[zaloguj się]
[pdf]

POPRAWIĆ SIĘ (44) vb pf

sie (25), się (19).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf poprawić się
praet
sg pl
3 m poprawił się m pers
n poprawiło się subst poprawiły się
plusq
sg
3 m był się poprawił
conditionalis
sg pl
1 m bym się poprawił m pers
3 m by się poprawił m pers by się poprawili
n by się poprawiło subst

inf poprawić się (18). ◊ fut 1 sg poprawię się (1). ◊ 2 sg poprawisz się (1). ◊ 3 sg poprawi się (6). ◊ 1 pl poprawim się (1). ◊ 3 pl poprawią się (1). ◊ praet 3 sg m poprawił się (5). n poprawiło się (2). ◊ 3 pl subst poprawiły się (1). ◊ plusq 3 sg m był się poprawił (1). ◊ con 1 sg m bym się poprawił (1). ◊ 3 sg m by się poprawił (1). n by się poprawiło (1). ◊ 3 pl m pers by się poprawili (1). ◊ part praet act poprawiwszy się (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. poprawić (z Cn).

1. Zmienić się na lepsze, stać się lepszym, doskonalszym (24):
a. O ludziach, ludzkim życiu i postępowaniu (21): RejKup X, ee7v; znáć że ſie Márek po tym Páwłowym ſkarániu bárzo był poprawił WujJud 128v; PaprPan Cc3v; Boday wſzyſcy złośliwi zagubieni byli/ Ták żeby ſye na wieki iuż nie poprawili. KochPs 136; przykładnych kapłanów y ludzi y plebanów duchownychmáło. [...] A ieśli nie ſą: popráwić ſie mogą. SkarŻyw A4, 355, 510; LatHar 71; SkarKaz 353a; CiekPotr 90; izali ſię tego pogáńſtwá około miłośći ku Rzeczypoſp: nie záwſtydźim á nie popráwim? SkarKazSej 669b.

poprawić się z czego (1): Z Máłą wiárą przyſtąpił do Páná ten krolewic. [...] Iednák ſię z Páńſkiego vkaránia popráwił SkarKaz 420a.

poprawić się czym (2): á ieſzcze áni náſz wielebny Kápłan/ áni Król/ áni Króleſtwo iego/ ſłowá żadnégo nie przemówiło/ czymby ſye popráwiło/ álbo gniéw Boży vbłagáło. OrzQuin Z3; ábowiem kiedy w.m. nie zaźrząc ſławy nikomu/ áni vymuiąc/ tego czo ieſth cżyie właſne/ á wcżym pochwały godzien/ powieſz j wyſłowiſz białychgłow vcżynki/ á ſpráwy ſławne/ wiele ſie ich thym popráwi. GórnDworz Z4.

W przeciwstawieniach: »poprawić się ... ganiebnie żyć, zhańbionym zostać« (2): iáko pocżćiwość białeygłowy/ kthora ią raz ſtráći/ nigdi ſie iey ná zad nie wroći/ ták ſławá pocżćiwego/ á Ricerſkiego záwołánia cżłowieká/ ieſli namniey w cżym náſzcżerbiona będzie/ iuż ſie nigdy nie popráwi/ ále ták zháńbioną/ á pełną lekkośći zoſtánie. GórnDworz D5v; z nieprzyiaczioł [...] rad temu káżdy/ kiedy pan gániebnie żywie/ niemáiąc ſie nigdy popráwić woley GórnDworz Ee4.

Zwrot: »(z występkow) poprawić się obiecać« (2): Krol ſię też ná potym z wyſtępkow od Sláchty w oczy wyrzucáiących popráwić obiecał StryjKron 637, 637 marg.
Szereg: »i poprawić się i powściągnąć« (1): wtym tedy karányu/ yeſli też ocyec będzie bárzo wywierał á wylewał/ nye może być áby ſie ſyn y popráwił y powſcyągnął GliczKsiąż G3.
Przen (1): A rozum który w ſwobodźie/ Vmiał mówić o przygodźie/ Dźiś ledwé ſam wié o ſobie: Ták mię podpárł w méy chorobie. Czáſem by ſye chćiał popráwić A mnie ćięſzkiéy troſki zbáwić KochTr 18.
b. O sytuacji (2):

poprawić się przez co (1): Gdyżeſmy pokoiu wielkiego przez ćię wielmożny Felixie doſtáli/ y wiele ſię przez twoię opátrzność (marg) w narodzie tym. (–) popráwiło WujNT Act 24/3.

W przen (1): Ale ſie może ſzcżęſcie ieſzcże ſnadnie popráwić/ iż mi tho wſzytko w rychle nágrodzić może. RejZwierc 67v.
c. O zdrowiu [bezpodmiotowo [komu]] (1): Przyſzedł do niego ráno/ pytał go/ kſięże Opácie á nie popráwiło ſie wam nic? Powiedział Kſiądz/ iż bárzo máło. RejZwierc 26v.
2. Doprowadzić swój dom do dobrego stanu, wyremontować (1): Kmieć ktory ſie ná źimę nie popráwi/ o Bożym Národzeniu/ w nawiętſzy mroz/ vcżynić mu dźiurę táką/ coby v ſąśiádá látá docżekał. GostGosp 34.
3. Powtórzyć czynność w celu uzyskania lepszego wyniku (13): LibLeg 11/64; GroicPorz c4, z2 [2 r.]; Iurgi Tolkmak ledwo vbieżał/ ktory iednák tegoż roku popráwiwſzy ſię/ wielką mocą y ſzturmámi dobył tegoż Zamku StryjKron 772, 442; ReszPrz 82; SarnStat 1295; goſpodarz z boiáźnią bronił ſwey obory/ Záſunął w kowánych drzwiách dębowe zapory. Gdy prożno około drzwi Herkules ſię báwi: Wyſkocży ná wierzch gory/ y tám ſię popráwi. KlonWor 24.
Przysłowie: Iáko w bitwie/ dwá kroć nie płáći błądźić/ bo raz zbłądźiwſzy/ popráwić ſię czáſu nie máſz SkarKaz 8a.
Przen (1): Wicher ſie popráwiwſzy/ látoroſlą złomił WisznTr 12.
a. Zmienić swoje słowa (2):

poprawić się w czym (1): To ſą słowá Dámáſcená. nie dziw iż ſię w tym popráwił. Bo y wkazániu o vmárłych dáie znáć/ iákoby potępieni w piekle/ znowu do poznánia wiáry S. przyść mogli. SkarJedn 283.

W przeciwstawieniu: »omylić się ... poprawić się«: (1): GDy ſye kto v Sądu ná ſwey powieſći omyli/ iże nie z vmyſłu rzecze/ może ſye popráwić bes ſzkody ſwey. GroicPorz t3v.

4. Przywrócić właściwą pozycję ciała (1): Mauric z Niemcy zánim w pośrzodek miedzy Thurki ſkocżył/ bili ſie ſpołu/ zbili Maurycego z koniá/ leć ſie popráwił. BielKron 314v.
5. Przytyć, utuczyć się (2): iżem tákych [krów] nigdy nye widał wzyemi Eipſkiey/ ktore pożárſzy á ſtrawiwſzy pirwſze nic ſie nye popráwiły ale przedſię były ták chude HistJóz Bv; Ktory koń twárdą grzywę miewa/ A wąſki pod ogonem bywá. Táki ſye rychło popráwi rad/ By też nabarźey w roboćie ſpadł. SienLek 187v.
6. Skierować się, wziąć się do czegoś (2):

poprawić się do czego (1): ZLodźiey gdy ſię ná koniu ná iednym zápráwi/ Pewnie ſię y do cżego więtſzego popráwi. KlonWor 20.

Zwrot: »poprawić się na złe« (1): źli ludzie y zwodźićielowie popráwią ſie ná złe [proficient in peius]/ ſámi błądząc y inſſe w błąd záwodząc. Leop 2. Tim 3/13.
7. W funkcji strony biernej: zostać poprawionym (o tekście) (1): [omyłek] niepodobna áby ſie człowiek vſtrzédz mógł [...] ná drugiéy iednák [...] aediciiéy popráwić ſie wſzyſtko łácno może. SarnStat 1305.

Synonimy: 1. polepszyć się, powściągnąć się; 3. powtorzyć; 5. utyć; 6. skłonić się, udać się, wziąć się, zacząć.

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

Cf POPRAWIENIE

DDJ