[zaloguj się]
[pdf]

POCHODNIA (147) sb f

Oba o jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl du
N pochodniå pochodnie
G pochodni(e)j, pochodnie pochodni, pochodń
A pochodnią pochodnie pochodni
I pochodnią pochodniami

sg N pochodniå (46). ◊ G pochodni(e)j (3) BibRadz, RejAp (2), pochodnie (2) Leop, KlonWor. ◊ A pochodnią (18) [w tym: -ąm (1)]. ◊ I pochodnią (32). ◊ pl N pochodnie (15); -e (1), -(e) (14). ◊ G pochodni (2), [pochodń]. ◊ A pochodnie (12); -e (1) OpecŻyw, -é (1) GosłCast, -(e) (10). ◊ I pochodniami (16); -ami (13), -åmi (1) OpecŻyw, -(a)mi (2). ◊ du A (cum nm) pochodni (1) PudłFr.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Smolne łuczywo, pakuły lub szmaty nasycone smołą i osadzone na szczapie, używane do oświetlania; fax BartBydg, HistAl, Mącz, PolAnt, Calag, Calep, Vulg, Cn; facula BartBydg, HistAl, Vulg, Calag, Cn; lampas HistAl, Mącz, PolAnt, Vulg, Cn; t(a)eda BartBydg, Mącz, Vulg, Cn; lucerna Vulg, Mącz, PolAnt; lychnus Mącz (147): OpecŻyw 104v; Fax, taeda, facula, pochodnya, parva fax lucens BartBydg 56b; HistAl F3v, I4v; Nocy też dáley niebędzie: y niebędzie potrzebá ludziom pochodnie/ áni ſwiátłośći ſlonecżney Leop Apoc 22/5, Iudic 15/4; RejFig Bb5v; RejZwierz 113; BibRadz I 341a marg; [rycerze] Spráwiwſzy ſie káżdy ſwą pochodnią wźiąwſzy zeſzli z zamku wielkim krzykiem zapalili wizytek oboz BielKron 354v, 21v; Taedae ferales, Swiéce/ Pochodnie á poſtáwniki pogrzebne. Mącz 120d; Dextra ardentem facem praeferebat, Zedł [!] naprzod s pochodnią. Mącz 123d; Furiae [...], Poetowie o nich powiedáyą że każdemu złoczinci pochodnią do ſercá prziſadzáyą. Mącz 141b, 120b, 183c, 201b, 441d; RejAp 74v marg, 153v, 187v, Ee3v; RejPos 345v; BielSpr 38v; BudBib 2.Mach 4/22; Sniło ſię iey [Hekubie] iuż ná dniu/ że miáſto dziećięćiá Pochodnią vrodziłá. KochOdpr D2v; Calag 184b; SkarŻyw 99, 444; Calep 411b; Ogniá áby [kmiecie] pilnowáli/ y kominy wyćieráli. Aby z pochodnią pod dách nie chodźili. GostGosp 166; WyprPl C2; SkarKazSej 686b; KlonWor 51.

W połączeniach szeregowych (4): Mieycie na gotowiu oſſcżepy/ ſtrzaly/ kopié/ ſwiéce ij rozmaijté pochodnie OpecŻyw 84v; RejAp 12v; LatHar 728; Iudaſz tedy wźiąwſzy rotę/ [...] przyſzedł tám z láterniámi/ y z pochodniámi/ y z broniámi. WujNT Ioann 18/3.

W przeciwstawieniach: »pochodnia ... ciemność, świeczka« (2): Przez pochodnią rozumie weſele y ſzczęśćię/ á przez ćiemnoſći ſmuthek y żáłoſći. BibRadz I 341a marg; GórnRozm D2v.

W porównaniach (23): Cżęſtoćiem niecna niewiáſtá/ Iáko pochodnia ogniſta: Pali mężowi imienie/ Káżąc wſzytko dobre mienie. BierEz S2v; RejPs 113v, 183; Tákieć ieſt vſiłowánie mądroſci/ ktorej ſie pochodnia zápalona przirownawa HistAl [I3]v, I4v; LubPs A3; y ſpádłá z niebá gwiazdá wielka/ ná kſztałt pochodniey goráiąca BibRadz Apoc 8/10; RejAp 73v, 74, 74v [2 r.]; GórnDworz Dv; RejPos 337v; RejZwierc 75, 177; ModrzBaz 100v; StryjKron 145; gdy ono [Pismo Św.] było iáko pochodnia wćiemnym mieyſcu CzechEp 125; NiemObr 13; GrabowSet 12v; WujNT Apoc 8/10; Powiedáią/ że bárźiey Iudaſzowá brodá Swiećiłá/ niż pochodnia/ gdy ſzedł do ogrodá. KlonWor 27, 28.

Przysłowie: Tákże też áby miał Páná ſwego zábić/ á po nim Wielkim Xiędzem być/ tego by z pochodnią u nich ſzukał/ iáko żywo nienaydzieſz StryjKron 385; GórnRozm D2v.
Zwroty: »pochodnią dzierżeć, trzymać« = tenere facem HistAl [szyk zmienny] (1:1): Iezu kthorys nam przepaſać biodra y pochodnię [!] w ręku dzierżeć goreiące kazał. TarDuch B8; HistAl Kv.

»nieść pochodnią« [szyk zmienny] (2): BielSpr 44v; Fackel tragen. Nieść pochodniąm. Portare facem. Calag 184b.

»świecić pochodnią; pochodnie świecą« (1;1): Lucere facem alicui, Swiećić kómu pochodnią Mącz 201a; StryjWjaz B4v.

»zapalać pochodnie; pochodnia (ma być) zapalona (a. rozpalona)« = accensa a. flammea facula HistAl; lucerna ardens Vulg [szyk zmienny] (1;9): HistAl F3, I4v; MurzNT 191 marg; RejAp 74v; gdyż ſláchectwo ieſt/ iáko roſpalona pochodnia/ ktora obiaſnia/ y kłádzie przed ocży/ dobre/ y złe cżłowiecże ſpráwy GórnDworz Dv, Tv; RejPos 343v; SkarŻyw 368; WujNT Luc 12/35; GosłCast 25.

Wyrażenia: »pochodnia gorająca« = fax ardens HistAl, lampas ignis PolAnt (8): TarDuch B8; HistAl Kv; Tedy po zachodźie ſłońcá nádeſzłá ćiemność/ á piec kurzący ſię dymem/ y pochodnia goráiąca przeſzłá miedzy ony rzeczy rosćięte. BibRadz Gen 15/17; RejAp 74; Iż niechay będą biodrá wáſze przepaſáne/ á pochodnie goráiące/ áby gdy przydzye Pan wáſz z weſela/ záſtał was cżuiące. RejPos 345, 341v, 345v, 346; [ſzedm pochodn {fachlow} gorąyvcych przed Maieſtatem TomZbrudzAp 4/5].

»jasna pochodnią« [szyk 2:1] (3): RejZwierc 177; A drudzy mowią: iſz w nocy przytymże ćiele pochodnie iáſne zápalone widziano. SkarŻyw 368; StryjKron 145.

»pochodnia łuczywna« = lychnus ligneolus, teda pinea Mącz (2): Lychnus ligneolus, Pochodnia łucziwna. Mącz 201d, 441d.

»pochodnia ognista« = ardens a. flamma facula HistAl; lampas ignis Vulg [szyk 6:3] (9): BierEz S2v; RejPs 113v; [Persowie] ſćigáli co naprędzey Alexandrá/ ále iż noc byłá ciemna pocżęli błędzić/ [...] ále Alexander máiąc w ręku ogniſtą pochodnią proſtą drogą bieżał. HistAl F3, D3, G3v, [I3]v; Leop Gen 15/17; Vbráli ſwoie Kápłany w ſzáty poświęcone/ y dáli im pochodnie ogniſte w ręku nieść przed woyſkiem. BielSpr 44v, 38v.

»pochodnia pałająca« (2): RejAp 74v; Wiedźćie mie wſkok do ślubu/ niechay zápalaią Pochodnié pałáiącé GosłCast 25.

Szeregi: »pochodnia albo lampa« (1): [Gedeon] Przyſzedł do ſwoich [...] y dał im trąby w práwe ręce/ á w lewe pochodnie álbo lámpy w łagiewkach prożnych BielKron 50.

»miecz i pochodnią« (1): [w opisie obrazu alegorycznego] WOyná idźie á mieczem y pochodnią groźi/ Szalona zapálczywość zbroyny wóz powoźi KochMRot C2.

Przen (56): A miáſto nie potrzebuie áni ſlońcá/ áni kxiężycá/ żeby w nim ſwiećili/ bo iáſność Boża oſwiećiłá ie: á pochodnią iego ieſth Báránek. Leop Apoc 21/23; ALEKTO, węże/ pochodnią ſtráſzliwą Miece GrabowSet F2.

pochodnia czego (1): WItołd będąć zwycięſtwem pierwſzim záiuſzony Nieſmiertelney pochodnią sławy zápalony/ Zbierał woyſko cáły rok StryjKron 507.

a) Gwiazdy (1):
Wyrażenie: »jasne pochodnie« (1): y możeſz być czo cudnieiſzego? niebo okrągłe/ ozdobione ták wielem iáſnych pochodni/ w pośrodku ziemiá żywioły ogárniona GórnDworz Ll5v.
b) Blask oczu (1):
Zwrot: »pochodni zapalić« (1): Lecz miłość dwie pochodni w oczu iéy zápali/ Ktorémi Bogá wnetże/ kiedy chce podpali. PudłFr 69.
c) To, co pozwala rozeznać prawdę, właściwie postępować; wiara, cnota (27): Rozum ludzki ieſt pochodnią Páńſką/ ktory doznawa wfzytkich wnętrznośći. BibRadz Prov 20/27; Tha pochodnia ieſt słowo z mocą Duchá s. zá ktorego ſpráwą ſtawáią ſię mądre ſercá ludzkie/ kthore z przyrodzenia ſwego ſą tępe y ćiemne. BibRadz I 341a marg; RejPos 337v; KochPs 183; CzechEp 119; GrabowSet D3.

pochodnia czego (9): A on [Pan] práwie teraz obiaſnił pochodnią ſercá mego ktora iuż fnadz práwie byłá náwſſem záćmioná. RejPs 25; RejAp 85; GórnDworz Gg4v; RejPos 337v, 342v; StryjKron A; Zowie ſłowo Boże (w ktorym co Bog ludźiom ábo obiecuie/ ábo też co roſkázuie) pochodnią nog ſwoich CzechEp 167 [przekład tego samego tekstu KochPs 183, CzechEp 112]; [Syn Boga] ktory vſty ſwemi Práwo dał nam wſzytkim wiernym/ ktore ieſt świecą drog náſzych/ y pochodnią ſpraw pobożnośći Chrześćijáńſkiey náſzey. SkarKazSej 697a. Cf »pochodnia światłości«.

pochodnia czemu (1): roſkazánie Iehowine ieſt cżyſte ktore oświeca ocży etc. Co mowi dla tego/ iż ie ſobie miał [...] zá pochodnią nogam ſwym. CzechEp 112.

W połączeniach szeregowych (2): Swiátłem nam ſą [księgi Pisma Św.]/ świecą/ y iáſną pochodnią/ w pośrzod wſzech ćiemnośći świáta tego nas oświecáiącą BibRadz *3v; SkarŻyw 114.

W charakterystycznych połączeniach: pochodnia cnoty, myśli, nauki, pańska, pobożności, serca (2), spraw, sprawiedliwości, wierna, wolej; pochodnia nog (2), nogam, przed nogami (2).

Zwrot: »pochodnią objaśni(a)ć, świecić (a. oświecać); pochodnia rozświeca, oświecająca« [w tym: objaśniać a oświecać (1)] [szyk zmienny] (3:3; 1:1): RejPs 25; BibRadz *3v; Więc iż tá pochodnia [tj. szlachectwo] nie rozſwieca vcżynkow/ podłych ludzi/ przeto/ nie máią oni pobidki do cnothy/ áni boiáźni nieſłáwy. GórnDworz Dv, Gg4v; Przecż im [owieczkom sobie poruczonym] nie świećiſz oną wierną pochodnią/ iáko cie Prorok s. vpomina RejPos 346, 337v; GosłCast 19.
Wyrażenia: »pochodnią gorająca« [szyk 1:1] (2): á chodząc záwżdy w obronie/ w opiece/ á w opátrznośći iego/ [...] z weſołym ſumnieniem/ á z goráiącą pochodnią wierney myſli á wiernego ſercá ſwego/ cżekáć przyśćia á záwołánia Páná ſwego RejPos 342v, 341v.

»jasna pochodnia« (5): BibRadz *3v; RejAp 85; Iż to ieſt naiáſnieyſza pochodnia káżdemu wiernemu przed nogámi iego moy miły Pánie/ ſłowo ſwięthe á nieomylne twoie. RejPos 346, 339; RejZwierc 211v.

»niezgaszona pochodnia« (1): Teraz iuż do onych Oyczyſtych bożków idźćie/ od królá ſchwalonych/ Aż ſprawcá wſzyſtkich rzeczy nigdy nie zgáſzoną Pochodnią was obiáſni/ z niebá rozniéconą. GosłCast 19.

»pochodnia światłości« (1): Bowyem ty mnie daſz pochodnyą pánie twey ſwiátłośći/ A oſwyećiſz ſam boże moy me wſſytki ciemności LubPs Ev.

»pochodnia zapalona« (1): Bierzmy świece y pochodnie w rękách zápálone: á to co mamy wewnątrz ku vſpráwiedliwieniu/ wyznaymy zwierzchu ku zbáwieniu. SkarŻyw 111.

Szeregi: »lampa a pochodnia« (2): A toć ieſt lámpá/ á toć ieſt pochodnia goráiąca/ mocna wiárá twoiá. RejPos 341v, 341v.

»światłość a pochodnia« (1): Słuchayże pilno/ iáko ieſzcże od pocżątku ſwiátá tą ſwiátłoſcią á thą ſwiętą pochodnią woley á náuki ſwoiey then Pan náſz [...] nas miłośćiwie obiáśniáć á oświecáć racży. RejPos 337v.

»świeca a pochodnia« (3): A ták y ty [...] káżdy vpádły cżłowiecże/ pátrzay/ ſzukay á dogląday w ſercu ſwoim/ ieſliżeć tá świecá á tá iáſna pochodnia/ wypádłá á zgáſłá w ſercu twoim. RejPos 339; SkarŻyw 111; SkarKazSej 697a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

d) Opieka boska (6): nágotowałem pochodnią Pomázáńcowi moiemu. Leop Ps 131/17, 2.Par 21/7; Boże day ábych był tákim iáko y pierwey/ y według onych czáſow gdy Bog ſtraż miał około mnie Gdy iego pochodnia ſwiećiłá nád głową moią/ zá ktorey świátłośćią przechodźiłem ćiemnoſći. BibRadz Iob 29/3, Ps 131/17, Prov 20/20.

pochodnia czego (1): Tám ia rozmnożę dziwną moc Dawidá ſwego wiernego/ Bom tám zgotował pochodnią ſławnych cnot Kryſtuſá mego LubPs dd2v.

e) To, co powoduje nieszczęścia, klęski (4): O onáć to nieſláchetna pochodnia miáłá vpáść ná tę nędzną ziemię on Arius bezecny/ ktory [...] záplugáwił á záráźił wſzytki wzdroie y ſtudnice płynące s ſzcżyrey prawdi Páná náſzego RejAp 74v.

pochodnia czego (1): Iż moiá wierna rádá v ćiebie, o wielki Krolu/ ważna nie byłá/ żebyś był Helenę Graekom wydáć roſkazał/ á tę niewątpliwą Wielkiey woyny pochodnią co napręcej zgáſił KochOdpr C4v.

W połączeniach szeregowych (2): Ale my wierni gdy ſie będziemy mocno dzierżeć onego ogniá ſwiętego nam od Páná náſzego z onego ołtharzá Boſtwá iego zrzuconego/ nic nam ty grády/ áni thy gory/ áni ty pochodnie vcżynić nigdy nie będą mogły. RejAp 74v, 74v.

f) Rozpalenie miłości erotycznej (3): Z iéy oczu/ kiedy Bogów chce zágrzać/ oboię Záżégáć więc pochodnią zwykłá miłość ſwoię. KochEpit A2v; GosłCast 46; ſzczęśliwy/ [...] Komu ćię Hymen ſłowy ſtátecznymi/ Y pochodniámi przyłączy wiecznymi. SzarzRyt D3.
g) Człowiek pozytywnie się wyróżniający, sprawca dobra, rozsiewający dobro; też król (11): [święty Abramiusz] Przez pięćdzieśiąt lat przed śmierćią/ zácżąwſzy oſtry żywot/ nigdy nic z miáry oney nieſpuśćił: [...] Niegodziło ſię/ áni tego Pan Bog dopuśćił/ áby táka pochodnia leżeć pod łáwą á táić ſię miáłá SkarŻyw 235.

W połączeniach szeregowych (3): O nędzny nędzniku/ o márny włodárzu/ chociayby cie iuż nie ruſzyły obietnice á błogoſłáwieńſtwá Páná twego/ ktoreć [...] obiecowáć racży: zowąc cie iáſną świecą/ zowąc cie pochodnią/ zowąc cie ſzáfárzem wiernym ſwoim RejPos 346v; RejZwierc 33v, 130v.

W przeciwstawieniu: »jasna pochodnia ... świeca śmierdząca« (1): Azaſz nie lepiey być roſkoſzną owiecżką Páńſką niżli kozłem ſmierdzącym? Azaſz nie lepiey być iáſną pochodnią niżli ſwiecą ſmierdzącą zágáſzoną? RejZwierc 131.

Wyrażenie: »jasna pochodnia« [szyk 3:1] (4): Bo [żonę] owę zowie okraſą domu ſwoiego/ iáſną pochodnią/ wieżycżką nadobną s Słoniowych kośći zbudowáną RejZwierc 33v; W ſkromnośći cżłowiek s poććiwą poſtáwą/ Ten ieſt pochodnią iáſną wſzytkim práwą. RejZwierc 219, 130v, 131.
Szereg: »pochodnią albo świeca« (1): przeto ſie ſprzyſięgli Izráelitowie/ áby Dawid w bitwie nie bywał/ by pochodnia álbo świecá Izráelſka nie zgáſłá. BielKron 73v.
α) Piotr i Paweł (4): Nie ieſt ták iáſne niebo/ gdy ſię ſłonecżnemi promieńmi oświeca/ iáko Rzymſkie miáſto/ dwiemá temi pochodniámi (to ieſt Piotrem y Páwłem) wſzytkiey ziemi świecąc. SkarJedn 90; SkarŻyw 93.

pochodnia czego (1): Piotr pochodnia wſzytkiey ziemie SkarŻyw 595.

Wyrażenie: »jasna pochodnia« (1): Nie ták ſię iáśni niebo/ kiedy ſłońce promienie ſwe roſpuſzcza; iáko Rzymſkie miáſto/ dwie one iáſne pochodnie (Piotrá y Páwłá S.) po wſzytkiey ziemi rozlewáiąc. WujNT 514.

Synonimy: fakla, głownia, łuczywo, żagiew.

EW, AL