[zaloguj się]
[pdf]

POCZYNAĆ (712) vb impf

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf poczynać
indicativus
praes
sg pl
1 poczynåm poczynåmy
2 poczynåsz poczynåcie
3 poczynå poczynają
praet
sg pl
1 m poczynåłem, -em, -m poczynåł m pers
2 m -ś poczynåł m pers
3 m poczynåł m pers poczynali
f poczynała m an
n poczynało subst poczynały
plusq
sg pl
3 m był poczynåł m pers byli poczynali
n było poczynało subst
fut
sg pl
2 m będziesz poczynåł m pers
3 m będzie poczynåł, poczynać będzie m pers będą poczynać, poczynać będą
imperativus
pl
1 poczynåjmy
2 poczynåjcie
3 niechåj poczynają
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy poczynali
2 m byś poczynåł m pers byście poczynali
3 m by poczynåł m pers by poczynali
f by poczynała m an
n by poczynało subst by poczynały
con praet
sg
1 m bych był poczynåł
3 m by był poczynåł
impersonalis
poczynå się
praet poczynåno
con by poczynåno
participia
part praes act poczynając

inf poczynać (121). ◊ praes 1 sg poczynåm (100). ◊ 2 sg poczynåsz (8). ◊ 3 sg poczynå (154). ◊ 1 pl poczynåmy (7). ◊ 2 pl poczynåcie (2). ◊ 3 pl poczynają (60). ◊ praet 1 sg m poczynåłem, -em, -m poczynåł (4). ◊ 2 sg m -ś poczynåł (4). ◊ 3 sg m poczynåł (51). f poczynała (6). n poczynało (10). ◊ 3 pl m pers poczynali (31). subst poczynały (6). ◊ plusq 3 sg m był poczynåł (1). n było poczynało (1). ◊ 3 pl m pers byli poczynali (1). ◊ fut 2 sg m będziesz poczynåł (1). ◊ 3 sg m będzie poczynåł (4) BibRadz, BielSpr (2), ModrzBaz, poczynać będzie (3) BielKron (2), ArtKanc. ◊ 3 pl m pers będą poczynać (4), poczynać będą (1); będą poczynać BielSat, ModrzBaz; będą poczynać : poczynać będą BielKron (2:1). ◊ imp 2 sg poczynaj (31). ◊ 1 pl poczynåjmy (7). ◊ 2 pl poczynåjcie (8). ◊ 3 pl niechåj poczynają (1). ◊ con 2 sg m byś poczynåł (3). ◊ 3 sg m by poczynåł (9). f by poczynała (2). n by poczynało (1). ◊ 1 pl m pers bysmy poczynali (3). ◊ 2 pl m pers byście poczynali (1). ◊ 3 pl m pers by poczynali (18). subst by poczynały (1). ◊ con praet 1 sg m bych był poczynåł (1). ◊ 3 sg m by był poczynåł (1). ◊ impers poczynå się (2). ◊ praet poczynåno (4). ◊ con by poczynåno (1). ◊ part praes act poczynając (38).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zaczynać, rozpoczynać; incipere HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn; inchoare PolAnt, Mącz, Calep, Cn; auspicari, coepisse Vulg, PolAnt, Cn; exordiri, ordiri Mącz, Calep, Cn; aggredi HistAl, Mącz, Cn; auspicari, inire Mącz, Cn; exordium sumere Modrz, Cn; coeptare, inceptare, occipere Calep, Cn; adordiri, inoriri Calep; a capite arcessere a. ducere, ciere, committere, exordium dare a. ducere, incipissere, indipiscari, infieri, ingredi, initiare, initium capere a. dare a. ducere a. facere a. ponere a. sumere a. suscipere, iustare, instituere, primordium capere, principium capessere a. ducere a. facere, proficisci, subire, suscipere, venire Cn (397): tedy thák kápłani iáko y wſzyſcy ini cżynili modlitwy/ Y pocżynał Ionátán/ á drudzy zá nim [...] mowili. BibRadz 2.Mach 1/23; Inflt defectivum verbum et in hac persona tantum reperitur pro incipit, Poczina. Mącz 170a, 36a, 147d, 167d, 267d, 347b, 468b; BielSpr 71; Inceptor – Ten ktori pocziną. Calep 520a, 27a, 118a, 211a, 390b, 519a (14); SarnStat 143; SapEpit B3v.

poczynać co (37): Rzecży ktorich richło chczeſz dokonac: pocżynay/ w pierwſzey polowiczy tego znamienia FalZioł V 50, V 52v; RejPs 140v; rzekł Alexander/ kto z was wynidzie pocżynać gry? HistAl D4, G6v; MurzNT 66v; GliczKsiąż H6, P6; BibRadz Ier 25/29, I 446; Goski A2; OrzRozm M3v; BielKron 1, 5v, 76v, 105, 271, 459v; Mącz 21d, 171d, 268d, 488c; A w imię Páńſkié czynić/ nic inégo nie ieſt/ iedno od Krzyżá świętégo poczynáć to, co chcemy dobrze w łáſce Bożéy dokónáć OrzQuin M3; SienLek 4v, 13; Ten kto pocżyna miłość/ ma y to począć/ przeſtawáć ná woli tego/ kogo miłuie GórnDworz Cc2v; RejPosWstaw [412] marg; KarnNap Bv; SkarJedn 169; SkarŻyw 492 marg; BielSjem 16; ArtKanc K18v; Powiédz to okrućięńſtwo/ iáko wykonano/ Iáko piérwſzy bóy/ wtóry iáko poczynano. GórnTroas 69; LatHar 10; SkarKazSej 657a, 678b. Cf poczynać co od czego.

poczynać co od czego [o miejscu] (1): Tákże też y then Ordynek pocżyná ſwoy roſchod od calu. BielSpr 72v.

poczynać od kogo, od czego [o tym, co się robi na początku działania lub cyklu działań] (27): LudWieś B5v; SeklKat A4; A tak dobroci źięmie ku przyięciu ſłowa bożégó/ ſprzeſzłyi godnośći abo niégodności niéſądźmy/ ale proſto od ſłowa bożégó ten ſąd poczynáimy. MurzNT 66v; KromRozm III L8v; KrowObr 238; BibRadz Jer 25/29; Kożdą ſpráwę ſwą od Mſzey poczynáli OrzRozm M3v; BielKron 76v; OrzQuin M3; Iedzenia niepoczynáć od pićia/ ále od rzeczy nietwárdych/ kwáśnych/ álbo ſłodkich SienLek 13, 4v; BielSpr 12; SkarŻyw 348, 481, 492 marg, 557; Bo gdy kto dom przedtym źle [...] zbudowány/ iáko zły y ſzkodliwy rozwálić chce/ áby ná tym mieyſcu dobry zbudował/ nie od gruntuć pocżyna: áni od śćian: ále pierwey dách zrzuca CzechEp 224; BielSjem 16; LatHar 10; SkarKaz 314b; SkarKazSej 657a, 678b. Cf »od chudego końca poczynać«, »od siebie poczynać«.

poczynać od kogo, od czego [o jednym z elementów zespołu, najwcześniejszym lub najważniejszym] (2): SkarŻyw A4v; Ktemu iż/ iáko Auguſtyn ś. piſze/ záleca onę łáſkę ktora ieſt początkiem y fundámentem wſzytkich innych łaſk y dárow Bożych/ od wiáry poczynáiąc. WujNT 519.

poczynać od kogo [o pochodzeniu, rodowodzie] (2): BielKron 117v; Oriundus ab Ulysse, Przodek ſwóy od Vliſeſá poczina. Mącz 268d.

poczynać z czego [o czasie] (1): A PAraliżowe ziele ktore ieſzcże z zimy pocżina kwitnąć kwiathki ma żołte FalZioł I 63c.

poczynać gdzie [od jakiego miejsca] (1): Na thym wyſpie Ptolomeus pocżyna ſecundum Clima BielKron 271.

cum inf (249): Kiedy pies poczyna kákáć/ wten czás nie może ſczekáć. March1 A4v; BierEz L4; SKowronek [...] Miedzi ptaki polnemi y leſnemi napierwiey ku Wioſnie ſpiewać pocżyna. FalZioł IV 23d, I 63c, 93c, III 33a, IV 24d, V 4, 52; BielŻyw 31; Broda pocżyna roſć v otrokow po cżternaſcie lat poſpolicie GlabGad O4v, C3, C8v, D6v, K4v; KłosAlg A3v; March3 V6v; WróbŻołt H3; RejKup Q; MurzHist K4v; Diar 76; GroicPorz t3v; KrowObr 119; A gdy iuż pocżynáło ſwitáć/ prośił Páweł wſſyſtkich áby co ziedli Leop Act 27/33, Sap 18/4, Act 21/37, 27/30, 2.Tim 4/6; BibRadz 2.Par 3/3, Eccli 51/19; BielKron 65, 264, 400v; Dormisco [...] Spię/ Vſypiam/ to yeſt/ Poczinam ſpáć. Mącz 94d; Prima fax, Smiersk/ kiedy ſwiece zaſwiecáć poczináyą. Mącz 120b, 2b, 28d, 31d [2 r.], 60c, 68b (79); Ták dawno wiárá Krześćiáńſka ſtoi/ á dopiro o niey wąthpią y o niey ći mizeracy pocżynáią bádáć SarnUzn F2v; SienLek 41v [2 r.]; LeovPrzep H4v [2 r.]; RejAp BB7v [2 r.], 10, 77v, 111, 146; GórnDworz K7v, N4v, Ll2v, 6v; HistRzym 50v; Then gdy vſłyſzał iż Pan Iezus przyſzedł z żydoſtwá do Gálileey/ ſzedł ku niemu/ á prośił go áby [...] vzdrowił ſyná iego: ábowiem iuż był pocżynał vmieráć. RejPos 242, 28, 45v, 111v, 274v; KuczbKat 5, 15, 65, 130, 240; Pátrzayże ieſliże iuż Pan nie pocżyna pełnić pocżęśći nád námi tych obietnic ſwoich? RejZwierc 192, 52v, 170v, 255, 255v; BielSpr 12; WujJud 98v, 135; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [414]v; BudBib 1.Reg 3/2; BudBibKaw A2v; Pocżyna tedy Martá. wyznawáć co o Pánie rozumiáłá BiałKaz C4; BudNT Matth 18/24; Dokońcżywſzy nápominánia/ pocżyna go Arcybiſkup tymi ſłowy pytáć StryjWjaz Dv; CzechRozm 138v, 162, 259; KarnNap B3v, C2v; ModrzBaz 11v, 66v, 67; SkarJedn 234, 300; Oczko 21; SkarŻyw 99, 557; CzechEp 83, 127, 158; Ná ktorym Niceńſkim ſynodźie/ nowe ſłowká/ piſmu ś. nie zwycżáyne/ wſzcżynáć ſię pocżynáły NiemObr 127, 4, 161, 164; KochFr 87; ReszList 166; WerGośc 246; Z ktorych [straszliwych snów] ieden ná wielką żáłość wſpomnieć mogę/ Od kąd w ſię pocżynáło ſerce me bráć trwogę. WisznTr 11; KochPieś 2; GórnRozm D4; ActReg 98; Gallicinium – Czas ten w nocy, gdi kurowie poczinaią piąc [lege: piać]. Calep 447a, 22b, 146b, 152b, 230a, 255a (36); Bo kto ná Kmiotki dani y długi záchowywa/ łatwie ie zuboży. A nie ma pocżynáć bráć dáni ná drugi rok/ áż pierwſzego roku dobierze GostGosp 66, 98, 102; GrochKal 19; LatHar 270; WujNT Matth 14 arg, Luc 7/2, s. 300, Ioann 4/47, 6/18 (11); WysKaz 45; SarnStat 111; SiebRozmyśl H2; WitosłLut A5; Skoro ſię vrodźim/ iuż káżdy vmieráć poczyna. SkarKaz 422b, 347b [2 r.], 386a, 422b [6 r.], 423a, 577a; Doday gośćiom weſela/ iuż gráć pocżynáią/ Weſela tu potrzebá SapEpit B4.

cum A cum inf (2): Iezu ktorys Piotra y dwu ſynow zebedeuſzowych zatroſkawać ſie y ſmutnym być pocżynał. TarDuch C; O Sálátyelu nic nie piſzą/ przeto od Zorobabel pocżynáią być rodzay Páná Kriſtuſow po wyściu Zydow z niewoley BielKron 117v.

poczynając od ... aż do (1): y pocżynáiąc od Enochá áż do Oniáſzá [...] poważnemi ſłowy wychwála [Pismo Św.] wyſokie cnoty ich [mężów] y dáry Boſkie wnich. SkarŻyw A4v.

W połączeniu szeregowym (1): W tych słowiech dawa nam znáć iż przez Kryſthuſá wſzytko pocżynać ſpráwowáć y końcżyć mamy. BibRadz II 59d marg.

W przeciwstawieniu: »poczynać ... dokon(yw)ać (a. wykonywać)« (4): OpecŻyw przedm C3; Kácérzowie pocżynáią ále nie dokonywáią budowánia ſwégo. OrzQuin I4 marg; Nieci tylko copoczynaią ale co dokonywaią wazni są ActReg 32; WujNT 682 marg.

W charakterystycznych połączeniach: boj poczynać, chwałę, ćwiczenie, drogę, gospodarstwo, gry, jedzenie, kacerstwo, karanie (2), księgi, miłość, pienie, radę, rzeczy [jakie] (3), sąd, sprawę (2), sprawiedliwość, urząd, walkę (2), wiarę, wota, wszytko, żywot.

Zwroty: »od chudego końca poczynać« (1): od chudego końcá (iáko ieſt v náſzych w przypowieśći) [a re admodum ... tenui/ rerum maximarum sumis exordium] rzecży bárzo wielkie pocżynaſz ModrzBaz 99v.

»(na)pi(e)rw(i)ej, narychlej, naprzod, z przodku poczynać« = primo agredi HistAl; praevertere Mącz (5:1:1:1): Ten ćy pirwey rad poczyna/ ktory żádnie y źle ſpiewa. March1 A3; OpecŻyw przedm C3; FalZioł IV 23d; GlabGad K5v; HistAl G6v; Onegoby [męża] chwałá boża roſkoſſowáłá/ á onę [żonę] ſwyát s ſwemi przyſmáki/ wcżemby nyeprziyacyel duſſny myał wyelką okkázyą małżeńſtwo wasnić/ kázić/ á burzyć/ yákoż to wyęc ná then cżás narychley pocżyna/ gdy obacży że ktory małżonek vchodzi á z rowni y yednosći wykracża. GliczKsiąż P6; BielKron 76v; Mącz 488c.

»sobie poczynać« (1): puſzczayże ié [karpie] w Imióno Boże ná Tárło: á vźrzyſz żeć ſye wnet záraz poczną trzéć. Ieno ſobie poczynay pod Známieniém Wodnym. Strum O3v.

»od siebie poczynać« (4): BielKron 105; Cwicżenie dzyátek od ſiebie rodzicy pocżynáć máią. RejPosWstaw [412] marg; SkarŻyw 117; To tedy tylko zoſtawa/ [...] ábyſmy ſie ludem iego bydź ználeźli: ieden ná drugiego w tym nie pátrząc áni vkázuiąc/ ále ſam káżdy od śiebie pocżynáiąc. PowodPr 80.

Szereg: »poczynać i konać« (1): Włodarz [...] łąki y wſzelkie roboty pocżynáć y konáć/ Pánu kiedy y ſobie powinien. GostGosp 18.
W przen (1): Mężoboyſtwo grzech ſzkárády/ chcąc P. IEZVS vmorzyć w vczniách ſwoich/ od tego korzeniá poczyna ná ktorym rośćie/ od gniewu z ſerdeczney nienawiśći. SkarKaz 314b.
a. O tekście: zacząć coś mówić, mówić lub pisać coś na początku (40):

poczynać co (15): MurzHist B; LubPs R6 marg; Thák Duch S. pierwſzy Pſalm potzyna. KrowObr 151v; BielKron 338; RejAp 34v; A baykę to w.m. pocżynaſz pánie Koſtká? wierzę że będzie długa. GórnDworz Y4v; KuczbKat 380; CzechEp 227, 237, 308, 343, 400; WujNT 850 [2 r.].

poczynać od kogo, od czego (23): PatKaz III 108; KłosAlg Fv; IEſt mi to dziſz napamięczy Iako wſzkolach vczono dziecy. Od cum ſteteris poczinaly/ O bodze malo wſpominali. SeklKat A3v; LubPs B, Z3; BibRadz I 1; RejAp 34v; CzechRozm 149v, 153 [2 r.]; SkarŻyw 241, 257; CzechEp 308, 400; KochPhaen 1; S. Márek przypodobion Lwowi: iż poczyna od przepowiedánia Ianá S. krzćićielá głoſu wołáiącego/ á iáko Lwá ryczącego ná puſzczy. WujNT przedm 32, przedm 12, 32 [3 r.], s. 850 [2 r.]. Cf »od jaja poczynać«.

poczynać o kim (1): Naprzod nieco pocżynáiąc o Turkach. MiechGlab 64.

poczynać jak [zawsze: „tak”] (8): MurzHist B; Yákoż thám ſtoi? Ták poczyna Lukaſz: A byli w koſcyele Antyocheńſkim prorocy [...] KromRozm III I5v; KrowObr 151v; BielKron 338; A oſmy [rozdział] ták pocżynáią. Ieſus lepak poſzedł do gory oliwney. BudNT Hh6v; CzechEp 158, 179, 227.

poczynać skąd (3): Gdzie Ian ſwięty vmyſlnie minąwſzy Oycá przycżytawa Synowi principium, y ſtąd pocżyna: In principio erat Verbum SarnUzn E3v; GórnDworz Ll6v; RejPosWiecz2 93v.

W przeciwstawieniu: »poczynać ... kończyć« (4): KłosAlg Fv; CzechRozm 149v, 153; Podźmyż też y do śrzodku/ który pocżynam od ſpraw Apoſtolſkich/ á końcżę iy w liśćiech Páwłowych. CzechEp 308.

W charakterystycznych połączeniach: poczynać bajkę, ewanjeliją (2), historyją, kronikę, księgi, modlitwę, rzecz (3), tytuł; poczynać od błogosławieństwa, od Boga (bostwa) (2), od Ducha Św., od Jadama, od Jozefa, od kapłana, od kapłaństwa, od Krystusa, od poprzysiężenia, od przepowiedania, od zaślubienia.

Zwroty: »poczynać imieniem [czyim]« (1): Wyelykyey Ordi wyelkiego Czarza Sahibkyereya ſlowo. poczynamy ymyeniem wielkiego boga ktori ſzczescze roſdaye. LibLeg 10/95.

»od jaja poczynać« (1): Trzeba tedy mieć słuſzny ſpoſob [...]: żebyſmy rzecży ábo (iáko mowią) od iáiá niepocżynáli [ab ovo ordiemur]/ ábo od tego cżáſu/ ktorego naywyżſzy Pan zákłádał fundámenty źiemie. ModrzBaz 106.

»naprzod, napirwej poczynać« [w tym: w czym (1)] (4:1): MiechGlab 64; Naprzod pocżyna [Dawid] w tym pirwſzym Pſalmie ſwoim/ od błogoſłáwieńſtwá cżłowieká wiernego. LubPs B; BibRadz I 1; RejAp 34v; A nie tylko mowi [św. Paweł]/ żywie we mnie Pan Kryſtus: Ale naprzod od tąd pocżyna/ mowiąc tymi ſłowy: Iż iuż nie ia żywę. RejPosWiecz2 93v.

Szereg: »mowić abo poczynać« (1): A odpowiedáiąc (marg) to ieſt, mowiąc ábo pocżynáiąc. Hebráiſm. (–) Piotr/ rzekł do Ieſuſá WujNT Matth 17/4.
b. O czasie (10):
α. Liczyć jakiś przeciąg czasu od określonego momentu (7):

poczynać od czego (3): dáruiemy do dwu Exákciy Poborowych bliſko przyſzłych/ od ninieyſzéy pocżynáiąc SarnStat 963. Cf poczynać co do czego.

poczynać co od czego (2): BibRadz I 1a marg; GOſpodarz dobry Rok pocżyna od świętego Bártłomieiá. GostGosp 64.

poczynać co z czego (1): Abowiem Zydowie [...] z wiecżorá dniá ſzoſtego/ mieli poczynać Sábát LeovPrzep I4v.

αα. Rozpoczynać kolejny rok życia (3):

poczynać co (1): Zátym gdy [koń] piąte láto poczyna (ony [zęby] iuż pierwe wyroſłe) tedy drugie czterzy dwá nizſze zmátuie [!]. SienLek 188.

cum inf (2): Gdy Pan Iezus ochrzcżony był/ [...] otworzyło ſię niebo. A ná ten cżás pocżynał być lat/ iákoby trzydźieśći LatHar 556; WujNT Luc 3/23.

β. Być na początku jakiegoś okresu [co] (3):

poczynać jak (1): Ieſt w kóniec gór Rákuſkich [...] mieyſce w okrąg głębokie/ [...] któré [...] źwiérzu rozmáitégo [...] máiąc mnoſtwo/ źimę ták poczyna/ iż wodá w niém wielka wzleye/ y ryb wielkich y róznych doſtátek ná ónże grunt przynieśie Oczko 9v.

W przeciwstawieniu: »kończyć ... poczynać« (1): Przeto ieſzcże trzymáć mam/ poki nie przeſtáną Piſáć tey licżby rocżney: y ma zá wygraną Tę Cauzę wykrętárſką: gdyż iuż Nowe láto Stáry rok końcży: Nowy pocżyna KlonWor 80.

W przen (1): Godźiny złotowłoſe iuż dźień pocżynáły. KmitaSpit B2.
c. Z neutralizacją znaczenia; sens połączenia odpowiada znaczeniu czasownika zależnego (np. poczynał czynić = czynił) [cum inf] (10): Nye mowiłem ánim rádźił/ áni yeſt vmyſl moy/ áby yeden álbo kilko biſkupow ſwą mocą poczynáli komu oboyę oſobę [sakramentu] podáwáć KromRozm I G3v; MurzNT Luc 3/8; WYpráwiłem pirwſze kſięgi Teofile/ o wſzytkim co pocżynał Iezus cżynić y vcżyć. BibRadz Act 1/1; WujJud 247v; Cżyńćież tedy owoce godne pokáiánia: á nie pocżynayćie ſámi mowić v ſiebie: Mamy oycá Abráhámá. CzechRozm 257v; SkarŻyw 279, 440; ReszList 142; Y przetoż ſię też zá ludzmi przyczyniáć poczyna: nic nie wątpiąc/ że mu ieſt wſzytko podobno WujNT 309, Luc 3/8.
d. Inicjować [co] (1): Rzeczam zenſkiem ſie odday/ małzenſtwa poczynay Goski A3v.
2. Czynić, postępować; agere Vulg, Modrz, Calag, Cn; gerere, uti PolAnt, Mącz, Modrz; facere PolAnt, Mącz, Cn; machinari Vulg; instituere Mącz; accipere Modrz; tractare Calag (299): Cześć ku nim powinna tego w ſobie nie zámyka/ ábyſmy ich pytáć/ ábo z ich wolą poczynáć winni/ gdy co Pan Bog pierwſzy oćiec roſkázuie SkarKaz 43b.

poczynać co (104): MetrKor 34/268, 37/2v; W ten dzień [...] Wſzelkie dobre rzecży: pocżynay FalZioł V 52, V 49v [2 r.], 50 [2 r.], 52; LibLeg 10/91v, 11/65, 65v [2 r.], 80v, 90v, 91v; RejKup aa5; LibMal 1550/157v; MurzHist T2; MurzNT 43v, 116; Przeto co maſz pocżynáć/ rozmyſlay powoli/ Tedy cie twe bacżenie/ ze złego wyzwoli. BielKom C3; GliczKsiąż Ev; LubPs Y, bb4v, ee; Leop 3.Mach 7/7; Wſzyſcy kthorzy niezgody y nieſnaſki miedzy ludem poczynáli/ záwżdy ginęli. BibRadz Deut 2 arg, Deut 5/14; Náuká krotká co kto pocżynáć pod każdym znamieniem niebieſkim ma. Goski *2v, A2, A3 [2 r.], A4; BielKron 25, 59v, 105, 146v, 199 (14); Mącz 15a, 247b, 347b, 371b, 484c; GórnDworz O; RejPos 88v; KuczbKat 330; RejZwierc 257, 257v; BielSpr 11v, 35v, 38; MycPrz I Cv, II Av; CzechRozm 228, 235; ModrzBaz 22v, 50; SkarJedn 62; KochPs 65, 67; á [Epifaniusz] będąc znimi/ niedopuśćił im nic pobożnego y okrutnego pocżynáć SkarŻyw 452, 362; KochTr 12; StryjKron 447,672; KochSob 66; ArtKanc P20; Calep 1051b; OrzJan 75; KołakCath B4; SarnStat 165, 624; SkarKazSej 678a; SapEpit A4v. Cf poczynać co bez kogo, bez czego; co komu; co nad kim; Frazy, »gwałtownie poczynać«.

poczynać co bez (przez) kogo, bez czego [w tym: w zdaniu zaprzeczonym przez „nie” (2)] (6): a bes woley yey M. nyczego wrzeczach yey M. poczinacz niechczą. LibLeg 10/115; Mącz 510b; boiąc ſie áby záſie Kſiążętá Graeckie po viáchániu iego: nie zbuntowáli ſie przećiw iemu ná wolność/ pobrał ie s ſobą oſádźiwſzy Zamki proſtemi ludźmi/ [...] ktorzy nie mogli nic tákiego pocżynáć podeyźrzánego przes pánow ſwoich. BielSpr 48; ModrzBaz 26; SkarŻyw 482; SkarKaz 609b.

poczynać co komu (1): bo ieſli by też Senat dopuśćił co gwałtem pocżynáć Biſkupowi thym żonátym kápłanom/ ktorzy ſie do práwá odzywáią bez wątpienia/ było by wielkie zámieſzánie poſpolſtwá BielKron 201.

poczynać co nad kim (2): Ze oni [postronni narodowie] nye roſpomnyą ná pirwſſe przygody/ Coś nád námi pocżynał LubPs M2, F2.

poczynać (na)przeciw(ko) komu, przećiw(ko) czemu (15): LibLeg 10/91v; MurzNT 43v, 116; Leop 3.Mach 7/7; Mam też to dufánie o Krolu Polſkim/ iż on nic przećiwnego pocżynáć nie będźie przećiw máieſtatowi Ceſárſkiemu BielKron [3322]v, 105, 146v, 207v; BielSpr 35v; inácżey ſobie trzebá pocżynáć przećiwko Vliſseſowi [...]: á inácżey przećiwko Aiáxowi ModrzBaz 112v, 51, 112; SkarJedn 62; SarnStat 165, 624.

poczynać czym (5): MetrKor 34/268v, 37/2v; WróbŻołt 13/3; Zá tych powodem/ o królu cnotliwy/ Będźieſz poczynał ręką ſwoią dźiwy. KochPs 67. Cf »poczynać prawem«.

poczynać na czym (1): na wſzytkim ſobie źle pocżynáli Niemcy BielKron 312v.

poczynać w czym [= pod jakim względem] [w tym: jak (22), sobie (20)] (24): LibLeg 10/115; BibRadz 1.Reg 18/14; dał znáć tedy Kſiążę Lántgráfowi/ áby co rychley bywał/ á gdy leniwo w tym pocżynáli/ Ceſarz vſtąpił BielKron 228, 54v; Mącz 84a; áby w iedzeniu/ w piciu/ w mowie/ w ſtaniu/ w chodzeniu/ przyſtoinie ſobie pocżynáli. GórnDworz Ff2v, Fv, G6v, I5v; ktory [Chrystus] nigdy nic prożnego we wſzytkich ſwiętych ſpráwách ſwoich nie pocżynał RejPos 88v; BielSpr 71v; MycPrz I B, II Av; CzechRozm 77; Godźi ſię też ná Sláchecki ſtan naywięcey [...] bacżenie mieć/ iże oni poſzli z tych/ ktorzi dla Rzecżypoſpolitey w wielu rzecżách ſobie mężnie pocżynáli ModrzBaz [41], 3v, 15, [16], 18, 46v, 83v, 129; CzechEp 407; GórnRozm Kv.

poczynać z kim, z czym (32): LibMal 1548/145v; LubPs bb4v; A przeto teraz zemną pocżynay iákoć ſię nalepiey podoba BibRadz Tob 3/6, Iudith 3/3; Goski A2;; BielKron 125, 209, 231, 308v, 311 [2 r.], [3322]v, 398v; GórnDworz K7; BielSat N; Nie máła rzecż ieſt/ kto chce bácżyć/ vcżyć iezdnego [...]/ miecż iáko przypáſáć álbo s nim pocżynáć BielSpr 2, 9v, 47v; CzechRozm 228, 235; KochPs 125; KochWz 136; BielSjem 36; KochSob 66; inácżey ſobie z błotem/ inácżey z prochem pocżynáią/ kiedy ſzáty wyćieráią. LatHar 112, 134, 136, 268; Bo ſtátek zduński nie rzecże zdunowi/ Co chceſz zemną pocżynáć KołakCath B4; PowodPr 70; GosłCast 49. Cf »co z tym poczynać?«.

poczynać jak (205): FalZioł V 50; WróbŻołt 13/3; RejKup aa5; Bácżność miernie pocżyna/ ále płochość ſkocżnie. BielKom B8; Leop 3.Mach 7/7; zmyſliłem ſobie ſzaleńſtwo/ pocżynałem wſzytko iáko ſzalony BielKron 458, 50, 77v, 175, 203, 209 (9); Mącz 133a, 247b, 484c; BielSat C, D2, L3; BielSpr 2, 9v, 11 [2 r.], 11v, 35v, 47, 47v; MycPrz I B, II Av; CzechRozm 235; ModrzBaz 22v, 51; Auffrichtig handeln/ oder leben. Szcżyrze śię obchodzić/ et práwie pocżynáć. Agere apertè. Agere vitam pudicè. Calag 41a, 212b, 307b, 539a; KochPs 125; StryjKron 220; KochWz 136; BielSjem 7; BielRozm 15, 26; Calep 1051b; WujNT Act 18/26; SarnStat 165; GosłCast 49. Cf »gwałtownie, gwałtem poczynać«, »poczynać sobie«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zawsze zaimek względny] (9): FalZioł V 49v [2 r.]; BibRadz Iudith 3/3; BielKron 109, 296v; GórnDworz O; Lepieyći wżdy pocżynáć/ co komu przyſtoyno. BielSat D2; CzechRozm 228; BielRozm 26.

W charakterystycznych połączeniach: bunt poczynać, co złego (2), co prożnego, dokonanie, dziwy, kradzież, kupiectwo, robotę, rozkoszy, rzecz(y) (5), swowolność, śmiałość, uczynek, wypełnienie, zbytki (2), złość (2); ze złości poczynać; z bronią poczynać, z prochem, z slużebniki, z tańcem (2), z wolą [czyją]; bacznie poczynać, bezrozumnie, burzliwie, bystro, chciwie, chytro, (nie)dobrze (lepiej) (19), dziecińskie (po dziecińsku) (3), (nie)głupie (4), hardzie, hojnie, lekko, leniwo, (nie)mądrze (7), mężnie (męsko) (34), miernie, niedbale (2), (nie)obyczajnie (2), nieprzystojnie, okrutnie, opatrznie, osłabiale, ostrożnie, (nie)płocho (2), prawie, rozpustnie, roztropnie (5), rzeźwie, skromnie (2), skwapliwie, słusznie, stale, surowie, układnie, zdradliwie, źle.

Frazy: »co z tym poczynać« (1): Náſzy weſzli w radę co s tym pocżynáć: Przyzwolili náſzy ná przymierze BielKron 460v.

»co poczynasz? itp.« (3): Ut Quid inceptas Traso, Co poczinaſz Traſo Mącz 36a; BielSen Gv; BielSpr 38.

Zwroty: »[co a. nic] gwałtownie, gwałtem [= przy użyciu przemocy] (nie) poczynać; nie gwałtownego nie poczynać« (4:3;1): Co zá myſli was nádchodzą pánowie y wſzytko rycerſtwo/ ábyſmy co gwałtownie mieli pocżynáć z wdową/ takież z dziećięćiem iey BielKron 311, 108v, 201, 231, 308v, 311 [2 r.], 416v.

»poczynać w imię [czyje]« (1): Y był w Ieruzálem towárzyſząc z nimi á beſpiecznie ſobie poczynáiąc w imię Páná Ieſuſowe [agens in nomine Domini] WujNT Act 9/28.

»poczynać prawem« (1): Na Powod czterzy rzeczy należą przeględáć niż ſye wda w Práwo [...]. Pierwſza/ iżeby ſye [...] rozmyſlił/ ieſli by mu byłá rzecz vżytheczna/ poczynáć Práwem przećiw ſwemu Aduerſarzowi álbo nie. GroicPorz f2.

»poczynać sobie« [w tym: jak (151)] [szyk zmienny] (153): Mężnie ſobie pocżynay, ieſtli chceſz być miłoſnikiem mądroſci. BielŻyw 43, 49, 62; LibMal 1548/145v; MurzHist t2; MurzNT 61; GliczKsiąż Av, K7v, P6, Q2; LubPs G3, ee; GroicPorz i4; Leop 2.Par 32/7, 1.Mach 2/64, 2.Mach 12/10; A gdźie iedno Saul poſłał Dawidá/ ſzedł wſzędy/ á roſtropnie ſobie pocżynał BibRadz 1.Reg 18/5, 1.Reg 18/14, 15, Dan 10/19, 11/7, I 478d marg (9); BielKron 54v, 58v, 65v, 67v, 68 (24); Civiliter coenare, Obyczáynie ſobie poczináć przy ſtóle. Mącz 55a, 19a [2 r.], 79d, 84a [2 r.], 161c, d (25); OrzQuin R3; Abo záſię iáko owo piękna rzecż kiedy cżyſthy páchołek/ ſkromnie pocżyna ſobie GórnDworz E8v, Dv, E2, Fv, F4v, G6v (11); BielSat N3v; RejZwierc 153v, 257v; BielSpr 6, 7, 13v, 16, 54v, 64 [2 r.], 71v; BudBib 2.Mach 12/11; MycPrz II A3v; CzechRozm 22, 77; PRzypátrz ſie tym to bliznam co ná iego cżele/ [...] Snadź mężniey niżli Kokles on pocżynał ſobie PaprPan H2v, N, Z3, Ff4v, [Hh5]; O iáko ſię ich [ludzi] wiele nádyma á ſwowolnie ſobie pocżyna dla tego iácy/ że ie śláchtą zową? ModrzBaz 140v, 3v, 15, [16], 18, [41] (14); SkarŻyw 70, 298; KochTr 12; CzechEp 98, 378, 407; KochWz 140; BielSjem 21, 30, 40; KochTarn 74; GórnRozm Kv; ActReg 15; Ineptio – Błazenske ſobie poczinąm. Calep 530a, 573a; Phil N2; Ták ſobie pocżynáiąc/ w płácżu ſię vtuliſz/ w fráſunkách vſpokoiſz LatHar 579, 112, 134, 136, 268, 577, 664, Aaa7; WujNT Act 9/28, 14/3, 1.Cor 16/13; PowodPr 63, 70; PudłDydo A4. Cſ »sobie na wiele mis poczynać«.

»sobie na wiele mis poczynać« = być zachłannym (1): Fastosus, Pyſzny/ Nadęty/ Wielmożny/ który ſobie na wiele mis poczina. Mącz 119c.

Szereg: »poczynać ani czynić« (2): nycz nyechczą poczynacz any czynycz bądz tho radą skuthkyem pyſzmem slowy y ynym kthorim kolwyek wymyſlyonym obyczayem MetrKor 37/2v, 34/268.
Przen [w tym: z kim (5)] (6):

poczynać co (3): á co ieſzcże zemną Sżcżeśćie myſli pocżynáć/ ty ſam wieſz/ moj pánie. KochOdpr Bv; IEZV Dawidow Synu/ miey nádemną Lutość: gdyż widźiſz/ co ślepotá zemną Pocżyna GrabowSet N4, N4.

poczynać jak (2): Ták zemną pocżynáią/ cżáſy zámierzone/ ze/ iedne ſmyſły gáſną/ drugie iuż zniſzcżone GrabowSet Ov, Ov.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): BudBib I 374b marg cf W porównaniu.

W porównaniu (1): Ty Cerkwi Izráelſka nie daſz ſię vhamowáć wnáuce áni przeſtrzegániu/ poczynaſz co chceſz iáko zwierzę w leśie BudBib I 374b marg.

3. Zachodzić w ciążę; concipere Vulg, PolAnt, Cn; parere PolAnt; conceptari, concipi, facere conceptum, ferre partum a. uterum, fetum habere, maritari, semen contrahere Cn (15): Przeto gdy napierwſſe przypuſſcżenie do owiec bywáło/ kładł Iakob rozgi do koryth w wodę przed ocży Baránow y owiec áby zápátrzáiąc ſie ná nie pocżynáły. Leop Gen 30/41; O Niepłodna ktora nie rodźiſz záſpieway/ á ty ktora nie pocżynaſz śpieway chwałę BibRadz Is 54/1; CzechRozm 135.

poczynać od czego (1): Mam tu z Grecyey kobyły/ Nigdy tákowe nie były: Bo od koni pocżynáią/ Ktorzy w Babilonie rzáią. BierEz G2v.

poczynać kogo (1): CzechRozm 157 cf W połączeniu szeregowym.

W połączeniu szeregowym (1): Aliśćiby tego ſyná Bożego nie ſámá Márya pocżynáłá/ w ſobie miáłá/ y rodźiłá CzechRozm 157.

Przen (4): Lecz pożądliwość nie rodzi/ ieſli pierwey nie pocznie: á nie poczyna/ ieſli nie otrzyma vmyſlnego ná złe zezwolenia. WujNT 787.

poczynać co (3): Prorok Dauid prorokuie, day miły panie abyſmy złoſci nie rodzili, grzech poczynaiąc. WróbŻołt C6. Cſ Zwrot.

Zwrot: »poczynać [co] w sercu« [w tym: jak (1)] [szyk zmienny] (2): BibRadz Is 59/13; dla poćiechy wſzytkich wiernych ſwoich: że nie tylko Mária Bogárodzicá ieſt błogoſłáwiona/ ále y ći wſzyścy/ ktorzy ſłowo Boże duchownie w ſercu pocżynáią/ [...] á poczęte rodzą WujNT 243.
a. W celowo absurdalnej interpretacji biblizmu, przypisującej rodzenie mężczyznom [kogo] (1):
Szereg: »poczynać i rodzić« (1): Iudás vrodził Fáreſá [...] z Támáry: [...] Dawid Sálomoná z oney Vryáſzowey. [...] A ták Fáres/ [...] Sálomon nie będą biegiem przyrodzonym z ćiáłá y ze krwie áni z woley mężá y niewiáſty vrodzeni: ále z tych mianowánych mężow/ w ktore áſz wſtąpić niewiáſty ich muśiáły/ á oni ie też pocżynáć y rodzić CzechRozm 158.
b. O zapłodnieniu jajorodnych (5): Gdy [raki] maią pocżynać/ tedy ſtępuią na ſię FalZioł IV 30d.

poczynać co (2): Pocżyna Ikri tha riba [szczuka] kiedy na więtſzy wiatr z połnoczy ieſt. FalZioł IV 37a, IV 37a. Cf Zwrot.

poczynać czym (2): PatKaz III 102v cf Szereg. Cf Zwrot.

Zwrot: »poczynać w sobie płod [czym]« (1): ISidorus piſze: iż ta riba ieſth ſproſna: gdy ſię złącża z ſamczem/ tedy vſthy pocżyna w ſobie płod FalZioł IV 38c.
Szereg: »poczynać i rodzić« (1): [węgorz matki nie ma] bo uchem poczyna y plod rodzy PatKaz III 102v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Concipio – Poimuię, poczinąm, rozumiem. Calep 232b.

Synonimy: 1. imać się; 2. czynić, dokonywać, działać, imać się, podejmować się; 3. zastępować.

Formacje współrdzenne cf NACZĄĆ.

Cf POCZYNAJĄCY, POCZYNAN, POCZYNANIE

AL