Pan ſobie zoſtáwić racżył iáko tho obiecał/ iż w ſercoch náſzych chce pátrzyć zakonu/ y wſzytkich ceremoniy ſwoich. RejPos 348v.
e. Dochodzić czegoś na kimś, domagać się czegoś, egzekwować, pociągać do odpowiedzialności za coś [w tym: kogo (1), czego (32) = odpowiedzialności za kogoś, za coś] (41):

patrzyć kogo [= kogoś czynić odpowiedzialnym] (8): RejZwierc 234; Bo gdy cżego nie doſtánie/ álbo gdy co nie ſporo bywa/ tedy nie Klucżniká pátrzą/ ále Vrzędniká. GostGosp 54; SarnStat 650; KlonWor 16, 18. Cf patrzyć kogo z czego; kogo o co; kogo gdzie.

patrzyć kogo z czego (1): wyſzedł Xiądz tym/ iż mię pátrżyć nie możeſz z ośiádłośći źiemſkiey/ bo iey nie mam GórnRozm G2v.

patrzyć kogo o co (1): á ten żebrak [...] ieſli vmrze/ á kogo o iego zdrowie pátrzyć będą? SkarŻyw 141.

patrzyć czego u kogo (2): LibLeg 7/69; áby iuż nigdźie indźie nikt nie pátrzył téy czwartéy częśći z Arend dożywotnych y dożywoćia gołégo/ iedno v nas w ſkárbie náſzym SarnStat 103.

patrzyć kogo gdzie [= w jakim sądzie] (1): pátrż mię de perſona w moiem náleżnem duchownem práwie. GórnRozm G3.

patrzyć na kim, na czym (12): Iuż go [Beniamina] ia panie przymuie na opiekę ſobie Patrz go na mnię y na dzieciach iż gi wrocżę tobie RejJóz N7v; BielKron 64v; ActReg 7. Cf Frazy; »zapłaty patrzyć«.

Frazy: »patrz to na naszych garlech [ze zdaniem dopełnieniowym]« [w funkcji zapewnienia, gwarancji] (1): Patrz to na naſzych garlech iako my bacżemy Iż go [Beniamina] w wielkiey radoſći żaſię przynieſiemy RejJóz N5v.

»patrz tego na mnie« [w funkcji zapewnienia, gwarancji] = mihi crede, efficiam tibi, fient me vide, quiescas a. quiesce Mącz (5): libero te hac cura atque sollicitudine, Każeć [lege: każęć] dobrze ſpáć ná to/ Nieſtáray ſie nic o to/ Pátrz tego ná mnie. Mącz 73a, 115b, 221a, 341c, 494a.

Zwroty: bibl. »krwie [czyjej] patrzyć z ręku (z rąk) [czyich]« = pociągać kogoś do odpowiedzialności za czyjąś śmierć, karać [o Bogu] [szyk zmienny] (13): Bo was Pan ſtrożmi cżyni/ v ſtádá ſwoiego/ A z rąk wáſzych chce pátrzyć/ krwie z nich namnieyſzego. RejZwierz 109; RejAp 35v; RejPos 14, 20, 23v [2 r.], 123v, 275; RejZwierc 41, 186v, 225, 245v; A kreẃ niewinna woła/ pomſty żąda w niebie. Tu ſie obácż o Krolu/ ieśliże v ćiebie Z rąk twych Bog pátrzyć ich krwie przelaney nie będzie BielRozm 7.

»patrzyć [kogo, czego] z ręku (z rąk) [czyich]« = pociągać kogoś do odpowiedzialności, karać [szyk zmienny] (6): tych duſz ktore záwiedli ná potępienie/ będzie ich Bog ſtwoich ręku pátrzył BielKron 223v; RejAp 37; RejPos 123, 341, 346; WujJudConf 17v.

»zapłaty patrzyć [na czym]« (3): tha vyeſſ ktory ſląd zdadzą [...] ma ſzbye [lege: sobie] slyad viſlyedzicz do blyſchey wſy oſzyadli. A on zaplathi ma patricz na przerzeczenye [lege: przerzeczonej] wſſi, A thak wyeſſ ode wſzi yedna nadrugy zaplathi patrząncz. MetrKor 40/813, 40/813.

Szereg: »patrzyć a szukać« (1): thedy spraviedlyvoſczy kaze patrzycz a szvkacz v pana Markrabye. LibLeg 7/69.
6. Zajmować się czymś, realizować coś [w tym: kogo (1), czego (56)] (57): BierEz G3, Q4v; FalZioł V 49v; żadny owſzeyki y kxiąg y żony ſpołu patrzić niemoże BielŻyw 108; BielRozm 22; MurzNT 93v, 111; Niech ſie vcży álbo orze/ Albo pátrzyłá rzemioſłá/ By iáko bydlę nie roſłá BielKom E4; GliczKsiąż G7v, M4v; Zoná twoiá w mieśćie będzie nierządu pátrzyć Leop Am 7/17; RejZwierz 58; BibRadz Eccli 38/38[39]; rosſzykowawſzy ie ná woyſká ſwoie/ niektore ku ſtrzelbie/ drugie ku ćiſkániu kámienia s proc/ [...] ták iż każdy ſwego porucżeńſtwá pátrzył BielKron 88, 29, 280v, 403; Comessator, Który vżywa á bieſiad rad pátrzy/ Bieſiádownik/ Godownik. Mącz [100]a; Milito, Walczę/ Ieſtem żołnierzem/ żołnierſtwá patrzę. Mącz 221b; Pergere viam, Swey drógi pátrzić/ pochádzáć przed ſię. Mącz 492a, 144b, 182a, 200c, 201c, 228d (14); GórnDworz Aa7v; RejPos 74v; KuczbKat 320; Ludzie oni ták ſrodze przeſtráſzeni woleli ſie wężom bronić niżli bitwy pátrzić RejZwierc 163; mam w ſobie przyrodzone pożądliwośći/ otoż mogę ſkortácyey y cudzołoſtwá pátrzyć. CzechRozm 242v; ModrzBaz 31v; Calag 290b, 379b; SkarŻyw [237], 457; KochSz C3v; WerGośc 215; ArtKanc S4; GórnRozm F4 [2 r.]; Libidinor – Wſzeteczenſtwa patrzę. Calep 600a, 431a, 621b, 655b; GostGosp 28; Miáſto kśiąg/ ile baczę/ muśim pátrzyć woyny. WyprPl A2; SarnStat 240; GosłCast 45; KlonWor 41, 61.

W charakterystycznych połączeniach: patrzyć alchimijej, biesiad (4), bitwy, cudzołostwa (2), domostwa (2), drogi, dworu, gospodarstwa domowego, ksiąg (2), kufla, kupiectwa, kure(w)stwa (6), łotrostwa, myślistwa, nauki (2), nierządu (4), niestatkow, obchodu (miejskiego) (2), ogrodnych rzeczy, pijaństwa z obżarstwem, ponocki, poruczeństwa, powinności, pożytkow, roboty, rzeczy niepożytecznych, rzemiesła (4), skortacyjej, stanow rycerskich, urzędu (4), użytkow miejsckich, wojny, wszeteczeństwa (wszeteczności) (2), zbytkow (3), zwady, żołnierstwa, żony.

Zwrot: »patrzyć pilnie« (1): też onych czáſow dobrzy/ rządni/ á ſwyęći biſkupowye bywáli/ y pilnye vrzędu ſwego/ á nye czego inego pátrzyli KromRozm III I7v.
*** Dubium (1): nycz tak uyſoko nyeuczynyl 〚patrzy〛bog yako panną matką bozą PatKaz III 116v.

Synonimy: 2., 3., 4., 5.b., c. baczyć; 2., 3. obaczać, oględać; 2., 5.b. oględować; 2. przebaczać, pozierać, widzieć; 4. oględać się, oględować się; 5.a. szukać; c. strzec się; d. czekać, oczekiwać; 6. zajmować się.

Formacje współrdzenne: patrzyć się, dopatrzyć, dopatrzyć się, napatrzyć się, opatrzyć, opatrzyć się, podpatrzyć, popatrzyć, przepatrzyć, przepatrzyć się, przypatrzyć, przypatrzyć się, rozpatrzyć, spatrzyć, spatrzyć się, upatrzyć, wpatrzyć się, wypatrzyć, wypatrzyć się, zapatrzyć się; patrzać, napatrzać się, opatrzać, opatrzać się, popatrzać, przepatrzać, przypatrzać się, spatrzać, upatrzać, wypatrzać, zapatrzać się; zopatrzyć; patrzywać, napatrzywać się, przypatrzywać się, wypatrzywać; dopatrować, opatrować, opatrować się, przepatrować, przypatrować, przypatrować się, upatrować, wypatrować; przepatrywać, przypatrywać się; przepatrzawać, przepatrzawać się, wypatrzawać; przepatrzować.

Cf PATRZĄCY, PATRZENIE, PATRZON

SBu, (KWysz)