[zaloguj się]
[pdf]

ROZUMIENIE (268) sb n

o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

-enie (264), -ęnie (4).

Fleksja
sg pl
N rozumienié rozumieniå
G rozumieniå
D rozumieniu
A rozumienié rozumieniå
I rozumieniem, rozumienim
L rozumieniu

sg N rozumienié (62); -é (4), -(e) (58). ◊ G rozumieniå (82); -å (78), -(a) (4). ◊ D rozumieniu (12). ◊ A rozumienié (56); -é (4), -(e) (52). ◊ I rozumieniem (9), rozumienim (7); -em BibRadz, GórnDworz, RejPosWiecz3, ModrzBaz, SkarŻyw, SarnStat (2), SkarKaz; -im KromRozm II, KuczbKat, CzechEp, Calep, SkarKazSej (2); -em : -im WujNT (1:1); ~ -em (2), -(e)m (7). ◊ L rozumieniu (26). ◊ pl N rozumieniå (7). ◊ A rozumieniå (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. rozumieć.

I. Rzeczownik od „rozumieć”: to, że ktoś rozumie (36):
1. Myślenie, osądzanie, uznawanie (11): SkarJedn 366; Bo ſię [Kościół] ſam z ſobą w iednośći wiáry/ y w iednákim rozumieniu zgadza. ReszPrz 14; WujNT 1.Cor 1/10; áby [sędziowie] w rozumieniu y czyniéniu ſkazánia [in concipiendis et ferendis sententiis JanStat 643] ſámégo Bogá przed oczymá máiąc/ ſławy ſwéy nie zápámiętáli SarnStat 158 [idem (2)] 789, 795; SkarKaz 549a.

rozumienie czyje [w tym: G pron (2), pron poss (1)] (3): abowiem y [...] ſtáłoſć oná ktorą ty nam chowaſz wobietnicách ſwych dziwna ieſt wrozumieniu náſſem. RejPs 161v; SkarKaz 118b; gdy kto ſławę ſobie y mnimánie v poſpolſtwá iednáiąc/ zá ich nierozmyślnym y niepożytecznym rozumienim idźie SkarKazSej 661b.

a. Pomysł, zamiar (1):
Zwrot: »z rozumienia odwieść« (1): Zą czym dąno nam było sprawę zeby [p. Gnieźniński] miał przyiechac zniemałym pocztem ludzi, y ktemu in armis [...]. Vrosła nąm przyczyna [...] otym pomyśliwać, iakobysmy onego z tego rozumienia albo odwiedli albo [...] ActReg 53.
2. Właściwe pojmowanie sensu; intellectus, intelligentia Cn (25):
a. Pojmowanie sensu tekstu (23): LubPs Z2; záwżdy im przywiodł ku rozumieniu káżdą táiemnicę ſwoię RejPos 126; Piſmo S. trudne do rozumienia. SkarŻyw 47 marg; ábowiem ſłowo Boże nie w cżytániu/ ále w rozumieniu należy. ReszPrz 11; WujNT 427 marg; SkarKaz 155a, 417a, b.

rozumienie czego (13): MurzHist C; KuczbKat 65; Do rozumienia piſmá S. cżego trzebá. SkarŻyw 47 marg, 87, 317, 574; WujNT 216; Nie chce P. BOg wſzytkim rozumienia táiemnic ſwoich otwárzáć SkarKaz 80b marg, 82b [2 r.], 275b, 418a, 633a.

rozumienie czyje [= tego, co ktoś mówi, myśli] (1): Chćiał też Pan IEZVS, [...] áby nie wſzytkim rozumienie bozkie było otwárte SkarKaz 80b.

Wyrażenia: »prawdziwe, prawe rozumienie« (1:1): SkarJedn 360; Zaden z nich [heretyków] [...] prawdźiwego rozumienia piſmá nie ma. SkarKaz 275b.

»własne [= właściwe] rozumienie« (1): iż właſne Artykułu tego rozumienie/ ieſt bárzo potrzebne wierzącym KuczbKat 65.

Szeregi: »rozumienie i nauka« (1): iż [Grekowie] ći [narodzie ruski] wiárę S. podáiąc/ ięzykáć ſwego Greckiego nie podáli: Aleć ná tym Słowieńſkim przeſtáć kazáli/ ábyś nigdy do práwego rozumienia y náuki nie przjſzedł. SkarJedn 360.

»umiejętność i rozumienie« (1): Doktorowie y Pháryzeuſzowie chlubili ſię vmieiętnośćią y rozumieniem piſmá ś. WujNT 216.

»wiadomość i rozumienie« (1): ku tak ſtatecznyi piſma świętégo wiadomośći i rozumięniu przyſzedwſzy [...] MurzHist C.

b. Rozumienie obcego języka (2):
Wyrażenie: »dobre rozumienie« (2): A co śię cudzoźiemſkich ſłów dotycze/ dlá lepſzégo rozumięniá wedle ſwych ięzyków będą pyſany MurzOrt B2; Com też [...] z lepſzym rozumienim z Greckiego á niżli z Láćinſkiego ná náſz Polſki ięzyk przełożyć mogł WujNT przedm 21.
II. To, co ktoś rozumie, tj. myśli, sądzi (144):
1. Zdanie, mniemanie, opinia, sąd; suffragium Calep; opinio JanStat; existimatio Cn (82): Diar 71; Przeto to ieſt ſzalone tákie rozumienie/ Ieden ſpolny tych trzech ſtan álbo przyrodzenie Názwáć naiwyżſzym Bogiem GrzegRóżn N3v; Y thák rozumie/ iż oná [sława] nie trwa dáley/ iedno do iednego/ ábo do dwu cżłowiecżych żywotow/ [...] zá ktorim rozumieniem/ tey thák krotkiey ſławy/ nie thák ſobie waży GórnDworz G5, D8v; RejPosWiecz3 [97]v; CzechRozm 158v; gdy iedni mowili iż Duch S. pochodzi od oycá y od ſyná/ á drudzy od oycá przez ſyná/ wſzyſcy ná iedno rozumienie/ ácż słowy roznemi/ oko mieli. SkarJedn 271, 279; CzechEp 425; JanNKar A3; SarnStat 328.

rozumienie czego [= znaczenie: że coś jest tym] (1): czego mu [cesarzowi tureckiemu] [...] bez złégo v Pánów Krześćiáńſkich rozumienia zdrády iákiéy [tj. potępiającego ich sąd, że to jest zdrada]/ pozwolić nie możećie OrzJan 10.

rozumienie czego [= przedmiot sądu] za jakie [= treść sądu] (1): Skąd jakie powstały [...] bałwochwalstwa, [...] miesc jednych więcej za święte rozumienie niż drugich. Diar 70.

rozumienie około czego [= przedmiot sądu] (4): A ták iuż maſz vczćiwy á łáſkáwy Czytelniku rozumienié moie/ około wilgośći przyrodzonych SienLek Vuu2v; RejPos 225; RejPosWiecz2 96; A iż około wykłádu przywileiá Alexándrowégo chwalebnéy pámięći Stryiá náſzégo/ między niémi rózné rozumienié było/ [...] SarnStat 1005.

rozumienie u kogo [= podmiot sądzący] (3): zdałem ſie práwie złoſćiwem wrozumieniu vbraćiey ſwoiey RejPs 100v; SkarŻyw 47; OrzJan 10.

rozumienie z strony czego [= przedmiot sądu] (1): Naprzod ſie tu przełożą dwu vcżonych ludzi Sentencye álbo rozumienia s ſtrony thego/ ieſliż zá przycżyną ludzką zgubę ſwą y zniſzcżenie biorą Páńſthwá/ cżyli ex facto Diuino Phil P.

rozumienie o kim, o czym [= przedmiot sądu] (31): Diar 47; LubPs Dv; Iákie ma być rozumienie o kroleſtwie Páńſkim. RejPos 312 marg, 86v; KuczbKat 75, 390; CzechRozm Av, 113v, 146v, 259v; SkarJedn 21, 342; áby ſię ná tákie rozumienia o ludziech nieſkwapiali. SkarŻyw 108, 47, 108, 185, 459, 472, 544; CzechEp 216, 235 marg; ReszList 182; ActReg 121; LatHar 113; WujNT 333; máła zelżywość ábo ſámo rozumienie o niey/ choć iey nie máſz/ do furyey nas przywodźi. SkarKaz 314a, Oooob; áby nikt ſam ſobie mądrym ſię nie vdawał. Tákie rozumienie o ſobie/ ſzczerym ieſt głupſtwem. SkarKazSej 658a, 684a, b, 687a marg.

rozumienie czyje [w tym: G sb i pron (13), pron poss (10), ai (4), „własne” (1)] (28): MurzNT 18v; KromRozm III Iv; Diar 86; LubPs Z3; SienLek Vuu2v; KuczbKat 75, 405; Oſądźćieſz tedy ſámi/ ieſli wáſzemu rozſądkowi/ gdy ich [ojców świętych] piſmem wedle rozumienia ſwego brákuiećie/ wierzyć więcey mamy. WujJud 35v; CzechRozm 8, 26v, 236v; SkarJedn 72; SkarŻyw 108, 185; CzechEp 235 marg; Zgodne á iednoſtáyne rozumienie wſzyſtkich narodow/ ma być rozumiáne/ iáko iáki głos przyrodzony. ReszPrz 23, 23; ReszList 182; Suffragor, Suffragium fero – Moie rozumienie daię Calep 1027a; WujNT 171, 518; JanNKar F3; Prawdźiwy Duch Boży [...] pychy y właſnego rozumienia y vporu niechce. SkarKaz 519a, 418a [2 r.]; Pogáńſkie o Chrześćijánách rozumienie. SkarKazSej 687a marg, 691a [2 r.].

Ze zdaniem przydawkowym (2): ActReg 121; zakon około mężoboyſtwá y cudzołoſtwá pſowáli/ tákim rozumieniem/ iákoby ſámą ręką tylo zábijánie grzechem było SkarKaz 311b.

Ze zdaniem przydawkowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym [o kim żeby, jakoby] (2): A to ich więcej bolało, iż KJM to rozumienie o nich miał, żeby oni radniej dla opatrzenia osob swych aniż dla pokoju pospolitego mieli być przywiedzeni ku zezwoleniu poboru. Diar 32, 32.

W połączeniach szeregowych (3): CzechRozm 259v; iż między ták wielą Senatorów ſententiȩ/ zdánia y rozumienia bydź mogą rózné SarnStat 46 [idem] 47.

Zwroty: »być [jakiego] rozumienia« [szyk zmienny] (7): CzechEp 216; ze Hospodar IM tego rozumienia iest iako by Nizowcy [...] od Kr. IM ysuknem y pieniedzmi we Lwowie obdarzeni bydz mieli. ActReg 121, 121; niewiérzćieſz tym/ którzy inákſzégo ſą rozumienia OrzJan 25; WujNT 1.Petr 3/8; O tym /cz/ coby zá rozumienia był [...] Stániſław Orzechowſki, niżéy przy literze S. mieć będźiemy. JanNKar E2v, E4.

»rozumienie [jakie] mieć« [szyk zmienny] (4): Diar 32 [2 r.]; LubPs Dv; kto inákſze ma duchowne/ y inákſze też y o świeckich rozumienie mieć muśi. SkarKazSej 684a.

Wyrażenia: »cielesne rozumienie« (3): CzechRozm 236v; Iż ćieleſne rozumienie o tym Sákrámenćie nie tylko nic nie pomaga/ ále owſzem wádzi ku poięćiu rzeczy Bozkich WujNT 333; SkarKaz Oooob.

»dobre rozumienie« (1): kthorzy zwykli ią [naukę o biegach niebieskich] gánić więcey s thąd co od drugich niemądrich ſłyſzą/ niżeli wedle dobrego mnimánia y rozumienia LeovPrzep b.

»fałszywe rozumienie« (1): iż od drog fałſſywego á nieprawdziwego rozumienia ſnádnie ſie będę mogł vchronić RejPs 183.

»nieprawdziwe rozumienie« (1): RejPs 183 cf »fałszywe rozumienie«.

»obłędliwe rozumienie« (1): iáko ie [Chrystus faryzeuszy] przypowieſcią wywodzi s thego ich márnego á obłędliwego mnimánia á rozumienia o nim RejPos 168.

»opaczne rozumienie« (1): ábym wydánim rozmow tych/ przycżynę opácżnego o nas/ y wyznániu wiáry náſzey/ ktorzy ſie z ſobą y z piſmem ś. zgádzamy/ rozumienia y ſzácowánia wam/ y inſzym wſzyſtkim odiął CzechRozm A5.

»złe [= fałszywe] rozumienie« (2): RejPosWiecz2 96; Pierwſzy á głownieyſzy ieſt ártykuł błędow Greckich/ złe o Duchu ś. rozumienie SkarJedn 342.

Szeregi: »mni(e)manie i (abo) rozumienie« (3): LeovPrzep b; RejPos 168; Bo gdźie dwá ábo trzey rządzą: káżdy naydźie ſwoie mniemánie y rozumienie. SkarKazSej 691a.

»rozumienie i szacowanie« (1): CzechRozm Av cf »opaczne rozumienie«.

Przen [czyje] (1):
Szereg: »rozumienie i rozeznanie« (1): Iż ocży naprzod wſzytko widzą/ pothym vſzy właſność oney rzecży ſłyſzą/ rozum rozeznawa/ ięzyk potym wyznawa y opowieda ono rozumienie y rozeznánie/ y ocżu/ y vſzu/ y rozumu. RejPos 204.
2. Ocena, wysokie lub niskie mniemanie o kimś; existimatio (hominum de nobis), opinio Cn [w tym: o kim, o czym (23) – o sobie ‘samoocena’ (19)] (25):

Bez przydawki oceniającej = wysokie mniemanie (2): Ná ty teſz ktorzy ine w poſtępku duchownym wybiegali/ dobre oko mieli/ áby w pychę y rozumienie o ſobie nie vpádli. SkarŻyw 298; SkarKaz 42b.

rozumienie u kogo (5): ſámá tylko tá przycżyná łácwieby z nas v káżdego złe rozumienie zdiąć mogłá BibRadz *4v; Iuſz miał v ludzi/ wielkie o ſwych cnotách rozumienie. SkarŻyw 459, 472, 544; CzahTr K.

Wyrażenia: »wielkie, wysokie, poczciwe rozumienie« (8:3:1): GórnDworz N3; ModrzBaz 52; bo wielkie miał v ludzi o ſwey świątośći rozumienie. SkarŻyw 472, 459, 544; Praesumptio – Oſamim ſobie wielkie rozumienię. Calep 841b, 98a; WujNT 116; Táki ſam áni cnoty áni pocżćiwego/ Rozumienia nie godźien v mężá dobrego. CzahTr K; Wyſokie o ſobie rozumienie nie ma mądrośći SkarKazSej 661a marg, 661a, b.

»złe, małe, niskie, podłe rozumienie« = invidia, mala opinio Cn (5:2:2:2): BibRadz *4v [2 r.]; Ná ſkwapliwość á złe o ludziach rozumienie. SkarŻyw 335 marg, 185; Phil P3; śieymy pokorę y podłe o ſobie rozumienie SkarKaz 83b; Y w Pſálmie [Dawid] mowi: (Zebrakiem ieſtem y vbogi) ále [...] z ták máłego o ſobie rozumienia/ wielkie drzewo y rodzay Meſſyaſzá Chryſtuſá vroſł SkarKaz 83b; Ná niſkim o ſobie rozumieniu nikt nie przegra. SkarKaz 83b, 83b [3 r.].

3. Interpretacja, wyjaśnianie sensu; intellectus JanStat, Cn (37):
a. Interpretacja tekstu (36): CzechRozm 36v; SarnStat 890; Pierwey [...] to co ſłuży do vmocnienia wiáry o właſnośćiách ćiáłá [tzw. uwielbionego] Páná náſzego/ [...] trochę co rozumienia rozſzerzymy. SkarKaz 203b.

rozumienie czego (22): nie ieſtechmy takiemi iáko oni ktorzy zá wątpliwem piſm ſwoich rozumieniem y tu y owdźie ſie vwodzą BibRadz *3v; RejPos 88; SkarŻyw 538; Ale mamy ieſzcże drugi práwie pewny á nie omylny znák fałſzywey ich y niepobożney náuki/ [...] miedzy ſobą przećiwne káżdego ártykułu rozumienie. ReszPrz 54; Gdy mowi iż oczy ſwe zámrużyli/ [...] vczy nas práwego rozumienia inſzych mieyſc piſmá ś. WujNT 56, przedm 2; SkarKaz 82b. Cf »rozumienie Pisma«.

rozumienie czyje [w tym: G sb i pron (5), pron poss (2), ai (1)] (8): RejPs 186v; RejPos 88; KuczbKat 405; SkarJedn 78, 95; nie ma być [pismo prorockie] według właſnego, oſobnego, ábo priwatnego duchá y rozumienia człowieczego wykłádáne: ále według poſpolitego rozumienia kośćiołá powſzechnego. WujNT 810, 460.

Wyrażenia: »błędne rozumienie« (1): Niechayże tu iuż tedy oni wſzyſcy vſtáną/ ktorzy rozumy ſwemi ty ſłowá Páná Kryſtuſowe [...] ná ſwe błędne rozumienie ich pociągáią. RejPos 88.

»rozumienie dobre« [szyk 1:1] (2): ktore z ludzi piſmo ieſt/ á ktore z Bogá: ktore iego rozumienie dobre/ á ktore fałſzywe: to podległo rozſądkowi kośćielnemu SkarŻyw 364; CzechEp 150.

»duchowne rozumienie« (1): Duchowne rozumienie piſmá/ ieſt záwżdy rozmáite á dziwne SkarJedn 300.

»fałszywe (a. fałeszne, a. sfałszowane) rozumienie« [szyk 2:1] (3): ktory [czart] też [...] piſmá ſtárego zakonu [...] vżywał/ ále ye złym á fáłſſywym rozumyenim wywrácał KromRozm II n4; SkarJedn 35; SkarŻyw 364.

»rozumienie Pisma« [szyk 9:6] (15): DiarDop 104; SkarJedn 35, 87, 95, 300; y ták ćicho á iákoby nic nieumieiąc/ ná głębokie ſię rozumienia piſmá S. zdobywał. SkarŻyw 542, 362, 364; ReszPrz 97; WujNT przedm 18, 460; do Piſmá rozumienia klucz ieſt wiárá SkarKaz Oooo2b, 81b, Oooo2b; SkarKazSej 684a.

»prawe, prawdziwe rozumienie« (2:1): Abowiem Graecki ięzyk do práwego wykłádánia y rozumienia piſmá S. w Nowym Teſtámenćie ieſt nie tylko bárzo pożyteczny/ ále y potrzebny WujNT przedm 18, przedm 2, s. 56.

Szereg: »wykład (a. wykładanie) a (i) rozumienie« [szyk 5:3] (8): DiarDop 104; SkarJedn 78, 87; Biblia y piſmo bez kośćielnego rozumienia y wykłádu do zbáwienia nikomu nie poſłuży SkarŻyw 27, 362; ReszPrz 37; WujNT przedm 18; ARtykuł de obedientia non praeſtanda mógłby przyczyną bydź róznégo rozumienia y wykłádánia. SarnStat 165.
W przen (1): o ktorych wiedźieli/ iż z Apoſtolſkiey ſucceſſyey ábo wſtępowánia ſznur rozumienia ábo linią mieli. SkarŻyw 81b.
b. Interpretacja sensu wydarzenia [czego] (1): iż ten co im gwiazdę vkazał: ten też y rozumienie iey powiedźiał SkarKaz 518a.
III. To, co należy rozumieć, tj. sądzić: sens, znaczenie; sensus JanStat, Cn; sententia JanPrzyw, Cn; tenor JanStat; expositio, intellectus, significatus Cn (38): ále przyrodzenie/ Obroći tho [co się widzi] wnet ſnádnie w inſze rozumienie. RejWiz 118v; W kożdym ſlowie/ rozmáithe ſie táią rozumienia. Leop *B4v; SkarJedn 72, 271, 272; wſzákże w piśmie ſwym ktore zoſtáwił [św. Symeon] cżęſtokroć zániechywáiąc głębokośći rozumienia: więcey ſię báwi/ ná pokazániu ſrogośći ſądu Bożego SkarŻyw 117, A4v, 243; WujNT 200, 837; bierzemy litery w inſzym rozumieniu nie iáko trzebá JanNKar D2; PRzywileie poſpolité y oſobliwé/ niemáią bydz wykłádániém iákim ná inné rozumienié obracáné SarnStat 52 [idem (3)] 99, 327, 765; Morze ieſt piſmo ś. ktore w ſobie ma głębokie rozumienia/ y wyſokie prorockie zákrytośći. SkarKaz 81a, 80a, 310a, 609b, Oooo2c.

rozumienie czego (6): iſz literá y zwierzchne piſmo ieſt iáko ćiáło: á zatáione iego rozumienie ieſt iáko duſzá niewidoma. SkarŻyw 363; á tego przywileiu rozumienié ſłowo od ſłowá ieſt tákié. [...] SarnStat 249, 369, 997; Spráwiedliwości rozmáite rozumienia. SkarKaz 310a marg, 81b.

rozumienie o kim (1): Ponieważ przednieyſze ich [pism Starego Zakonu] rozumienie ieſt o Chriſtuśie/ y o kośćiele iego. WujNT 9.

W połączeniach szeregowych (4): Iáko prawdźiwey náuki [...] pewny nie omylny znák ieſt/ iedno ſerce/ ieden duch/ iedno zdánie/ iedno rozumienie ReszPrz 54; SarnStat 163, 942, 948.

W przeciwstawieniu: »słowo ... rozumienie« (2): WujNT przedm 20; [w Piśmie Św. jest] wiele figur rozmáitych/ gdźie ſię inſze ná wierzchu w ſłowiech/ á inſze w rozumieniu zámyka. SkarKaz 81b.

Wyrażenia: »cielesne rozumienie« (1): ciáło tu zowie cieleſnym rozumieniem/ od ktorego odwodzi nas Pan Kriſtus/ ábychmy tu nic cieleſnego nie rozumieli. RejPosWiecz3 [97]v.

»duchowne rozumienie« [szyk 3:1] (4): CzechRozm 144; Piſmá świętego wykład bierząc od ſtárſzych ſwoich/ y ſzukáią wnim duchownego rozumienia y táiemnic zákrytych. SkarŻyw 363, A5, 142.

Szeregi: »rozumienie i brzmienie« (1): tedy rozumieliſmy zá potrzebną rzecz/ áby tu były [statuty] wpiſáné: á tych rozumienié y brzmienié [quarum tenor JanStat 34] ieſt tákowé. [tu przytoczenie] SarnStat 369.

»sens abo rozumienie« (1): A gdźiem lepák od właſnośći ſłow Láćińſkich nieco odſtąpić muſiał/ więcey ſenſowi ábo rozumieniu á niżli ſłowom folguiąc/ támem iednák [...] WujNT przedm 20.

IV. Cecha człowieka (47):
1. Mądrość, pojętność; intelligentia, sapientia PolAnt (40): Ieſliż tedy maſz rozumienie ſłuchayże tego BibRadz Iob 34/16; RejPos 126, 140; CzechRozm 261; Gdy iego liſty wykładał/ prośił Páná Bogá pilnie/ áby mu dał doyść tego rozumienia/ ktore Páweł S. miał SkarŻyw 87, 195, 583; mamy rozum ſkoro ſię vrodźim: ále rozumienia nie rychło mamy SkarKaz 484b; Nigdy Bog bez Słowá y rozumienia nie był. SkarKaz 485b, 277b, 484a, b [8 r.], 485a marg.

rozumienie czyje, czego [w tym: pron poss (4), G pron (1), ai (1)] (7): Bo nigdy nic ſnadz ſmacznieyſſego nieieſt wuſćiech moich/ iedno gdy ſlowy ſwemi rozważam vſtáwy zakonu twego/ abowyem ſtąd ſie mnie/ mnoży rozumienie moie RejPs 183; powiáda rzeczy dźiwne/ [...] y rozumieniu ludzkiemu niepoięte SkarKaz 417a; iż ſłowo y rozumienie rozumu náſzego/ ieſt w nas mijáiące y nic po nim nie zoſtáie. SkarKaz 485a, 484b, 485a marg; gdy [...] ieden rozumem ſwoim y mądrośćią wſzytkich rozumienia miárkuie. SkarKazSej 672b, 684a.

W połączeniach szeregowych (2): Racż datz dary/ [...] Mądroſtz/ radę/ rozumienijé/ Motznoſtz/ lutoſtz/ ij vmienijé OpecŻyw 177; SkarKaz 578a.

W przeciwstawieniu: »rozum ... rozumienie« (1): Inny ieſt rozum á inne rozumienie/ ktore z rozumu wychodźi. SkarKaz 485b.

Zwrot: »bez rozumienia być« (1): Tákże y wy bez rozumienia ieſteśćie [Sic et vos imprudentes estis]? WujNT Mar 7/18.
Szeregi: »baczenie i rozumienie« (1): zákryte im ſą wſzytki drogi/ do baczenia y rozumienia potrzebnego. SkarKaz 82a.

»rozumienie i (abo) mądrość« = sapientia et intelligentia PolAnt [szyk 4:2] (6): Y odpoczynie nád niem Duch Panſki/ Duch mądrośći y rozumienia BibRadz Is 11/2; Ale ſię przez ſłowo rozumie wſzytká zupełna y wnętrzna mądrość/ ábo rozumienie SkarKaz 484a, 484b [2 r.], 485a [2 r.]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen [czego] (1): Przeto iż rozumienie ćiáłá ieſt nieprzyiaćielſthwem przećiwko Bogu/ bo nie bywa poddáne zakonowi Bożemu BibRadz Rom 8/7.
a. Mądre myśli (1):
Szereg: »rozumienie i rozrywka [= bystrość umysłu]« (1): Bo mu Pan Bog w piśmie S. tákie oświecenie y pomnożenie rozumu dawał: iſz więcey do głowy przychodziło/ niſzli vſty wymowić mogł. [...] Y przeto drugdy do Páná Bogá mawiał/ gdy mu bárzo hoyne rozumienia y rozrywki przychodziły: pohámuy Pánie zrzodłá łáſki twoiey. SkarŻyw 117.
2. Wiedza, umiejętność; intelligentia Modrz (7): iednák ſye niewſtydał Witruwius budownik nieiáki/ Kſyąg o budowániu ſłożonych/ ták wielkiemu Céſárzowi przypiſáć: [...] áby tym piſánim ſwym okazał/ iż Rycérſki Pan/ y thego rozumienia potrzebuie czáſu ſpokoynego. SienLekAndr a2.

rozumienie czego (4): Bo tego niemamy gánić/ kto ſpráwiedliwośćią/ męſtwem/ ſzcżodrobliwośćią/ rozumieniem wiela rzecży/ y inſzymi cnotámi chce drugie przechodźić ModrzBaz 58v; kocháłá ſię w Hiſtoryey rozumieniu SkarŻyw 142; Theologia – Pyſma ſwiętego rozumięnie. Prima philosophiae pars, quae versatur circa Dei, et rerum divinarum contemplationem. Calep 1064a; SkarKaz 277a.

rozumienie około czego (1): bo látá/ ieſli biorą vżywánie tych rzecży [tj. tańca i muzyki]/ wdy nie biorą/ áni bronią rozumienia około nich GórnDworz Kk4.

Ze zdaniem przydawkowym (1): [dworzanin] muśi być dobrym iezdcem/ [...] á mimo vmieiętność doſkonáłą w tey mierze/ y rozumienie/ iáko co ktoremu ſtroiewi ſłużi/ chciałbych/ áby [...] GórnDworz E2v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Mymer1 22v; Modi dicendi, obiczaye gadanya [...]; m. intelligendi, rozvmyenya BartBydg 92; Calag 346b.

Cf ROZUM, ROZUMIEĆ

KW