[zaloguj się]
[pdf]

1. POKAZANIE (66) sb n

o jasne, e pochylone; -kå- (52), -ka- (3); -ka- CzechRozm; -kå- : -ka- SkarŻyw (8:1), CzechEp (5:1); -za- (49), -zå- (3); -za : -zå- SkarŻyw (7:2), LatHar (1:1).

Fleksja
sg pl
N pokåzanié
G pokåzaniå
D pokåzaniu
A pokåzanié pokåzaniå
I pokåzaniém, pokåzanim
L pokåzaniu

sg N pokåzanié (28); -é (3), -(e) (25). ◊ G pokåzaniå (4). ◊ D pokåzaniu (8). ◊ A pokåzanié (14); -é (1), -(e) (13). ◊ I pokåzaniém (6), pokåzanim (3); -ém Diar, GórnDworz, SarnStat (3); -im MycPrz, CzechRozm; -ém : -im VotSzl (1:1); ~ -ém (2), -em (1) SarnStat (2:1), -(e)m (3). ◊ L pokåzaniu (2). ◊ pl A pokåzaniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII (z Cn) – XVIII w.

I. Rzeczownik od „pokazać”; manifestatio, ostensio Cn (61):
1. Sprawienie, aby ktoś coś zobaczył; commonstratio Mącz; spectamen Calep; demonstratio, monstratio, monstratus Cn (9): Commonstratio, Pokazánie. Mącz 231c; Spectamen - Pokazanię. Calep 996b.

pokazanie czego (2): Ale iuż obácżyć potrzebá/ iáko ty dwá znáki Chlebá y Winá ſą przyſtoyne/ ku pokazániu tych rzecży/ ktorych ie Sákrámentem być y wierzymy y wyznawamy. KuczbKat 165; Specimen Proprie in quavis merce dicitur exiguum quiddam, quod a venditore spectandum profertur, ut ex eo empto rem totam aestimet - Pokązanie probi. Calep 996a.

Wyrażenie: »palcem pokazanie« (1): Ostentus – Palczemna ſmie [lege: na śmiech] pokazanie. Calep 742a.
a. Przedłożenie dokumentu; exhibitio Cn (4):

pokazanie przed kim (2): SarnStat 1061, 1191 cf »położenie i pokazanie«.

Wyrażenie: »pokazanie dostateczne« (2): A ták My téy powinnośći náſzéy/ doſyć czyniąc/ á zá pokazániém doſtátecznym przywileiów y ták iáſnéy ſpráwiedliwośći/ [...] wáruiemy im y vpewniamy tym liſtem náſzym: że [...] SarnStat 1058 [idem] 1187.
Szereg: »położenie i pokazanie« (2): áni ku położeniu y pokazániu ná to liſtów y przywileiów przed námi y przed żadnym Vrzędem náſzym [...] niemogą áni máią bydź przymuſzáni. SarnStat 1061 [idem] 1191.
2. Zrobienie czegoś, na podstawie czego ktoś może powziąć określone przekonanie (44):
a. Przekazanie pewnej treści (28):
α. W sposób bezpośredni: podanie do wiadomości, przedstawienie za pomocą tekstu (23): Doſyć mnie ná tym/ pokázáć iż Bog ſam ſłow ſwoich nalepſzym ieſt wykłádácżem: [...] A ták to pokázánie obacżywſzy/ potrzebá ſię potym przypátrzyć obietnicam/ ktore Bog cżynił z ſtrony nowego przymierza CzechEp 124; Argumentatio – Pokazanię, dowodzenie. Calep 94a, 855a.

pokazanie czego (16): A nierzekł zgołá/ Zábijáją/ ále kreẃ przelewáią. Ktorego ſłowá vżywał [...] ku tákich ludźi okrućieńſtwá pokazániu KuczbKat 315, 395; (nagł) Przeſtrogá. (–) To ieſt pokazánie vpadkow inſzych źiem/ tákże y Korony Polſkiey MycPrz I kt, II A; BudNT 2.Thess 1/5; CzechRozm 180; SkarJedn 272; SkarŻyw 117; CzechEp 117, 361; co też ná końcu tych kſiążek położono znaydźieſz/ ná pokazánie potwarzy/ ktorą ná wſzyſtko chrześćijáńſtwo [...] kłádą ReszPrz 26. Cf pokazanie czego z kogo, z czego; Ze zdaniem przydawkowym.

pokazanie czego z kogo [= autora], z czego (4): Iáſne pokazánie prawdziwey Troyce z Piſmá GrzegRóżn L4v, A3; Z stárych Pátreſow, zacnośći słowá Bożego pokazánie. CzechEp 129 marg; NiemObr 91.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym [w tym z zapowiednikiem: tego (1); że (1), jako ‘że’ (1), zaimek pytajny (1)] (3): GOdziło by ſię przywieść náukę tego wielkiego Doktorá [...] ná pokazánie tego/ iáko ninieyſze kácerſtwá potępiá SkarŻyw 203; WujNT przedm 33. Cf »pokazanie pewne«.

Wyrażenia: »jasne pokazanie« (1): porownánie Ewángeliſtow/ y iáſne pokazánie/ o czym wſzyścy czterzey/ o czym trzey/ o czym dwáy/ ábo tylko ieden/ y w ktorym Rozdziale piſze. WujNT przedm 33.

»pokazanie pewne [że]« (1): Pokazánie pewne/ że z Seymu Piotrkowſkiego [...] nie ma nic być. OrzRozm A.

αα. Wymienienie, wskazanie [czego] (1): Te y tym podobne rzecży/ [...] iuż teraz ná zad odrzućiwſzy/ po krotkim ná niektore z nich odpowiedźieniu y pokazániu też ták piſmá ś. iáko y Doktorow ſtárych świádectw/ iż to wizytko nie Chriſtiáńſkie X. K. cżyni: [...] CzechEp 88.
ββ. Rozkaz, zalecenie [czyje] (1): áby tu náſzéy ſczodrobliwośći ználi pomocy/ á potym przyſzłéy chwały zápłáty przez pokazánié náſzé [per exercitia directionis nostrae JanStat 743] otrzymáli SarnStat 986.
β. W sposób pośredni: danie do zrozumienia za pomocą działania, skojarzenia lub tekstu nie zawierającego wprost danej myśli (5):

pokazanie czego (2): Przynośi też ieſzcże nieco pożytku tá dźiwna żywiołow przemienność [ij. chleba i wina w ciało i krew Chrystusa]/ ku pokazániu tey rzecży kthora śie dźieie ná duſzy. Abowiem ácż niewidźimy zewnątrz ná Chlebie y Winie żadney odmiány/ iednák iſtność ich prawdźiwie śie obraca w Ciáło y Kreẃ Páná Chriſtuſowę: Tákże też/ ácżkolwiek niewidźimy żeby śie co w nas odmienić miſáło/ przedśię we wnątrz ku żywotowi odnowieni bywamy KuczbKat 165; A ná pokazanie práwey iego chwały/ ktorey zá onym męcżeńſtwem doſtał: niebieſkie ſię cudá ziáwiły. SkarŻyw 368, 479.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym [że, jako ‘że’] (2): Rzekł tedy Ieſus: Zániechay iey/ áby ná dźień pogrzebu mego (marg) ná dzienći pogrzebu NL. to ieſt, ku pokazániu, że iuż nádchodzi dzień pogrzebu mego. (–) záchowáłá to. WujNT Ioann 12/7, s. 361.

b. Udowodnienie, wykazanie; apodixis Calep (4):

pokazanie czego (2): ten ſpoſob przekonánia Heretykow/ á łácne prawdy Kátholickiey pokazánie/ dał Pan Bog tych cżáſow oſtátnych SkarŻyw 203. Cf »prawne pokazanie«.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym (1): Gdyż to jest każdej krzywdy natura, że kto się o nie [lege: o nię] skarży, albo nagrodzenie jej odnosi, albo wżdy obmowkę jaką z pokazaniem, że to, co krzywdą zowie, za krzywdę tego słusznie rozumieć nie może Diar 44.

Wyrażenia: »dostatnie pokazanie« (1): Apodixis – Doſtatnię pokązanie, albo wiwod. Calep 81b.

»prawne pokazanie [czego]« (1): któré [pieniądze] [...] mogą bydź od vkrzywdzonégo áreſtowáné/ á Piſarz ma áreſt przyiąć/ y znich vkrzywdzonému zá ſłuſznym y práwnym pokazániem krzywdy álbo ſzkody/ ma doſyć vczynić SarnStat 433.

c. Ujawnienie tego, co poprzednio było niewiadome (1): Indicium Proprie est delatio detectioque criminis facta a quopiam qui eius conscius – Pokazanie, odkriczię, obiawienią. Calep 526a.
d. Objawienie swoich cech; declaratio, indicatura, significatio Cn (11):
α. W celowym działaniu: zaprezentowanie, wykazanie się czymś; popisanie się [czego] (8): kazał wſzytkim do iednego ſię kośćiołá zyść/ á Bogow o pokázánie mocy tey prośić. SkarŻyw 179, 270, 484; ſnadź to miał w ſwym duchu/ Zeby zá wozem kroczył Król w łáńcuchu. W pómpie ná w iéznym do miáſtá właſnégo/ Ku pokazániu część przepychu ſwégo. GórnTroas 15; Bo do pokazánia krolewſkiey doſtoynośći y wielkośći wiele potrzebá. SkarKaz 122b; żeby ná ſłużbie Rzeczypoſp: zá pokazániem męſtwá Rycerſkiego/ mogli więcey zagonow y lepſzych doſtáć VotSzl C2v, C2.

pokazanie komu (1): ále głupiemu [...] do tego ſie mieć trzebá/ żeby zá pokazániem proſtoty ſwey ludziom/ pozbył głupſtwá GórnDworz B.

β. Uzewnętrznienie w zachowaniu lub sposobie postępowania swoich uczuć lub myśli (3):

pokazanie czego (2): Abowiem Modlitwá ieſt nieiákie nabożeńſtwá pokazánie KuczbKat 355; SkarKaz 514b marg.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym (1): Dobrze ſię tedy z nimi dzieie/ yeſliże złaiani ſromayą ſię/ albo ſkarani ſtawayą ſię lepſzymi/ [...] bowiem ſtąd pokazanie nieiakie ieſt iż oni ćwicżenia niewzgardzayą. KwiatKsiąż B2v.

3. Uczynienie [czego] (5):
Wyrażenie: »na sobie pokazanie przykładu« (1): gdyż náúká bez żywego ná ſobie tychże rzecży pokazánia przykłádu á co inſzego ieſt iedno prożny dzwięk CzechEp 19.
a. Potraktowanie kogoś w określony sposób, wyświadczenie czegoś (4):
Wyrażenia: »łaskawości pokazanie« (1): Láſkáwośći Páńſkiey pokazánie. SkarKaz 487b.

»pokazanie miłosierdzia« (1): ktorym [chorym] pokazania miłośierdźia twego Boſkiego teraz życżymy LatHar 646.

»pokazanie miłości« [szyk 1:1] (2): Bo ná pokazánie miłośći ku ſobie/ páść mu owce ſwoie/ y ſtáráć ſię o zbáwieniu bliżnich/ roſkazał. SkarŻyw 235; LatHar 199.

** Bez wystarczającego kontekstu (3): Designatio – Naznaczenię, pokazanie. Calep 311b, 304b, 672b.
II. W funkcji właściwej (5):
1. Dowód argument (1): A ten ieſzcże niech będźie vrząd Plebáńſki/ áby miał niektore mieścá pogotowiu z ktorychby dowody y pokazánia brał/ żeby do tego ludźie przywieśc mogł/ áby to przykazánie [...] chowáli KuczbKat 300.
2. Przepych (1): Pompa - Pompa, pokazanię. Calep 819b.
3. Spis rzeczy (3):

pokazanie czego (1): Reyeſtr álbo pokazánie krotkie mieyſc oſobliwſzych RejZwierc Aaa3.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym (2): Pokazánye krotkie czo kthore Kſięgi w ſobie zámykáią. RejZwierc A5 [idem] A5 żp.

Synonimy: I.2.b. doświadczenie, dowiedzenie; 3. danie, uczynienie; II. 1. argument, doświadczenie, dowod, świadectwo; 2. pompa, przepych; 3. rejestr, ukazacz.

Cf POKAZAĆ

KW, MZ