Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POGODNOŚĆ]

Następne hasło: POGODZENIE »

POGODNY (64) ai

Oba o jasne.

comp i sup (1+1) (nå)pogodniejszy (2).

Fleksja

sg
m	N	pogodny, nåpogodniejszy	f	N	pogodnå, pogodn(a)	n	N	pogodn(e)
	G	pogodnégo		G	pogodn(e)j		G	pogodn(e)go
	A	pogodny, pogodniejszy		A	pogodną		A	pogodn(e)
	I	pogodnym		I	pogodną		I	pogodnym

pl
N	subst	pogodné
G		pogodnych
I	m	pogodnymi

sg m N pogodny, nåpogodniejszy (17). ◊ G pogodnégo (15); -égo (5), -(e)go (10). ◊ A pogodny, pogodniejszy (5). ◊ I pogodnym (5). ◊ f N pogodnå (5), pogodn(a) (1). ◊ G pogodn(e)j (1). ◊ A pogodną (2). ◊ I pogodną (1). ◊ n N pogodn(e) (4). ◊ G pogodn(e)go (2). ◊ A pogodn(e) (1). ◊ I pogodnym (1). ◊ pl N subst pogodné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ G pogodnych (1). ◊ I m pogodnymi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia

1. Słoneczny, niepochmurny (31)
- Przen (1)
- a. Zebrany w czasie bezdeszczowym (3)
2. Dogodny, odpowiedni, pomyślny (33)
- Przen (1)
- a. Będący prośbą o pomyślność (2)

1. Słoneczny, niepochmurny; serenus Mącz, Calag, Cn; insolatus Mącz, Cn; clavus, temperatus Mącz; apricans, apricus, placidus, sudus, tempestivus, vernans Cn (31): Wioſna pogodna ale wietrzna. LudWieś B; Mącz 57a; ták miłe y weſołe ludźiom bywa po odſtąpieniu ćiemney nocy ſłońcá pogodne wſchodzenie. CzechEp 167; Do naśienia nie wádźi plugáwa ręká/ byle byłá rola dobra/ á deſzcz y ſłońce pogodne. SkarKaz 611b.

W przeciwstawieniach: »pogodny ... chmurny, niepogodny« (2): FalZioł IV 24a; Acżkolwiek ták ſą od nich dálecy y ták z nimi máło nie we wſzytkim niezgodni/ iáko niepogodna ćiemność wiecżorna/ á záránne pogodne świtánie. CzechEp 129.

Wyrażenia: »pogodny(-a, -e) czas(y), chwila, doba« [szyk 4:2] (4:1:1): [Miód] Ieſt ſok z roſy Niebieſkiey ktori pcżoły zbieraią cżaſow pogodnych FalZioł IV 27d; Takież zimie noci bywaią barzo wielkie y ciemne tak iż pogodnego cżaſu ledwy iednę godzinę trochę ſłoncza widaią MiechGlab *4; Temperatissimum anni tempus, Napogodnieyſzy czás roku. Mącz 443a; [szkuta] Wąſy roſkłáda po wodźie przed ſobą/ Kiedy więc flagá pod pogodną dobą Vćichnie ſzumna KlonFlis E4, C3, E4v.

»pogodny deszcz« (3):GrzegRóżn N4v; BudBib I 289a marg; Twym ſtráchem źiemiá drżáłá/ á niebá topniáły [...]. Aleś pogodnym deſzczem ſwóy grunt polubiony Nápoił/ y ochłodźił zámárłé zagony. KochPs 97.

»pogodny dzień« = apertum coelum, clara a. insolatus dies Mącz [szyk 3:2] (5): Gdy theż Skowronek ſpiewa, tedy dzień pogodny bywa/ bo chmurnego cżaſu zawſze milcży. FalZioł IV 24a; Apertum coelum, Iáſny pogodny dźień. Mącz 278d, 55c, 398d; Strum Pv.

»pogodne lato« (1): Apes aestate serena floribus insidunt variis, Pſzczoły pogodnego látá ná rozmáyitych kwiatkách vſiadáyą Mącz 379a.

»pogodna noc« (1): Ieſli kiedy/ w pogodną noc piérwomieśięczną/ Pátrzáiąc ná niebieſką kraſę bárzo wdźięczną/ Vyźrzyſz tám drógę/ Białomléczną názywáią KochPhaen 18.

»pogodny wiatr« = aura Mymer¹, BartBydg; ventus, aer BartBydg; coelum serenum Mącz; serenator, serenus a. sudificus ventus, sudum flamen venti Cn (3): Mymer¹ 4; BartBydg 16b; Coelum serenum, Pogodny wiátr Piękna pogodá. Mącz 386b.

Szeregi: »cichy i pogodny« (1): Placidus dies et serenus. Cichy y pogodny. Mącz 302b.

»pogodny i ciepły« (1): á záwſze kiedy byś miał co koło tych Karpiąth ſpráwowáć álbo łowić/ álbo przeſádzáć/ Pátrz záwżdy dniá pogodnégo y ćiepłégo Strum Pv.

»jasny, (a) pogodny« (5): Clara dies, Yáſny á pogodny dzień. Mącz 55c, 278d, 386b, 398d; Calag 270a.

Przen (1):

W przeciwstawieniu: »pogodny ... szalony i niestateczny« (1): Fortuná rádniey ieſt wicher á niżeli wiátr: [...] Raz pogodna/ drugi raz ſzalona y nieſtátecżna KlonFlis B.

a. Zebrany w czasie bezdeszczowym (3): Siáná w brogi iednákie kłáść: drobne z drobnym/ miążſze z miążſzym/ pogodne z pogodnym. GostGosp 18.

W przeciwstawieniu: »pogodny ... niepogodny« (1): Siáná áby nie mieſzał pogodnego z niepogodnym/ miążſzego z drobnym GostGosp 48.

2. Dogodny, odpowiedni, pomyślny; appositus, idoneus, opportunus Mącz (33): młynarze vmieią z cżartowſkiey ſprawy przedać wiatr y pogodną wozbę zegluiącim MiechGlab *5v.

pogodny ku czemu (3): Pelagus tractabile, Morze ſpokoyne/ pogodne ku żegłowániu [!] Mącz 461a. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »czas, chwila pogodna(-y) (pogodniejszy)« [w tym: do czego (2), komu (2), ku czemu (2), na kogo (1), na co (2), [cum inf]] = appositum a. idoneum tempus, opportunitas Mącz [szyk 20:9] (28:1): ForCnR B3v, D4v; a iż do wielkich panow z gołemi rękami przychodzić ſye niegodzi / ocżekawałam pogodnego cżaſu/ ſkoro ſye iedno ty kxiąſzki zgotowiły/ abych W.M. tym ſnadniey nimi przywithać y przyſłużyć ſye mogła. HistAlHUng A2; Intervallum temporis vegetissimum agricolis, Cziſta/ świeża/ zdrowa/ pogodna chwilá na oracze. Mącz 477a, 38b, 310a, 443c; Wſzákże żądny cżás ták pogodny do cnot Chrześćiáńſkich/ y ku otrzymániu dárow Duchá S. nie ieſt/ iáko młode á nowe nacżynie SkarŻyw 136; PudłFr 15; Czegóż tedy trzebá więcéy? ieno ábyśćie W.M. ten pogodny czás teráznieyſzy oddáli dobrému wáſzému OrzJan 67; że Turek nigdy pokoiu ztobą nie ſtánowił/ ále tylko vcźyniwſzy ztobą przymiérze/ zwlókł wáſzę kró: M. áż do tego czáſu ſobie pogodnégo. OrzJan 87, 23, 30, 77, 85, 89, 105, 106; rácż nam dáć/ prośimy ćię/ drogę fortunną/ y cżás pogodny/ ábyſmy zá towárzyſtwem Anyołá twego ſwiętego/ mogli tám przyść kędy idźiemy LatHar 632, 160, 705; WujNT Mar 14/11, Hebr 4/16, s. 806 marg; WSzędźie gdźie ieſt pogodny czás/ nie omieſzkaymy ná ty Aryany wołáć SkarKaz 548a; VotSzl Bv; GosłCast 31; SkarKazSej 673b; [Lecż podobno dla tego mu ſię ten cżás przedſię pogodnieyſzy być widział do ſzturmu/ iż ieſliby w nocy ábo ráno z obozu ſię ruſzył/ á do ſzthurmu lud puśćił/ miałby Szkánderbeg pogodnieyſzy cżás/ vderzyć ná oboz BarlBaz 290; Scipio mawiał/ iż z nieprzyiaćielem nie trzebá ztacżáć bitwy/ chybá w ten cżás/ gdy ábo cżás nań práwie pogodny: ábo gdy gwałtowna potrzebá do tego przymuſza. PlutBBud Ov; Respons E2].

Szeregi: »godny a pogodny« (1): Cardo pro oportunitate, Miáſto godnego czaſu á pogodnego ná ktorą rzecz Mącz 38b.

»potemny, pogodny« (2): Tempus appositum ad aliquid faciendum, Potemny/ pogodny czáś [!] ku czinieniu czego. Mącz 310a, 443c.

Przen (1):

Wyrażenie: »wiatry pogodne« (1): w gośćinieby przemieſzkawał/ wiedząc że gdźie iedźie ieſt dom mieſzkánia iego/ do ktorego zgotowawſzy ſię/ z pierwſzymi wiátry pogodnymi záwita. WysKaz 6.

a. Będący prośbą o pomyślność (2): Pogodna ſię też modlitwá czyni/ w dobry bárzo czás/ gdy co wielkiego zácząć mamy. SkarKaz 609b, 609b marg.

Synonimy: 1. cichy, łagodny, spokojny; 2. potemny.

Cf NIEPOGODNY