Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 1. POWIEŚĆ

Następne hasło: POWIEŚĆ SIĘ »

2. POWIEŚĆ (50) vb pf

o jasne; w inf -e- Mącz (2), -é- (1) OpecŻyw; imp z tekstu nie oznaczającego é; w formach praet -e-; w formach fut: w temacie -wiod- -o- (4), [-ó-]; w temacie -wied- e jasne.

Fleksja

inf	powiéść

praet
	pl
3	m pers	powiedli, powiedli są

imperativus
	sg	pl
2	powiedzi	powiedźcie

impersonalis
praet		powiedzi(o)no

inf powiéść (3). ◊ fut 1 sg powiodę (3). ◊ 2 sg powiedziesz (1). ◊ 3 sg powiedzie (23). ◊ 2 pl powiedziecie (2). ◊ 3 pl powiodą (8), [powiódą]. ◊ praet 3 pl m pers powiedli (6), powiedli są (1); powiedli : powiedli są MurzNT (1:1). ◊ imp [2 sg powiedzi.] ◊ 2 pl powiedźcie (1). ◊ impers praet powiedzi(o)no (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Poprowadzić (39)
- Przen (9)
- a. Poprowadzić wojsko (1)
- b. Poprowadzić pod przymusem; uprowadzić (23)
  - Przen (2)
2. Namówić, skierować do jakiegoś działania (3)
- Przen (1)
3. Nadać kierunek (2)
4. Wykonywać, realizować (6)

1. Poprowadzić; ducere PolAnt, Vulg [w tym: kogo (32), co (żywotne) (4), co (Przen) (1)] (39): powód powiedźie vrząd wedle ſwéy woléy y ſwégo ſumnienia/ y vczyni gránice kopce ſypiąc/ y inné znáki czyniąc SarnStat 465, 1247.

powieść ku czemu [= aby coś czynił] (1): roſkázuiąc zdánemu/ áby ſtánął przećwko powodowi ku widzeniu y pilnowaniu/ gdy vrząd powodowa ſtroná powiedźie ku ſypániu y czyniéniu gránic/ między dobry przerzeczonémi SarnStat 463.

powieść dokąd (3): Gdzie mie chcecie powiéſtz/ domutz niemám anij rodziny OpecŻyw 157v; RejWiz 22v. Cf Zwrot.

Zwrot: »powieść za rękę [dokąd]« (1): POdwoyſkiego s tą Ceremonią kreuią/ Sędźia powiedźie go zá rękę ku mieyſcu ſądowemu GroicPorz g3.

Przen (9):

powieść dokąd (6): Krol mowił/ muśim iecháć gdzye Pan Bog s forthuną powiedzye. BielKron 413; Bogacż nie gdy chce idzye álbo iedzye/ Lecż tám kędy go potrzebá powiedzie. RejZwierc 226v; [Turczyn] wam pod gárdłem nabożeńſtwo Máhometckié opiſze: do ołtarzów Máhometckich y do kośćiołów iego powiedźie OrzJan 19. Cf Fraza, »do grobu powieść«, »w przod powieść«.

[powieść gdzie: Deduc me in semita (powyedzy na ſzcieſzcze) mandatorum tuorum [Vulg Ps 118/35]. Glosy III nr 102/149.]

Fraza: »powiodą nogi« [w tym: dokąd (1), cum inf (1)] = ducent pedes PolAnt [szyk zmienny] (2): powiodą ie nogi iego dáleko pielgrzymowáć. BudBib Is 23/7; Idź gdźie ćię nogi y wiátry powiodą KochPieś 50.

Zwroty: »do grobu powieść« (1): Będzież tak okrutny głod ſiedm lat w ſwey ziemi miał [...] Nie iednego ſnadz zywo do grobu powiodą RejJóz K8.

»w przod powieść« (1): Pan z tobą iedźie Krolu/ ieſliż Pan známi/ Ktoż nas zwalcży/ iuż mu wierz/ wygramy to ſámi. Okryie ćię ſwą tarcżą/ y wprzód ćie powiedźie/ Tvyego przećiwniká ná cżel ći przywiedźie. KmitaPsal A4v.

»powieść za sobą« (1):ieſli ſie będzye chciał wynośić zwolennik nád Miſtrzá/ á drugiego tákże powiedzye zá ſobą/ tedy obádwá iáko ſlepi wpádną w on ſrogi á w on okrutny doł RejPos 170v.

»powieść uszy« = zacząć nasłuchiwać (1): Demittere aures, Powieść vſzy. Mącz 226a.

a. Poprowadzić wojsko [kogo] (1):

Przysłowie: lepſze woyſko Ieleni gdy ie vmieięthny Lew powiedzie/ niżli woylko lwow kthorymby głupi á tępy Ieleń Hetmánem zoſtał. RejZwierc 187v.

b. Poprowadzić pod przymusem; uprowadzić; abducere PolAnt (23):

powieść do kogo (1): A Ieſuſa powiedli ſą do Biſkupa MurzNT Mar 14/53.

powieść na co (1): A gdy go nagrali z wlekli j ſzaty i oblekli go wodźięnie iego/ I powiedli j na vkrzyżowanié [et abduxerunt eum ad crucifigendum] MurzNT Matth 27/31.

powieść dokąd (8): Czeſſarz Thur. barſo sye na to naſſadzyl abi yey [córki Waszej Królewskiej Mości] mogl yako doſtacz y do swoyey Zyemie powyeſcz. LibLeg 11/59v; RejPos 279; [Jezus mówi do św. Piotra:] gdy ſię zſtárzeieſz/ śćiągnieſz ręce/ á drugi ćię paſać będzie/ y powiedzie ćię gdzieby nie rad [Vulg Ioann 21/18]. SkarŻyw 599 [przekład tego samego tekstu RejPos]. Cf Zwroty.

Przysłowie: bácżny á mądry cżłowiek y lwá vkroći rozumem ſwoim/ [...] y niedźwiedziá zá nos powiedzie RejZwierc 72; [Si eam ſuſtineris poſt illa^m ia^m, ut lubet, ludes licet Gdy raz niedźwiedziá zmożeſz/ iuż gdzie będzieſz chćiał/ tám go zá nos powiedzieſz TerentMatKęt S5].

Zwroty: »powieść [dokąd] za gardło« (1): A w ten cżáś mu mowił Ieremiaſz/ nie Fázur ciebie Pan Bog názwał ále Pauor/ to ieſt boiaźń/ bo cię powiodą do Bábilonu zá gárdło/ á ty ſie będzyeſz bał. BielKron 95.

»powieść w łyku(-ach), w czymborze« = uwięzić, wziąć w niewolę [szyk zmienny] (2:1): Przeda⟨w⟩ayże iáko chceſz Włoſzku y Niemczyku/ Wſzák ⟨c⟩ię zá to Vrzędnik nie powiedźie w łyku. BielSat B3 [idem] BielRozm 11; [martwy Priam] Iuż nie popłynie morſką ſtráſzną wodą/ Ani w czymborze Gréckim go powiodą. GórnTroas 15; [JanWróż 61].

»w niewolą powieść« [w tym: dokąd (1)] [szyk zmienny] (6): A ktorich tesz poddanich naſſzich wten czas wnyewolą do panſtwa waſchego powiedly bącz męſkiego abo niewyeſcziego stanv LibLeg 11/65v, 10/58v [2 r.], 67, 91, 11/89v.

»pojmane powieść [dokąd]; więźniami powieść« = captiva ducere Vulg [szyk zmienny] (1;1): Syny twoie więźniámi powiodą/ á płát twoy zá łup będą mieć Leop 4.Esdr 15/63, Dan 11/8.

»powieść z sobą« (1): [Tatarzy] niemało livdzy pobyły a wziely Ziwich ktorich powiedły ssobą LibLeg 11/64.

»powieść do więzienia« (1): Powiedzieli ktho do więźienia/ do więźienia poydzie [Qui in captivitatem duxerit, in captivitatem vadet]: zábijeli ktho miecżem/ muſi też ſam być miecżem zábit. Leop Apoc 13/10.

»powieść w [czyje] wrota [= do czyjegoś domu]« (1): Kto z tobą ná ſwóy wyśiędźie Brzég/ á twoim pánem będźie? W czyie powiodą ćie wrotá/ Y gdźie dokonaſz żywota? GórnTroas 57.

Przen (2): Práwo/ kolcá twárde/ Komu ie ná nos włożą/ powiodą y hárde. KochDryas A2v.

Zwrot: »więźnie [= potępionych] powieść« (1): O iákież to więźnie powiedzie ten Pan przed ocżymá náſzymá ku pocieſze náſzey/ ktore iuż poráźiwſzy męką ſwoią/ dawno wdał w okrutne więzienie á w niewolą RejPos [136].

2. Namówić, skierować do jakiegoś działania [kogo] (3):

powieść na co (1): Páthrzayże záſię nacż cie on twoy ciemny bog powiedzye/ ábyś zábił/ ábyś vkradł/ ábyś nicżego dobrego nie cżynił. RejPos 180v.

powieść ku czemu (1): Tym thedy kſtałtem powiedzie Dworzánin páná ku cnocie GórnDworz Ee7v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): RejPos 180v cf powieść na co.

Przen [do czego] (1):

W przeciwstawieniu: »powieść ... odwodzić« (1): Y toć ſie podobno trefić może/ iż piękna wyſtąpi s kreſu/ lecż do tákowey roſpuſty pewnie iey piękność nie powiedzie/ y owſzem ſnadź odwodzić ią/ á ku cnocie/ ku przyſtoieńſtwu przywodzić będzie GórnDworz Ll7.

3. Nadać kierunek [co (odkąd) dokąd] (2):

[Przysłowie: Trudna tam swobodna elekcya ma być, gdzie jeden tego będzie chciał mieć za pana, drugi drugiego, trzeci trzeciego, czwarty czwartego, a każdy na swoj młyn wodę powiedzie KuczbPrzestr 81.]

Zwrot: »powieść granicę« [szyk zmienny] (2): Gránicę też od Wſchodu powiedźćie [Et limitabitis (marg) describetis (–) vobis in terminum ad orientem] od wſi Enán áż ku Sefámá. BibRadz Num 34/10, Num 34/7.

4. Wykonywać, realizować (6):

Zwroty: »nieprzyjaźń powieść [z kim]« (1): Izaż ſye przećiwnikiem twoim niebrzydzę? Brzydzę/ prze bóg: y póki będę ná źiemi/ Wiekuiſtą nieprzijaźń powiodę zniemi. KochPs 204.

»przedsięwzięcie powieść« (1): mamy ſzcżeśćie towárzyſzá/ ktore nam náſze przedſię wźięćie dobrze powiedzie BielKron 243v.

»powieść spor [z kim]« (1): PAnie ieſli powiodę ſpor z tobą [Veruntamen: si contendam tecum, Domine] tedy ty zoſtánieſz ſpráwiedliwy BibRadz Ier 12/1.

»powieść stan« (1): ALe też ty chędogi/ nie buiay wyſoko/ Bo s tego pychá roſcie/ [...] Ale gdy ku ſwem kſtałtom/ w piękney vkłádnośći/ Powiedzyeſz nadobny ſtan/ [...] Toć napięknieyſzy vbior/ twe pocżćiwe ſpráwy. RejZwierz 141.

»powieść żywot [jaki]« [szyk zmienny] (2): GórnDworz Gg7; Skoſztuyćieſz dworu inſzégo/ Bogá Błogoſłáwionégo: Temu gdy ſłużyć będźiećie/ Bogátémi zoſtániećie. Powiedźiećie żywót miły/ Bez kłopotu w káżdéy chwili KochMRot B2.

Synonimy: 1., 2., 3. poprowadzić; 1.b. uprowadzić; 2. nakłonić, namowić, skłonić.

Formacje współrdzenne cf 2.WIEŚĆ.

Cf 2. POWIEDZIENIE, POWIEDZION