porozumieć z czego, skąd (3:4): Porozomieliſmy z liſtów twoich iże vmyſl twoy żąda prawdziwey vmieiętnoſći y doskonáłey ſie mądroſći náucżyć HistAl 15; Z tąd możeſz porozumyeć/ co yeſt poſpolity albo powſſechny koſcyoł/ á iż żadne zgromádzenye/ ktore ſye od yego yednoſci odrywa/ nye yeſt/ [...] koſcyołem bożym álbo Kryſtuſowym KromRozm III E4; BielKron 122v, 288, 322v; A Iż poſpolićie ći ktorzi ſię vrzędow łákomie dopiráią w wielkich zbytkoch żywą/ [...] przeto ztąd káżdy porozumieć może/ że wielka zmázá ná dobre obycżáie tem wnieśioná ieſt ModrzBaz 50, 112.

porozumieć czemu (7): [osieł wyśmiewał wieprza:] A toli vſzy krotkie maſz/ Ale mię kielcy przewyżſzaſz. Wieprz kuńſztowi porozumiał/ Acżkolwiek ſie był rozgniewał BierEz M3v, C3v, R4v, S2; Vir insipiens non cognoscet, et stultus non intelliget haec. Ale temu cżłowiek głupi nie porożumie/ á ſzalony cżłowiek nie vbacży tego WróbŻołt 91/7, ff3; Miloſcziwy Krolyv v m yeſth rozvmny y mozeczye the^mu porozumyecz yako my nalepyey moglo bicz LibLeg 6/191v.

porozumieć kogo (1), co (12) [= pojąć czyjeś wywody]: BierEz E2v, I3; LibLeg 11/54v; Alexander/ náthychmiaſt porozumiał rádę Euskula mędrcá HistAl D6v; A ieſliby ſye kto dáléy chćiał w tym obiéráć/ to vmiawſzy [mierzanie wysokości i dalekości]/ łácno może porozumieć Euklid. y inſzé co o tym piſáli. GrzepGeom B3; HistRzym 23v; RejPos 242v; KuczbKat 80; Mam tedy tę nádźieię że łáſki wáſze/ racżyły porozumieć ty ſłowá Páńſkie/ ktore Pan mówić do Marty racżył. BiałKaz F2; CzechRozm 169, 205v; [Panie nad Pany [...], Przykazaniam twego wysłuchał Y dobrzem je porozumiał. DramStp I 203]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

porozumieć co [= poznać, że to jest coś] (6): Więc orżeł pobrał liśiętá/ Y nákarmił ſwe oŕlętá. Liſzká potym k domu prziydzie/ A gdy ſwych liśiąt nie naydzie: Porozumiáłá orlą zdrádę BierEz H3, I2; Porozumiawſzy Alexander powolnoſć onego koniá/ otworzył kraty/ á wſzedſzy do koniá/ nácżął go lekko á łagodnie po grzbiecie głaskáć HistAl B; CzechRozm 151; Głupi oycowie náſzy nie porozumieli W Aegypćie cudów twoich KochPs 160. Cf porozumieć co czym.

porozumieć co [= poznać, że to jest coś] czym (1): Wielkieć dzięki za to dawam, Żeś mi taką naukę dał, Ktorąm błąd ludzki porozumiał. BierRozm 4.

porozumieć przez co (2): Gdyż przes philoſophią możemy dobrze porozumieć/ czo ieſt wkażdey rzecży naipierwſzego KwiatKsiąż H3v; CzechRozm 205v.

porozumieć po kim (1): [Luzytani] porozumieli po nich iż ſą dźicy á leśni mężowie/ domow żadnych nie máiąc/ iáko źwierzętá mieſzkáiąc BielKron 444.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikamh ono (1), to (1); iż(e), że (32), zaimek pytajny (11), zaimek względny (2)] (44): A ták gdy iuż porozumiał/ Iż z ich ręku winiść nie miał: Wzdychał ćięſzko nárzekáiąc BierEz G4, S2; OpecŻyw 12v, 89, 118; pocżym [= z czego] wſzitci porozumieli że [Arystoteles] Teofraſta nad Menedema przełożył BielŻyw 90, 9, 99; Otożeś tu już porozumiał, Czegoś był przed tym nie wiedział. BierRozm 3, 8; LibLeg 6/19lv, 11/85; HistAl D6, F2v, 15; MurzNT Matth 17/13; KromRozm III E4; Ale gdy porozumieli ono co przed ſie wźiął Liſymáchus/ iedni kámienie/ drudzy kije duże porwáli: á niekthorzy popiołem ná Liſymáchá miotali. Leop 2.Mach 4/41, Gen 8/11, 3.Reg 3/15; BibRadz Matth 17/13; Porozumiał Noe iż iuż pádną wody ná zyemi/ cżekał ieſzcże przez drugie ſiedḿ dni niżli wypuſzcżał źwirzętá. BielKron 5 [przekład tego samego tekstu Leop Gen 8/11], 62v [2 r.], 122v, 288, 322v, 444; KwiatKsiąż H3v; NIewiem iákoby kto mógł thák opátrzonym być/ [...] gdy nas wielkie rzeczy nádchodzą/ pierwey/ niżli możem co dobrze á co źle porozumieć. SienLek 14v; Ale trzebá przywieść iáki przykład/ áby káżdy mógł porozumiéć/ iáko liczyć ma/ kiedy ſye przyda mierzyć. GrzepGeom I4v; Potym porozumiał że tho wola Boża byłá/ áby ſzedł do źiemie świętey/ á wźiął pomſtę zniewiernych HistRzym 76v, 121; ModrzBaz 50, 112; SkarJedn 88; SkarŻyw 50, 252; A kto chce porozumiéć/ iáko wnoc głęboko/ Albo iáko dźień bliſko: niech ma pilné oko KochPhaen 20; ActReg 89; WujNT Matth 16/12, 17/13, Act 4/13; żeby Król Ie^go M. y káżdy mógł porozumieć/ iż pilnie czynił pilność w tym/ áby pieniądze Królewſkié próznie/ niewiernie/ y vtrátnie/ nie były ſzáfowáné. SarnStat 336; [Kaz 31; CzechNT Matth 16/12].

W charakterystycznych połączeniach: porozumieć z listów, z swoich nauk, z testamentu; porozumieć radę mędrca, rzecz(-y) (ludzkie, moją, nasze) (4), słowa Pańskie, szemranie ludu, wykład; porozumieć błąd (2), cuda, głupstwo, powolność konia, zdradę; porozumieć przez filozofiją; porozumieć gadce, kuńsztowi, ludzkiej mowie; porozumieć dobrze (2), dostatecznie, źle.