[zaloguj się]
[pdf]

PODPORA (147) sb f

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N podpora podpory
G podpory podp(o)r
D podporze podporåm
A podporę podpory
I podporą
L podpor(a)ch
V podporo

sg N podpora (48). ◊ G podpory (13). ◊ D podporze (5). ◊ A podporę (32). ◊ I podporą (32). ◊ V podporo (5). ◊ pl N podpory (7). ◊ G podp(o)r (1). ◊ D podporåm (1). ◊ A podpory (2). ◊ L podpor(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. To, na czym się coś opiera, to, co drugą rzecz podtrzymuje od spodu lub z boku; fulcimentum BartBydg, Mącz, Calep, Cn; columen, fulcrum, statumen Mącz, Calep, Cn; fulcimen, tibicen Mącz, Cn; basis, orthostata, pedamen, sustentaculum Mącz; conamentum Calep; adminiculum, columna, destina, erisma, fulmentum, fultura, pedamentum, pediculus sustentans Cn (84): BartBydg 61b; Orthostata, [...] Podporá/ Kloc/ Pień/ álbo dil/ którym co podpieráyą. Mącz 270c; Pilae, Wáły w wodźie dla náwáłnośći wodney vczinione/ też pal podporá álbo záſtrzelenie w wodźie pod moſty/ álbo też v domów pochylonych. Mącz 299c, 23c, 60c, 139a [2 r.], 286b, 412c (12); Caryatides – Podpori wiczioſcane na kſztałt niewieſczi. Calep 168a; Fulcrum – Słupi łoznę, podpory. Calep 439b, 218b, 243b, 439a, 1003b; [RejestrBudGal 65].

podpora czego (4): GlabGad D8 cf Szereg. Cf »podpora wina«.

podpora czemu (1): Cżo po ſzyi cżłowieku. (–) Dla podpori głowie y też wolnoſci, aby tak głowa mogła ſie obraczać na wſzitkie ſtroni na ſzyi GlabGad D.

Wyrażenia: »kamienna podpora« (1): Lapidibus statuminare, Kámienne podpory czinić. Mącz 412c.

»łożowa podpora« (1): Fulcrum lecti, Lożowa podpora. Mącz 139a.

»podpora okienna« = dolna część ramy okiennej (1): Erigenum [!] – eriganum Podpora okyenna BartBydg 51b.

»podpora wina (a. winnych macic (a. latorośli)), winna« = lubrica Mymer1, BartBydg; cantherius, ridica Calep [szyk 2:2] (3:1): Mymer1 19v; BartBydg 84; Cantherius – Podpora winnich latoroſzly, tyka winną. Calep 159b, 925a.

[»zielazna podpora«: I za 8 zielasnich podpor fl. 1 g. 10 RejestrBudGal 66.]

Szeregi: »podpora a fundament« (1): aby grzbiet był podporą á fundamentem wſzitkich koſci ktorich widamy wiele czo ſie trzymaią grzbietu. GlabGad D8.

»podpora albo noga słupia« (1): Spira etiam basis columnae, Podporá álbo nogá slupia. Mącz 408b.

Przen (56):
Szereg: »podstawek i podpora« (1): Prawdá iż było ważne potykánie Iozuego: ále ważnieyſze ręce Moyzeſzowe do Páná Bogá vſtáwicżnie (choć v nas bez podſtáwku y podpory świeckiey) podnoſzone. PowodPr 20.
a) Fundament, podstawa, zasada; argument (41): KromRozm III Pv; Náuki tedy iż to yeſt dobra á trwáła podporá/ ma ſie káżdy cżłowyek pirwey niżby co pocżynał chyćić GliczKsiąż [H]6; GrzegRożn H3; KochZg A4; GórnDworz N6v; RejZwierc 128v; ktorey powieśći ſwey oto ieſzcże podporę tę przydáią/ iż ták Mátheuſz 1. ꝟ 18. nápiſał. CzechRozm 156v, 14; GrabowSet G4; JanNKar Cv, C3v [2 r.], D4.

podpora czego (21): gdyż to wyelka podporá náuki/ iż nye nowa/ ále iż ći á ći ták dźyerżeli y dźyerżą KromRozm I F3v; KromRozm II o3; Columen Reipub, Podporá rzeczy póſpolitey Mącz 60c; CzechRozm 193; Zywoty ony były im pobudką nabożeńſtwá/ vmocnieniem wiáry/ podporą nádzieie SkarŻyw A2; SkarJedn 393, 395; Oczko 3v; CzechEp 31; iż też kácerze toż piſmo wſzyſtko ná podporę błędu ſwego przyćiągáią ReszPrz 37, 103; GrabowSet Q2; OrzJan 85; WujNT 331; ták té conſtituciȩ [...]/ iáko téż iné dla podpory dobrych obyczáiów [in suffragium bonorum morum JanStat 148] y dla záchowánia poſpolitéy ſpráwiedliwośći wydáli SarnStat 915; Pátrz iáko religią kroleſtwá zna być podporą SkarKaz 680b, 680a. Cf Wyrażenie.

podpora z czego (2): Aleby wżdy trzebá nie ná gołe doswiadcżenie tey rzecży zezwaláć/ ále też mieć ná to podporę/ z ſlowá Bożego? CzechRozm 258v, 43.

podpora czemu (1): Nie żeby y Beza nie rozumiał tego/ ále że leda zkąd podpor błędowi ſwemu Troycżáckiemu ſzuka. BudNT przedm c2v.

[podpora czyja: przetoż wſzytkie te co przednieyſze propozycye/ ktore on twierdźi/ á ktorych my przymy [...] ieſliż ſą prawdźiwe ábo nie/ [...] podpory iego vważáiąc/ y ſwoie przećiw temu przytacżáiąc/ bádamy ſię. BronApokr Bv.]

W połączeniu szeregowym (1): źiemiá [...] okázuie to/ iż ieſt podporá/ początek/ á iákoby fundáment wſzyſtkiégo Oczko 3v.

W charakterystycznych połączeniach: podpora dobra, łatwa, niewzruszona, trwała, wielka; podpora błędu (2), dobrych obyczajow, Kościoła (2), krolestwa Chrystusowego, nauki, państwa, Rzeczypospolitej, stateczności; podpora z Nowego Testamentu, z słowa Bożego.

Wyrażenie: »podpora prawdy« (4): SkarJedn 14, 144; kłámáć oblubieńcá Chryſtuſowá [tj. Kościół] y podporá prawdy/ iáko Apoſtoł mowi/ nieumie SkarŻyw 364; WujNT przedm 9.
Szeregi: »dowod a podpora« (1): Indissolubile argumentum, Dowód á podporá nie ták łatwia ku skażeniu álbo zgádnieniu. Mącz 401b.

»dowora i podpora« (1): Iż wyele kácerzow nye z ſtárego zakonu/ ále z nowego/ á mimo lifty Páwłá śwyętego/ błędow ſwych doworę y podporę bráli KromRozm II o3.

»filar i podpora« (1): Bo rzecz niepodobna/ żeby kośćioł wſzytek Chrześćijáńſki (ktory ieſt filarem y podporą prawdy) przez cáłe tyśiąc lat nie miał mieć práwego przekłádu piſmá ś. WujNT przedm 9.

»fundament i podpora« (1): iż nie tylko fundámentu/ ále y namnieyſzey podpory w piśmie ś. tá ſtolicá Biſkupá Rzymſkiego nie ma NiemObr 55. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obrona abo podpora« (1): máiąc ſię zá Chryſtyániná/ ku obronie ábo podporze dumki ſwey/ zá ſtárego teſtámentu mándaty y vſtáwy chwyta CzechEp 31.

»podpora i opoka« (1): iżeś [stolico rzymska] Kośćiołá wſzytkiego nie wzruſzoną podporą y opoką zoſtáłá SkarJedn 395.

»słup i podpora« (1): bo kośćioł ſłup y podporá prawdy nigdy nie błądzi SkarJedn 53.

»straż i podpora« (1): áby [księgi] były w niebytnośći moiey ſtrażą y podporą ſtátecżnośći wáſzey ReszPrz 103.

»świadectwo abo (i) podpora« (2): Ale iáko to widźimy/ iż ony ſłowá o Dawidźie [...] ſą ſwiádectwem y iedną podporą kroleſtwá duchownego Chriſtuſowego CzechRozm 193, 43.

»podpora i ućwierdzenie« (1): poniewaſz kośćiołá Bożego/ ktory ſam ieſt/ iako mowi święty Páweł/ podporą y vćwierdzenim prawdy/ zá miſtrzá y náucżyćiela mieć nie mogą. SkarJedn 14.

»podpora i zatrzymanie« (1): áby ták iáko ná niey [religii] kroleſtwo vfundowáne ieſt/ ták ná niey ſzczęśliwie trwáło/ Bogá ſámego y Chryſtuſá podporą y zátrzymánim ſwoim máiąc SkarKazSej 681b.

b) Osoba, na której ktoś a. coś polega, która jest oparciem (14): tám ma Pan o nim [słudze] wiedźieć/ y myślić/ y płáćić/ y wychowánie dobre dáć powinien/ iáko iedney podporze ſwoiey/ bez ktorey trudno ſtáć káżdemu GostGosp 155.

podpora czego (7): áby w. W. raczył [Pan Bóg] [...] długo záchowáć/ iáko mocną podporę á pomnożenie rzeczy poſpolithey w Koronie Polſkiey GroicPorz B; SkarJedn 401; mam [...] Piotrá Kśiąże Apoſtolſkie/ pierwſzego vcżniá y podporę kośćiołá SkarŻyw 172, 200; SarnStat 848. Cf Wyrażenie.

podpora komu, czemu (5): áby ten ktory ſobie był mdły/ wſzytkim ſtał ſię podporą SkarJedn 70; Był ten Cyryllus wielką podporą wierze S. SkarŻyw 277, 534; KołakCath B2. Cf Wyrażenie.

W charakterystycznych połączeniach: podpora katolickiej prawdy, Kościoła, nauki katolickiej, Rzeczypospolitej; podpora Kościołowi, Księstwu Litewskiemu, wierze.

Wyrażenie: »podpora domu (a. rzeczy domowej), domowi, [domowa]« [szyk 2:1] (2:1): Columem [!] familiae. Podporá rzeczy domowey/ to yeſt ná kiem goſpodárſtwo leży. Mącz 60c; KochOdpr Dv; Zoná vczćiwa ozdobá mężowi/ Y napewnieyſza podporá domowi KochPieś 42; [Salue columen familiae. Bądz pozdrowion podporo domowa. TerentMatKęt Nv].
Szeregi: »filar i podpora« (1): dwu Brátów rodzonych [Hieronima i Stanisława Gostomskich], iáko filarmi y podporą téy Rzeczypoſp. [Pan Bóg] vczynił SarnStat 848.

»powod i podpora« (1): żeśćie W.M. moi M. Pánowie [...]/ mnie do wydánia tych dwoygá nowych kárákterow Polſkich [...] powódem y podporą byli JanNKar Bv.

»podpora a (i) słup« [szyk 1:1] (2): ſłup á podporá náuki Kátholickiey Thomaſz S. w żywoćie mátki/ przez iednego puſtelniká ná imię Bonuſa z iáſtowány [!] SkarŻyw 200, 534.

2. Pomoc, wsparcie; adminiculum BartBydg, Mącz, Calep, Cn; auxilium BartBydg; fulcimentum PolAnt; adiumentum JanStat; fultura, stabilimentum Cn (60): Adminiculum, podpora, auxilium BartBydg 5b; Mącz 3c; Calep 25a.
a. W dziedzinie fizycznej, zdrowotnej, materialnej, militarnej, politycznej (26): Abowiem zbytny pokarm y picie/ y ſpania okwiſze/ z wyczayu a znałogu więcey pochodzą [...] abowiem we wſzyſtkich ludźiach przirodzenie na maluczkich potporach przeſtaye ieſliże na potrzebę tylko wzgląd mámi KwiatKsiąż D2; BudBib I 346d marg [2 r.]; OrzJan 89; A ty záś zacny Pánie należy ktoremu/ Dáć podporę dźiedźictwu temu to Słuckiemu. [...] KołakCath C4.

podpora czego [= co jest wspierane] (2): SarnStat 192 cf »podpomożenie i podpora«. Cf »podpora starości«.

podpora czego [= w postaci czego] (1): BO oto Pan Iehowa Ceweoth odyimuie z Ieruſzalimá y z Iehudy wſzelkie pośilenie chlebá (marg) wł. podporę y podporę/ wſzelką podporę chlebá rć. (to ieſt) przepuśći glod y niedoſtátek wſzego cżym ludzie ten żywot záchowuią á iákoby iy podpieraią (–) BudBib Is 3/1.

podpora od kogo (2): PaprUp H3; Ták y on zá náſzéy pámięći Plántyn [...] miał podporę od Królá Philippá Hiſzpáńſkiégo/ dwádźieśćiá y cztérzy tyśiąće koron. JanNKar B.

podpora z kogo, z czego (2): GliczKsiąż C5v; nád dźiedźictwo od przodkow przy nim zoſtáłe/ imienia ſynom przykupił. z Duchownego chlebá nic/ á máło z Krolewſkiego/ y to przed niewielą lat/ podpory máiąc. GostGospSieb +3.

podpora czemu (1): ále wżdy inym żywym członkom ku ſpráwąm ich y ćyáłu wſſyſtkiemu podporá álbo pomoc nieyáka znich [uschłych członków] bywa. KromRozm III D5.

podpora komu czym (1): y owſzem ieſliby im był iáki gwałt/ ábychmy im byli podporą ták ſkárby iáko oſobámi BielKron [3323].

podpora w czym (2): że ſye tego biorę Pátrzyć/ zkąd bym miéć mogł w ſwéy chudobie podporę. KochMarsz 154; PowodPr 20.

podpora czyja [= kto jest wspierany] (1): Mącz 81c cf »moc a podpora«.

podpora czyja [= od kogo] (1): ále záwſze zá podporą y ſczodrobliwośćią Królów y Kśiążąt [rzeczy] do perfectiey ſwey przychodźiły JanNKar B.

W połączeniach szeregowych (2): SkarJedn 105; Ktora to mężá thego zacnego [ſęnte]ncya/ gdy w dobrym vważeniu będzie/ rozeznáć [to każ]dy muśi/ że Oycżyznie ſwey ieſt powinien/ pomoc/ [Rátunek/ y podp]orę káżdego cżáſu Phil B.

Wyrażenia: »cielesna podpora« (2): GliczKsiąż [G7]v; tákowym iednák vſtáwicżne Doktory chowáią/ lekárſtwa/ y cokolwiek ku ćieleſney podporze przynałeży [!] dawáią ReszHoz 121.

»podpora starości« (1): á chcąc podporę mieć ſtárośći ſwey/ Eobaná Kápłaná ná Biſkupſtwo Tráiekteńſkie/ poświęcił. SkarŻyw 519.

Szeregi: »moc a podpora« (1): robur populi. Moc á podporá poſpolitego człowieká. Mącz 81c.

»podpomożenie i podpora« (1): zkądby ſzláchtá Koronna [...] miáłá ſtanu y podwysſzénia ſwégo podpomożenié y podporę [subsidium et adiumentum JanStat 202]. SarnStat 192.

»pomoc, a (albo) podpora« [szyk 1:1] (2): KromRozm III D5; ále y nyemáłą pomoc á podporę záwſſe rodzicy máyą z dzyatek. GliczKsiąż C5v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen (4):

podpora czemu (1): Sam też [...] Oycżyźnie ſwey poćiechą y ozdobą wſzelką/ Był/ y Koronie Polſkiey teſz podporą wielką. KołakCath B3.

podpora czyja (1): którą [córę moją] mam podporą ſwoią/ Domowych rzeczy w oſtátniéy ſtárośći ZawJeft 7.

Wyrażenie: »podpora starości, [czego] w starości« [szyk 2:1] (2:1): Tám dźiatek mnoſtwo podporá ſtárośći/ Y pewny dźiedźic pięknych ośiádłośći. KochPs 35; ZawJeft 7; CiekPotr 11.
Szereg: »podpora i ochłoda« (1): O ktorym ieſt nádzieiá, że moiey ſtárośći Za czáſem y podporą y ochłodą będzie CiekPotr B2.
b. W sensie duchowym i umysłowym (31): Mącz 145c; ſtąd biorę Pewną nádźieię/ że mi daſz [Boże] podporę. GrabowSet Hv.

podpora czego [= co jest wspierane] (2): day nam przez modlitwy y zaſługi świętey N. oblubienice twoiey/ krewkośći náſzey podporę LatHar 457; SkarKaz 350b.

podpora czego [= w postaci czego] (2): ácżkolwiek ieſt ieſzcże wiele rzecży/ ktore godne ſą vważánia/ y pilnego z podporą świádectw piſmá świętego rozbiránia CzechRozm 9v; Lecż go P. Bog nie zápomniał/ widząc iſz ſię bárzo názad náchylił/ podiął vpádnienie iego/ podporą pomocy ſwey. SkarŻyw 167.

podpora czemu (1): Duffność ſiłam podpora RybGęśli B.

podpora przeciw komu, naprzeciw czemu (2): KwiatKsiąż F4v; W tobie nádźieię ſwą/ mam vtwierdzoną; Z inąd nie máſz podpory Przećiw łupieżcy [tj. szatanowi] GrabowSet E2.

podpora w czym (2): SkarŻyw 4; Cnotá ieſt ſkarb nie ſtrácony/ Y kleynot nie przepłácony. Bo tá podporą w chudobie/ Y ćieſzy w káżdey żałobie. CzahTr [D2].

podpora czyja [= kto jest wspierany] (2): BibRadz Is 25/4; y żaden nigdy pokuty nie czynił/ ktoryby ſię modlitwą/ iáko pokutuiących podporą/ pożytecznie nie ſzczyćił. LatHar +8.

podpora czyja [= od kogo] (1): Skąd bacżymy iáko nędzny ieſt ten duch náſz/ to ſerce/ żywot/ y zdrowie náſze/ iż ſámo przez śię nic nie może/ vſtáwicżney podpory Bożey potrzebuiąc. GrzegŚm 51.

W połączeniach szeregowych (2): W tym imieniu IEZVS [...] będzieſz miał/ ochłodę w vpaleniu/ vćiecżkę w pogonieniu/ zamek w obronieniu/ moc w oſłábieniu/ pokryćie w niepogodzie/ ſtanie pewne y port w potopie/ podporę w záchwieniu/ zátrzymánie w poſliznieniu SkarŻyw 4; SkarKaz 350b.

Szeregi: »podpora a lekarstwo« (1): choćia náprzećiw słábey gnuſnośći podpory á lekárſtwá ſzukamy KwiatKsiąż F4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»podpora, pomoc« (1): gdy tá [nauka] vroſlego wyelce myedzy ludźmi ſláchći á záleca/ tudzyeſz też wyelką pomoc/ podporę/ ná ſwyecye przez wſſytek cżás żywotá doſtárcża. GliczKsiąż Kv.

Wyrażenia przyimkowe: »ku podporze« [czego; w tym: czemu (1)] (2): Lecż im [tym słowom] ku podporze ich vżywa I.M.X.K. ſłow inſzych/ ku ſpotwarzeniu náſzemv CzechEp 348, 128.

»na podporę« (2):

~ na podporę czego (1): [Mojżesz] ná podporę poſelſtwá ſwego od Bogá: [...] cżynił cudá przed nim SkarŻyw 479.

na podporę czyją (1): LatHar 504 cf Szereg.

Szereg: »na pociechę i podporę« (1): Pánno iedennaśćie lat/ po w niebo wſtąpieniu Syná twego/ ná poćiechę y podporę wiernych Páńſkich w śmiertelnym żywoćie mądrze zoſtáwiona/ modl ſię zá námi. LatHar 504. ~

Przen (13): Ale przyiaciel w they mierze/ wielka á wielka ieſt podporá GórnDworz Dd2.

podpora czego (1): day mi Duchá twego podporę krewkośći. ArtKanc P15.

podpora w czym (3): Abowiemeś ty ieſt moc nędznika/ á podporá vbogiego [fortitudo pauperi fortitudo egeno] w vtrapieniu iego BibRadz Is 25/4; OstrEpit A3; LatHar 633.

podpora czyja [w tym: G sb i pron (6), pron poss (2)] (8): BibRadz Is 25/4; Ty mnie rátuy Pánie/ tyś moiá podporá GrabowSet T4, O4; Bądź pozdrowiona podporo świętych Męcżennikow (po Bogu) napotężnieyſza. LatHar 39, 163 marg, 340, 484; Ciebie/ namilſza mátko/ zoſtáwił bez śiebie: [...] Abyś iáko ſług Páńſkich/ podporą ich byłá SiebRozmyśl K2.

W połączeniach szeregowych (4): O walecżny mężu/ Izráelſki Boże/ Nádźieio/ vćiecżko/ podporo/ obrono GrabowSet H, O4; Bądź nam/ Pánie/ w wypráwie pomocą/ w drodze pociechą/ w vpaleniu ochłodą/ we dżdżu y źimnie przykryćiem/ w vtrudzeniu rátunkiem/ w przećiwnośći obroną/ w pośliźnieniu podporą/ w tonieniu portem LatHar 633, 484.

Szereg: »podpora, pomoc« (1): W ſzczęśćiu/ w żalu/ będźieć tá [żona] podporą/ W chorobie/ bądź w fráſunku/ tá pomocą ſkorą. OstrEpit A3.
3. Poręcz, balustrada [u czego] (1): Lorica etiam significat. Podporę v wſchodów moſtów których ſie trzimamy ábyſmy ſie nieſtoczili álbo nie vpádli/ Poręcze włáſnie zowiemy. Mącz 197d.
4. Zapora, barykada (1): Obex, Zaworá y wſzeláka zawádá/ podporá/ zamek/ ſzranki. Mącz 256c.
5. Rzędy siedzeń w antycznym teatrze lub amfiteatrze [pl] (1): Fori, Ganek w okręciech y tám y ſám chodzenia vcziniony/ też łáwy/ podpory á mieyſcá z których ná gry pátrzano v Rzimianow/ ná wielkim rynku. Mącz 134a.

Synonimy: 1. fundament, noga, podbora, podspodek, podstawek, podstawnik, zadzierżenie; 2. podpomożenie, pomoc, wsparcie, wspomożenie; 3. poręcze; 4. zapora, zawora.

Cf PODPOR

MŚ, SBu