Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POBICIE

Następne hasło: POBIĆ SIĘ »

POBIĆ (514) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	pobić

praet
	sg		pl
1	m	pobiłem, -em, -m pobił	m pers	pobilismy, -smy pobili
2	m	pobiłeś	m pers	pobiliście, -ście pobili
3	m	pobił	m pers	pobili, są pobili
	f	pobiła	m an
	n	pobiło	subst	pobiły

plusq
	sg		pl
3	m	był pobił	m pers	byli pobili

imperativus
	sg	pl
2	pobij	pobijcie

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych pobił	m pers	bychmy pobili
2	m	byś pobił	m pers
3	m	by pobił	m pers	by pobili
3	f	by pobiła	m an

con praet
	sg		pl
2	f	byś była pobiła	m an
3	m	by był pobił	m pers	by byli pobili

impersonalis
praet		pobito, było pobito, pobito było
con		by pobito
participia
part praet act		pobiwszy

inf pobić (40). ◊ fut 1 sg pobiję (9). ◊ 2 sg pobijesz (1). ◊ 3 sg pobije (20). ◊ 1 pl pobij(e)my (3), pobij(e)m (1); -(e)my HistAl Leop; -(e)my : -(e)m BielKron (1:1). ◊ 2 pl pobijecie (2). ◊ 3 pl pobiją (13). ◊ praet 1 sg m pobiłem, -em, -m pobił (8). ◊ 2 sg m pobiłeś (2). ◊ 3 sg m pobił (162). f pobiła (12). n pobiło (2). ◊ pl 1 m pers pobilismy, -smy pobili (2). ◊ 2 pl m pers pobiliście, -ście pobili (5). ◊ 3 pl m pers pobili (119), są pobili (1); pobili : są pobili LibLeg (4:1). subst pobiły (5). ◊ plusq 3 sg m był pobił (4). ◊ 3 pl m pers byli pobili (2). ◊ imp 2 sg pobij (6). ◊ 2 pl pobijcie (4). ◊ con 1 sg m bych pobił (2). ◊ 2 sg m byś pobił (1). ◊ 3 sg m by pobił (10). f by pobiła (1). ◊ 1 pl m pers bychmy pobili (2). ◊ 3 pl m pers by pobili (4). ◊ con praet 2 sg f byś była pobiła (1). ◊ 3 sg m by był pobił (1). ◊ 3 pl m pers by byli pobili (1). ◊ impers praet pobito (31), było pobito (1), pobito było (1) GroicPorz; pobito : było pobito Leop (1:1). ◊ con by pobito (3). ◊ part praet act pobiwszy (32).

Sł stp notuje, Cn s.v. pobijam; upijam się, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Pozabijać, zabić wielu (431)
- a. Ludzie (niekiedy wraz z ludźmi też i zwierzęta) (409)
  - α. O śmierci zadanej celowo przez ludzi: pomordować (355)
    - W przen (3)
    - Przen (1)
  - β. O śmierci spowodowanej działaniem sił fizycznych lub zarazą (10)
    - Przen (1)
  - γ. O śmierci zadanej przez zwierzę (1)
  - δ. O śmierci zadanej lub zesłanej przez Boga (42)
    - W przen (1)
  - ε. O śmierci zadanej przez Szatana (1)
- b. Zwierzęta (22)
  - α. O zabijaniu przez człowieka (20)
  - β. O zabijaniu przez inne zwierzęta (1)
  - γ. O zabijaniu przez Boga (1)
2. Zwyciężyć, pokonać w walce (70)
- W przen (1)
- Przen (9)
- a. O Bogu zsyłającym klęskę (10)
  - W przen (1)
- b. [W pojedynku]
3. Potłuc, pogruchotać (7)
- a. Zniszczyć, zburzyć (7)
- b. [Doznać bólu, ran z potłuczenia; przen]
4. Zadać ból uderzeniami, zbić (3)
- a. [Przewrócić uderzeniami]
5. Odeprzeć atak (1)
6. Nałożyć obręcze na naczynie drewniane (2)

1. Pozabijać, zabić wielu; occidere Miech, HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz; interficere Miech, HistAl, Vulg, PolAnt; necare Miech, Mącz; caedere, percutere Vulg, PolAnt; trucidare Miech; auferre, exercere a. facere caedem, prosternere Vulg; interimere, perdere PolAnt; iugulare omnia, iugulationem magnam facere, mactare Cn [w tym: kogo, co (żywotne) (pl a. sg w funkcji pl) (406)] (431):

a. Ludzie (niekiedy wraz z ludźmi też i zwierzęta) (409):

α. O śmierci zadanej celowo przez ludzi: pomordować (355): Cżego ſie w ten cżás dowiećie/ Gdy mię gárdły zápłáćićie. Bowiem Bábilon z Grecyą/ Przeto was wſzyſtki pobiją BierEz H; Onij pobili proroki/ a wy pana prorotzkiégo zabijecie. OpecŻyw 77, 21v, [61], 77, 121, 121v; Tamże gdy do Peſthu tatarzy przyſli/ wielkoſc nie małą ludu pobili poſpolitego [multi plebei collecti in ore gladii supervenientibus thartaris perierunt]. MiechGlab 16; dzieci/ ſtarce/ y kapłany pobiwſzy, z wielkim plonem ludu y bydła odiechali. MiechGlab 34, 3 [2 r.], 4, 24, 34, 38, 55, 58; wſzietho ym spoddanich o trzi ſtha lyvdv y kv themv ſzyla ych pobytho LibLeg 10/58v, 6/156, 7/68, 10/147, 11/46, 64 (9); SeklKat 14, K4; Na they tho walce pobito [mortui sunt] Perſow trzy kroć ſto tyſiąc HistAl F4v, B7, D, E6, K6, N2v; KromRozm I N4v; MurzNT Matth 2/16, k. 6 marg, Luc 19/27; GliczKsiąż G2v, H7; GroicPorz kk4; KrowObr 28; RejWiz 86v, 183v; Wieluśćie iuż pobili w tym mieśćie/ y nápełniliśćie drogi iego zábitemi. Leop Ez 11/6, Ios 7/5, 1.Reg 11/12, 2.Reg 5/8, 3.Reg 18 arg, 4.Reg 11/1 (16); RejZwierz 6, 37v, 45, 106; Niepowieday tego pánie moy áby wſzythki ſyny Krolewſkie pobić miano BibRadz 2.Reg 13/32, Num 31/7, Iudic 9/43, 1.Reg 15/3, 2.Reg 8/13, I 201a marg (12); [Żydzi] pobráli wſzytki miáſtá [króla Seon] [...] pobiwſzy lud od nawiętſzego do namnieyſzego oboygá rodzáiu/ dobytek ſobie rozdzyelili. BielKron 42; á tám pobił wſzytkę ſiedḿdzyeſiąt brátow ná iednym kámieniu BielKron 50v; Roſkazał Saul ſłużebnikom áby ſie rzućili ná kápłany á pobili ie. BielKron 66v; Ktory ſyn w máłey ſtraży będąc/ pobił kſiążęta Połowieckie Kitaná y Itlárá (marg) Kitan zábit. Itlár zábit. (–) BielKron 350; przeto iuż byli wiele kośćiołow wyłupili y duchowieńſtwá pobili. BielKron 412v, 15v, 17, 21, 27, 34v (111); Omni senatu necato, Pobiwſzy wſziſtkę rádę. Mącz 243d, 155b, 321b; RejAp 57, 91v; A drugi cżáſu powietrza/ Doktorowi (ktory/ nic nie vmieiąc/ wiele iuż był ludzi pobił) rádził/ áby s Krákowá nie wyieżdzał/ powiedáiącz mu/ Wielką práwi ſummę pieniędzy zebráć thy tu możeſz GórnDworz R8v, Z2v; HistRzym 59v, 104v; RejPos 24, 25v, 50v, 144v, 238, 240v, 321; BiałKat 131v; RejZwierc 47, 126, 136v; BielSpr 19v, 59; obroććie ſię á pobiyćie ofiarowniki Iehowy. BudBib 1.Reg 22/17, Iudic 1/4, 8/17, 20, 1.Reg 13/3, 4 (16); CzechRozm 60v; PaprPan M2v, M3, Hh3, Hh3v, [Hh5]; ModrzBaz 80v, 111; KochOdpr D2; męże pobiwſzy żony ich wniewolą prowádzili SkarŻyw 528, 58, 189, 347 [2 r.], 348, 483, 537; Bráty rodzone y Stryieczne/ iednych pobił/ drugich z ich oyczyſtych vdziałow [...] wyzuł StryjKron 355, 61, 120, 305, 309, 315 (16); Iedná Penteſylea co v Troiey była/ Dzieśięć mężow walecżnych ſwą ręką pobiłá. BielSjem 8; GórnRozm B3v, Cv [2 r.]; ActReg 132; KochPij C2; GrabowSet B3v; KochFrag 44; Tedy Herod [...] poſławſzy pobił wſzytkie dźieći/ ktore były w Betlehemie WujNT Matth 2/16, s. 9, Matth 22/6, s. 243, 249 marg, Luc 19/27 (10); KmitaSpit C4, C5v; Dawid/ iáko ſubtelny w drzewie robaczek/ oſḿ ſet mężow pobił iedny^m naiázdem SkarKaz 84b, 517b.

pobić komu (10): SVlpieius w Egipcie miał dwá właſne ſyny/ Ktore mu tám pobito/ márnie bez przycżyny. RejZwierz 27v; BielKron 87, 144v, 243v, 30lv, 350; A Huſſankáſſan Krol Perſki/ poráziwſzy Máchometá Ceſſárzá Tureckiego kilo kroć/ ták iż mu zá káżdym po kilkudzieſiąt y kilku tyſięcy woyſká pobił/ [...] Roku 1474. Kateriná Zená [...] z liſtámi [...] przyſłał StryjKron 652, 411; KlonKr F; KmitaSpit B3.

pobić kim (1): A gdy ſzoſty ánioł zátrąbił/ czterey ániołowie byli rozwiązáni/ ktorzy wielkim woyſkiem iezdnych/ trzećią część ludzi pobić mieli. WujNT Apoc 9 arg.

pobić czym (16): PatKaz III 143v; Leop 2.Par 21/4; BibRadz Ios 10/11; bráthy mi iádem pobił/ mnie thakież chciał vcżynić BielKron 243v; z láſá gęſtego/ tákież z błot/ oganiáli ſie Wáłáchom iáko pſom/ y wiele ich pobili ſtrzelbą. BielKron 399, 54v, 311v; GrzepGeom Bv; RejZwierc 166; BudBib I 142a marg, Ier 21/7, Ez 26/8; Sángar pługiem ſześć ſet mężow pobił. SkarŻyw 559 marg, 559; Okrutnik wielki ón był/ co ćiáłem człowieczém Kónie karmił/ pobiwſzy ſwoié gośćie mieczém GórnTroas 71; KlonKr F.

W przeciwstawieniach: »chybić, ranić ... pobić« (2): [Tatarzy] krola z iego woyſkiem ogarnęli, y niewymownem mnoſtwem ſtrzał [...] Węgry przeſtraſzyli, wiele ich pobiwſzy ale więczy raniwſzy. MiechGlab 15; Xiądz z dziáłá vderzył/ Náſzych chybił/ ſwych pobił/ iż głupie wymierzył. StryjKron 537.

W porównaniu (1): WerGośc 262 cf »na rzeź pobić«.

W połączeniach szeregowych (8): A ſtych iedny pobijecie/ drugié vkrzyżuiecie/ a niéktoreé będziecie bicżowátz w ſynagogach OpecŻyw 77; Leop Ios 11/12; áż przyſzło ná tego Máchometá ze wſzech naokrutnieyſzego/ ktory brátá właſnego vdawił/ kſiążętá pobił Boſeńſkie/ drugie w więźieniu pomorzył/ drugie oſlepił BielKron 253v, 49v, 140, 30lv, 431; Abowiem pátrz z onego wdzięcżnego pokoiu ktory ſwiát pieſzcżoſzkom ſwym dawa/ iż iedny powieſzą/ drugie pobiją/ pocżwierthuią drugie RejZwierc 132v.

W charakterystycznych połączeniach: pobić bałwochwalcę, biskupy (3), bracią (6), braty (bratow) (2), czarownice (2), dworzany, dzieci (dziatki) (13), gospodarze, goście, kapłany (3), katy, krole (5), krzyżowniki, książęta (3), księdze (2), księżą, kupcow, lud (5), ludzi(e) (4), łotry, męski narod, męże (rycerskie) (6), mieszczony (2), młodzianki, narod [czyj] [= rodzinę], niemowiątka, nieprzyjaciele (nieprzyjacioły) (4), niewiasty, obywatele, ofiarowniki (2), ojce (2), okrutniki, ostatek (ostatki) (4), pany (6), poddane (poddanych) (2), posły (3), proroki (7), przyjaciele, rejterow, rycerze (2), sirotki, sługi, starce (2), straż (2), stroże (2), strzelcow, swych, synowce, syny (6), ślachtę, ślepe i chrome (2), wdowy, wieszczki, wnuczki, wojsko, wsi, wybranych, zastawę [czyją] (2), żony (3); pobić częścią (2), od mała do wiela, od nawiętszego do namniejszego; pobić czeluścią (osiową) (2), jadem, kulami, mieczem (mieczami) (5), modlitwą, narzędami, ostrzem miecza, pługiem (2), strzelbą, pobić wojskiem; pobić jednym najazdem, swą ręką, zdradą; pobić w bitwie, na walce; pobić przed [czyimi] oczyma (3); pobić marnie, rozno, tajemnie; pobić bez swej szkody; pobić bez przyczyny; pobić dla cudzołostwa, dla krolowania, dla (chciwości) panowania (2); pobić o niesprawiedliwość, o ojczyznę; pobić na biesiedzie; pobić przed kościołem, na placu, po polu, po ulicach, po wszystkich powieciech.

Zwroty: »do jednego (a. ad unum) pobić« [szyk zmienny] (3): A drugie Tatarzy ogarnawſzy do iedne^go pobili [ad unum necaverunt]. MiechGlab 16; StryjKron 492; drugą 6 [Niemców] [...] na Granicach Francuskich bronie podeimowawszy pobito ad vnum ActReg 182.

»na rzeź pobić« (1): Ey dla Bogá żywego/ izali nas ná rzeź pobić máią/ iáko woły ábo świnie/ ábo inſze bydło? WerGośc 262.

»pobić do szczędu« (1): Poráźili tedy y thego Kroiá/ y pobili ſyny y wſſyſtek lud iego do ſzcżędu [Percusserunt ... ad internecionem] Leop Num 21/35.

»na śmierć pobić« (1): a kyedi bi nye vrzadnyk Colodenſky pan byenyaſch Volſky y zboyari y ſpoddanimy kxyazni yey mczi rathowal. thedi bi naſz wſitkye na ſmyercz pobytho LibLeg 11/156v.

»pobić na wojnie« (1): vkazano mu kośćioł Dagonow ſpalony ogniem/ y Azot/ y inne miáſtá rozborzone/ y ćiáłá pomiotáne/ y groby onych mężow ktore było pobito ná woynie [qui caesi erant in bello] Leop 1.Mach 11/4.

»żywo pobić« (2): Phileni przyiąwſzy tę kondycyą dopuśćili ſie tám żywo pobić/ á tym ſpoſobem gránice ſąſiádow ſwoich rozſzerzyli/ woląc życżyć ſzyrſzych gránic Oycżyznie ſwoiey niż ſámym ſobie żywotá. Phil C3, C3.

Szeregi: »pobić, (i) pobrać« (5): Mſciſław zamek Hálicki wźiął/ cokolwiek tám ludzi było pobił y pobrał BielKron 359, 15v, 297v, 350, 367v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobić albo pochromić« (1): Bo owi tym łákomcom cżego źle nábyli/ Iedno gwałtem pobráli/ drugie wyłupili. A owy też pobito álbo pochromiono RejWiz 70v.

»pogubić i pobić« (1): lud poſpolity zebrawſſy ſie/ wſſytki nás pogubi ij pobije. OpecŻyw 117.

»pobić, (a, albo, i) poimać« [szyk 2:2] (4): BielKron 326v; A oni nie tylko áby mu owocow poſłáć mieli/ ále mu y ony poſły poimáli/ á drugye pobili. RejPos 250v; StryjKron 170, 572. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobić, (i, a) pomordować (a. z(a)mordować)« = percutere et interficere PolAnt (4): Wdowy śirotki pobili goścye zmordowáli LubPs V3v; BibRadz 4.Reg 25/21; GórnDworz Y2v; poſyłałem Proroki/ á oni miáſto vznánia ſwoiego [...] pobili y pomordowáli ie. RejPos 321.

»pobić i poranić« (3): LibLeg 11/156v; Troillus ná pirwym potkániu Greki poráźił/ á lud Achilleſow vciekł/ á przeráźił woyſko Greckie áż do namiotow/ wiele ich pobił y poránił. BielKron 58v, 247.

»porazić i (a) pobić« [szyk 4:1] (5): Ten [Amurates] [...] Władiſława Polſkiego y Wuherſkiego krola [...] w oſtatecny bitwie przy Iezierze Varnenſkim porąził [!] y z iego ludem pobił [superavit et ... occidit] MiechGlab 67; y porażono á pobito ludu z iego ſtrony bárzo wiele [cecideruntque ... plurimi]/ áż do brony mieyſckiey Leop Iudic 9/40, Ios 11/8; BielKron 43, 366. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobić i porąbać« (1): vgonyl naſche poſli na zyemy kladzyenſkyey. pobyl y porambal yako zboycza. LibLeg 11/155.

»pobić, posiec« [szyk 3:1] (4): BielKron 250, 380v, 460; Tám Kupcow Niemieckich/ Krzyżakow y Reyterow/ ktorzy z nim w Riterwerderze Zamku mieſzkáli/ bez wieśći obſkoczonych pobił/ poſiekł/ y w Niemen wrzućić kazał StryjKron 492. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobić a pozabijać« (1): Y pobył ie Krol Bábilońſki á pozábiał ie [percussitque eos ... et interfecit eos] w Rebláthá w źiemi Emmáth Leop 4.Reg 25/21.

»(częścią) pobić, (częścią) rozgromić (a. pogromić)« [szyk 1:1] (2): cokolwiek ludu walecznégo źiemią do muru przyćiągnęło/ wſzytko to Archimed⟨es⟩ narzędámi ſwemi częśćią pobił/ częśćią rozgrómił GrzepGeom Bv; RejPos 237v.

»pobić, (i) zatracić (a. potracić)« (2): ktora [Maryja] to była zaſluzyla yſz ſwą modlytwą yedna wſzytky katy yey ſyna krzyzownyky pobycz y zatraczycz mogla PatKaz III 143v; Maculare partus suos parricidio, Właſne dźieći pobić/ potráćić. Mącz 203b.

W przen (3): Bo y Piſmo powieda iż brzuch co ták tyie/ Więcey ludzi poraża niżli miecż pobije. RejWiz 15; A gdy Doktor powiedział/ iż ná gwałthowne powietrze/ nic mi práwi prezerwátywy nie pomogą. Rzekł dopiero ow/ Więc ieſli tobie nie pomogą/ tedy tym pomogą/ ktorych twoiá ręká nie pobije. GórnDworz S, Z2v.

Przen (1):

Szereg: »pomordować a pobić« (1): Iż zakon nápiſány pewnieby nas wſzytkich był pomordował á pobił/ by nas był Duch Páńſki nie ożywił RejPos 169v.

β. O śmierci spowodowanej działaniem sił fizycznych lub zarazą (10): Przywieźli do nas Archę Bogá Iſráelſkiego/ áby nas pobiłá/ tudzieſz y lud náſz. Leop 1.Reg 5/10; przeto [Izraelici] poráźili Syryanow ſto tyſiąc/ á ktorzy vciekli do miáſtá/ vpadł mur ná nie y pobił ie. BielKron 85v, 274v; BielSat N2; SkarŻyw 20, 21; BielSjem 37; Sczęśliwy náder/ których to powietrzé ſrogié Záráźiwſzy pobiło/ to czáſy vbogié. ZawJeft 39; WujNT Luc 13/4.

Przen (1): przyſzłá śmierć przez okná náſze/ werwáłá ſię w domy náſze: pobiłá przed śienią dźieći/ y młodźieńce po vlicách. SkarKazSej 706a.

γ. O śmierci zadanej przez zwierzę (1): Przetoż pobił ich lew z láſá: wilk pod wiecżor ſplądrował ich: y leopard cżuły (przypadnie) ná miáſtá ich PowodPr 8.

δ. O śmierci zadanej lub zesłanej przez Boga (42): In matutino interficiebam omnes peccatores terrȩ: [...] Ia w zarań pobiłem wſzytki grzeſzniki thego ſwiata. WróbŻołt 100/8; Karał Raſpatem aſſirium dla bluznierſtwa yz Angioł Boży 185 tyſiąc ludu iego pobył. SeklKat F3v; KromRozm I O; LubPs Yv, dd5, eev; RejWiz 183; Leop Ier 33/5, Thren 2/4, Os 9/16; BibRadz Iob 34/26, Ps 134/8, Ier 21/6, 33/5; Pocżuł Pan Bog wdzyęcżność w iego ofierze/ przeto ſam w ſobie mowił: [...] iuż nie pobiję wſzytkiego żywego ſtworzenia iákom vcżynił. BielKron 5v; Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá y do Aarona/ odſtęṕcie od nich [od Chore i jego rady] áż ie pobiję nagle. BielKron 41, 12, 30v [2 r.], 32, 36, 40, 40v; RejAp 52, 81, 147v; RejPos 56 [2 r.], 331v; Doydzieć nas y on Anyoł czo pobił woyſko Sennácherybá ſrogiego. RejZwierc 206v; BudBib 1.Reg 2/25, Ier 21/6, Thren 3/43; SkarŻyw 482; Y rozwiązáni ſą oni czterey ániołowie/ ktorzy byli zgotowáni ná godźinę/ ná dźień y ná mieśiąc y ná rok: áby pobili trzećią część ludźi. WujNT Apoc 9/15.

pobić czym (3): GroicPorz pp3; Ale Pan Bog ſpuśćił ná nie grad/ to ieſt kámienie/ y pobił ich więcey niż miecżem. BielKron 47v; BudNT Apoc 19/15.

W charakterystycznych połączeniach: pobić dzieci, lud (ludzie) i bydło (2), mieszczony, narody, obywatele, pi(e)rworodne (pirworodzieństwa itp.) (6), wojska (wojsko) (2), złośniki; pobić mieczem (3); pobić nagle, snadniej; pobić na gromadzie; pobić w każdym domu, we (po) wszytkiej ziemi (3); pobić na miejscu widocznem, na puszczy; pobić jednego dnia, jednej nocy; pobić od człowieka aż do bydlęcia; pobić w gniewie, w pierzchliwości, w popędliwości, w zagniewaniu.

Zwrot: »pobić na śmierć« (1): á dźieći iey [niewiasty Jezabelli] pobiię ná śmierć [interflciam in morte] WujNT Apoc 2/23.

Szeregi: »porazić a pobić« (1): pokropicie ią [krwią baranka] podwoie wáſze/ áby był znák ná nich/ áby były w pokoiu záchowáne domy wáſze/ gdy ia sſtąpię ná zyemię ábych poráźił á pobił ty wſzytki pirworodniętá ich RejPos 158v.

»pobić i wygładzić« (1): pobiję y wygłádzę wſzytki do namnieyſzego/ y ciáłá ich pſom rozdam BielKron 83.

W przen (1): Bo ieſzcże mięſo tkwiáło w zębách ich/ á gniew Boży pobił ie SkarŻyw 484.

ε. O śmierci zadanej przez Szatana (1):

Szereg: »postrzelać a pobić« (1): By nas tedy dyabeł nie poſtrzelał á nie pobił/ mamy iść do łáźniey. HistRzym 57.

b. Zwierzęta (22):

α. O zabijaniu przez człowieka (20): BierEz I3v; FalZioł V 94; RejPs 203; á wſzákże pobili wężow onych niezlicżną wielkoſć. HistAl M6, H6v [2 r.], I2v, M6 [2 r.]; Bo iedni mędrowáli á drudzy báiáli: [...] Iáko Atlás ſwą mocą wſzytkim niebem robił/ Iáko Herkules Hidrę álbo Smoki pobił. RejWiz 82; Tedy ony mięſzkáiące wthym mieſćie mieczem pomorduiećie/ á miáſtho zborzyćie ze wſzytkim tym co w nim ieſt/ y bydłá iego pobiiećie [perdendo ... animal eius acie gladii]. BibRadz Deut 13/15; BielKron 47, 382, 454; RejPos 238v; RejZwierc 72; Y vrádźili ták/ żeby onę trćinę zápalić/ á przed ogniem oni Smocy gdy wylazą/ tedy ich łácno pobiją CzahTr D4.

pobić komu [= aby dać komu] (1): Thoć oto wezmę chleby moie/ y wody moie/ thudzież y mięſo bydlęce/ ktorem pobił poſtrzygácżom moim/ y dam ie mężom o kthorych áni wiem ſkąd ſą? Leop 1.Reg 25/11.

pobić czym (1): Też naprzeciwko robakom ktorzy w vſzoch bywaią/ zmieſzay że proch Cżemierzicze s ſokiem piołynowym á ciepło po throſze wpuſzeżay w vſzy/ pobijeſz thym robaki. FalZioł I 46d.

W charakterystycznych połączeniach: bydło (bydła) pobić (4), dobytek, osły, ostatek [czego], owce, ptaki, robaki, smoki, węże, wielbłądy, woły (2).

Szereg: »pobrać albo pobić« (1): Abowiem widzimy tho y w bydlętach niemych/ y w źwirzętach/ y w ptakoch/ gdy im dzieći pobiorą álbo pobiją/ [...] ſnádnie záſię wſzytkiego zápomnią/ á ſzukáią żywnośći ſwoiey. RejZwierc 150v.

β. O zabijaniu przez inne zwierzęta (1): Sowie śię woyſko zebráło: Nagle tákież przylećiáły/ Záśię kruki pobić chćiáły. BierEz Q.

γ. O zabijaniu przez Boga (1): Pobił we wſſytkich rzekach ich wſſech rodzáiow ryby LubPs Yv.

2. Zwyciężyć, pokonać w walce; percutere Vulg, PolAnt; trucidare Miech; conterere PolAnt; caedere Modrz [kogo] (70): MiechGlab 6; Leop 4.Reg 3/25; BibRadz Ios 10/4, Iudic 9/44, 1.Reg 15/3, 7, 2.Par 13/17; bądźćież tedy mocni á ſtali/ á pánu bogu dzyękuymy/ że nam dał w moc thy okrutniki/ ktore w imię iego pobijem. BielKron 202v, 47v, 55, 85v, 214, 243v, 428, 442; HistRzym 59; pobito theż záſię nędznie woyſká iego/ á ſámego wywiedziono w więzienie do kroleſtwá inego. RejPos 50v; On [Hannibal] potym przypadwſzy z ludem pobił ie [Affry] ná mieyſcu/ drugie w pogoni. BielSpr 43, 42; BudBib Gen 32/8, Ios 12/7, Ier 46/5; SkarŻyw 558; StryjKron 265, 308, 607; BielSjem 8; Ták ten tyran/ poráźiwſzy ták wiele Węgierſkiégo ludu: ták wiele woyſká pobiwſzy Niemieckiégo/ [...] otworzył ſobie teraz niedawno przez Węgry drogę do Polſki. OrzJan 73, 42, 77; Właśnie iák pode Tſzcżowem Niemcom też cżynili/ Gdy ich niewielką ręką Polacy pobili. KmitaSpit C2v; SkarKazSej 685b.

pobić czym (2): woyſká nieprzyiaćielſkieśćie ſpárli y del Iunaki [lege: deljunaki ‘kawalerzystów’] Tureckie ná was wyſádzone/ Copiámi wáſzymiśćie pobili BiałKaz L4; Ná Amálechity ſługę ſwego poſyłáiąc Iozuego/ pobił ie podnieśienim ręku ſwoich do Bogá. SkarŻyw 484.

W połączeniach szeregowych (2): Owa krotce powiedáiąc/ poráźił/ pogromił/ pobił ony wſzytki nieprzyiaciele ſwoie. RejPos 343; BiałKaz L3v.

W charakterystycznych połączeniach: pobić bo jary, deljunaki, kniaziow, krole, lud (wielki) (2), łotrostwo, mocarze, mocne, nieprzyjacioły (nieprzyjaciele(-a)) (3), okrutniki, party, ufy (tatarskie) (2), wojska (wielkie) ((daleko więtsze) wojsko) (4); pobić z nazwą etniczną, np. Węgry (14); pobić + przydawka ilościowa (8); pobić kopijami, podniesienim ręku; pobić niewielką ręką, porażką wielką, wielką plagą; pobić nędznie, okrutnie, snadnie; pobić w oczach [czyich]; poć w imię [czyje]; pobić na miejscu, w pogoni.

Zwroty: »pobić na głowę« (1): Kilko vphow Tátarſkich pobili ná głowę/ A drudzy vciekáli máiąc konie zdrowe. StryjKron 732.

»do gruntu, do końca pobić« [szyk zmienny] (2:1): Zebráli ſie byli poſthronni ludzie ná nie [na Plinosa i Solopita] wſzyſcy pobili ye do końcá. BielKron 297, 343v; á przy nim [Kolomanie] Węgierſkie y Polſkie woyſká wielkie [Mścislaw] práwie do gruntu pod Haliczem pobił/ y pogromił StryjKron 330.

Szeregu »ogarnąć i pobić« (1): A gdy ták vcżynili/ przyciągło łotroſtwá na XXX. tyſiąc/ ktore Rzymiánie ogárnęli y pobili BielKron 106v.

»porazić i (a) pobić« [szyk 3:1] (4): Stey wroſzki Boniak pewien będąc wygráney bitwy/ vderzył ná oboz krolewſki w nocy/ poráźił y pobił Węgry á korzyść wielką wźiął. BielKron 350, 442; A Hánnibál z ludźmi przyſkocżywſzy/ woyſko ono ták przeſtráſzone y roſproſzone ſnádnie pobił á poráźił wedle myſli ſwoiey. RejZwierc 163; ZWyćięſtwo otrzymawſzi / ieslibyſmy poráźiwſzi á pobiwſzi nieprzyiaćielá [caesis fugatisque hostibus]/ niechćieli źiemie iego pośiádáć/ tedy trzebá z nim o pokoiu ſtánowić ModrzBaz 126; StryjKron 752. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pobić i potrzeć« (1): Y zeſzli Amalekitowie y Kánáánowie mieſzkáiący ná oney gorze/ y pobili y potárli ie [percusserunt eos et contriverunt eos] áſz do Chormy. BudBib Num 14/45.

»pobić, (i) rozgromić (a. pogromić)« [szyk 3:1] (4): BielKron 352v; StryjKron 330, 757; Y pobił y rozgromił ono dáleko więtſze woyſko heretyckie SkarKazSej 685b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobić, zwojować« (1): BielKron 43 cf W przen.

W przen (1): Zátym mowił Báláám w przypowieśći: [...] rozgá powſtánie z Izráelá/ y pobije/ zwoiuie wſzytki ſyny miáſtá Seth BielKron 43.

Przen (9):

pobić czym (2): ieſliby kośćioł przećiw nieprzyiaćielom [...] walcżyć miał: tedy nie cżym inſzym/ iedno miecżem duchownym/ [...] ktorymby wſzytko pobił. CzechEp 98; Kogo fortuná ſrogim nie pobiłá Tego łáſkáwym okiem nie zmamiłá. KochSz C3v.

Przysłowie: A márniká káżdego ſámá złość pobiye RejWiz 107; RejPos 265v; RejZwierc 63v, 174v, [203]v; Sámá nieſpráwiedliwość pobiła ty pány. PaprPan Gg; Złégo złość pobije KochPs 48. [Ogółem 7 r.]

a. O Bogu zsyłającym klęskę (10): LubPs dd4, dd5 [2 r.]; BudBib Iudic 11 /21; Toć ieſt oná kráiná/ dla któréy bóg śiłá Możnych Tyránnów pobił KochPs 97, 22, 200; Mowi Pan Bog przez Izáiaſzá: O coż was dáley mam pobić/ iedno gdyśćie iuż przydáli (do inſzych złośći) praeuaricationem, to ieſt religiey moiey odſtąpienie? PowodPr 29.

pobić czym (1): ále będźie tám karánie ono/ ktorym Pan pobiie narody ktorzy nie przyſzli obchodźić świętá namiotow [tj. Egipcjan]. BibRadz Zach 14/18.

W charakterystycznych połączeniach: mocne (waleczne, wielkie) krole pobić (4), narody, tyranny (siła możnych tyrannow) (2), zacne książęta.

W przen (1): cżyńćie pokutę á krzćićie ſie z nowu/ ieſli inácżey vcżynićie/ gniew Boży was pobije BielKron 214.

b. [W pojedynku:

Szereg: »pobić i zabić«: Achilles [...] stocżył ſie s ſámym krolem Cygnuſem/ ktorego pobił y zábił HistTroj F3v.]

3. Potłuc, pogruchotać [co] (7):

a. Zniszczyć, zburzyć (7): Też dzieſięć Koſciołow Plebáńſkich wielkich/ y głowne Miáſto Dobrzyń/ pobiwſzy y poimawſzy w nim dwá tyſiącá ludźi ſpalili/ y wſzyſtko ono Xięſtwo zburzyli. StryjKron 320.

W połączeniach szeregowych (2): Wándálowie [...] przyćiągnąwſzy do Rzymá z gruntu go wywrócili/ popalili/ pobili/ pobráli cokolwiek tám náleźli. BielKron 298v; RejPos 198.

Fraza: »grad pobije« (3): przeto Pan Bog drugą plagę przepuśćił ná zyemię Egipſką/ to ieſt/ koniki álbo ſzáráńcżą iż do oſtátká popſowáły wſzytko cżego grad nie pobił. BielKron 29v; Mącz 31a; SkarŻyw 480.

Szereg: »pobić a popalić« (1): Támże mu Pan roſkazał gdy miáſtá dobędzie áby nic z niego nie brał/ iedno áby wſzytko pobił á popalił RejZwierc 64v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

b. [Doznać bólu, ran z potłuczenia; przen [co na czym]: ták iáko do tego cżáſu wſzyſcy Kácerze/ ná tey iedney Powſzechnego Koſciołá opoce/ ſwoie łby pobili. HerbOdpow T5.]

4. Zadać ból uderzeniami, zbić [kogo] (3): O moy miły Pánie ſnadźby y kiiow nie sſtáło/ ábychmy wſzytki thy wywrothniki ſłow twoich pobić mieli. RejAp 18v.

pobić czym (1): y ſam ſwoią ręką brátá v wrot kijem (ktory miał) pobił/ y ſrodze zránił. SkarŻyw 529.

Szereg: »pobić i zranić« [szyk 1:1] (2): Gdy drugi brát wołáć ná ludzie o pomoc/ pocżął: y onego tákże zránił y ná ziemi pobił. SkarŻyw 373, 529.

a. [Przewrócić uderzeniami:

Zwrot: »pobić na ziemię«: A potym rzućili ſię nań y pobiwſzy ná ziemię/ [...] po ziemi go włocżyli SkarŻyw 78.]

5. Odeprzeć atak (1):

Zwrot: »szturm pobić« (1): ále iż ſie Sołohub/ ktory tám był w ten czás Namieſtnikiem/ dobrze y doſyć mężnie bronił/ y kilko ſzturmow Moſkiewſkich pobił/ tedy Moſkiewſki odciągnął od Smolenſká. StryjKron 737.

6. Nałożyć obręcze na naczynie drewniane; cingere vasa circulis Mącz, Cn; viere, vincire (dolia materia quernea a. plumbo) Cn [co] (2): Pobiy ſtátki do winá/ á záléway ſmołą GosłCast 25.

pobić czym (1): Circulis vasa cingere, Statki obręczámi pobić. Mącz 54c.

Synonimy: 1.a. pogubić, pomordować, potłuc, zamordować; 2. pogromić, pokonać, porazić, zwyciężyć; 3. pogruchotać, potłuc, stłuc; 4. stłuc.

Formacje współrdzenne cf BIĆ.

Cf POBICIE, POBITY