Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PŁOCHA

Następne hasło: PŁOCHOŚĆ »

PŁOCHO (29) av

Oba o jasne.

Sł stp brak, Cn s.v. lekko, młodzieńskie, płocho się sprawuję, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Nierozważnie, niepoważnie, lekkomyślnie, pochopnie, w sposób nie budzący zaufania (18)
- Przen (3)
2. Marnie, źle (7)
- a. Negatywnie, nisko oceniając (1)
3. Niepęwnie, niespokojnie (4)

1. Nierozważnie, niepoważnie, lekkomyślnie, pochopnie, w sposób nie budzący zaufania; praecipitanter Mącz; iuveniliter, lascive, leviter, more adolescentum, scurriliter, verniliter Cn (18): LibLeg 11/77; RejWiz 100; SLáchetnie to Minerwá cżłowieká ſpráwuie/ [...] Aby płocho niebuiał po świećie w młodośći BielKronCies 477; Abych y kśięgi te [„Wędzidło” ks. Powodowskiego] pilnie cżytał: y o ty^m wſzytkim ſerio, iáko o rzecży magni momenti, y pilnie rozmyślał y oney iáko wielkiey y poważney/ płocho imo ſię nie puſzcżał/ áni iey ták odłogiem odbiegał. CzechEpPOrz *2; NIetákby to śieſtrzyce w ty rzecży wſtępowáć/ [...] Nie płocho/ áni z gniewe^m/ przećiw mężo^m krocżyć BielSjem 9.

W przeciwstawieniu: »płocho ... poważnie« (1): Przytem ſobie nic płocho niepoczynáł ale wſzyſtko poważnie MurzHist T2.

W porównaniu (1): Mącz 317a cf Przysłowie.

W charakterystycznych połączeniach: płocho bujać po świecie, [przeciw komu] kroczyć, obchodzić się, imo się puszczać [co], ruszyć się [= ruszać w drogę], sądzić [o kim], stać w swym gnieździe, żyć.

Przysłowie: Quidquid agit praecipitanter agit, Cokolwiek czini wſziſtko płocho yákoby wiátr czini. Mącz 317a.

Fraza: »płocho w głowie« (2): RejKup m5v; Bo kogo iuż więc názbyt fortuná roſpieśći/ Iuż więc tám płocho w głowie iuż trwogá bez wieśći. RejWiz 6v.

Zwrot: »płocho sobie poczynać (a. począć)« [szyk zmienny]: MurzHist T2; Rozgniewał ſie Sáſkie Kſiążę ná Lántgráfa/ iż płocho ſobie pocżyna bez inſzych rad BielKron 227, 250; GórnDworz Cc4v; [o tych wſzyſtkich [rycerzach] rozumiał że ſobie płocho pocżąć niemieli. BielKron 1597 616].

Szeregi: »płocho a niesmyślnie (a. bez rozmysłu)« [szyk 1:1] (2): dziwowáali ſie mu [Skanderbegowi] potym iego rycerſtwo iż ták ná ten cżás ſobie źle pocżął bez rozmyſłu płocho/ cżego przed tym niecżynił BielKron 250; Stárzy ſprawce w rzecżách Rycyrſkich żadney ſzkodliwſzey przygody nie pokłádáli być/ iedno tę: Ieſli ktorzy płocho á nieſmyſlnie nád wolą Hethmáńſką z woyſká wyieżdżáli przed podkániem BielSpr 26v.

»ani płocho ani rozchełznano« (1): kto będzie chcział ſámey telko oſobie tey ktorą vlubił chęć ſwą pokázáć/ muśi pátrzáć [...] áby áni płocho/ áni rozchełznano choć w naywiętſzey miłośći nie pocżął ſobie GórnDworz Cc4v.

»płocho a szalenie (a. prawie szalejąc)« [szyk 1:1] (2): RejWiz 122v; Nimis stulte amicis uteris, Nie vmieſz prziyaciół vżywáć/ ſzalenie á płocho ſie s niemi obchodźiſz. Mącz 510a.

Przen (3): WY látá nieukróconé/ W kwiát młodośći ozdobioné Długóż rády ſwé omylné ſzykowáć? Płocho będźiećie w myśli ſwéy ſpráwowáć? GosłCast 41.

W porównaniu (1): Iáko zá ćiepłym weſołym czáſem/ Wnet náſtępuie źimá z niewczáſem: Ták płocho ſczęśćié wſzyſtko plundruie ZawJeft 30.

Szereg: »płocho i lekkomyślnie« (1): Wyciąga od ciebie ieſzcże zakon Páńſki/ [...] áby/ ſerce ktoremikolwiek wiátry ſwieckimi nſ ſtrony ſię rozlicżne płocho y lekkomyślnie nie vnośiło. LatHar [+11].

2. Marnie, źle; futile, futiliter Cn (7): Gdy dokońcżył rzecży/ drżeli od ſtráchu widząc ſwoy vpadek wielki/ gdyż ſpráwiec áni ćwicżenia żadne^go niemieli kte^mu/ wſzytko płocho BielKron 202v.

[płocho komu: Ale iż Pánu bez Poddánego bárdzo płocho/ przeto ieſt dar wielki Boży/ gdy mu dawa rozum zdrowy w zdrowym ciele StryjKron A3.]

Zwrot: »płocho stać, siedzieć« (4:1): BielKom F6; Bo żadna rzecż ná świećie nie ſtoi w ſwey mierze. Płocho ſtoią porządki/ płocho y kośćioły BielSen 5, 10; Ale ſąśiad wie kto płocho śiedźi [tj. kto nie zasiewa]: y ma opowiedzieć GostGosp 38.

a. Negatywnie, nisko oceniając (1):

Zwrot: »płocho sądzić« (1): Korynthiánie [...] lekce á płocho ſądzili o ſwych káznodzieiách WujNT 580.

Szereg: »lekce a płocho« (1): WujNT 580 cf Zwrot.

3. Niepęwnie, niespokojnie; turbide, turbulente Mącz (4): Turbulente, Nierządnie/ nieſtátecznie/ płocho. Mącz 469b, 469b.

W porównaniu (1): A Komorzy ná cżele we trzy rzędy ſiedzą. Sam ſobye łeb potłucże z nimi ſie łápáiąc/ A bárzo płocho ſiedzi by ná Wioſnę Záiąc. RejWiz 93v.

Zwrot: »płocho siedzieć« = czuć się niepewnie (2): RejWiz 93v; Y orły pográniczné Rzymſkié płocho śiedzą/ Bo y przez wielki Dunay oni [Sarmaci] drógę wiedzą. KochProp 12.

Synonimy: 1. lekce, lekkomyślnie, nierozmyślnie, nierozważenie, niezmyślnie, rozchełznano; 2. marnie, źle; 3. niestatecznie, zamieszale.

Cf NIEPŁOCHO