[zaloguj się]
[pdf]

POSTRACH (106) sb m

o oraz a jasne (w tym w a 4 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N postrach postrachy
G postrachu postrachów
D postrachowi
A postrach postrachy
I postrachem postrachy
L postrachu postrach(o)ch, postrachach

sg N postrach (9). ◊ G postrachu (11). ◊ D postrachowi (3). ◊ A postrach (31). ◊ I postrachem (19); -em (2), -(e)m (17). ◊ L postrachu (2). ◊ pl N postrachy (8). ◊ G postrachów (12); -ów (1), -(o)w (11). ◊ A postrachy (4). ◊ I postrachy (1). ◊ L postrach(o)ch (5), postrachach (1) SkarKaz.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Strach, lęk, obawa; pavor, timor PolAnt; horribilis formido, horriditas, horror, territio, terror Cn (46): Iáko tyki ze trzćiny poſtáwione ná mieyſcu wyſokim nie oſtoią ſię przed wiátrem/ ták ſerce lękliwe w myſli głupiego nie wytrwa przećiw żadnemu poſtráchowi. BibRadz Eccli 22/21, Prov 3/25; RejPos 125; A tu pilnie pátrz iáki tho ieſt poſtrách/ vźrzawſzy w pánu wádę iáką/ [...] nie przeſtrzedz go. Ano cnothá/ áno ſtráſzna przyſięgá/ áno bolącze ſumnienie/ áno pocżćiwa powinność iáko młotem pocżćiwego cżłowieká tłucże a do tego pociąga/ áby nie drzemał/ áby nie vlegał á zá drugie ſie nie záſłániał RejZwierc 41v, 23, 42, 70, 257; O iáki tám przy śmierći poſtrách gdy żewſząd ciemnośći ogárną y ony cżarne piekielne woyſká/ drogę záſtępią. gdy przez onę ćiemną ſtronę y mieſzkánie śmierći poydziem. SkarŻyw 115, 120; STroniſz przedemną Néto nietykána/ By więc ſárneczká/ kiedy obłąkána Máćierze ſzuka po górách vſtrónnych/ Nie bez boiáźni/ y poſtráchów płónnych. KochPieś 13; PowodPr 10 marg; Po Iádámowym grzechu/ napierwſzy był grzeſznik mężoboycá ſyn iego ſtárſzy Kaim. ktory pogrożoną Iádámowi śmierć ćieleſną napierwey przywiodł/ y vkazał poſtrách ieſzcze niewiedźiány/ żáłośći/ boleśći y zdumienia pełny: rodźicom zwłaſzczá/ ktorzy párę ſynow máiąc / obudwu záraz ſtráćili. SkarKaz 314b, 315b.

postrach kogo, czego [= przed czym] (5): A ták lepiey wżdy docżeſny poſtrách cżłowieká ſmiertelnego ná máły cżás odnieść ná ſobie/ niżli poſtrách á przeklęctwo wiecżne onego Bogá nieſmiertelnego/ [...] poſtrách ſtráſzliwey przyſięgi iego/ poſtrách cnoty y fumnienia pocżćiwego/ poſtrách bliſkiego á pręthkiego vpadku páńſtwá onego RejZwierc 42.

postrach czemu (1): Choćby ſie też wyelkye woyſká przećiw mnie zebráły/ Záwżdy to ſercu moyemu iścye poſtrách máły LubPs G2v.

postrach czyj [w tym: pron poss (3), G sb i pron (2), ai poss (2)] (7): [stały umysł] z luzkich [!] ſie poſtráchow beſpiecżnie pośmiewa Gdy ſumnienie á cnotę ná wſzem ſpełná miewa. RejWiz 103; A potym weſołym ſercem będziem ſpiewáć s tymże Dawidem ony wdzięcżne pioſnki iego kthore on ſpiewał po poſtráchoch ſwoich/ dziękuiąc Pánu ſwemu/ iż on ſam racżył pothrzeć á pogromić wſzytki ſprzećiwniki náſze RejZwierc 265v; PowodPr 14. Cf Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniu szeregowym (1): á my też nád nimi [Grekami] rzewno płácżąc prośim [...]/ iuż dáley tym odſzcżepieńſtwem/ nam ſmutku/ á ſobie potępienia nie przycżyniayćie: ále rácżey Zbáwienie ſobie/ Chrześćiánom po wſzytkim świećie poćiechę/ Pogáńſtwu więtſzy poſtrách/ Heretykom zgubę y poháńbienie/ z iednocżenim wáſzym w iedno ćiáło Kośćiołá Chryſtuſowego/ vcżyńćie. SkarJedn 404.

W przeciwstawieniu: »postrach ... wesele« (1): Wy patrzćie á podnieśćie głowy ſwoie/ bo ſię odkupienie wáſze przybliża. Inym ſrogi poſtrách/ ále dobrym to przyſzćie weſele wielkie przynieśie. SkarKaz 8a.

Zwroty: »postrachem przestraszyć« (1): GDy on krzyſz y drzewo/ ná ktorym wiśiało odkupienie naſze/ od Krolá Perſkiego Kozdráſa poimáne/ wielkim poſtráchem Perſyány/ y wſzytko páńſtwo ich/ przeſtráſzyło: ták iſz wſzyſcy niewierni Bogá ſię Chrześćiáńſkiego bali mowiąc: Bog Chrześćiáńſki ná Perſyą idzie SkarŻyw 73.

»postrach puścić [na kogo]« (1): Pan Bog poſtrách puśćił ná pogańſtwo/ broniąc ſwych wiernych. SkarŻyw 348 marg.

»postrach (u)czynić [komu]« (3): SkarJedn 404; Lecż dwor wielki y bogáte intraty/ y zacność domu bez żywota świętobliwego/ poſtráchu tákiego Krolom y inym grzeſznym ku pokućie y zbáwieniu nieucżynią. SkarŻyw 511; SkarKaz 5a.

Wyrażenie: »wielki, srogi postrach« [szyk 5:1] (5:1): á gdzye kto widzi zyemię ſuchą tám bieży z rádoſcią po poſtráchu wielkim/ á tám mieſzka nie śmieiąc ſie dáley wychylić BielKron 8v; SkarJedn 404; SkarŻyw 73; przed onym ſpuſtoſzenim wielkim/ ktore Antyochus vczynił kroleſtwu Iudſkiemu y kośćiołowi: widźiáne były woyſká ná powietrzu/ zbroyne y świetne/ ktore ſię z ſobą potykáły y kruſzyły. Co ludźiom wielki poſtrách czyniło SkarKaz 5a, 8a. Cf »z wielkim postrachem«.
Szeregi: [»postrach ani bojaźń«: a na tenże synod ich samych nie zjachało się ani połowica dla niejakich postrachów ani bojaźni. AktaSynod I 185.]

»trwogi, postrachy« (1): Bo przidą iákie trwogi/ przydą poſtráchy/ iużći káżdy będzie rádził iáko ſie ſpráwowáć maſz RejZwierc 27.

Wyrażenia przyimkowe: »z postrachem« = bojąc się, lękliwie (8): [młodzieniec ujrzał niezwykłego człowieka] Lękł ſie [...]. Idzye k niemu s poſtráchem/ vkłoni ſie niſko RejWiz 143, 46, 90v; Oto iáko ſłyſzyſz iż ktho przyłoży kłamliwie álbo wywrotnie co do tych prawdziwych ſłow Duchá ſwięthego/ iż Pan przyłoży nań wſzytki plagi kthorycheś ſie s poſthráchem náſłuchał w kſięgach w tych. RejAp 198, 166v.
~ Wyrażenie: »z niemałym, z wielkim postrachem« (1:1): Y pokuśiłem ſie o to/ ácż z wielkim poſtráchem/ ábych też tho Polſkim ięzykiem/ [...] Bráciey ſwoiey á Narodowi ſwemu ná pámięć zoſtawił. RejAp AA4; Tám kiedym go wołáłá/ ze wſtydem y ſtráchem/ Y on téż ná mię poyźrzał z niemáłym poſtráchem. GosłCast 57.
Szereg: »za wstydem i z postrachem« (1): A day Pánie Boże/ ábyſćie táką chuć ku ſwemu powołániu w ſobie wſzyſcy cżuli/ iák my (choćia to zá wſtydem y z nieiákiem poſtráchem piſzemy) z łáſki miłego Bogá/ y z dáru iego ſwiętego/ w ſobie poniekąt cżuiemy KarnNap A2. ~

»z postrachem« = powodując czyjś strach (2):

~ z postrachem czyim (2): BielKron 308v; A zátym też on rog męztwá twego [córko babilońska] z przodkow twoich/ ktory ſámą wonnośćią Rycerſkiey ſławy/ obce narody ſpoſtráchem ich zdáleká zárażał/ bárzo oſłábiał PowodPr 5.

[W połączeniu szeregowym: widźieliſmy iáko ten ośmdźieśiąty oſmy rok náſtąpił/ z iákim poſtráchem nagłym/ z iákim rozerwániém/ z iákim krwie roźlaniém JanWróż 35.]

Wyrażenie: »z niemałym postrachem« (1): Potym przez Dunay do Peſztu dał [cesarz turecki] moſt vcżynić/ y przeſzedł z ludem ná drugą ſtronę Dunáiá/ z niemáłym poſtráchem Wiedniánow. BielKron 308v. ~

»w postrachoch [czyich]« (2):

~ Szeregi: »w postrachoch a niebezpieczeństwiech« (1): O wſzechmogący náſz miły Pánie/ dayże nam theż cżęść thákiego ſercá/ [...] ábychmy też ſobye nędznicy mogli doſtáć tego ſwiętego miłoſierdzya twoiego/ [...] á nie lękáć ſie nic áni ſie trwożyć w żadnych poſtráchoch á niebeſpiecżeńſtwiech náſzych. RejPos 272.

»w postrachoch a przygodach« (1): Iż w káżdych poſtráchoch náſzych á przygodach náſzych [...] mowić ku nam racży [Pan] [...]/ ábyſmy ſie nie lękali nic/ á mocno wierzyli iemu/ tedy ſie nam wſzythki ſmętki á żáłośćiwe przygody náſze w rádość á w wielkie pociechy záwżdy obrácáć muſzą. RejPos [254]v. ~

a. Bojaźń boża (3):
Wyrażenia przyimkowe: »z postrachem« = bojąc się, lękliwie (2): Wſpomni iedno ſobye ktho onę bitwę Orſzeńſką/ Wiſniowiecką/ Stárodupſką/ Obertyńſką/ y inych wiele/ iż kiedykolwiek s poſtráchem á porucżáiąc ſie Pánu Bogu ſwemu Polacy cokolwiek zácżęli/ záwżdy był Pan Hetmánem ich/ á záwżdy vſtraſzał woyſká ony hárde ſprzećiwnikow ich. RejZwierc 257v.
~ Szereg: »ze czcią i postrachem« (1): ZAchowuymy kośćioły Bożé w wielkiey czći/ [...] nic w nich świeckiego y nieprzyſtoynego nie czyniąc: ále ze czćią y poſtráchem przed Pánem/ [...] pokłony/ śpiewánia nabożne/ rozmyślánia odpráwuymy. SkarKaz 456a. ~

»w postrachu« (1): ſłuſzćie Pánu Bogu w boiázni á weſelćie ſię wnim w poſtráchu SkarŻyw 510.

2. To, co wywołuje strach; terror Miech, Cn; timor PolAnt, Vulg; metus PolAnt; tumultus Mącz; perturbatio Vulg; horriditas, horror, terricula, terriculum Cn (57): Ad tumultum aliquem expavere, Lęknąć ſie ná yáki poſtrách. Mącz 284d; BiałKat d4v; Przypadáią ſrogie ognie/ ſtráſzliwe gromy/ pioruny y dziwne trzáſkáwice. A gdy ſie ow ponury wierći/ do piwnice vcieka/ tedy ow wſpaniły iáko paw ſobie chodzi/ nic go poſtrách żadny nie ruſzy RejZwierc 87.

postrach na kogo (3): RejZwierc 258; Ták ten wielki Leo świątobliwośćią ſwoią pomoc Boſką ná wyzwolenie Włoſkiey ziemie y ták cudowny ná Tyránná poſtrách z iednáć y vprośić v P. Bogá vmiał. SkarŻyw 318, 571 marg.

postrach czyj [= kto jest straszny] (1): SkarKazSej 659b cf W porównaniu.

W połączeniu szeregowym (1): Bo byś nacnotliwſzym był/ nie może to być áby cie nie vnioſły álbo dobrodzieyſtwá iákie/ álbo vpominki iákie/ álbo theż poſtráchy iákie/ ábo powinnośći/ ábo inſze przypadki RejZwierc 38v.

W porównaniu (1): áni ono mówić ſię może [...] (iáko lwi ryk / ták poſtrách krolewſki:) bo teraz żaden ſię krolá nie boi/ áni iego ſądow/ áni iego karánia. SkarKazSej 659b.

Zwroty: »bać się postrachu« (1): Iáko Sará poſhiſzna byłá Abráhámowi/ názywáiąc go pánem: ktorey ieſteśćie corkámi/ czyniąc dobrze/ á nie boiąc ſię żadnego poſtráchu [non pertimentes ullam perturbationem]. WujNT 1.Petr 3/6.

»być na, w postrach, ku postrachowi, postrachem« [w tym: komu, czemu (6), gdzie (2), czym (1)] [szyk zmienny] (6:1:1): [Ptolomeus świadczy] Iż tham pierwey bydliłi Amazones niewiaſti ktore na on cas były na poſtrách wſzemu ſwiatu [illis temporibus terror mundi]. MiechGlab 36; Człek wielomowny ieſt ná poſtrách w mieśćie [Terribilis in civitate sua homo linguosus] BibRadz Eccli 9/23; Powieść człowieká cżęſto przylięgáiącego ieſt ku poſtráchowi [Loquela multum iwrantis eriget capillos] BibRadz Eccli 27/14; Y vyzryćie w Babilonie Bogi żłote/ yſrebrne/ y drzewiáne kthore noſzą ná ramionách/á ktorży ſą na poſtrách pogánom [ostendentes metum gentibus]. BibRadz Bar 6/3, I 196a marg; BudBib Eccli 9/23; A Ruſka Monarchia nietylko Litwie/ ále y Greckim Ceſárzom/ Połowcom/ Piecinigom/ Bułgarom/ Serbom/ Węgrom/ Polakom/ y inſzym też przyległym/ iáko poſtronnym páńſtwom/ ile w zgodzie w poſtrách byłá z dawnych lat StryjKron 245; Abowiem przełożeni nie ſąć ná poſtrách [non sunt timori] dobremu vczynkowi ále złemu WujNT Rom 13/3; Kroleſtwo náſze/ ieſt wprawdźie poſtráchem świátu/ ludnośćią y męſtwem z przodkow iákoby dźiedźicżnym. Ale [...] PowodPr 62.

»uczynić postrach« (1): y ná vderzenie laſki Moyżeſzowey wyſzły zwody żáby/ y nápełniły domy/ komory/ łożá/ ſtoły/ potráwy/ gárnce/ wſzytkich ludzi w Egipćie/ od domu Krolewſkiego pocżąwſzy/ y vcżynili poſtrach y brzydkość wielką. SkarŻyw 480.

Wyrażenie przyimkowe: »na postrach« (10):

~ na postrach komu (3): Tegoż [Mojżesza] porownał w chwale z świętymi/ á vczynił go wielkim ná poſtrách [in timoribus] nieprzyiaćiołom. BibRadz Eccli 45/2; BudBib Eccli 45/2; Wielkimi cudy on grob iego ſłynął. Miedzy inymi ná poſtrách złym ſzáfarzom imion y dochodow kośćielnych to ſię powie. SkarŻyw 528.

na postrach czyj [= kto się boi] (1): Ná poſtrách náſz y poniżenie dáie P. Bog wyſokie przykłády świętych ſwoich. SkarŻyw 32 marg.

Szereg: »na postrach i poniżenie« (1): SkarŻyw 32 marg cf na postrach czyj.
Cf »być na postrach«. ~
a. Groźba (29):
α. Pogróżka, zapowiedź czegoś złego (13): Bo złość nigdyć ſie z żadnym cżłowiekiem nie rodzi/ iedno mu s cżáſem á ze złego wychowánia á iáko ze zwycżáiem przypádnie. Tákże też ze zwycżáiem/ gdy ktemu poſtráchu iákiego do tego przyłoży/ ſnádnie odpáść może. RejZwierc 78, 56v; SkarKaz 5b; Acz Ceſárze pobożni práwá ná heretyki vporne piſáli: iednák z wielką folgą y miłośierdźim to czynili, więcey piſmem y poſtráchem/ niźli rzeczą y karánim złośći ich y iády hámuiąc. SkarKazSej 687b.

postrach czyj [w tym: ai poss (1), G sb (1), pron poss (1)] (3): RejZwierc 56v; [Felicjan] Odpowiedział: Niech ſię zmiłuie nád moią ſtárośćią Chryſtus Iezus/ ktory mię do tego cżáſu w ſwey S. wierze záchował: á twoich poſtrachow lękáć mi ſię nie każe SkarŻyw 532; PowodPr 26.

W przeciwstawieniach: »łagodność, przyjaźń ... postrach« (2): Tákie podnieſienie y hárdość/ zámieſzánie y niepokoy kośćiołá wſzytkiego przynieſie: ktora ták zle vżywáć chce Synodu [...] iż go ná ſwoie przyzwolenie/ ábo łágodnośćią ábo poſtráchem przymuſza. SkarJedn 184; Przećiw Henrykowi Ceſarzowi który był Papieżá Paſcháliſzá poimał/ także ná Synodzie wſzytkim rádził [św. Bruno]/ áby wyklęty był. [...] ták áni przyiáznią/ áni poſtráchem/ niedał ſię od ſprawiedliwośći odwieść. SkarŻyw 293.

Zwroty: »lękać się, bać się postrachu(-ow)« [szyk zmienny] (3:1): RejPos 189v; SkarŻyw 429, 532; A nákoniec bárzo ſie trzebá lękáć poſtráchu S. Auguſtyná/ gdzie mowi. kto gwałtem dzieśięćiny kościelne ſobie przywłaſzcża/ ſam ſie sſtánie dźieśięćiną. PowodPr 26.

»słyszeć postrachy« (1): A ták cżłowiek pocżćiwy ſłyſząc ták ſrogie poſtráchy Páńſkie/ 1łyſząc też thy ſpráwy pogáńſkie/ ná iákiey piecży v nich záwżdy tá ſwięta ſpráwiedliwość bywáłá [...]/ áby był ná wſzem pilen tey ſprawiedliwośći ſwiętey RejZwierc 56v.

Wyrażenie: »srogie postrachy« (2): Tákże też o tych thák ſrogich poſtráchoch gdy ſłychamy/ tedy ſie nam trochę wełbie záwierći/ á iáko ſkoro vkażą zawoiek liśi/ álbo ſie vkaże iáki powinowáty/ áliśći ze wſzytkiego nic. RejZwierc 44, 56v.
Szeregi: »postrachy i gniewy« (1): O Klemencyanie/ byś poznał iákim ieſt Pánem Iezus Chryſtus/ nieboiałbyś ſię żadnych poſtráchow y gniewow ludzi śmiertelnych SkarŻyw 429.

»pogrozki i postrachy« (1): A pátrzmy iáko nieodpogrozek y poſtrachow pocżyna nas vpámiętywáć Poſeł ten niebieſki/ ále od wylicżánia dobrodzieyſtw Boſkich SkarŻyw 557.

β. Niebezpieczeństwo, zagrożenie, nieszczęście (16): przed ſię nigdy mu [człowiekowi rozumnemu] żaden poſtrách/ áni ſmierć ſroga áni ſtráſzna nie będzie. RejZwierc 167, 86v.

postrach czego (3): ReszPrz 84; Co iednák wſzytko nád mniémánié widźiſz/ iáko ſobą zátrząſnęło tym poſtráchem przybyćia Tureckiégo. Iuż tedy teraz oto ten tyran przybieży/ y nád námi iuż martwémi mśćić ſie krwie przodków ſwoich będźie OrzJan 98; SkarKaz 1b.

postrach na kogo (1): (marg) Poſtráchy wielkie ná ludzie. (–) Słońce/ ktore vweſela światłośćią ſwoią [...]/ záſmucone zoſtánie/ y płákáć nieiáko będźie/ niezwyczáynemi odmiány y okrutnemi bárzo znáki ludźie do ſmutku przywodząc. SkarKaz 5a marg. Cf też Zwroty.

postrach czyj [= przez kogo spowodowany] (2): Ktorych to Pogánow [Turków i Tatarów] poſtrách y oſtátecżne okrućieńſtwo ták ieſzcże Pan Bog żywo wymálował PowodPr 8, 8.

W połączeniu szeregowym (1): A ták gdy iuż thy pocżątki będzieſz miał/ iż będzieſz żył cnotliwym/ pobożnym/ poććiwym á Krześćijáńſkim żywothem ſwoim/ [...] tedy żadne przygody áni ſmierć áni poſtráchy żadne/ nigdyć ſtráſzne nie będą RejZwierc 134v.

W przeciwstawieniu: »postrachy ... pociechy« (1): Mowmy zá pomocą Bożą o potrzebie/ á potym o poſtráchách y poćiechách tego Páńſkiego przyſzćia ná ſąd oſtátni. SkarKaz 1b.

Fraza: »postrachy przypadają (a. przypadną, a. muszą przypadać) [na kogo]« [szyk zmienny] (3): Ieſli też nań przypádną iákie poſtráchy/ iuż iáko kozá od wilká przepłoſzona záwżdy ſie trwożyć muśi RejZwierc 138, 113v, 133v.
Zwroty: »postrachow bać się« (1): Ale iż cye możnym Pánem záwżdy ná wſſem wyemy/ Przeto ſie nie tych poſtráchow namnyey nye boimy/ Acż widzimy iż ſie zyemyá ták okrutnye trwoży/ Morze ſrogoſcyą wod ſwoich wyelkye gory borzy. LubPs M3v.

»postrachy puszczać (a. puścić) [na kogo]« [szyk zmienny] (2): Raz [czart] przyſzedł do niego [...] y rzecże mu: błogoſłáwionyś ſtárcze Abrámi/ nie máſz nád ćię wdrodze Bożey nikogoſz doſkonálſzego. Ale ſię oſzukáć pochlebſtwem iego nie dał: záwołał nań ſrogo: ſtul gębę nieprzyiáćielu [...]. Potym y poſtráchy rozmáite nań puſzcżał: ále nigdy nic niewygrał. SkarŻyw [236]; SkarKaz 5a.

Wyrażenie:»postrachy wielkie« [szyk 1:1] (2): NAprzod to mamy z dźiśieyſźey Ewángeliey/ iż przed tym dniem oſtátniey y doſkonáłey ſpráwiedliwośći/ ná ludźie Pan Bog ná źiemi puśći wielkie poſtráchy/ wſzytko ſtworzenie/ ktore człowieku ſłużyło/ nań pobudzáiąc SkarKaz 5a, 5a marg.
Szeregi: »miecz i postrach« (1): Niewychodzćie ná rolą/ áni ſię w drogę puſzcżayćie: ábowiem miecż nieprzyiaćielſki y poſtrách iego/ ieſt w okolicy. PowodPr 8.

»przygody i postrachy« (1): Nuż záſię bez przypádłich przygod theż być nie może/ bo muſzą ná nie przypadáć rozmáite záwżdy poſtráchy/ iáko gromy ſtráſzne/ błyſkáwice ſrogie/ pioruny/ trzáſkáwice/ potopy/ ognie/ grády/ y inych przygod y poſthráchow wiele. RejZwierc 113v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»srogość i postrachy« (1): Kálwinus to zſtąpienie do piekłá nie rozumie być nic inſzego: iedno ſtárćie y potkánie z ſrogośćią y poſtráchy wiecżney śmierći. ReszPrz 84.

b. Gniew [czyj] (1): VSſem iawné miły panie poſtráchu twégo znamię vcżyniles/ gdy bicżykiem ſ powrozów vdzialanym/ wſſytki kupuiącé ij przedáwaiącé ſkoſciola wyrzuciles OpecŻyw 87v.
c. Pogłoska, wieść, wiadomość o czymś złym (3):

postrach o czym (2): Tákże też roſtropny cżłowiek Ricerſki gdy cżuie poſtrách o trwogach iákich ábo o niepokoiu iákim/ o wneth ſobie koniká wyprawuie y zbroicżkę chędoży RejZwierc 134, 134.

Zwrot: »postrach słychać« (1): Bo pátrz iż mądry á opátrzny goſpodarz gdy poſtrách iáki będzie ſłycháć o iákim ogniu/ álbo s práktik álbo też z odpowiedzi iákiey/ o wnet wodi ná dom nánośi. RejZwierc 134.
Wyrażenie: »postrach wojenny« (1): Affluente multitudine ad famam belli, Gdy ſie ludzi nie máło ſciekáło ku poſtrachowi woyennemu. Mącz 131d.
[Szereg: »nowiny i postrachy«: Z Niemiec jakowe nowiny i postrachy przychodzą, tego są w.m. świadomi Diar 1566 57.]
d. Straszny przedmiot (1): Nie ſromotá Miáſtom zacnieyſzym w Europie (iż inſzych nietknę) y ozdobnieyſzym/ mieć w pośrzod rynku álbo Ratuſzá mieyſce tákiey ſpráwiedliwośći [...]. Rychleyby oko roſpuſtne poſtrzedz ſie mogło w nieprzyſtoynośći/ [...] y od niey ſie pohámowáć: niżeli gdy tákie poſtráchy [być może: szubienice] w polu daleko ſtoią. PowodPr 80.
3. Kara; zapowiedź kary (3):

postrach na kogo, na co (2): tám ſie náſłuchaſz co pogáńſcy krolowie cżynili o nieſpráwiedliwość/ nie máiąc ieſzcże áni zakonu Bożego/ áni żadnego poſtráchu ná ſię/ iedno ſámi ták s cnot ſwoich/ y iáko ſie ſámi w ſwych ſpráwiedliwoſciach záchowáli. RejZwierc 43v; Dziękował bárzo oćiec ſynowi/ iſz ták ono potrzebne y święte okrućieńſtwo nád nim cżynił [zakucie w dyby i tortury]: y poki żyw był/ wydziękowáć ſię niemogł: wiedząc iſz drugdy ná ćieleſność náſzę tákiego wędzidłá y poſtráchow potrzebá. SkarŻyw 572.

postrach czyj (1): Vchronić ſię/ mowi ś. Grzegorz/ poſtráchu ſędźiego [tj. Boga] nie możem/ iedno przed ſądem [tj. zanim nastąpi Sąd Ostateczny]. SkarKaz 4b.

Synonimy: 1. lękanie, niepokoj, obawanie, strach, trwoga, zastraszenie; a. bogobojność, bojaźń, cześć, pobożność; 2.a.α. groza, groźba, grożenie, opowiedanie, pogrożka, przegrożka; β. groza, niebezpieczeństwo, przygoda; b. gniew; c. nowina, powieść, wiadomość, wieść; 3. kara.

AĆ