Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POLEROWANIE

Następne hasło: [POLEROWNY] »

POLEROWANY (13) part praet pass pf i impf

pf (10), impf (2) KrowObr, BiałKat, pf a. impf (1).

polerowany (9), polorowany (4); polerowany BibRadz, Mącz (4), GórnDworz, BiałKat, CzechEp, SzarzRyt; polorowany GlabGad, KrowObr, Leop, RejZwierc.

polerowany (12), polerowan (1).

Oba o oraz e jasne; a w formach złożonych jasne, w formie niezłożonej pochylone; polorowany z tekstów nie oznaczających ó.

comp polerowańszy (1).

Fleksja

sg
m	N	polerowany, polerowån	f	N	polerowanå	n	N	polerowan(e)
	G	polorowan(e)go		G	polorowan(e)j		G	polerowan(e)go, polerowańsz(e)go

pl
N	subst	polerowan(e)
D		polorowańszym

sg m N (attrib) polerowany (2), (praed) polerowån (1). ◊ G polorowan(e)go (1). ◊ f N polerowanå (3). ◊ G polorowan(e)j (1). ◊ n N polerowan(e) (2). ◊ G polerowan(e)go, polerowańsz(e)go (2). ◊ pl N subst polerowan(e) (1). ◊ [D polorowańszym.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Wygładzony, wyszlifowany, równy; który ma połysk (11)
- Przen (7)
  - a) Doskonalony (1)
  - b) Bystry, biegły w czymś (1)
  - c) O języku i wypowiedziach (3)
2. Oczyszczony z zanieczyszczeń (2)

1. Wygładzony, wyszlifowany, równy; który ma połysk; politus Vulg, Mącz, Cn; mundus PolAnt; edolatus, exasciatus, factus ad unguem, lenis, levis, perpolitus tritu, rasilis Cn (11): Sthoł z naczyniem iego/ y Lichtarz polerowány/ ze wſzythkiemi rzeczámi náleżącemi kniemu/ y Ołtarz do kádzenia. BibRadz Ex 31/8; á miedź y mośiądz polerowány y fárbowány połyſkániem ſwym ocży ludzkie zwodząc/ iednák gdy to oboie miedź ábo mośiądz ze złotem [...] do proby ſwey przyidźie: áżći záraz/ co złoto á co miedź/ [...] poznáć będźie. CzechEp 233.

Wyrażenie: »kamień polorowany« (1): Y wywiódł Symon nád grobem oycá ſwego/ y bráćiey ſwoiey budowáanie wyſokie/ z kámieniá polorowánego [lapide polito] Leop 1.Mach 13/27.

Szereg: »ugładzony i polorowany« (1): Cżemu oczi ſą przezrzyſte, á gładkie iako ſkło. (–) Bowiem od rzeci vgładzoney y polorowaney wſzelka rzec widoma lepiey ſie odraża. GlabGad B6.

Przen (7): Ale tá twa powſzechna łáſká/ Pánie wieczny/ (By ćień świátłá twoiego/ ten to bláſk ſłoneczny) Choćiay rzeczy oświeca iednáko poddáne/ Sáme promieni czyſte/ y polerowáne. SzarzRyt B3.

polorowany czym (1): Imię Bogá wſzechmocnego/ A mocna obroná iego/ Toć ieſt zbroiá poććiwego/ Rycerzá Krześćijáńſkiego. Tá zbroiá s cnoty kowána/ Ma być wiárą hártowána/ Stałoſcią wyhecowána/ Nádzieią polorowána. RejZwierc 254.

a) Doskonalony [przez co] (1): boć tho ieſt wola boża: áby pod tą klobą fortuny tu żywiąc/ przez ty przypadki docześné byłeś polerowan. BiałKat 208v.

b) Bystry, biegły w czymś (1): [Dla tegom to vcżynił/ ábym gotową materyą y vćieſzną pobudkę/ lepſzym y polorowáńſzym dowśćipom y rozumom ludzkim zoſtawił RymszaDeket B4.]

Szereg: »polerowany a ostry« (1): Opus est hic limatulo et polito iudicio tuo, Polerowánego á oſtrego baczenia twego potrzebá tu yeſt. Mącz 193d.

c) O języku i wypowiedziach (3): Náſtáło záſię piſmo Cżeſkie z Láćińſkich liter/ iuż czoś polerowáńſzego/ ſtąd podobno/ iż Cżechowie ſą w ſąſiectwie z narody nieſproſnemi. GórnDworz F5.

W połączeniu z określeniem intensywności (2): Teres oratio, Dobrze polerowána rzecz gdzie zwłaſzczá nic nie zbywa/ áni też nie doſtáwá. Mącz 449d, 424b.

Szereg: »ćwiczony a polerowany« (1): Exercitatio et stylus, Stylus exercitatus, Cwiczona á dobrze polerowána rzecz/ cziſta łáćiná. Mącz 424b.

2. Oczyszczony z zanieczyszczeń [o metalach szlachetnych] (2):

W porównaniu (1): Kiedy ich Pan doſwiadtza/ y w ogniu poloruie/ iáko bywa doſwiadtzone y polorowáne ſrebro w kominie? KrowObr 238.

Wyrażenie: »polerowane srebro, złoto« (1:1): KrowObr 238; Obrizum, Szczire złoto którego nie vbywa ácz w ogień będźie włożone/ polerowáne álbo ſzmelcowáne złóto. Mącz 257a.

Szereg: »polerowany albo szmelcowany« (1): Mącz 257a cf Wyrażenie.

Synonimy: 1. ugładzony, wygładzony; 2. palony, szmelcowany, wyczyszczony

Cf POLEROWAĆ

SBu