1. Wcześniej niż, przedtem, uprzednio; prius Vulg, Mącz, Modrz, JanStat; primum Mącz, Modrz; ante Vulg; antea JanStat; in primis, olim MiechGlab [w tym: napierwej (27)] (2361): MetrKor 37/2v; Nie racży ſie ná mię gniewáć/ A chćiey mię pierwey wyſłucháć. BierEz F2, B2v, C2, D3v, D4v, E3 (13); OpecŻyw 24v, 63, 66v, 104v, 156, 181v; ForCnR E; pan bog stworzył czlouyeka, a pyeruey zyemyą PatKaz II 23v, 39v [2 r.]; czo maſz działać, rozeznay pierwey dobrze. FalZioł V 73v, I 32c, 62a, 87a, 110d, 145a (28); Gdy chceſz z domu wynidz, pirwey ſie rozmyſl czo maſz cżynić. BielŻyw 17, 8, 25, 44, 100, 145, 155; kto chce nieczo komu dać muſi to ſam pirwey mieć. GlabGad E2v, A7v, B4v, C3v, H7v, L4; MiechGlab 6, 67; A ktho by pyervey przyal then drugiego czekal. LibLeg 7/36, 7/36, 9/50v, 10/61v, 95, 11/57v (11); LibMal 1544/79v; SeklWyzn b3v, b4v; RejJóz A5v, F2v, K2, O3, Q3v; ZapWar 1545 nr 2646, 1548 nr 2668 [2 r.]; SeklKat D3v, G4, M [2 r.], N3, O4v, X4v; Wierz mi kotku iż bis pliwal Tam kędis pirwey niebiwal RejRozm 399; RejKup Gv, i7v, o2, o2v, q7, Tv, x6v; RejKupSekl a5, a7v; HistAl H7v; Teżći czáſem porządny ſlub z drugą byerze/ ktory pirwey ma żonę. KromRozm I C2, C2v, D2, I, L; MurzHist I4v; MurzNT 56, Matth 17/10, 11, Ioann 20/8; Swyęty Máthuſz odchodząc do Murzyńſkyey źyemye/ napirwey nápiſał żydom ich yęzykyem Ewányelią ktorą im zá vpominek zoſtáwił. KromRozm II cv, c4v, p3v [2 r.], x; KromRozm III G4v, H7v; Diar 34, 37, 38, 78, 81, 83, 93; BielKom D3v; GliczKsiąż H4v, H5v, H6, H6v, O2, O5v, Pv; W iákiem ieſth podziwieniu v niewiernych koſcioł Boży/ ktory chcąc zgłádzić ſámi pirwey zginą. LubPs N marg, I3; GroicPorz c3, f2, k4, mv, o2v (20); GroicPorzRej C3; KrowObr C4, 18v, 24, 24v, 27v (20); RejWiz A8v, 13, 22v, 27v, 33 (11); Leop Lev 1/7, 8/21, Deut 30/3, 2.Reg 19/43, 3.Reg 22/5 (14); UstPraw B2v, D3v, F2, G3v, H4; RejFig Aav, Aa6v, Bb2, Bb8v; RejZwierz 31, 46v; BibRadz *4v, *5, 2.Reg 19/43, Ez 10/11, Matth 17/11 (9); OrzRozm B3, E4v, F4, I4v, K2 (10); tá [Ceres] napirwey vkazáłá im ſpráwę około roley [...] nálázſzy zboże/ ktore ſie ſámo pirwey bez prace po troſze płodziło. BielKron 8v; [Ezdrasz] Zydy piſáć náucżył od prawey ſtrony do lewey/ bo pirwey piſáli od obu końcu BielKron 96v; SErgius wtory Papież rodem z Rzymá/ tego pirwey zwano Os porci/ to ieft świni pyſk BielKron 171, 8v, 9, 11, 16, 17 [2 r.] (104); Lecz wy nie wynálawſzy piérwéj nic lepſzego/ Niechcećie zgołá trzymáć porządku dawnégo. KochZg A4v; KwiatKsiąż O2v; Continuo abnegavit quae dixerat, Wnet záprzał k czemu ſie pierwey znał. Mącz 244d; Recognosco, Poznawam záś/ Roſpámiętam ſie/ Też przeglądam y popráwiam tego com pierwey piſał. Mącz 251a, 86a, 119a, 150c, 229d, 363d (9); nie naydźiećie tego nigdźie/ áby w którym Króleſkwie [!]/ záwadzáiąc Kácérze w Papieżá/ nie piérwéy w Krolá ſwégo záwádźili OrzQuin K4, T3, X3; Pirwey powiádáli że Sin był po wſzytki wieki widomy/ á Ociec nie. A wżdy iednák twirdzą/ że Syn nie znáiomy SarnUzn D3, Gv, H3v; Kiedy w ćięſzkiey niemocy z vſt śmierdźi/ á pierwey to niebyło: śmierć niedáleko. SienLek 22, a3, 13, 15v, 18v, 19 (19); RejAp 45, 62, 92, 116, 122v (15); ma Polſká tyle kſiąg ſwoim ięzykiem/ ile ſie ich pirwey nigdy nie náidowáło. GórnDworz A2; Komu może być miłe odpocżynienie/ ieſli pirwey nie vcżuł niewcżáſu s pracey? GórnDworz H8v, A2v, D6v, E3v, F5, F8 (22); HistRzym 29v, 55v, 66, 74v, 75v, 104, 119v; To byłá iáwna rzecż/ iż ſie Ian s. pirwey pocżął/ y pirwey ſie národził. RejPos 13, A4v, 12, 31v, 63, 68v [2 r.] (48); RejPosWiecz² 90v marg, 92v; RejPosWiecz³ 98, 98v; BiałKat 53v, 96, 101, 148v, 288v (9); BielSat C, C2v, G4v, L3, Nv (8); GrzegŚm A4, 51; KuczbKat 155, 315, 390; Y tám ſie był przypłáwił gdzie pirwey nie bywał. RejZwierc [28²], 2, 14, 22v, 24v, 27 (15); BielSpr 4v, 14, 15v, 19, 31v (12); WujJud 84v, 122, 204v, 246, 248; WujJudConf 14, 83v, 102; RejPosWstaw [41³]v, 44; Ieſliżeć Iudá przyćiągnąwſzy z woyſki ſwemi nád potok przepráwi ſię pierwey do nas/ tedyć mu nie wytrzymamy BudBib 1.Mach 5/40, 4.Esdr 7/9; Acżkolwiek ſie ták bárzo/ nagle nie kwápili/ Ale pirwey Prorokow/ ſwoich ſie rádzili. HistHel D2; Strum B3, C2, F3, Kv; BiałKaz C; BudNT Matth 17/10, 11, Mar 3/27, Ioann 10/40, 19/39, Gal 4/14; CzechRozm 2v, 28v [3 r.], 29 [2 r.], 29v, 32 [3 r.] (37); PaprPan Gg2; Decemviri byli w Rzimie (ácz pirwey w Grecij) nawyżſzi pánowie ModrzBaz 91 marg; pſzenice korzec przedawáią po 24. groſzy/ á pirwey przedawano po trzy złote. ModrzBaz 141 v, 2, 25 [2 r.], 25v, 26v, 27 (25); SkarJedn 7 [2 r.], 8 [2 r.], 10, 115, 156 (10); Chcąli nagrody/ niech ią sami pierwey cżynią KochOdpr B4; Oczko 15, 21v, 26v, 33, 36v, [40]; Pierwey mu [Maksymijan Lucyjanowi] wiele obiecował: Ale gdy ſię on z te^go śmiał: pogroził mu SkarŻyw 47, A3, 74, 100, 113, 125 (42); MWilkHist D; StryjKron 1, 31, 390, 406, 432 (11); ieſlibym to cżynił z nienawiśći [...] muśiałbym ſię pierwey ſam z ſynoſtwá Bożego wyzuć. CzechEp 8, *2v, 40, 53, 54, 55 [2 r.] (46); NiemObr 53 [2 r.], 54, 65, 134, 147; KochPhaen 7; ReszList 160, 174; Odpowiedźiał mu iuż inny z oney ſtrażey/ á nie ten co pierwey WerGośc 249, 216, 229; Abowiem mąż ieſt głową żony ſwey/ y pierwey ſtworzony/ nie dla żony/ ále żoná dla niego. WerKaz 289; Iákom pierwey vcżyłá/ dębinę ſtáwiayćie/ Co nahrubſza może być/ pod nią ſie chowayćie. BielSjem 41, 37, 38, 39; ArtKanc K19, N7; BielRozm 11, 15; GórnRozm A4, B2v, Gv, G4, H2v, I2, I4; PaprUp L2v, L3v; ZawJeft 8; ActReg 23, 40, 44, 46, 85 (9); Calep 75a; GostGosp 62, 144; GórnTroas 60; GrabowSet Q2; KochAp 5, 10; KochFrag 53; OrzJan 82; LatHar 189, 195, 258; [Św. Mateusz] będąc pierwey Celnikiem/ powołány od Páná sſtał ſię vczniem iego. WujNT przedm 41; Abowiem kto z was chcąc budowáć wieżę/ nie pierwey śiadſzy oblicza nakład/ ieſli ma czego potrzebá do wykonánia WujNT Luc 14/28, Matth 5/25, s. 21, 30, 32, Matth 8/21 (73); WysKaz 23, 29; JanNKarGórn Hv; SarnStat 5, 72, 75, 77, 117 (32); PowodPr 12, 18, 23; Iákobyſmy mogli ćiáłá ie^go pożywáć/ gdyby pierwey z ábite [!]/ to ieſt ofiárowáne nie było? SkarKaz 157b, 85b, 279a [3 r.], 347b [2 r.], 456a, 457a (12); Obacz ſie/ pátrz co czyniſz/ á piérwéy wzgárdzoną Przygárni GosłCast 58; SkarKazSej 664a, 674a; Byś drew do láſá (iák mowią v dworu) Abo więc ſzyſzek nie woźił do boru/ bo ich tám pierwey doſtátek obfity/ Lecż nie odbyty. KlonFlis E2v.

pierwej nad kogo, nad co (2): [Likurgus] vftháwił był práwá rządne mieſzcżánom Lácedemońſkim/ ktorzy w Grecyiey pierwey nád inne Greki naſproſznieyſzych praw y obycżáiow vżywali BielKron 272; Mącz 488c.

pirwej przed kim, przed czym (13): Podnoſzenie chlebá y kielichá wymyſlił y poſthánowił Honoryus trzeći/ przed kthorym było Papieżow pierwey ſto oſmdzieſiąt y ſſeść KrowObr 197, 21, 197, 197v [3 r.]; BielKron 46; BielSpr 53; [Bóg] wſzyſtko mogł. Mogł też y cżłowieká napierwey przed wſzyſtkimi rzecżámi z niſzcżego vcżynić CzechRozm 122v; ModrzBaz 23, 68; GostGosp 90; WujNT Act 13/24.

[ile] pierwej (3): Kozacy ktorzy przed Ceſarzem pierwey kilkim dni iádą [...] noſzą z ſobą w worecżkách mięſo drobne ſiekáne BielSpr 53; A choćiaſz trzydzieśći lat pierwey vmárł S. Wincenty: wſzákże ſześćią lat pierwey Bernárdyn S. kanonizowány ieſt. SkarŻyw 311.

Połączenia: »aż(e) (a. aż(e)by) pierwej« = nisi primum Modrz; nisi prius JanStat (10): Thrudno go [byka morskiego] zabić/ aże mu głowę pierwey muſi vciąć FalZioł IV 35c; BibRadz Mar 7/27; BielKron 65v; Sine ut primum ad me redeam, Day mi pokóy áż pirwey ſam k ſobie przidę. Mącz 395b; ModrzBaz 121v; StryjKron 215 [2 r.]; SarnStat 909, 1284; GrabPospR K3.

»pirwej ... aż gdy ... toż« (1): NEápolitáńſkie álbo Apuliyſkie kroleftwo tego cżáſu pocżęło być/ ktore pirwey pod tytułem Sycyliyſkiego kroleſtwá było/ áż gdy Robertus Gwiſkardus Sáráceny y Greki z niego wypędził/ [...] toż ie rozſzyrzył BielKron 180v.

»(a (i)) pierwej nie ... aż(e) (a. ażby)« = nec prius quam Vulg (8): BierEz 87; duſſa moia pirwéy niebędzie pocieſſona/ aż okiem moijm oglądám doſtoynoſtz iego żądliwą. OpecŻyw 163v, 98v; Leop 1.Reg 16/11; Mącz 349a; RejZwierc 22v; PudłFr 9; WujNT 470.

»nie (...) pierwej (...) aż(e) (a. ażby)« = non (a. nec) prius ... quam Modrz; non prius ... nisi prius JanStat (33): MurzNT 96; GroicPorz r3 [2 r.]; Leop Num 32/18; OrzRozm F3, F3v, S2v; BielKron 269v; nie piérwéy wołáć przeſtánę/ áż wżdy kiedy (iáko pies głodny) ſztukę iáką vchwycę. OrzQuin C2v, Lv, P3v; tey gry co ieſth zá pożythek powiem hnet ále nie pirwey/ áż ſie káżdy s powieſcią ſwoią odpráwi GórnDworz C6v, Hhv; KuczbKat 90; ModrzBaz 80v, 98v, 105; SkarJedn 260; Niechcę áni náwiedźić piérwéy ſwégo progu/ [...] Aż plác naydę/ boże móy/ twemu kośćiołowi KochPs 195; SkarŻyw 173; KochWz 140; PudłFr 45, 67; ArtKanc F6v; ActReg 122; WujNT 712, 716; w Conſtytuciách náſzych/ [...] ſkázuiemy: áby żaden nie był piérwéy powinien ku chowániu nowéy vſtáwy/ áżby [Quod nullus obligatus erit ... nisi JanStat 137] byłá przez obwołánié w Króleſtwie obiáśnioná. SarnStat 50; Ale nie piérwéy máią ſłucháć iego probáciiéy: áżby [nullatenus ... donec JanStat 649] Sędźiému trzy grzywny álbo kożuch kuni położył SarnStat 796, 85, 560, 795, 798.

»nie pierwej (...) aż(by) pierwej« (3): LibMal 1546/113v; O ſſalony wieſz że co ty ſieieſz/ nie będzie pierwey ożywiono áżby pierwey obumárło [non vivificatur, nisi prius moriatur]. Leop 1.Cor 15/36; OrzQuin K.

»nie (a. ani) ... aż(e) (a. aż(e)by (...) pierwej« = nec ... nisi (...) prius Modrz, JanStat, JanPrzyw; neque ... nisi prius Vulg; non ... nisi (prius) JanStat (111): MetrKor 34/268; Abowiem by ty był rozum miał/ W ſtudnią by był nie wſtępował: Ażeby pierwey opátrzył/ Kędyby záśię wyſkocżył. BierEz H3v; OpecŻyw 20v; [pszczoły] nigdy ſie zvla nie wyroią, aż gich krol pierwey wylęci FalZioł IV 27d, I 1b, V 34; BielŻyw 43; KłosAlg A4; RejPs 198v; SeklWyzn e4v; Diar 40; GroicPorz b2v; KrowObr 232v, 234v [2 r.]; y zyele y drzewo nie roście ná gorę/ Aż korzeń zácżnie pirwey w zyemi ſwą náturę. RejWiz 128; Leop 1.Reg 20/2, 3.Esdr 6/6; BibRadz I 141a marg; Obiecał Dawid wſzytko vcżynić/ ále to przydał/ áby przed oblicżność iego nie przychodził/ áżby mu pirwey Michol przywiodł żonę pirwſzą BielKron 69; Loktek ſam przedłużył ſwoię koronácyą/ áni ſie kſiążęćiem piſał Polſkim/ áżby doſtał pod nim pierwey tych dzierżaw ktore Wacſław w Polſzce poſiadł. BielKron 368; [lekarz] nie chćiał ſie z mieyſcá ruſzyć/ áż mu napierwey dano trzy ſtá złotych BielKron 403, 25, 97v, 196v, 141, 225 (17); GrzegRóżn A2; RejAp 78; HistRzym 18v, 35v, 64; RejPos 55v, 154, 158v, 245v, 266 (8); KuczbKat 90, 135; RejZwierc 13, 22v [3 r.], 89, 146v; BielSpr 4v; WujJud 176v, 241v, 264v; WujJudConf 223v; MycPrz II C4v; CzechRozm 97v, 165v, 247; bo ći ktorzi to w ſwey mocy máią/ niedawáliby nikomu żadnego beneficium/ áżby ſię pirwey ná to obowiązał [nemini darent, nisi eo nexu obligato]. ModrzBaz 139, 46v, 68, 112v, 137v; SkarŻyw 27; KochTr 12 [2 r.]; StryjKron 215 [2 r.], 782; CzechEp 155; NiemObr 158; Nie pij aż ći ſię piérwéy będźie chćiáło KochFr 10; ReszHoz 126; nie vczyni nic zbrodźień w Polſcze złego/ áż pierwey vpátrży w práwie dźiurę/ ktorą z oney zbrodnie wyniść ma/ ábo ſię prokuratorá porádźi. GórnRozm K2; GostGosp 102; Phil P4; OrzJan 57; wiele chorob ćieleſnych dla grzechow przychodzi: ktore nie mogą być vzdrowione/ áżby grzechy pierwey były odpuſzczone. WujNT 132, Luc 2/26, s. 287, Act 25/16, s. 470; SarnStat 50, 65, 66, 67, 93 (17); GrabPospR K3; PowodPr kt; CzahTr K4, L.

»pirwej (...) nie ... aliż« (3): od dziwiąté [!] godziny/ zaſię na modlitwę ſſla/ a pirweyſie modlitz nieprzeſtala/ aliż ſie iey aniol vkázál OpecŻyw 2v, 168v; Tu non absistes ea facere donec vapules, Ty tego pirwey nie przeſtánieſz czinić áliż kiyem weźmieſz. Mącz 396c.

»nie (...) pierwej ... aliż (a. ależby, a. aliżby)« = non prius ... quousque JanPrzyw (13): PatKaz III 147; KromRozm III C8, C8v [2 r.], G4v; OrzRozm M3v; Mącz 504b; Litwá k téy Vniéy niemoże inák piérwéy przydź/ áliżby Kśiądz wielki Litewſki vmorzył Práwo ſwoie Kśiążęcé OrzQuin Pv, A2, P2, P2v; SarnStat 12, 54.

»nie ... ależby (a. aliżby) pierwej« (2): BielŻyw 7; Ne quis frumentum de area tolleret, antequam cum Decumano pactus esset, Aby żaden żitá nie zwoźił áliżbyſie pierwey o dźieśięcinę s poborcą [...] zgodźił. Mącz 272a.

»nie ... pierwej ... dokąd nie« (1): Niemożeſz ſie pierwey ſtáwić nieprzyiáćielowi twemu/ dokąd [non ... donec] niezginie ten ktory ſie tą złośćią ſpługáwił. Leop Ios 7/13.

»(aż) pierwej ... (toż (więc), a, a tak, a tam, tedy) do- pir(k)o« = primum ... et tunc PolAnt; prius ... et tunc Vulg (46): FalZioł V 101v; BielŻyw 43; LibLeg 11/185v; DiarDop 108; kożdy tzłowiek po ſmierći/ muśi idz do tzyścá/ y tám ſie pierwey wytzyśćić/ álbo wyſmáżyć/ thoſz dopierko do Kroleſtwá niebieſkiego wnidz. KrowObr 75, 77v; SarnUzn F8; RejAp 165; porownáćby pirwey rzecży trzebá/ toż dopiro o tym mowić/ mali kto/ czo nád kogo GórnDworz V2v, Ff2v, Hh4 [2 r.]; iż nie może nikt wſtąpić w niebo [...] áż bywſzy pirwey z wiárą w niebie/ á przez Du⟨cha⟩ poznawſzy ſyná cżłowiecże^go/ tedj dopirko znim ma wſtąpić do niebá. RejPos 154, 170, 176v, 298; BudBib c4; Albo iáko kto może wniść wdom ſilnego y nacżynie iego rozchyćić/ iesliby pierwey nie związał ſilnego/ y dopiero [si non primum ... Et tunc] dom iego rozchwytawa? BudNT Matth 12/29; CzechRozm 33, 84; SkarJedn 7, 216; KochOdpr B2; Niech pierwey złoto będzie/ dopiero o ſchowániu iego myſlić muſzą. SkarŻyw 71, 134, 312, 363, 442; Ale ſię pierwey ſtárguiem Toż dopiero ważyć każem. MWilkHist C3; potrzebá mi pierwey/ wſzytkie inpedimenta/ zawády/ rumy/ chwaſty [...] odrzućić: á thák dopiero [...] budowánie záłożyć. CzechEp 103, 132, 223; NiemObr 147; GórnRozm F3v; Abo iáko może kto wnidź do domu mocarzowego/ y ſprzęt iego rozchwyćić: áżby pierwey związał mocarzá onego? toż więc dopiero [nisi prius ... Et tunc] dom iego ſplundruie. WujNT Matth 12/29, Mar 3/27; SarnStat 165, 543, 645, 772, 849, 1304; SkarKaz 122b [2 r.]; Muśićie pierwey to ćiáło zábić/ y tę koronę zgubić/ toż dopiero nową z nowemi ſtany tworzyć y budować. SkarKazSej 682b, 678b.

»dopiro ... pirwej« (1): [młodzi] ći dopiro tego nábywáią á ſzukáią/ cżegoś ty pirwey vżył RejZwierc 177.

»nie drzewiej ... aż(by) pierwej« (3): Nie drzewiey będę iadł aż pierwey [Non ... donec] odpráwię rzecz ſwoię BibRadz Gen 24/33; CzechRozm 182v; CzechEp 417.

»pierwej (...) (a, ale, i, lecz, też) (...) dziś (a. dzisia)« [szyk 21:5] (26): Pirweyś piyał gorzałkę/ dziś żuwkę gotuią RejWiz 60v, 93; [kraina Wiatka] pod Tátáry byłá pierwey y dźiś iey dzyerżą cżęść. BielKron 434; Byli pierwey Pruſowie ſtárzy z Lithwą iednego ięzyká/ iáko y Zmodź/ y Curowie/ ále máło ſobie rozumieią dźiś BielKron 436v, 275, 282, 284v, 292, 294 (14); KochSat B3; BielSat M4; HistLan D4; BielSpr 51, 66v; A dziś Tatarzyn ſtrzela tám dzikie Kobyły/ Gdzie pierwey mocne Zamki/ Więżę/ z Miáſty były. StryjKron 56; BielSjem 34; BielRozm 14, 18; Piérweyem záwżdy ſzeląg nád potrzebę chował: A dźiś y teném przepił KochFrag 40.

»jako (też), co, gdzie (i) pierwej« = sicut prius Vulg; ut semel et bis PolAnt; ut antea JanStat (94:11:1): BierEz Dv, G4v, K2; A przeto opuſciwſſy ié/ ſſedl zaſię potrzecié na toż mieſce gdzie ij pirwey OpecŻyw 100v, 65, 105v, 152, 175; FalZioł I 26d, IV 55d, V 21a, 21b, 22a, 33; LibLeg 11/64v, 88v, 141, 155v; Diar 97; BielKom D8; GliczKsiąż C6; LubPs V3v; GroicPorz nv, cc; KrowObr 20, 25; Leop 3.Reg 13/6; Czekay miłe kámienie/ aż ſie Pan zmiłuie/ [...] Iż cie záſię ná kupę/ iáko pirwey złoży RejZwierz 110; Boże day ábych był tákim iáko y pierwey/ y według onych czáſow [iuxta menses priores] gdy Bog ſtraż miał około mnie BibRadz Iob 29/2, Deut 1/46, Gal 4/9; BielKron 17v, 47, 120, 123, 171 (13); Excogitasti haec quaemamodum prius, Zmyśliłeś to yáko y pierwey. Mącz 340a; OrzQuin T2v; SienLek 24v, 147; RejAp 21, 21v; GórnDworz E8v, H6v, I6, O5, P6, Aa5v, Llv; GrzepGeom M2v; HistRzym 30, 62, 62v [2 r.], 113, 130v; RejZwierc 150v; WujJud 164v; BudBib Gen 41/21, 1.Mach 3/30; HistHel C4; w tych że domiech co y pirwey mieſzkáć będźiećie/ tęż źiemię robić/ [...] będźiećie ModrzBaz 48; SkarJedn 180, 208; SkarŻyw 68, 70 [2 r.], 75, 172, 188 (15); NiemObr 131; KochFr 133; KochPhaen 16; WerGośc 218; PudłFr 47; KochWr 31; ActReg 15; LatHar 693; WujNT 386, 440, 594; SarnStat 18, 186, 590, 854, 1109, 1238; GosłCast 14, 27, 28.

»(a) pirwej jeszcze; jeszcze pirwej« (2;1): BielKron 215; miałá Kámmá to ſzcżęście/ iż Sinorix dáć gárło ieſzcże pirwey niż oná/ muſiał GórnDworz Y7, V6.

»już (i) pierwej« (11): LibLeg 11/133v; OrzRozm C3v, I4v; Abowiem to w kazdey rzeczy doskonałośći wyborny rodzay ieſt/ yżebyſmy drugie vcżyli cżegoſmy ſię ſami iuſz pięrwey nauczyli. KwiatKsiąż L3; BiałKat 346; CzechRozm 156v, 250v; ActReg 5; GórnTroas 50; WujNT 123; PudłDydo A3v.

»pierwej ... (ale, tedy, to) już (więc)« (10): Więc ſie pocżęli vśmiecháć/ [...] Iż proſząc pierwey lekkiego/ Iuż chce brzemieniá ćięſzkiego. BierEz 9; [łotr] czo pirwey pothaiemnie łupieſtwa cżynił, iuż więc [prius ... tunc] iawnie pocął miaſtecka y miaſta naiezdzić y poſiadać. MiechGlab 65; SeklKat X3v [3 r.], X4; RejPos 351v; BudNT 1.Tim 1/13; WujNT 622, 669.

»już ... pierwej« (1): Mieſzek mu ſię też iuż bárzo ſkurcżyć muśi/ gdy iego indulty nie płácą/ y one iármárki vſtáły/ kiedy pirwey kupcżył Byſkupſtwy Arcybiſkupſtwy/ opáctwy NiemObr 161.

»pierwej (...) (a)niż(li) (a. niżeli, a. niżliby, a. niżlić)« = priusquam (a. prius quam) Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat; antequam Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat; ante Vulg; prius Mącz; prius ... antequam JanStat (570): ZapWar 1520 nr 2243; BierEz D4v, L2v, Q2, Sv, S2v; OpecŻyw 20 [2 r.], 21v, 26v, 48, 65 (18); PatKaz II 23v, 24, 24v, 25, 25v (12); PatKaz III 93v, 95v, 98v; FalZioł I 69a, 140a, III 39c, IV 52a, c, V 65; BielŻyw 15, 30, 63, 102, 109, 153; Cżemu przednie zęby pirwey roſtą niż trzonowe. GlabGad C3v, I4v, K4 [2 r.]; pani Wolfowa vmarla pierwei nyzli mąz iey MetrKor 59/76; WróbŻołt 118/67; RejPs 131; LibLeg 11/186; LibMal 1548/141; SeklKat O, T3v, V4v; RejKup g2; MurzHist C3, Mv; MurzNT 66, Ioann 13/19; Diar 25, 57; DiarDop 118; BielKom C4, G6; GliczKsiąż H5v, H6, I4v, L8; LubPs P marg, Q4, T6, dd; GroicPorz p4, r3, cc4v, gg3v, ii3v, ll3v; pierwey Piotr Swięty był w Rzymie Papieżem/ á niſſli Páweł Swięthy przyiechał do Rzymá KrowObr 21, 21v, 25, 55v, 59 (10); RejWiz 58v; Leop Gen 41/50, 4.Reg 16/11, 4.Esdr 8/20, Iob 8/12, Ps 38/14 (20); OrzList i, i2; UstPraw G4v; Pánie Ktory wſzytko wieſz/ y pirwey niżli ſie co sſtánie KochZuz A4v; RejFig Cc4; RejZwierz 23; Porodźiła pierwey niż záboláłá/ pierwey niż ią ogárnęłá boleść [Antequam parturiret peperit, antequam veniret dolor ei] porodźiłá meſzczyżnę. BibRadz Is 66/7; Y vmárł Arán pierwey niż Tare [coram Terach] oćiec ie^go BibRadz Gen 11/27, Gen 2/5, I 2a marg, 7a marg, Gen 19/4, 27/33 (18); OrzRozm D, E4v, G3, G4, L3v, N3, T4v; BielKron 14 [2 r.], 16v, 17v, 28, 30 (58); Dictio citius, Pirwey niźli mogł wyrzec/ To yeſt/ ták skoro. Mącz 86c, 53b, 54d, 63d, 156d, 194d (14); nie tárga ſye nikt nigdy przy Synie ná Oycá/ piérwéy á niżli wzgárdźi Synem. OrzQuin D3v, E4v, H2v, H3, L2, L4v (11); Prot E [3 r.]; SarnUzn A4v; SienLek 14v; RejAp 29v; GórnDworz G8v, H2v, I6, K2v, N8 (12); HistRzym 19, 30, 77, 81, 82 (9); RejPos 33v, 86, 101v, 132v, 141 (8); RejPosWiecz³ 98v [2 r.]; BiałKat 248v, 296, 318v [3 r.], 326; Napierwey mu niż komu/ chlebá nie doſtánie BielSat D4v, D4, L3v, M4, N2v; KuczbKat 35, 370; RejZwierc 60v, 97v [2 r.], 237v [2 r.]; BielSpr 7v, 56; WujJud 66v, 76, 96v; WujJudConf 118v; RejPosRozpr cv; RejPosWstaw 21v, [41³]; BudBib Gen 48/5, Tob 14/16, Sap 2/8, Dan 13/42, Iob 15/7, I 369a marg, Soph 2/2; MycPrz II B3; Strum E2v [2 r.], E3v; BiałKaz C4; BudNT Luc 2/21, Act 2/20, 23/15, Hebr 11/10 [5]; CzechRozm 29v [3 r.], 30v, 31v [2 r.], 32, 33 (23); ModrzBaz 12 [3 r.], 18, 21, 25v [2 r.], 28 (21); SkarJedn A7v, 6, 8, 11 [3 r.], 74 (13); Oczko 2; KochPs 85, 132, 136; SkarŻyw 36, 46, 69, 152, 168 (10); A piérwéy świát záginie/ Niż ty wzgárdźiſz pokornym KochTr 19, 10, 21, 25; MWilkHist B2, F4; StryjKron 195, 612; CzechEp 11, 15, 22, 50, 67 (15); KochJez A2; NiemObr 144; KochFr 128; KochMarsz 155; WerGośc 249; BielSjem 26, 38; Pierwéy niż pleśnią piękna twarz przypádnie/ [...] Niechay mię wilcy pożrą w téy głádkośći KochPieś 8, 19; KochSob 58; ArtKanc G12; BielRozm 30, 32; GórnRozm D3 [2 r.], F2v, H, H4v, I4 marg, L3; PaprUp E2v; ActReg 48; GostGosp 68, 70, 94, 112, 148, 160; GostGospPon 170; Ták y ten zaſługuie mierźiącżkę/ [...] ktory cżáſu niebeſpiecżeńſtwá R. Poſpolitey/ pirwey o ſwoim dobrym/ niż o poſpolitym/ obmyſlawa y rádzi. Phil B2, D, E3; GórnTroas 10; GrabowSet G2v, S3; OrzJan 10, 83, 85; LatHar 4, 6, 142, 189, 245 (10); RybGęśli B3 [2 r.]; WujNT Matth 1/18, s. 4 [2 r.], Matth 6/8, s. 43, 90 (56); WysKaz 2 [2 r.], 14, 15, 17, 19 (8); SarnStat 11, 75, 122, 235, 256 (21); SiebRozmyśl C4; PowodPr 23, 80; SkarKaz )(4, 421a [4 r.], 457b [2 r.], 486a, 518b [2 r.], Ooood; Piérwéy kámienie w złoto będą obróconé/ Niż piſmá iego [Kochanowskiego] v nas będą wypłonioné. GosłCast 10; SkarKazSej 679a, 703b; KlonFlis Bv; Przeto gory wyſokie pierwey págorkámi Stáną; á págorki zaś wielkimi gorámi. Pierwey byſtra Simois rzeká wſpák popłynie/ [...] Pierwey krzemienie twárde wodámi ſtopnieie/ [...] Niźli ſławá twa doydźie wieku śmiertelnego. SapEpit [B2]–[B2]v; KlonWor 2, 15, 33, 65, 68, 76; A bodayby mię ziemiá tá pirwey pożárłá/ [...] Niżlibych ia przyſięgę/ s wſtydem zgwalcić [!] miáiá PudłDydo A3v, B3v; SzarzRyt C2.

»pirwej niż (a. niżli)« [z dokładniejszym określeniem czasu [w tym: pierwej niż kur zapoje (17), niż słońce zajdzie, niżli na jutrznią dzwoniono, niż rok wynidzie; przede dwiema laty pirwej niż]] = antequam, prius quam (a. priusquam) PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (22): OpecŻyw 113; [Seneka] przededwiema laty pirwej niż S. Piotr á S. Paueł od Nerona byli zabici, koronę męcżenſką przyiął. BielŻyw 145; MurzNT Matth 26/75; tey nocy/ pierwey niżli Kur zápoie/ trzykroć ſie mnie záprzyſz. Leop Matth 26/34, Mar 14/30, Luc 22/61; Dawid przyſiągł temi ſłowy/ Ták mi niechay Bog pomagá/ iż nie będę iadł by namniey pierwey niż ſłońce zaydźie. BibRadz 2.Reg 3/35, Mar 14/30; BudNT Mar 14/72; SkarŻyw 161; ArtKanc D12v; LatHar 696, 706, 710, 721; WujNT Matth 26/34, 75, Mar 14/30, 72, Luc 22/61; poſtánawiamy, áby [...] bráćia piérwéy niż rok po śmiérći oycowſkiéy wynidźie/ byli powinni [...] náznáczyć poſági według zdánia/ y ſumniénia ſwégo. SarnStat 590 [idem] 635.

»niż(li) pierwej« [po stopniu wyższym przymiotnika lub przysłówka] (47): OpecŻyw 118, 130; MetrKor 46/46v; FalZioł V 111v; LibLeg 10/152v; RejPs 46; RejKup m6, p4; DiarDop 112; GroicPorz ii3; BibRadz II 90c marg; [Kazimierz] z lepſzą opatrznośćią ſobie pocżynał niż iego bráćia pierwey BielKron 356v, kt, 27v, 30v, 71v, 128v (9); Bis tanto valeo quam valui prius, Dwá kroć ſie teras liepiey mam/ niżli pierwey. Mącz 25b; RejAp AA3v, 152v; GórnDworz B3v; Dźiwnieyſze dźiś niż pierwey/ poſtáwy/ rozmowy. BielSat C4 [idem BielRozm]; RejZwierc 85v; BielSpr 45v, 62; ModrzBaz 34; SkarJedn 186; Oczko 16v; To vſłyſzawſzy/ Antoni/ wſtał y vcżuł ſię zlecżonym y zdrowſzem niſzli pierwey. SkarŻyw 56, 167, 171, [237], 354, 479, 496, 528; StryjKron 707; Hyacinthe żáłośniey niż pierwey zákwitay KlonŻal A3v; BielRozm 22; Tytuły niektore liſtow Páwłá ś. wyráźiłem iáko mniemam właśniey y grzeczniey niżli pierwey WujNT przedm 23, s. 13, 611; SarnStat 1278; SkarKazSej 679a.

»niż(li) (a. nim) (...) pierwej« (21): OpecŻyw 111v; SeklKat V4; UstPraw D2v, G; BielKron 387, 403v, 452v; niſzli co pocżnieſz knować w głowie ſwoiey Vważ to pirwey/ że Bog ſwiatkie^m ſprawy twoiey KochSat B4; SienLek 129; RejPos 181, 270v; Strum K4v; CzechEp 303, 365; NiemObr 116; Tarczéy/ niż pierśi/ piérwéy náſtawiáią KochPieś 38; KochWr 21; RybGęśli B3; Nim iednák do rzeczy przyſtąpię, tę kilká ſłów piérwéy przełożę JanNKar D3; KlonFlis E3; KlonWor 30.

»nie pierwej .. niż (li)« (4): niepirwey Elzbieta duchem ſwiętym bylą napełnioná niżli ſyn OpecŻyw 11; CzechRozm *v; Oczko 11v; CzechEp 257.

»pirwej ... na koniec« (1): Białagłowá/ [...] dawſzy ſie pirwey długo prośić/ nákoniec przyzwoliłá GórnDworz Y6.

»pierwej ... na ostatek (a. na ostatku); na ostatek ... pierwej« = prius ... postea PolAnt (2;1): BielKron 434v; Postremo semine iacto crate dentata vel tabula operiunt, Ná oſtátek bróną włoczą roſiawſzy pierwey naſienie. Mącz 195c; BudBib Deut 17/7.

»pierwej ... poki nie« (6): ludziom z pułnocnych kráin źimnych żadna nędzá áni źimno ná woynách ſzkodzić nie mogły/ y náſzym pierwey nie ſzkodziło poki ſie nie ięli roſkoſzki á trunkow. BielKron 335v, 200v; GórnDworz V6; RejPos 109; BielSpr 62; ActReg 57.

»pirwej nie ... poki« (1): Pirwey nicz niecżyn poki ſie dowodnie nienaucżyſz BielŻyw 131.

»puki pierwej« (1): daremno byś innego co omyśliwać w krolestwie swoim miał, puki pierwej krolestwa miłego Pana Boga pilnować nie zaczniesz Diar 84.

»pierwej, [po pierwej]... (na) potym« = primo ... deinde HistAl; ultra ... prius Vulg; primum ... deinde Modrz [szyk 45:14] (59): Tu pirwéy ſie doſwiatcży tzo będzieſs mogł na potym cirpietz. OpecŻyw [192]v; FalZioł IV 26a, 42a, V 67; GlabGad A3v, K7; WróbŻołt X2; HistAl L8; Diar 35; Idzye potym do wody/ áby ſie vmywał/ Aby potym dáley ſzedł/ gdzye pirwey nie bywał. RejWiz 177; Leop Lev 13/57, Sap 18/2; BibRadz Deut 9/18; Woyćiech Fontanus [...] potym od ſwey bráćiey/ zwłaſzczá káznodzyeie/ w nocy do piwnice go pierwey záwiodſzy vdawion BielKron 416v; przetho ſkład kupiecki ieſli tám pierwey był dobry/ tedy ieſzcże lepſzy potym był. BielKron 448v, 7v, 9, 27, 97, 123 (17); KwiatKsiąż K; SienLek 38v; GórnDworz Lv, Z4v, Hh4, Hh4v; BielSpr 7; WujJud 134v; CzechRozm 53v, 58, 164; ModrzBaz 92; ModrzBazBud π6v; SkarJedn 21; Oczko 35; SkarŻyw 320; StryjKron 462; CzechEp 27; Co pierwey bez Ceſárkie^go przyzwolenia/ żaden Papieżem być nie mogł/ to potym obroćili wſpák NiemObr 63; PaprUp L2; ActReg 6; Y z táką ią [św. Paweł prawdę] pilnośćią potym przepowiedał/ z iáką ią pierwey prześládował. WujNT Gal 1 arg, s. 35, 310, 404, 651 marg, Xxxxx2; SarnStat 87; KlonFlis C4v; [O cżym wſzyſtkim Liſty y Przywileie ták od Nas popierwey y potym tu wydáne/ [...] ſzerzey obmawiáią HerburtStat 694 (Linde)].

»(na)pierwej ...(a (tak, toż, wnet), toż, ale, i) potym (dopiero)« = prius ... et tunc Vulg; primo ... deinde Mącz; primo ... post Modrz; prius ... deinceps JanStat (35): OpecŻyw 93; PatKaz II 36v; FalZioł I 1b, 72a, V 86v; BielŻyw 123; Leop Matth 5/24; RejZwierz 28v; OrzRozm C3v, D3v; BielKron 379; pirwey cżynimy cnotliwie/ ábo niecznotliwie/ toż potym ſtawamy ſie/ ábo cnothliwemi/ ábo niecnotliwemi. GórnDworz Ff2v; HistRzym 102v; RejPos 11v, 178v, 337; RejPosWiecz² 90v [2 r.]; piérwéy byłá obietnicá á pothym wypełnienié. BiałKat 296, 346; KuczbKat 140; CzechRozm 124; SkarŻyw 536; NiemObr 90; ReszList 157; GórnRozm D2v; Y przetoż chwálebne ieſt kośćielne roſkazánie/ áby ſię chorzy ludzie pierwey przez ſpowiedz y pokutę z Bogiem poiednáli: á potym dopiero ćieleſnych lekarſtw vżywáli. WujNT 323, 125, 322, Act 28 arg, s. 537, 588; WysKaz 31; SarnStat 784, 1166.

»pierwej ... i teraz i potem« (1): yakoſz ſie pierwey ſnimy przyyaczielſkye obchodzyl. takeſſ y teraz y pothem czyni. MetrKor 46/47.

»pierwej ... (a) pozniej« (3): Mącz 70a; [śmierć] Bierze ſtáré y młodé/ kto ſie iéy náwinie: Ten piérwéy/ á ów pozniéy: przedśię nikt nieminie. KochFrag 50; SzarzRyt Dv.

»(na)pierwej ... a tedy (a. wtedy)« (5): MurzNT Matth 5/24; Obłudniku/ wyrzuć pierwey bierzmo z oká twe^go/ á tedy [primum ... et tunc] przeyrzyſz wyrzucić pręt z oká brátá twe^go. BudNT Matth 7/5 [idem] Luc 6/42; WujNT Matth 7/5, Luc 6/42.

»pierwej... ten raz« (1): [Maryja Boga ubłagała] yſz czo pyeruey o naymnyeyſzy grzech karal ten raſz zauyątſze ſam chczącz ye odpuſzczycz czyerpyal PatKaz III 130v.

»(i, już) pirwej ... (a, ale, i, już, tedy) teraz« = priore ... nunc Vulg [szyk 51:17] (68): MetrKor 46/175v; LibLeg 9/54, 10/95, 122, 11/47, 49, 54v; A rzekli kſobie iż iuż teraz báczymy cochmy pierwey ſlycháli RejPs 71v; RejJóz B2; RejKup d7v, f5, q3v, r4, ſ6, x6v; MurzNT 11; Diar 32; Coś pirwey ſpał ná łáwie/ teraz w pſtrey pościeli RejWiz 60v, 49, 56v, 92; Leop Gal 1/9; RejFig Cc6v; RejZwierz 23; BibRadz II 138b marg; OrzRozm Ev; BielKron 14v, 17, 109v, 311v, 437; OrzQuin X [3 r.]; RejAp 71v, 143v; The regułki w. m. zdami ſie iż niewiele komu pomogą/ á ia ieden ták wiele teraz wiem/ iáko y pirwey niżem ie ſłyſzał. GórnDworz I6, G8v, L7; RejPos 176v; RejPosWiecz³ 98; BiałKat 11, 320v; BielSat G3v; BielSpr 45v; BudBib c; SkarŻyw 304; NiemObr 66, 162; KlonŻal B3v; GórnRozm A4; OstrEpit A3v; WujNT 12, 175, 222, 429, 543, 2.Cor 8/10; SarnStat 1075; PowodPr 77; Pierwey do piſmá ś. vkázowáli/ á teraz ie odmiátáią. SkarKaz 382a; GosłCast 25; Pierwey ſeymowe ſtánowienie było iáko Bozkie nie wzruſzone y święte: teraz moc tráći/ powagi nie ma. SkarKazSej 659b, 666b [5 r.].

»pierwej (...) toż (dopiero)« = prius ... sic Vulg (22): Słyſz wiele mało mow, pirwey rzecż wyrożumiey toż ſie ku niey miey. BielŻyw 35; Leop Iob 18/2; BielKron 158, 162; GórnDworz Ff2v, Hh4; BiałKat 318v; RejZwierc 237v; CzechEp 346; pierwey ſobie Pan drzwi otworzył toż wſzedł SkarKaz 204a, 157b, 158a, 279b [2 r.], 457a, 484b [3 r.], Oooo2a; Starzy pierwey ſię ſpowiedáli/ toż do rády wchodźili. SkarKazSej 661a marg, 678b marg, 679a marg.

»(nie) wnet(że) ... (ale jedno a. wszakże) pierwej« [szyk 3:1] (4): nie wnet ſie nań [na nieprzyjaciela] miotáć z głownym woyſkiem/ [...] ále napierwey puśćić Globum, to ieſt/ oſobny lud poſtronny BielSpr 15v; Syn [...] ná złoconym woźie z bycżem ſię poſadźi. Au zákrzyknie napierwey/ wnet hyi záwoławſzy Zatnie bicżem RybGęśli Cv; WysKaz 25; SkarKaz 548b.

»pierwej ... (już) w ten czas« (4): GliczKsiąż O2v; RejZwierc 64v; StryjWjaz B3v; Cżás on przyſzedł/ ktore^go toż mężoboyſtwo co pirwey dla cżáſu vrocżyſtych godźin głowne było / to iuż w ten cżás niegłowne [quod intervallo sollenium horarum erat capitale, iam non sit capitale]. ModrzBaz 80v.

»nie zaraz(em) ... ale pierwej; nie pierwej ... ani też zaraz« (5;1): GliczKsiąż H5v, H8v, I8, L6; łáſkáwy Czytelniku/ nie zárázem łay/ ále pierwey pilnie czytáiąc rozeznay GroicPorz B3v; CzechRozm 93v.

»pierwej ... (a) zasię (drugi raz)« (4): Polacy prętko przemienili ſwe obycżáie: ábowiem iáko pierwey nośili włoſy długo/ tak záſię krotko BielKron 409v; RejAp 87; NiemObr 22; WujNT 603.

»pierwej ... zawżdy« (1): Ionátás/ [...] coſzkolwiek pomyſlił to wſzytko miał/ á iáko pierwey thák záwżdy roſkoſznie godował. HistRzym 62.

»pierwej ... znowu« (1): Phoenix ptaſzek ſamopłodny/ ſpaliwſzy ſię pierwey/ Sam ná ſię znowu zácżerwi. KlonŻal C2v.

2. Dawniej, w dawnych czasach, kiedyś; prius Vulg; antea PolAnt; priore Mącz; olim JanStat [w tym: napirwej (1)] (130): FalZioł IV 52b; MiechGlab kt, *8v, **5, 35, 36; bilo pyerwey yz zyemia Vegierſka y polſka y zemia nascha Moldawſka bili miedzi sobą wdobrim pokoyv y w przimierzv y wyednaniv LibLeg 11/54v; ComCrac 17v; RejRozpr I4; RejKup v4, z7; Strzeżono ſye pirwey tákich/ y karano ye ktorzy chćyeli wſſetecznye wyárą ſſermowáć. KromRozm I Nv, E2; KrowObr 196; RejWiz 94v; Leop Is 35/7; Y zamek mu wrocono/ y vdárowano/ W tákieyć pirwey zacnośći/ pocżćiwego miano. RejZwierz 19v, 85; BibRadz Deut 2/10; OrzRozm Rv; ludźie ſłábſzy ſie iuż rodzą/ Iáko pierwey ſtá lat nie dochodzą BielKron A5, 16, 41v, 48v, 98, 101 (37); Mącz 143d; my Polacy/ niemamy ſwego właſnego vbioru: ácż podobno/ muſiał być pirwej/ ále nam omierzł/ iákoſmy ſie nowinek chyćili GórnDworz L6v, E2, F4v, R6, V5v; RejPos 300; BielSat B3v, B4, B4v; Pirwey gdy co zacnego y w Polſzcze zmawiano/ Tedy to Czeſkiem ſłowem zdzierżeć obiecano. RejZwierc 241, 58, 165, 259v; BielSpr 25, 41, 69 [2 r.]; Napirwey tedy [ac principia]/ iáko ſię okázuie z kśiąg w ktorych pocżątki świátá opiſano/ obycżáymi ſię tylko ſpráwowano á vſtawámi oycżyſtemi. ModrzBaz 101v, 47v; SkarJedn 86, 200; StryjKron 46, 250 [2 r.], 400, 752; NiemObr 169; BielSjem 8; Pátrzayćie iáko wielka pierwey Polſká byłá/ Kiedy z Ruśią/ z Wołochy y z Pruſy walcżyłá. BielRozm 8, 12, 15; był tu rżąd pierwey/ á tęn rżąd trżymał Krol/ rádę Koronną prży ſobie máiąc. GórnRozm M3, B2, C4, D, K4v, L3; Antequam – Drzewieij, pierweij. Calep 75a; GórnTroas 29; WujNT 443, Apoc 18 arg, Zzzzz2; SarnStat 466, 476, 1279; Pierwey Chrześćiánie ołtarze mieli/ á kośćiołow nie mieli. SkarKaz 455b, 486b.

Z dokładniejszym określeniem czasu [w tym: za kogo (3), za czasow czyich (1)] (4): KwiatKsiąż O2v; OrzQuin N4; BielSpr 59; Pierwey podatki iako dziedziczne rzeczy były ZaZygmunta kozdy rok. ActReg 22.

Połączenia: »pierwej ... ninie« (1): Chwałá Pánu náſzemu/ Oycu niebieſkiemu/ z Duchem iego Synowi/ nas Zbáwićielowi/ iák byłá pierwey mnie/ wiecżnie nigdy nie záginie. Amen. ArtKanc Q20v.

»pierwej ... temi czasy« (1): Ták pierwey poſáżono Slácheckie dziewice. Pięć ſet złotych nawięcey po Woiewodzankách [...] Aták y temi cżáſy niechay tákże będzie BielSjem 23.

»teraz ... pierwej« (1): gdyż ieſzcze ón [diabeł] fortis armatus cuſtodit atrium ſuum teraz/ ták zá Królá ZYGmuntá Auguſtá w Polſzce/ iáko ſtrzégł piérwéy zá Lechá onégo ſtárégo/ Pogániná ſławnégo OrzQuin N4.

3. W pierwszej kolejności, na pierwszym miejscu; na początku; po pierwsze; primum MiechGlab, HistAl, Vulg, Mącz, JanStat; prius PolAnt, Modrz, JanStat; primus Vulg, Mącz; prior Mącz, Modrz; ante Mącz; cum initium, primo Vulg [w tym: napierwej (636)] (1068): Napyerwey yego krolyewska myloſcz raczil polozycz popis wſzythkim sluzebnym yeſznym y pyeſzym wſzythkych szyem MetrKor 38/285, 34/134, 37/1; BierEz Dv, D2v, F2, M, O, P2v; Tę taiemnitzę ná pirwey wziawil Gabrielowi archaniolowi/ przez ktorego ſie motz bożá rozumié. OpecŻyw 7, 39v, 41v, 42, 84v, 111 (10); Pieſnki o zmártwych wſtaniu zbáwiciéla naſſégo a nápirwéy na proceſyią OpecŻywSandR nlb 5v; ForCnR B3v, C2v; TarDuch C7; FalZioł I 31b, 96d, 115d, III 25d, IV 27a (15); Czo przy iedzeniu pirwey ma być dawano ieſtli piwo albo wino. GlabGad K7, E2v, K7; MiechGlab 30; LibLeg 6/158, 10/68, 71v, 97, 11/41, 55v, 133; RejPs 182v; LibMal 1543/74v, 76v [2 r.], 77, 1544/80, 1545/101 (11); RejJóz O4v, I7; ZapWar 1545 nr 2646, 1548 nr 2668; SeklKat G4v, V4; RejKup e2; HistAl B2v; Diar 26 [2 r.], 27, 31 [2 r.], 35, 67 (9); BielKom kt, B, E3v; GliczKsiąż H6; LubPs B3v; GroicPorz i4, ii2v [4 r.], oo4; KrowObr 61, 119v, 190v; RejWiz 55v; Leop Ex 2/17, Ier 16/18, Matth 13/30, Ioann 1/41, PP4; OrzList f; UstPraw H2v [3 r.]; RejFig Cc6v; ná tym też ſie woſku woźiſz/ Ná iákim my ieździmy/ rownoć ſie ſwiát tocży/ A co wiedzyeć kto pirwey ná ſtronę wyſkocży. RejZwierz 8v, A5, 48, 90, 100, 111v, 136, 142; BibRadz 3.Esdr 9/20, II 7a marg, Matth 13/30, Hebr 2/3; OrzRozm Fv, S4; Márkus Cycero chcąc ſpokoyną rádę vcżynić/ rádził áby temu napirwey zábieżeli/ iákoby pokoy vcżynili BielKron 131; Amurat [...] poſłał pierwey ſzpiegi álbo Mártáláusy ktorzy ludzi biorą ku wiwiedzeniu co ſie w źiemi dzieie. BielKron 249, 1v [2 r.], 3 [2 r.], 3v [2 r.], 6v, 7 (147); KochSat B3; A ná pierwſą [!] naukę piſm w ten cżas maią być dani/ gdy napierwey pocżną dobrze mowić. KwiatKsiąż N3v, A3, F2, G2v, K3v, L2; Primo loco, Pierwey/ Ná pierwym mieyſcu. Mącz 196b, 105c, 180d, 196b, 220a, 250a (14); OrzQuin H3, S2v; Wiem dobrze iák to trudno ná ſię co powiedáć/ A wżdy o ſobie myslę tu napirwey gádáć. Prot A3; SarnUzn B2, C5, F5; Naypierwey tedy Mocz naylepſzy ieſt/ w ludźiech zdrowych/ á dobrego ſtanu SienLek 25, 7v, 15, 28v, 35, 42 (10); RejAp 29v, 34v, 53v, 56v, 67, 146v, 163v; GórnDworz L4v, L7v, P3, Gg7v, Ll4v; HistRzym 14, 26, 26v, 46v [2 r.], 47v, 74; RejPos 20, 32, 42, 71 [3 r.], 82 (47); RejPosWiecz² 90v; RejPosWiecz³ 98; RejZwierc 70v, 124, 169v, 175, 188, 211; Hannibal tákież nákładł Wężow w gárnce/ w drugie popiołu/ gdy ná morzu walcżył z Rzymiány/ ćiſkáli ná okręty one gárnce/ popioł w ocży kurzył/ Wężowie kąſali/ nie wiedzieli komu ſie pierwey ogániáć było. BielSpr 45, 6v, 7, 14v, 19, 28v (13); WujJudConf 177, 254; RejPosRozpr c2; RejPosWstaw 41v, [143³]; MycPrz II B2v; NApiérwéy kiedy iuż ſtáwarz vczyni Grundfeſt/ niechayże go záwieźie dobrą źiemią nie bagniſtą Strum Fv, B5v, C4v, I4v [2 r.], Mv, Ov, P2; A do ktorego domu wnidziećie/ pierwey mowćie. Pokoy domowi temu. BudNT Luc 10/5, przedm bv, Mar 16/9, Ioann 1/41, Rom 2/9, 10; CzechRozm 6, 33, 60, 68v, 74 (10); PaprPan X4v, Hhv, [Hh5]; ModrzBaz 82, 137v; SkarJedn 86, 95; KochOdpr B3v; Oczko 34; SkarŻyw 62, 150, 183, 207, 270 (17); Vkazał ſię napierwey Máriey/ niezápomniał ſwey mátuchny miłey MWilkHist G3v; Bo mnimáiąc iż w więkſzym woyſku moc ich ſtałá/ Ná to pierwey vderzyć rzecz ſię ſłuſzna zdáłá StryjKron 632, 612; CzechEp 91, 254 [2 r.], 266, 287, 306, 384, 411; NiemObr 26, 37, 49, 52, 55 (13); KochSz A4v; ReszList 179; WerKaz 280; ArtKanc N3, N7, Q20v; Siłás záraz nágmátwał rżeczy/ nie wiem ná coć pierwey odpowiedźieć. GórnRozm C3v, K2v; ActReg 24, 79, 164; Dani/ Kápłuny/ Gęśi/ Iáycá/ co w vbożſzych wśiach/ ma to bydź pierwey wybierano: tákże też y we wśiach doſtátecżnieyſzych/ pierwey od chudźiny. GostGosp 40–42, 92 [3 r.], 98, 110 [2 r.]; Phil C; Y kogóż piérwéy płákáć! wnuká zábitégo! Córki/ mężá/ oyczyzny/ śiebie/ czy wſzytkiégo? GórnTroas 75, 48, 69; KochCz B; GrabowSet A4; KochAp 13; KochFrag 42; OrzJan 56 [2 r.], 85; LatHar 57, 384, 523, 665, 667; Stárſzy záſię náſzy mnie to poruczyli/ ábych Nowy teſtáment/ iáko łácnieyſzy niżli ſtáry/ napierwey przełożył WujNT przedm 3; czáſu żniwá rzekę żeńcom: Zbierzćie pierwey kąkol/ á związćie gi w ſnopki ku ſpaleniu: á pſzenicę zgromadźcie do gumná moiego. WujNT Matth 13/30, Matth 23/26, s. 132, Mar 7/27, s. 204, Ioann 1/41 (13); JanNKar B3; SarnStat 60, 272, 283, 1042, 1049 (8); SiebRozmyśl D4; WitosłLut A3; GrabPospR K3v, L2; PowodPr 60; Iáko dźiećię napierwey ſie náuczy znáć mátkę ábo mámkę/ ktora ie pierśiámi y chlebem karmi: ták człowiek napierwey poznawa Páná Bogá ſwe^go z tey twarzy y miłośierdźia iego SkarKaz 278b, 8b, 117b, 203b, 347b [2 r.], 384a, 518b, 609b; CiekPotr 68, 86; SkarKazSej 664a, 678b, 679a, 689a; KlonFlis D4v [2 r.].

napierwej po kim (1): [nabożeństwo świętych pań] było ták wdzięczne Pánu Ieſuſowi/ że ſię po zmartwychwſtániu tym białymgłowom (po pánnie Mátce ſwey) napierwey pokazał. WujNT 123.

Połączenia: »(na)pierwej ...(a gdy) ... tedy (a. wnet)« (6): Każdy cżlowiek nápirwéy dobré wino przedkladá/ a gdyżby ſie zpili tedy [primum ... et cum ... tunc Vulg Ioann 2/10] to ktoré gorſſé ieſt OpecŻyw 41 [przekład tego samego tekstu: GlabGad, RejPos, WujNT]; BielŻyw 61; GlabGad G; RejPos 41v; Pirwey w cienką piſzcżałkę Máro Bukoliká/ Spiewał/ hoynieyſzym wirſzem podał Georgiká. A gdy był twym Auguſte dárem pobudzony/ Wnet Eneidá ſtokroć w głośne ſpiewał ſtruny. StryjWjaz A2v; WujNT Ioann 2/10.

»(na)pierwej ... dalej (... dalej zasię)« (4): RejAp 120v; RejPos 242v, 351; Napiérwéy od progu przybiy Tárćicę/ [...]. Dáléy przybiy drugą ſztukę/ [...]. Dáléy záśię przybiy ſztukę/ tákże ſzéroką Strum Kv.

»(na)pierwej ..., drugie (a. wtóre, a. po wtore, a. druga)(...(też) ..., trzecie (a. trzecia) (...))« (58): A nápirwéy pirwſſy kor anielſki iąl chwalitz panne Marią z iéy wielkié pokory/ [...]. Wtoreé przyiąl ią kor archanielſki/ chwáląc ią z iéy cżyſtoſci/ [...]. Trzecié przyiąl ią kor tznot/ [...]. Cżwárté [...]. Piąté [...]. Sżoſté [...]. Siodmé [...]. Oſmé [...]. Dziewiąté [...]. Dzieſiąte [...] OpecŻyw 182v, 16v, 108v, 130v; PatKaz I 3v; PatKaz II 25v; PatKaz III 152; FalZioł V 96; BielŻyw 23, 80; mozg cżworako ſie cżyſci. Na pirwey od zbytku wilgotnoſci wodnych, á to bywa przez ocży, Drugie od wilkoſci melankoliey to bywa przez włoſi. Trzecie od kolery, á to bywa przez vſzy, Cżwarte od flegmy, á to bywa noſem. GlabGad A7, B4, K3v; MetrKor 34/133v, 59/75; [Mojżesz do Żydów] Niechay ſie dzyeći wáſze pirwey vcżą zakonu/ [...]. Powtore ráno y wiecżor wyznawáć dobrodzyeyſtwo Páńſkie. BielKron 44, 4, 9v, 34, 196v, 414v; Przy puſzczániu krwie/ trzebá báczyć cztery rzeczy: naypierwey Czás: wtore/ Zwyczay, trzećie/ Látá: á czwarte/ śiłę. SienLek 36v; HistRzym 3; z roſpráwy tey Páńſkiey [...] możemy ſie napirwey náucżyć/ co ieſt kroleſthwo Páńſkie RejPos 315, 12v, 15, 17, 20v, 24v (31); RejPosWiecz³ 96; BudNT przedm b4v; NiemObr 144; Ta Propozycya inSenatu była Napierwej O Iuramentum [...]. Druga Krol gdzie ma mieszkać iesli tu wKrakowie czyli gdzie indziej ActReg 9.

»napierwej ... item ... (item)« (2): Napyerwey powyedzial yſch ſuknyą ydacz z Goſtynya czlowyeku gdi lycziwo Rabill na borv vkradl [...] Item powyedzyal yſch [...] LibMal 1543/75v, 1543/77.

»napirwej... a k temu« (1): Napirwey/ ieſliże w iákie płoche láthá á ſobie niepotrzebne ſtárość ſwą vnieſieſz/ tedy [...] sſtánieſz ſie błaznem poſpolitym/ [...]. A ktemu sſtánieſz ſie zawżdy pod przeklęciem bożym RejZwierc 127.

»pierwej ... nazajutrz ... trzeciego dnia« (1): piérwéy ráno niech [chory w wodzie] godźin półtory śiedźi/ w wieczór tákże/ názáiutrz trochę więcéy/ trzéćiego dniá więcéy Oczko 27.

»(na)pierwej ... (a) po [kim, czym] (potym zasię)« (10): FalZioł V 8; Drudzy piſzą iż Chámezys trzeći potomek Chámow thám napirwey pánował/ po nim Menán BielKron 8v, 7v, 316, 425, 435v, 439; wielka ieſt śmiáłość Budnego/ ktory porządek czterech Ewángeliy pomieſzał/ kłádąc pierwey Ewángelią Ianá S. á po niey Ewángelią Lukaſzá S. WujNT 396, 457; Napiérwéy Roki Ziemſkié w Dobrzyniu [...]: po nich tákowéż Roki w Lipnie [...]: potym záśię w tydźień [...] w Rypnie tákowéż Roki Ziemſkié. SarnStat 728.

»pirwej ... pośledzej« = prior ... posterior Modrz (2): áza ten ktorego pirwey ná złem vcżynku záſtano więcey będźie vśláchcon/ niż ten ktory pośledzey? ModrzBaz 61, 60v.

»pierwej ... (a, ale, (a) toż, i, dopiero, wnet) potym (też, dopiero, zaś)« = primo ... deinde HistAl, Mącz; primum ... deinde (a. ex post, a. posteà) Miech, prius ... deinde (a. sic) Vulg; prius ... post Modrz [szyk 258:4] (262): MetrKor 37/3v, 59/76v; BierEz 59; iako mądrze pirwéy vcżynki/ potym ſlowy odpowiedziál ijm [Jezus] OpecŻyw 47; ForCnR E; Mięſo iego [węgorza] pierwey muſi piec dobrze/ potym dobrze warzyć FalZioł IV 29d, I 114b, 130c, 144a, II 10a, 21b (23); BielŻyw 29, 79, 100; MiechGlab 8, 10, 34, 37, [90]; KłosAlg F4; LibLeg 11/152; ZapWar 1550 nr 2665; SeklKat Q3v; RejKup i3, l7; HistAl E3; KromRozm I M4v, x2; napomina JKM, abyście o tym, co pilniejszego jest, o obronie pierwej mowili i stanowili, a potym i o innych, [...] obronę pirwej postanowiwszy Diar 24; Pierwej trzeba od postronnego nieprzyjaciela obronę postanowić, tuż po tym o domowych potrzebach mowić. Diar 35; Pirwey ſie vcż obecżáyow [!] potem mądrosći/ kthory bez obycżáyow/ dobrze żaden ſie vcżyć nye może. GliczKsiąż L8, D, Nv; LubPs 4v; GroicPorz dd4; KrowObr 136; RejWiz 44; OrzList gv; RejFig Bb8v; iáko lekárze/ Pirwey cżłeká wyſuſzą/ dáiąc mu lektwarze. A potym mu kreẃ puſzcżą/ [...]. Tákżeć nieprzyiacielá pirwey trzebá zmorzyć/ A potym go żelázem y cżym możeſz trwożyć. RejZwierz 31v; Poſil ſie pirwey trochą chlebá toż potym poydźiećie [Fulci cor tuum buccella panis, et postea ibitis]. BibRadz Iudic 19/5, *2v, Ier 50/17; OrzRozm Fv, L2, L3; BielKron 6, 14v, 27, 50, 51v (57); KwiatKsiąż K4, M2v, N3; Improborum facta primo suspicio insequetur deinde sermo, Złych ludźi vczinków pirwey podęyźrzenie á potym omówká náśláduye Mącz 385c, 7b, [273]d; OrzQuin B2, E4v, F4v, N, N2v, S2v, X3v; SienLek 11v [3 r.], 63, 88, 177; RejAp 78, 163v, 182; GórnDworz Bbv, O7v, P2; HistRzym 29v, 47, 83; RejPos A2v, 120v, 129v, 159, 316v, 335v; RejPosWiecz³ 99, 99v [2 r.]; BiałKat 241; BielSat M4, Nv; KuczbKat 390; Pirwey brud ná duſzy obácż/ Toż potym ciáło kępáć rácż, RejZwierc 237v, 16, 49v, 85, 92v, 168, 257v; BielSpr 49v, 54; RejPosWstaw [21²]v marg, [21³], 22, [143³]v; wſzákże mnie vcżyń zonąd plácek máły pierwey/ y wynieś mi/ á ſobie y ſynowi ſwemu vcżyniſz potym [prius ... postea]. BudBib 3.Reg 17/13; Strum Gv; BudNT Hebr 7/15; Pierwey vcżył Chriſtus vcżnie ſwe o pożywaniu duchownym ćiáłá ſwego/ potym záś chleb y wino dawał. CzechRozm **4, 38v, 56, 76v, 167; ModrzBaz 75v, 90; SkarJedn 7, 8; Oczko 23v; SkarŻyw 28, 29, 63, 151, 163 (20); MWilkHist A2v; StryjKron 56, 370, 472; tedy mu trzebá pierwey náucżyć ſię lepiey poznać ſyná Bożego/ [...]. A potym też dopiero o zſtąpieniu iego z niebá/ y wſtąpieniu do niebá mowić CzechEp 346, 121, 236, 269, 313, 318; NiemObr 147; Wyymi/ nieboże/ biérzmo piérwéy z oká ſwégo/ A potym źdźiebłká śięgay w oczách v drugiégo. KochFr 103; ReszPrz kt; BielSjem 34, 36; GórnRozm Dv, D2v, H4v; ActReg 117 [2 r.]; GostGosp 110; LatHar [+11]v, 67, 647; WujNT 12, 57, 140, 212, 287 (14); JanNKarGórn H2; Státut, któryby miał bydź porządnie wydany, miałby bydź piérwéy po Powiećiéch rozeſłány, y potym Korrectoróm podány SarnStat 314, 90, 758; PowodPr 30, 32; SkarKaz 39a, 79b, 156a, 157b, 240b, 423b; [Mojżesz] był kápłanem/ [...] y záraz był y krolem ábo nawyżſzym pánem: áby ich pierwey religiey/ [...] á potym ſpraw Rzeczypoſp: [...] náuczył. SkarKazSej 678a, 663a; KlonWor 34.

»pierwej ... (a) potym ... (a) potym ... ((a) potym ... (potym też))« (18): maſz mu pierwey z lewey ręki vpuſcić krwie z medijany pierwey/ potym z płuczney/ á pothym dawać mu w tydzień raz prochu Senes z apteki [...]/ á potym w ſzeſć godzin ieſć. FalZioł V 76v, I 50b, V 69v; [Eneasz] napirwey do Krety wyſpu przyiechał/ potym do Sycyliey/ potym do Włoch/ potym do Lácium/ á tám zoſtał BielKron 60v, 21, 274, 316v, 399v, 431v, 436v; RejAp 157v; RejPos 169, 239; SkarJedn 7, 231; PudłFr 73; GostGosp 150.

»(na)pierwej ... potym ... na ostatek (a. na ostatku, a. ostatecznie, a. a dopiero, a. (potym) zasię, a. na koniec, a. a nawet, a. po trzecie)« (13): OpecŻyw 185; FalZioł I 86d, V 114; pirwey bywa poczęcie potym rodzenie naoſtatek porodzenie. WróbŻołt C5v; GliczKsiąż I8; BielKron 197v; ſtárzi pierwey ná tákowym więzie [na papirusie]/ potym ná skórach drzewiánych/ po trzecie ná woskowych tablicách piſáli/ poki yeſzcze był pápir nie náleźion. Mącz 276c; OrzQuin B2; RejAp 167v; Strum N3v; Sigmunt Ceſarz [...] przegrawſzy bitwę z Turki do Conſtantinopolá pierwey/ potym do Rodiſſu/ záś do Weneciey z ſtráchu vciekał. StryjKron 608 marg; CzechEp 224; SarnStat 668.

»napierwej ... powtore ... potym ... zasię ... więc« (1): dźiewięć rzecży ćięſzkich y żáłoſnych [...]. Napierwey popędliwe porwánie niewinnego báránká. Powtore nowe nátrząſánie. Potym obnáżenie iuż trzećie. Záſię ſzat Páńſkich oblecżenie [...]. Więc krzyżem cięſzkim [...] obciążenie. LatHar 318.

»(na)pierwej ... takież« (4): MiechGlab 29; BielKron 3; dowiodłeś tego [iż arcybiskup gnieźnieński wyższym nad króla polskiego jest] piérwéy w Chimerze/ [...]. Tákiéż y w Dyálógoch wydánych OrzQuin Ev; Amuratheg Napierwey Iáńcżáry vſtáwił tákież Solaki ku ſtraży zdrowia ſwego BielSpr 52.

»napirwej ... też ... (też ... też (a. k temu))« (10): OpecŻyw ktv; BielKron 36, 193, 219v, 353v; RejAp 71; vpádło napirwey kſiążę ſwiáthá tego przed nogámi iego/ [...]. Vpádłá też [...] ſmierć [...]. Vpádłá też wſzytká piekielna moc RejPos 29, 303; BielSpr 7v; Ciągnąc za Maximilianem są wielkie impedimenta. Nopierwey iest [...] 20 mil wzłą drogę [...]. Krakowa też odiachac sine Opsidio nie grzecży [...] Ktemu zpizu niewiemy Coza pericula przidą ActReg 5v.

»napierwej ... wtory ... (trzeci)« (3): Ceſarz [...] podał trzy artykuły kſiążętom rzeſze y inym: Napirwey áby rádzili o obronie przećiw Turkom y pomocnikom ie^go. Wtory ártykuł o poſtánowieniu wiáry krześćiáńſkiey iednoſtáynym. Trzeći áby ſpráwiedliwe ſądy były bez nakłádow zbytecżnych BielKron 192v, 438v; KwiatKsiąż A.

»(na)pierwej ... (a, nuż) zasię (... (nuż) zasię (... nuż))« (10): FalZioł V 68v; LibMal 1548/141 [2 r.]; BielKron 3, 175v; RejPos 270v; Nigdyby był nás Tnrek [!] nie zwalcżył/ by nie roſterki domowe á walki wnętrzne miedzy Krześćijáńſthwem: Napierwey we Włoſzech [...]. Nuż záſie Máláteſtá s Papieżem [...]. Nuż záſie Picenacy s Krolem Alfonſe Neopolitáńſkim/ Nuż Gwelfowie s Gibeliny BielSpr 57; Powieda pirwey Piotr/ iáko wielką krzywdę wźiął od Páwłá/ [...] záſię przećiwko temu Páweł [Narrat prior Petrus ... contra Paulus] powieda/ że niemnieyſzą tákże od Piotrá krzywdę wźiął ModrzBaz 64v; SkarJedn A8v, 212.

»napirwej ... a [za kim]« (1): w rynku z budowano Máieſtat z drzewá/ ná ktory powzchodzie wſtępowano/ napirwey nań Ceſarz wſzedł/ ázánim drudzy Krfierſtowie. BielKron 232v.

4. Po raz pierwszy (o zaistnieniu lub uczynieniu czegoś pierwszy raz); primum Vulg, Modrz; primo JanStat [w tym: napierwej (40)] (46): Topazyon kamień tak rzecżony. Ieſt wezwan od mieſtcza/ na ktorem napiérwéy ieſt nalezion FalZioł IV 58d; GlabGad L8; MiechGlab 35; LibMal 1544/91; thedy gdy napierwey [tunc vero primum] było wytrácenie pierworodnych/ ſlubili ſie ludem Bożym być. Leop Sap 18/13; W Egipcie napirwey wymyſlono ſiać y oráć przez niewiáſtę Ceres po Grecku Izydis BielKron 8v, 1v, 4v, 62, 99, 102 (21); HistRzym 56v, 100v; RejPos 18v, 43v, 54v, 255v; SkarJedn [218]; Iákob [...] ruſzył ſię z onego mieyſcá/ tám gdzie mu ſię Pan Bog napierwey w Bethel vkazał SkarŻyw 348; táméś ty ſwéy śiły Probę napiérwéy podał: á iuż znáczné były Twego męſtwá początki KochJez A2v; NiemObr 167; WujNT 337, Act 11/26; SarnStat 779; CiekPotr 16; Gdym napiérwéy wrzućiłá ſwoie byſtré oczy Ná tego to młódźieńcá/ záraz ogiéń ſkoczy W ſerce mé GosłCast 49.

Połączenia: »napierwej ... drugie raz« (1): á ktożby tego napierwey ſłyſzeć nie chciał aby mu drugie raz niepowiadano. BielŻyw 27.

»napirwej ... potym« (1): Pan Bog mowi/ [...] pobudzę wſzytko złe z domu twego. Tákże ſie mu [Dawidowi] ſſtáło/ napirwey w dzyale kroleſtwá/ potym od Abſáloná. BielKron 71.

»pirwej ... (po)wtore (a. wtory kroć) ... trzecie (a. trzeci kroć a. trzeci raz)« = primum ... secundo ... ter dum Modrz (3): pán Iezus [...] wezwál Piotra ij Andrzeia trzy krotz. Pirwey [...]/ gdy byl v Iordána [...]. Wtoré wezwál ie gdy ryby lowili/ [...]. Trzecié/ gdy ijm rzekl. Podzcie za mną OpecŻyw 39v; BielKron 163; ModrzBaz 139v.

5. Jako pierwszy (o tych, którzy uczynili coś pierwsi na świecie, w danej społeczności lub w danej sytuacji); primum Vulg, PolAnt, Modrz [w tym: napierwej (162)] (242): Ten ćy pirwey rad poczyna/ ktory żádnie y źle ſpiewa. March¹ A3, A4; BierEz I4v [3 r.], M4, N2, O4, Q3v, Q4v; Ktory miedzy wami ieſt przez grzęchu/ ten pirwey kamieniem vdérz nanię [Vulg Ioann 8/7] OpecŻyw 77v, 48 [2 r.], 58v, 104v, 106; HistJóz D2v; SKowronek [...]/ Miedzi ptaki polnemi y leſnemi napierwiey ku Wioſnie ſpiewać pocżyna. FalZioł IV 23d; [wilk] kiedy pierwiey cżłowieka obacży/ głos iemu odeymuie/ á tedy okrutnieyſzy bywa FalZioł IV 12a; GlabGad C8v [2 r.]; MiechGlab **5v, 29; I acz kolwiek thak bywało yſſ przyſſangą pyervey czynyly ynſſy Voyewodowye yego K.M. panv naſſemv wſzak ze K. ye^go M. chczancz okazacz nathen czaſſ prziyaſſny y laſką ſzwoyą t.m. przy poſlyech t.m. pyerwey przyſſyagl LibLeg 7/11; Káżdy tzłowiek ma być miłowan dla bogá/ ábowiem miły bog nas pirwey miłował. March³ V5, V4; RejPs 116v, 155v, 201v; RejKup V; BielKom A3, Fv, Gv; GroicPorz ee2; Iáko ſię Swięći w niebie poſwárzyli/ káżdy znich chćiał nápierwey obiáwić Pánnie Máryey o Zmartwychwſtániu Páná Kryſtuſowym. KrowObr 146, 20, 25; A pátrzay więc ná wioſnę kiedy zyołá wſchodzą/ Wnet pokrzywy z łopianem napirwey wychodzą. RejWiz 78; Leop Num 2/9, 3.Reg 18/25, 2.Esdr 7/5, 1.Mach 5/40; RejFig Aa4; ROmulus ten ktory Rzym napirwey záłożył/ [...] Nie piyał nigdy winá RejZwierz 30v; BibRadz Matth 17/27[26]; Przed poraſzką obiecał y ſlubił [Jefte] Pánu Bogu ofiárowáć thego kto napirwey przećiw iemu z domu iego wynidzye. BielKron 51; Cżyy koń napirwey zárza ná plácu vſtáwionym/ ten będzye krolem. BielKron 116; [Tales Milezyjus] Grekow náucżył napirwey wiedzyeć bieg ſłonecżny y mieſięcżny/ y záćmienie ich BielKron 121v; gdy ſtárſzego nád ſobą wybieráli/ [...] vſtáwili iż ktory pirwey z nich vpátrzy ſłońce gdy będzye wſchodziło/ then będzye kſiążęciem. BielKron 124v; [papież pisał] iż rzecż poſpolita Rzymſka/ [...] nápierwey będzie karaná/ thák iż iáko napierwey dáłá przycżynę ſzkodzie/ ták da lekarſtwo y zdrowiu pocżąthek BielKron 199; Napierwey tę nowinę Ian Zarębá s Kálinowey/ [...] do Toruniá s Krákowá Krolowi przynioſł BielKron 418v; [Maciej Miechowita] napierwey podiął pracą około Imprymowánia Kroniki Polſkiey. BielKron 419, 3, 3v, 4v, 6, 7 (69); Ten [Marcin Bielski] nam podał napierwey w piśmie Polſkim drogę/ Aby káżdy cżytáiąc/ zgoił ſwą vłogę. BielKronCies Mmmm3; RejAp 52, 67v; HistRzym 109v; RejPos 56 [2 r.], 101, 103; BiałKat 176, 348v, 381v; RejZwierc 23 [2 r.], 129v; RAcy álbo Ráſcy [...] napierwey do nás wnieśli obyczay ſłużby żołnierſkiey BielSpr 70, 18v, 67; WujJud 245; RejPosRozpr cv, c2, c3; BudNT Ioann 20/4, Hhv; ModrzBaz 68, 85v, 86, 95, 108; SkarJedn 75 [2 r.], 116, 221, 291; SkarŻyw 51, 103, 141, 292, 305 (12); StryjKron 6 marg; CzechEp 121; NiemObr 126; [Jan Kochanowski] napierwey Słowieńlkie Camoeny Smiał nápoić w Pegáſowym zdroiu wiekoćiecżnym KlonŻal B4, C2v; ReszPrz 62; KochPieś 12; GórnRozm G2v [2 r.]; PaprUp Bv; OrzJan 40; LatHar 195; KołakCath C2v; Kto był kto wniosł napierwey ná świát oſtre bronie/ Muſiał mieć łeb żelazny y hártowne ſkronie RybGęśli B2, Bv; WujNT Matth 17/27, s. 88, Ioann 20/4, 8, s. 429, 1.Thess 4/16[15]; JanNKar C; SarnStat 172, 633 [3 r.]; SiebRozmyśl K3; KlonKr B; Po Iádámowym grzechu/ napierwſzy był grzeſznik mężoboycá ſyn iego ſtárſzy Kaim. ktory pogrożoną Iádámowi śmierć ćieleſną napierwey przywiodł SkarKaz 314b, 41a, 158b, 634a; Niechby nád wſzytkié głębiéy oná w piekle byłá/ Która táką niecnotę piérwéy zámyśliła. Wiárę ſwoię przenioſłá do mężá obcego GosłCast 32, 9; KlonFlis A3; KlonWor 33.

napirwej z kogo (1): [Cesarz Adryjanus] Ten napirwey s Ceſárzow pocżął brodę zápuſzcżáć. BielKron 149.

najpierwej po kim (1): [Rzymianie] naipiérwéy po Gréckich w Láćińſkim ięzyku płużyć pocżęli JanNKar C.

Połączenia: »napierwej ... (drugi) za nim (a. po nim)« (3): V Grekow napirwey Spráwy Rycyrſkie piſał Homerus Poeta/ drugi zá nim iáko Stratoclus, Cyneas, [...] y wiele innych BielSpr 28, 70; CzechRozm 201v.

»(na)pierwej ... potym (drugi za nim) (... potym)« = primum ... deinde HistAl, Modrz (9): HistAl E3v; Rzekł Adam: Miły Pánie/ tá niewiáſtá ktorąś mi dał zá towárzyszkę/ pirwey vrwáłá y iádłá/ potym mnie podáłá y iadłem tákież. BielKron 2; Tho Miłośćiwe látho/ vſtáwił był napierwey Bonifácius 8. [...]. Potym Klemens ſzoſty/ ná 50. lat. Pothym Sixtus 4. tylko ná 25. lath BielKron 234v, 31, 335, 375v; ModrzBaz 103; NiemObr 61; WujNT 383.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Prius, Pierwey. Mącz 321d, 322c; Primo – Na pierwli [!]. Calep 847b.