[zaloguj się]
[pdf]

POROWNAĆ (111) vb pf

Pierwsze o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); -row- (22), -rów- (10); -row- MurzHist, Mącz (8), KochPs (4), KochTr, OrzJan (2), też SienLek; -rów- BiałKat, KochPam, KochTarn, PudłFr (2), KochFrag, GosłCast (2); -row- : -rów- SarnStat (5:2).

Fleksja
inf porownać
praet
sg pl
1 m m pers porownalismy, -smy porownali
2 m -ś porownåł m pers
3 m porownåł m pers porownali, porownali są
f porownała m an
n subst porownały
imperativus
sg
2 porownåj
conditionalis
sg pl
1 m bych porownåł m pers
3 m by porownåł m pers by porownali
f by porownała m an
n subst by porownały
con praet
sg pl
3 m by był porownåł m pers porownaliby byli

inf porownać (50). ◊ fut 1 sg porownåm (3). ◊ 2 sg porownåsz (1). ◊ 3 sg porownå (14). ◊ 3 pl porownają (6). ◊ praet 2 sg m -ś porownåł (1). ◊ 3 sg m porownåł (10). f porownała (1). ◊ 1 pl m pers porownalismy (3), [-smy porownali]. ◊ 3 pl m pers porownali (5), porownali są (1) ZapWar. [subst porownały.] ◊ imp 2 sg porownåj (1). ◊ con 1 sg m bych porownåł (1). ◊ 3 sg m by porownåł (7). f by porownała (1). ◊ 3 pl m pers by porownali (2). subst by porownały (1). ◊ con praet 3 sg m by był porownåł (1). ◊ 3 pl m pers porownaliby byli (1). ◊ part praet act porownåwszy (1).

Sł stp, Cn brak, Linde także XVII – XVIII w.

1. Zrównać się, stać się takim samym, dorównać; adaequare PolAnt; aequiparare Mącz [w tym: z kim, z czym (49)] (50): Y z kądże ſzukáć mądroſći/ á kędy ieſt mieyſce rozumu? [...] Złoto áni kryſztał nie porownáią z nią/ áni frymárk iey może być zá klenot złotá ſzczerego. BibRadz Iob 28/17; BielKron 430v; raz pomnię iż ſie byłá pánná/ [...] przećiwko mnie obruſzyłá [...] co gdym ia poznał/ tákem w ten cżás rozumiał/ iż żadna boleść z moią boleſcią nie miáłá porownáć GórnDworz C5v, Bb7v, Mm4v; Vćieſzyłeś ſye kiedy z dźiéwki ſwéy ták wiele/ Zeby poćiechá twoiá/ y ono weſele Mogło porownáć z twóim dźiśieyſzym kłopotem? KochTr 21; [BudBib Prov 8/12 (Linde); SenekaGórn 18].

porownać w czym (1): [Y iakos my chnet spoczątku/ s ynemi Reformowanemi koſciołki chrzescianſkiemi/ ktore ſię ku wiſnaniu Augsburſkiemu prziſnawaią/ w vczeniu y wiary wiſnaniu porownali UstKościel A3]. Cf porownać czemu w czym.

porownać czemu w czym (1): To prawdá, inſzé ięzyki, inſzé roboty máią coś nád náſzé ſubtélnośćią, wydwornośćią, kſztałtem, y trudno im we wſzytkim porównáć/ przerównáć niepomyślay GosłCast 5.

a. O ludziach i bogach (42): POwiedz iákoś powinien/ co znaſz s tey poſtáwy/ Muſiſz rzec bez pochlebſtwá/ iż zacny krol práwy [Sigismundus Augustus]. [...] A ktoby z nim porownał/ niechay káżdy powie. RejZwierz 48v; wymowy tákiey był [Julijus] iż s Cyceronem porownał. BielKron 131, 392v, 403v, 459v; Nemo eſt qui eum factis aequiparare queat, Nie yeſt żaden któryby s nim mógł porownáć. Mącz 280a; GórnDworz Fv; RejZwierc 119; CzechRozm 51; (nagł) Mikołay Gulſki s ſyny. (–) WIerz mi że Craſsus dives z nimby nie porownał PaprPan Yv; O pánie/ cudá twoie wyznawáią chory Anyelſkié: práwdę twoię ſławią ludzkié zbory. Kto na źiemi porowna z tobą? kto ná niebie? KochPs 132, 25, 171, 173; Thezeus przy Helenie gárdłá nie położył: Bez pochyby/ żeby ie dla téy [panny] był rad złożył. Lecz cóż o ludźiéch mówiém: gdy ſámi Bogowie/ Służyliby dźiś rádźi tákiéy białéygłowie? By ſye im iáko z ludźmi porównáć godźiło PudłFr 67; GórnRozm C4; PaprUp Fv; by téż dobrze kto ná wagę włożył śiłę żołniérſką/ á liczbę: nie łácno inſzégo kráiu we wſzyſtkiéy Azyéy naydźie/ coby z témi [Tatary i Moskwą] porownáły OrzJan 40.

porownać czym (15): RejPs 104, 168; Zacna iákaś oſobá s cżyſtą cżarną brodą/ Zeby mogł y s kſiążęciem porownáć vrodą. RejWiz 146v; RejZwierz 54v; Ten [Chiron] wniewidney iaſkini mieſzkał miedzy bori/ Lecż rozumem porownał z wielkimi Doktori. KochSat B3v; Więtſzaby cżeść byłá pánie Koſtká Dworney pániey/ kiedy byś ią w.m. thák wyſoko wynioſł/ iżby z dworzáninem doſtoinoſcią porownáć mogłá GórnDworz Kk2; RejPos 171 marg; (marg) To ieſt przekład pirwſzy 70 tłumácżow drugi Akwilá/ [...] Piąty y ſzoſty nieznáiomy. (–) A my teraz y trzećiego nie przypuſzcżámy? Láćinnicy też (oprocż Papieżá) iuż z Greki licżbą tłumacżow porownáli/ my zaś ubożſzymi we wſzytko źawżdy [!] być wolemy. BudBib b3; (nagł) Pánoſzá. (–) Tho ieſt/ Wyſławienie pánow y paniąt zieḿ Ruſkich y Podolſkich/ z męſthwá/ z obycżáiow/ y z inſzych ſpraw pocżćiwych/ ktoremi oni porownáli z onymi Greckiemi y Troiáńſkiemi mężmi PaprPan kt, C2v; WerGoścPapr 202; Tęczynſki był twóy Tezeus/ nowa Aryádno/ Który ſercem y śiłą mógł porównáć ſnádno/ Z Boháterſkimi ſyny KochPam 82; wiérſzem ozdobnym/ y rymy głádkiémi/ Mam nádźieię/ że z miſtrzmi porównam dobrémi. KochFrag 21; CzahTr K, K2; [ZbylDroga H].

porownać w czym (7): A rzadka by ſie obrała Ktora by ſnią [z żoną Putyfara] porownała W ſtatku w wierze y w ſtałoſći A k tobie w wierney miłoſći RejJóz G4v; [zwierzchniejszy] dufáiąc tákieyże fortunie/ nie drzewiey oſtydnie álbo ſie vpokoi ná pierſiách/ áż ſnimi porowna w vczynkách zacnych. BielKron 333v; GórnDworz Ii2v; vkáż mi takiego/ By s Polakiem porownał w dziwnym męſtwie iego. RejZwierc 243v, 185; CI [Podfilipscy] ácż ſie tho niecudni ná twarzy zrodzili/ Ale ſie cnotą pięknie dawno vſtroili/ Nie zoẃże ich iák widziſz s poſtáwy głupkámi/ Bo we wſzelkiey cney ſpráwie porownáią z wámi PaprPan G4v, Cc 2; [Ieſliby ſzło o bogáctwo/ náukę/ imienie/ W tym wſzytkim porownam z wámi StokWąchHist B3v; Olgerd Gediminowic [...] żywot z ſmierćią przefrymárczył/ ktory z Annibálem Cartaginſkim/ [...] w męſtwie y w dzielnośći porownał. StryjKron 460 (Linde)].

Szereg: »nie tylko porownać ale i przerownać« (1): A ácżeś W. W. ieſzcże láty á cżáſy do tákiego wieku [statecznego] nie przyſzedł/ [...] tedyś W.W. ſnadź ze wſzytkiemi ſtany iuż wiekow doſkonáłych nie thylko porownał/ ále ſnadź y dáleko przerownał. RejZwierc 119.

Iron. (1): Tákżeć y przypráwny gmách y koſztowna ſzátá/ Nic náſzego miłego nie ozdobi brátá. By ſiedzyał iáko Dzyęcioł nadobnie vpſtrzony/ A nie będzye rozumu/ porowna z Gáwrony. RejWiz 46v.

W przen (1): Kuſzą ſię o nas [...] Cżárt, ćiáło y márny świát/ záwżdy ze wſzey mocy/ áby nas potłumili/ á Pánu obmierźili. Bárzoć to ná nas iśćie ſrodzy hárcownicy/ z ktoremi nie możemy porownáć nędznicy ArtKanc S8.
b. Pod względem wysokości, poziomu (1): ieſt piſano v Proroká Ezáiaſzá/ ktory mowi: Ia ieſtem głos wołáiącego ná puſzcży/ gotuycie drogę Pánu/ ſpráwiedliwe działaycie ścieſzki iego/ ábowim káżdy doł y gorá porownáią zyemią [lege: z ziemią] [Káżda doliná wznieſie ſię/ á káżda gorá y págorek vniżą ſię BudBib; Omnis vallis exaltabitur, et omnis mons et collis humiliabitur Vulg Is 40/4] BielKron 137.
2. Zrównać, postawić na równi; redigere in ordinem Mącz, Modrz; facere similem PolAnt; coaequare JanStat [w tym: kogo, co (21)] (22): Poſłowie źiemie Płotckiéy prośili/ áby funt y wagá Płotcka z Poznánſką byłá porównána: [...] Stároſtá/ Káſztelan/ y inni vrzędnicy źiemie Płotckiéy [...] oné z roſkazánia náſzégo porównáią SarnStat 279.

porownać z czym (5): poslowie zieḿ Mazoweczkich prziieli bili w thim iz placza glowi slachaczkiei porownali sa s korunnemi ziemiami ZapWar 1545 nr 2646; [Bóg] mądrośćią ſwą/ ſnádnie może miłoſierdźie z ſpráwiedliwosćią porownáć: á ni w cżim ſądu ſpráwiedliwego nie náruſzyć. CzechRozm 219; CzechEp 35; wielą zwyćięztw/ wielkich y znácznych/ ieſt ták oſzláchćiony [król]/ że [...] máło zwyćięztw nie porownał z liczbą lat ſwoich OrzJan 62. Cf Zwrot.

Zwrot: »noc z dniem porownać« = nie kłaść się do snu w nocy (1): Trzebá wiedźieć/ iż tych cżáſow Niemcy w bieśiádach bárzo ſą mężnemi y walecżnemi: zwłaſzcżá gdy pijąc cáłe nocy z dniámi porownáią PowodPr 73.
Przen (1):
Zwrot: »z ziemią porownać« = zniszczyć (1): Gdźie ſye oná gwałtowna Rzymſka moc podźiáłá? Wſzytko śmierć niećierpliwa z ziemią porównáłá. KochTarn 77; [GrochPlankty B[5]].
a. O ludziach (15): In ordinem redigere, Porownáć ſtany. Mącz 167a; GosłCast 5.

porównać w co [= pod względem czego] (1): gdyby (Boże vchoway) Tyran pogáńſki táką niewolą v nas záſtawſzy/ drugich ktorzy ią zádawáią w nie [lege: nię] porownał: mogłby rzec/ iż nic nowego nie wnioſł. PowodPr 70.

porownáć z kim, z czym (12): Bo acz to wierzyć/ ieſt gront wſzyſtkiégo/ wſzakże trzeba na tem groncie co dobrego wybudować/ trzeba znim ſwoi żywot porownać MurzHist H3; Mącz 268a; Pátrzayże tu wielkiego miłoſierdzya Páná tego nád nędznym cżłowiekiem/ iż [...] tego nędzniká ſwego racżył ieſzcże ktemu oświećić rozumem/ [...] á máło/ ták iáko onim powieda Dawid s. dziwuiąc ſie tákiey łáſce nád nim Páná ſwego/ iż go nie porownał z Anyołem. RejPos 337v; BudNT przedm b8v; Carz w Węgierſkiey źiemi [...] zákazawſzy chłopom posłuſzeńſtwá y roboty Pánom powinney/ chćiał Sláchtę z nimi porownáć. ModrzBaz 21v; CzechEp 34; SarnStat 196. Cf porownáć z kim w czym.

porownać z kim w czym (5): Tegoż [Mojżesza] porownał w chwale z świętymi BibRadz Eccli 45/2; BudBib Eccli 45/2; [obywateli Ziemi Podolskiej] od wſzyſtkich podatków/ [...] wolnémi czyniémi: ták iż w téy mierze ich z innémi Koronnémi obywátelmi porownáliſmy/ y od tego czáſu porównywamy. SarnStat 1039 [idem (2)] 1060, 1189.

3. Zestawić dla stwierdzenia podobieństwa lub różnicy [kogo, co] (8): BielKron Mmmm2; porownáćby pirwey rzecży trzebá/ toż dopiro o tym mowić/ mali kto/czo nád kogo GórnDworz V2v.

porownáć do czego (1): Otózći to ſzaleńſtwo/ ábyś ty z ſwoim ćiáłem Chryſtuſowé ćiáło pomiárkowáć miał: ábyś óno ćiáło Przybytek Boży do ſwégo porównáć miał BiałKat 301.

porownáć z kim, z czym (5): głupia y ſproſna ieſt dumá tá Mnichowſka/ á namniey nie Chriſtiáńſká: chćieć cżłowieká ktorego/ choćiáżby też dobrze y naświętſzego/ [...] porownáć z onym namileyſzym Iezuſem Chriſtuſem ſynem Bożym CzechRozm 210, 104; Iedná roſkoſz/ wſpómináć ſtátecznému człeku/ Przeminęłégo piękné obyczáie wieku. Któré/ kiedy porównáć chce z teráznieyſzémi: Teráznieyſzé/ nie máią co czynić z dawnémi. PudłFr 75; LatHar 578; Vważáć kto ſpraw nie chce: lecż według ſwey dumy Szumney broij/ iak zwykły niedoſzłe rozumy. Mogę go z Pháetontem porownáć ſzalonym RybGęśli Cv.

4. Pogodzić, pojednać; componere Mącz, Modrz; committere, sedare Mącz; complanare JanStat [w tym: kogo, co (25)] (29): BielKron 205v; A tych nietylkoby miał być vrząd ſędzić/ ále też y iednáć niezgodne/ á zwádliwe y nieſpokoyne hámowáć/ á przycżyny ſwarow wygubiáć: á ieſliby inácżey porownáć niemogli/ tożby dopiero vśiadſzy ná ſądźie mieli práwem náydowáć ModrzBaz 91.

porownać ku czemu (1): Prorok ten Heliaſz/ ktory vprzedzić miał Meſyaſzá/ rozerwánych w wierze y w miłośći/ pogodzić y porownáć miał/ ku iedney wierze CzechRozm 108v.

porownać o co (2): Compone hoc de argento, de reliquo vide, Porownay nas pierwey o pieniądze Mącz 310b; ActReg 79.

porownać czym miedzy kim (1): BielKron 304 cf »rozjąć a porownać«.

porownać z kim, z czym (2): NiemObr 126; chciałbych te rzeczy prowadzic tak zebych go znim [pana Gnieźnieńskiego z wojewodą poznańskim] porownał owszytkie dawne rzeczy ActReg 79.

W połączeniach szeregowych (2): ten Heliaſz ktorego obiecuie Bog przez Máláchiaſzá/ miał náwroćić ſerce oycow ku ſynom/ á ſerce ſynow ku oycom ich: to ieſt miał wſzyſtkich pogodzić/ porownáć/ w iednę wiárę y miłość złącżyć. CzechRozm 108; SarnStat 171.

W porównaniu (1): Tenże Ireneus duchá ś. nigdy Bogiem nie zowie/ iáko tedy trudno/ noc ze dniem pogodźić: ták Papieſkie wyznánie/ z piſmy Ireneuſowymi porownáć. NiemObr 126.

W przeciwstawieniu: »powadzić ... porownać« (1): Dwá ſię plebani powadżą [!]/ ieden ie Biſkup porowna SkarJedn 60.

Zwroty: »niezgodnych, niezgodę (i rozerwanie) porownać« [szyk zmienny] (1:1): SarnUzn B2v; [Św. Antoni] Niezgodnych bez lidżby porownał SkarŻyw 545; [Ieſli też kto czeka ná czás/ á chce porownáć ktorą niezgodę/ tedy wiele ktemu pomaga milczenie ErazmJęzyk L7v (Linde)].

»roznice, rozności (i, (a) spory) porownać« [w tym: czym (1), w kim (2)] [szyk zmienny] (5:4): Pan ſam ſądzić będzye tey zyemie gránice/ A porowna w ludzyech wſzytki ich roznice. LubPs hh2v; Ceſarz wezwawſzy kſobie vrzędnikow wſzytkich/ powiedział przycżynę ziechánia/ áby z ſwego vrzędu roznice porownał w Niemcech/ thák w wierze/ iáko y w inſzych rzeczach BielKron 225v, 218v, 225v; Decertationem aliquarum rerum committere, Polećić komu nieyákie ſpory/ á róznośći porownáć. Mącz 49a, 310b, 380d; My tedy tákową rózność y ſpory (iakoſmy ná to z vrzędu náſzégo powinni) chcąc oddalić/ vſpokoić/ y porownáć [nostri tenemur semovere, sedare, complanare JanStat 192] y chcąc źiemie náſzé ku iednośći przywieźć/ [...] tákeſmy tę rzecz zámknęli/ determinowáli/ y ſkazáli. SarnStat 171, 1001.

»porownać z sobą« (1): Aiáx [Trojańczyków] też prośił áby o to pracą miał/ iákoby z Greki przyiaźń w dobrym záchowániu mieli/ porownawſzy s ſobą. BielKron 57v.

»porownać zamieszanie« (1): ćiągnęli [książęta szwabskie] nánie [na zbuntowane chłopstwo] ku Vlmie (ktore miaſto w Szwabſkiey źiemi) rozięli miedzy imi niektore miáſtá/ chcąc to porownáć wielkie zámieſzanie BielKron 202.

Szeregi: »pojednać, porownać« (1): Controversiam sedare, Roznośći czyye poyednáć/ porownáć. Mącz 380d.

»rozjąć a porownać« (1): Nie mogłá ſie tá burzká miedzy nimi [Węgrami i Czechami] vſpokoić áż przyiechał legat z Rzymá/ ktory miedzy nimi długą á wymowną rzecżą roziął á porownał BielKron 304.

»porownać i ugasić« (1): Ieſt pan ieden domá/ ieſt ſędźia ieden/ ma ſwoie vrzędniki y poruczniki widome/ ktorzy porownáć wſzytko/ y vgáśić nieſnaſki miedzy ſwemi mogą. SkarKazSej 671b.

»porownać a uspokoić« (1): Ządał tedy Ceſarz Luterſkich Kſiążąt/ áby to miał ná mocy wybieráć Sędzie/ ták z ich ſtrony/ iáko y z Papieſkiey/ otrzymał to/ ktorzyby wſzytki roznice przyiaćielſkim obycżáiem/ porownáli á vſpokoili BielKron 218v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zgodzić (a. pogodzić) i (ani) porownać« [szyk 4:3] (7): Krziwdi ktore yeſly bedą Zobudwv ſtron tedi one porownacz y z godzycz obiczayem przyaczielskym y pogranycznim bedą mogły y moczny LibLeg 11/27v, 10/71, 71v, 11/27v; CzechRozm 108v; Kto ſię temu dwoiemu iego [św. Piotra] byćiu w Rzymie [...] przypátrzy: [...] łácno wſzytki Hiſtoryki y S. Doktory porowna y pogodzi. SkarJedn 98; Pán potstaroſzczy Koſczerſki Adrian czeſtkowſki pogodzyel y porownal brati albo dzeczy nyeboſczika walęntego Mlinarza Lipuſkego ZapKościer 1584/46v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

5. Wyrównać, wygładzić (2): SienLek 176v; Deglabrare, id est depilare, Pogłádźyć/ Porownáć. Mącz 80c.

Synonimy: 1. przypodobać; 4. pogodzić, pojednać, rozjąć, uspokoić, zgodzić.

Formacje współrdzenne cf ROWNAĆ.

Cf POROWNANIE, POROWNANY

MN