![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: [POCZYNEK] | Następne hasło: POCZYNIĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
POCZYNIĆ (245) vb pf
o jasne.
| inf | poczynić |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -m poczynił | m pers | -smy poczynili, -zmy poczynili |
| f | -m poczyniła | m an | ||
| 2 | m | poczyniłeś, -ś poczynił | m pers | poczyniliście, -ście poczynili |
| f | -ś poczyniła | m an | ||
| 3 | m | poczynił, poczyni(e)ł | m pers | poczynili |
| f | poczyniła | m an | ||
| n | poczyniło | subst | poczyniły | |
| plusq | ||
|---|---|---|
| pl | ||
| 3 | m pers | byli poczynili |
| imperativus | |||
|---|---|---|---|
| sg | pl | ||
| 1 | poczyńmy | ||
| 2 | poczyń | poczyńcie | |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bym poczynił | m pers | |
| 3 | m | by poczynił | m pers | by poczynili |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | poczyni(o)no | |||||
| con | by poczyni(o)no | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | poczyniwszy | |||||
inf poczynić (14). ◊ fut 2 sg poczynisz (3). ◊ 3 sg poczyni (9). ◊ 1 pl poczynimy (2). ◊ 2 pl poczynicie (4). ◊ 3 pl poczynią (5). ◊ praet 1 sg m -m poczynił (3). f -m poczyniła (1). ◊ 2 sg m poczyniłeś, -ś poczynił (6). f -ś poczyniła (1). ◊ 3 sg m poczynił (77), poczyni(e)ł (2); -(e)ł PaprUp; -ił : -(e)ł Leop (9:1). f poczyniła (3). n poczyniło (1). ◊ 1 pl m pers -smy poczynili (1) KuczbKat, -zmy poczynili (1) BielKron. ◊ 2 pl m pers poczyniliście, -ście poczynili (4). ◊ 3 pl m pers poczynili (65). subst poczyniły (3). ◊ plusq 3 pl m pers byli poczynili (1). ◊ imp 2 sg poczyń (3). ◊ 1 pl poczyńmy (1). ◊ 2 pl poczyńcie (2). ◊ con 1 sg m bym poczynił (2). ◊ 3 sg m by poczynił (7). ◊ 3 pl m pers by poczynili (4). ◊ impers praet poczyni(o)no (2). ◊ con by poczyni(o)no (2). ◊ part praet act poczyniwszy (16).
Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.
- 1. Uczynić, zrobić (zwykle wiele a. wielu)
(245)
- a. Wykonać jakąś czynność; popełnić (połączenie z dopełnieniem można zwykle zastąpić czasownikiem utworzonym od tematu dopełnienia) (11)
- b. Sporządzić, wytworzyć coś, czego nie było
(72)
- α. Zrobić jakiś przedmiot, budowlę, wizerunek (55)
- β. Zorganizować, założyć (2)
- γ. Ustanowić, uchwalić (1)
- δ. Spisać (1)
- ε. Wymyślić (1)
- ζ. Stworzyć, powołać do życia (2)
- η. Nakreślić (2)
- c. Wyrządzić, głównie coś złego (99)
- d. Sprawić, że ktoś a. coś stał(o) się kimś a. czymś; zmienić
(27)
- W przen (1)
- e. Mianować, powołać na jakąś funkcję lub urząd
(17)
- α. Ustanowić jakiś urząd (2)
- f. Przypisać coś fałszywie komuś, niesłusznie nazwać (5)
- g. Spowodować
(3)
- α. Że coś powstało (2)
- β. Że coś stanie się jakieś; w przen (1)
- h. Wyznaczyć (4)
- 2. [Narobić komuś kłopotu, urządzić kogoś]
poczynić z kogo (1): iż ieſzcże drugim rány niezáżyły/ drugim źiemie niedoſtawáło ná pogrzeb/ wierzćie mi że zá thy ſwe duſze z nas offiárę pocżynią BielKron 248v.
»grzechy poczynić« (2): wſzyſtki grzechy ktoreſmy pocżynili/ miec w nienawiści y żáłowác zá nie muśimy KuczbKat 205; A iesli by grzechy pocżynił/ będą mu odpuſzcżone [et si peccata fuerit perpetratus]. BudNT Iac 5/15.
W charakterystycznych połączeniach: poczynić czoła, doły (2), dziurki, dziury, miejsca prożne, obrony, stawki.
poczynić z czego [w niektórych użyciach może być rozumiane jako przydawka materiałowa] (16): Pocżynieł y vſzká z ſnurkow iedwábnych modrych/ po kráiach Oppony iedney z obu ſtron Leop Ex 36/11; RejZwierz 25; przeto ſłuſzney obrony miáſto nie ma áni dokońcżenia/ áni muru/ áni wáłow/ tylko z drzewá Kobylenia pocżyniono przez vlice BielKron 430, 214v, 234, 314v [2 r.], 411, 431v; GórnDworz P8; BielSpr 4; Pocżyńmy ſobie wieńce z pąkowia rożánego pierwey niſz zwiędnie. BudBib Sap 2/8; StryjKron 265; CzechEp 206; Mięſo wáſze pſom damy/ nogi/ głowy/ brzuchy. Z ſkor wáſzych pocżynimy cżeládzi kożuchy. BielSen 7; PaprUp Bv.
poczynić komu [w tym: sobie (14)] (17): Ten gdy przyſſedł do Krolá Sálomoná/ pocżynił mu wſſyſtko co iedno roſkazał. Leop 3.Reg 7/14, Iudic 6/2, 1.Reg 5/9, 4.Reg 17/10; Poczynicie ſobie wedle liczby Kſiążąt Filiſtyńſkich pięć zádnic złotych/ y pięć myſzy złotych BibRadz 1.Reg 6/4, Gen 3/7, Iudic 18/24, Cant 1/9; BielKron 214v, 234; BielSpr 4; BudBib Am 5/26, Sap 2/8; HistHel B; SkarŻyw 546; CzechEp 206; BielSen 7.
poczynić jak [= jakim wzorem, kolorem] (2): Leop Ex 36/8; nákoniec pocżęli [dwaj kardynałowie] ſtrofowáć iednę tabliczę/ gdzye ſwięty Piotr s ſwiętym Páwłem námálowáni byli/ powiedáiąc ze ie [Rafael] bárzo rumiáno pocżynił. GórnDworz R6.
W charakterystycznych połączeniach: poczynić bałwany, baszty, bogi, bronie, brony, dno, gałki, gmachy, granice, groble (2), jabłuszka [z ciasta], jamy, jaskinie, jazki, klenoty, kobylenia, komorki, kosze, kożuchy, kule (2), lasy, łańcuszki, łątki, łożnice, miasta, mieśca obronne, myszy złote, naczynie, płoty, podniebienie, podobieństwa [czego], poszwę, przegrody, rynny, rzędy, słupy (3), stołki, strzelbę (2), szańce (2), szorce (2), śrzodek, tarcze (4), trafty, twierdze (2), uszka, wieńce, wszytko (2), zadnice złote.
poczynić czym (1): tedy mi rádźił/ ábym ołowem ná ćiele rány śine ſobie poczynił OrzRozm E2.
poczynić komu, czemu (zwykle w pl) [w tym: sobie (1)] (46): Wſzyſtkimeś bárdzo przewinił/ Wieleś im złego pocżynił. BierEz K3v; LibLeg 11/160; zaſz niewiećie com ia pocźynił [!] y oycowie moi/ wſſem narodom żiemſkim [!]? Leop 2.Par 32/13; BielKron 46v, 66v, 238v, 244, 248v, 253, 253v; BudBib Ios 9/10, 4.Reg 19/11; włoſz náwagę winy y wyſtępki iego/ z dobrodźieyſtwy/ ktore Coronie tey pocżynił BiałKaz K3, G2; SkarKazSej 685a. Cf Zwrot.
poczynić nad kim, nad czym (pl) (4): y barſo wielkie morderſtwa poczinyly nad nymy. LibLeg 11/64; Słyſząc to Gábáonitowie/ ktore rzecży Iozue pocżynił nád dwiemá miáſty/ iż żadnemu nie przepuśćił [...]/ vmyſlili [...] BielKron 47v, 95v, 319v.
W charakterystycznych połączeniach: gwałty poczynić, krzywdy, morderstwa (3), okrucieństwo (5), rzeczy (wiele rzeczy) (2), wiele dobrego, wiele kłopotu, wiele złego (7), zloczyństwo (2).
poczynić komu [= sobie] (1): A chcecieli docżekáć w Polſzcże ieſzcże zgody/ Pocżyńcieſz s Koſcieleckich ſobie Woiewody. PaprPan L4v.
poczynić z kogo (pl) kogo, z czego (zwykle pl) co (14): BibRadz 2.Par 8/8; z bożnic báłwáńſkich wychody poſpolite pocżynili. BielKron 86v, 102v, 108, 248v; BiałKat 381v; widząc ſwą nikcżemność cżym to nádſtáwili/ Z rozmáitych narodow Turki pocżynili. RejZwierc 242, 242; WujJud 134; PaprPan K3v, L4v; SkarŻyw 341; WujNT 11; Krzywda tedy nieznośna temu niebieſkiemu Kmiećiowi/ gdy toż práwo ktore Bogárodźicą zdawná ieſt zágáione/ z tych ſtryicow á herbownych iego Kmiotkow/ máło nie beſtye pocżyniło. PowodPr 68.
poczynić kogo kogo (pl) [A dupl] (2): OrzJan 11; [Zygmunt] inſze przećiwniki, Poczynił Polſcze wieczne, hołdowniki. KlonKr F2.
poczynić kogo kim (pl) (2): Ználiśćie [...] inne ludźie: záprawdę z głowámi/ ktore Ian Dźiáduſki lżąc/ háńbiąc/ wywoływáiąc/ kácerzmi vpornie poczynił OrzRozm O4v; BiałKat 381v.
poczynić kogo kogo a. kim (pl) (6): Smierć mu [rzekła]/ gdym twe rowniki/ Pocżyniłá wſzytki nieboſzcżyki: [...] Dobrześ temu mogł porozumieć/ Iżeś rychło muśial vmrzeć. BierEz S2; Leop 3.Reg 9/21; BielKron 192v; Pocżyniły ty panie/ ſwe męże nędzniki. BielSat Dv; ModrzBaz 2v; BielRozm 25.
poczynić kogo jakich (2): GliczKsiąż L7v; Tá mátká [= ojczyzna] [...] rozſzerzyłá páńſtwo ſwe od morzá do morzá/ y ſąśiádom was ſtráſzliwe poczyniłá SkarKazSej 666a.
poczynić kogo ze zdaniem dopełnieniowym (1): Leop 1.Reg 15/33 cf W przen.
poczynić z kogo (pl) kogo (5): Ieſzcże theſz mało było Papieżowi ná thym/ iż iuſz z Biſkupow Kxiążętá potzynił KrowObr 35; BielSat G3; WujJud 184; PaprPan K; BielSen 16.
poczynić kogo kogo (pl) [A dupl] (1): Synowie wáſzy muſzą być ſłużebnikámi v niego/ iedny pocżyni iezne/ drugie pieſze/ drugie kowalmi ná zbroię/ drugie oracżmi. BielKron 63v.
poczynić kogo kim (pl) (6): Izaż wam wſzythkim da ſyn Izái role y winnice/ á poczyni was wſzythki rothmiſtrzámi y ſetniki? BibRadz 1.Reg 22/7; BielKron 63v; RejAp 9v; WujJud 142v; BudBib 1.Reg 8/11; Carolus ie Grabiami poczynił niebarzo dobrą significatią. ActReg 73.
poczynić kogo kogo a. kim (pl) (4): Pan CHriſtus Apoſtoły ſwe ná oſtátniey Wiecżerzy Kápłany pocżynił. KuczbKat 190 marg; WujJud 148v, 154, 178.
poczynić komu [= sobie] (1): á poczyniliſćie ſobie kápłany iáko ini narodowie źiemſcy BibRadz 2.Par 13/9.
poczynić komu [= sobie] (2): Bo ieſli idźie o Heretyki y odſzcżepieńce/ ktore ſobie pocżynił z hárdośći ſwey Papież: tedy [...] CzechEp 14, 15.
poczynić kogo kim (pl) (4): CzechEp 15, 137, 195 marg; Antychriſt będzie ieden pewny człowiek [...]: á nie cáły porządek ábo ſucceſſia Papieżow przez tyśiąc lat: iáko ſektarze zmyśláią/ chcąc wſzytkie Papieże począwſzy od Grzegorzá wielkiego Antychriſtámi poczynić. WujNT 870.
Synonimy: 1. sprawić, udziałać, wykonać, zdziałać, zrobić; b.β. założyć; γ. uchwalić, ustanowić; δ. spisać; ε. wymyślić, wynaleźć; ζ. stworzyć; η. naznaczyć; c. sprawić, wyrządzić; f. przypisać; h. mianować, powołać.
Formacje współrdzenne cf CZYNIĆ.
KW, MM