[zaloguj się]
[pdf]

POWOD (397) sb m

Pierwsze o jasne; -ód (21), -od (1); -ód : -od SarnStat (16:1); -od- (257), -ód- (1) JanNKar.

Fleksja
sg pl
N powód powodowie, powody
G powodu, powoda, powodu powodów
D powodowi powodóm
A powoda, powód, powoda, powód powody, powodów, powody
I powodem
L powodzie, powodu

sg N powód (115). ◊ G [w znacz. I.] powodu (12) GroicPorz (11), UstPraw, powoda SarnStat (12). [w znacz. II.] powodu (20). ◊ D powodowi (58). ◊ A [w znacz. I.] powoda (12), powód (4); powoda UstPraw (4); powód GroicPorz (2), RejPosRozpr; powoda : powód SarnStat (8:1). [w znacz. II.] powód (20). ◊ I powodem (125); -em (42), -(e)m (83). ◊ L powodzie (5), [powodu]. ◊ pl N [w znacz. I.] powodowie (4). [w znacz. II.] powody (2). ◊ G powodów (2); -ów- (1), -(o)w- (1). ◊ D powodóm (1). ◊ A [w znacz. I.] powody (1) UstPraw, powodów (1) SarnStat. [w znacz. II.] powody (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
I. Rzeczownik osobowy (272):
1. Inicjator, pomysłodawca, sprawca czegoś; ten, kto zachęca, namawia, nakłania do czegoś; w sensie negatywnym: prowodyr; princeps (consilii) Vulg, PolAnt, Calag; auctor (aut(h)or) Modrz, Calag, Cn; qui operatus est, qui consuluit, reus PolAnt; exquirens Vulg; auspex Cn [w tym: o kobiecie (4)] (42): Anfanger eines dinges. Poſtánowcá/ et Powod. Autor. Princeps consilii. Calag 17b.

powod czego (18): Napyerwey powyeſzcz ſwoyą pyrwſcha wkthorey zenye ſwey tho przipiſſowal abi ona povodem przednyeyſchym zabiczia thego bila, odwolall LibMal 1543/77; Nád tym grzeſſnikyem ktory był powodem wſſytkyego/ Vſtaẃ áby ſproſny cżárt ſtał ná práwicy yego [Ps 108/6] (marg) Ná tákiego ktory ieſth powodem złośći ſłuſznie mamy żędáć pomſty ſrogiey [...]. (–) LubPs Z; Leop 1.Esdr 5/10; BibRadz *4v, Esth 16/17, 1.Mach 9/61, 2.Mach 4/47; Ekkius powiedział [do Lutra] iżeś ty ieſt powodem tey rzecży [tj. dyskusji o zwierzchności papieża]/ boś Themę záłożył/ iż ſtolec Pápieſki niebył w tákiey powadze przed Sylueſtrem Papieżem BielKron 195; Stroná Włádźiſłáwá Krolá obległá Vlryká Grábię Cyliyſkiego/ [...] poimáli go Polacy gdy vćiekał z zamku/ á ten był powodem wſzytkich roſterkow. BielKron 388v; zbudowáć one ſłáwne miáſtá w dálekich kráinach: á práwem dobrze poſtánowionym roſproſzone zgromádzić/ á z bydląth ludzie podziáłáć: pokazáć im małżeńſtwo: więc goſpodárſtwo około roley: [...] cżego wſzythkiego był powodem Ariſtoteles v Alexándrá páná ſwego GórnDworz Kk5v; RejPosWstaw [1434]; BudBib 1.Mach 3/29; Záprawdę zwierzchny Pan/ ma być powodem y ſtrożem pokoiu á zgody miedzy obywátelmi ModrzBaz 21v; ModrzBaz Bud π6; CzechEp 61, 277; OrzJan 108; [oddałem ią [pracę] iuż był temuż I.M. Pánu Woiewodźie Krákowſkiému/ iáko powodowi téy prace moiey JanStat [**8v]].

powod do czego (14): Co wſzyſtko/ by było cáłé á nie zgwałconé [...] nigdy to pewna/ nie byłby był Papiéż powodem do tákiéy woyny OrzJan 119. Cf powod do czego miedzy kim; komu; Ze zdaniem dopełnieniowym.

powod do czego miedzy kim (1): Cżemuby też kto nie wnioſł owego obycżáiu do nas/ ktori ieſt we Włoſzech/ iż ſláchtá [...]wynáyduie ná bieſiadzie gry rozumne [...]: Pánie Kriſki [...] pokuś [= spróbuj] W.M. tego/ á ták iákoś był powodem do Akádemiey Padewſkiey miedzy Polaki [...] ták y thu/ niechayby ſie tákowe gry od W.M. pocżęły GórnDworz B8v.

powod komu [w tym: do czego (9)] (12): BibRadz Is 36/15, 1.Mach 9/69; Wiem ia práwi [Aleksandra, żona króla żydowskiego, do mieszczan] iż macie ſłuſzną przycżynę gniewu/ ná męża mego/ bo to zádziáłał okrutnemi á nieznoſnemi krzywdámi/ ktoremi was trapił: A przeto/ ábyſcie to ználi/ żem mu ia nigdy powodem do tego nie byłá/ y owſzem ilem mogłá odwodziłám go od thákowego okrucieńſthwá/ kazáłám go wyrzućić ná rynek/ áby vmárły był ſkaran GórnDworz Y3; oná świecka niewiáſtá odmienioná [dzięki modlitwie] do wſzytkich duchownych rzecży/ powodem ſię mężowi zſtáłá SkarŻyw 582, 51, 86; Ale Witołd [...] odpowiedział Poſłom koronnym/ ktorzy mu Kroleſtwo Polſkie pod Iágełem podawáli: Iż [...] od przedſięwzięcia moiego [tj. od koronowania się na króla Litwy]/ [...] do ktorego mu [lege: mi] był powodem ſam Iágeło/ zda mi ſię rzecz ſzkáráda/ y nie vczćiwa przeſtáć. StryjKron 562; Y ták z łáſki Bożey między ludźmi żywiemy/ nie tylko/ ábyſmy mieli komu/ do iákiey złośći/ y nierządu przycżyną/ y powodem być NiemObr 151, ktv; LatHar 144; JanNKar Bv; y zacny Podczáſy [Jakub Leśniowski]/ Herbownym [tj. szlachcie pieczętującej się tym samym herbem, co on] y oyczyźnie ieſt wſzelkimi czaſy. Powodem do wolnośći krwią przodkow nábytey SzarzRytLeśn kt.

powod k(u) czemu (2): Ale ſkoro żydowie/ Bogá opuśćili/ Sámi ſie wnet ze wſzytkim/ w niwecż obroćili. Nie był ich kto hámuiąc/ bo ſámi krolowie/ Ku wſzytkiemu ſzaleńſtwu/ byli powodowie. HistHel [A2]v; NiemObr ktv.

powod czym (1): ieſzcże ćiebie dla bráćiey zoſtáwić [przy życiu] chce Pan Bog/ ábyś im náuką y przykłádęm do zbáwienia był powodem. SkarŻyw 51.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: do tego (3); aby, żeby, by (3), iż, że (2)] (5): Y zwiodſzy [Szymon z ludem swym] bitwę z Báchidem/ poráźili go ſrodze [...]. Rozgniewał ſię thedy Báchides ná ony ludźie złościwe/ ktorzy mu byli powodem żeby ſię vtargnął ná onę źiemię/ y pomordował ich wiele BibRadz l.Mach 9/69, Is 36/15; Pátrzże w.m. iáko te Troianki powodem były do tego/ iż ſie Rzym zácżął. GórnDworz Z2; Ktory [Lukrecjusz ustępujący z urzędu] gdy odchodził/ Brutus był do tego powodem/ że mu s ſkárbu poſpolithego było dánych dwádzieſciá Tálenthow Phil E3; ſambym powodem do tego był/ ábyśćie práwo tákié ſzkodliwé conaprędzéy znieśli OrzJan 59.

W połączeniach szeregowych (2): Y choćiaż iuż ſą pierwey kſięgi Bibliey po Polſku przełożone y ná iáśnią podane/ ktorych ktożkolwiek ieſt autorem y powodem/ á wykładácżem/ tedy [...] ziednał ſobie v każdego chwałę y ſławną pamięć BibRadz *4v; Autor po Polſku piſarz/ ſkłádácż/ ſprawcá lub powod álbo pocżąrek [!] cżego kolwiek. ModrzBazBud π6.

Jako aluzja do nazwiska ks. Hieronima Powodowskiego, autora antyinnowierczego „Wędzidła” (1): W cżym ćię [księże Powodowski] niech B. [= Bóg] przez Chriſtuſá/ duchem ſwym zhołduie. Abyś nie był pełnym iádu y morderſtwá wrzodem/ Ale ſobie y z drugimi k lepſzemu POWODEM. NiemObr ktv.

W charakterystycznych połączeniach: powod czegokolwiek, ksiąg Biblijej (2), listów, morderstwa (mordu) (2), pokoju a zgody, takiego sądu, tego zezwolenia, tej prace, tej rzeczy, wszytkiego (2), wszytkich rozterkow, zabicia, (wszytkiej) złości (3); powod do Akademijej Padewskiej, do przedsięwzięcia [czyjego], do wiary, do wojny, do wolności, do wszytkich duchownych rzeczy, do zbawienia; powod k lepszemu, ku wszytkiemu szaleństwu; powod przedniejszy.

Szeregi: »powod i podpora« (1): Z tych tedy miar/ żeśćie W.M. moi M. Pánowie [...] mnie do wydánia tych dwoygá nowych kárákterów Polſkich [...] powódem y podporą byli: ſłusznie y przyſtoynie téż przez ręce W.M. y pod imięniem W.M. oyczyznie téyże podáné bydź máią. JanNKar Bv.

»powod i pryncypał« (1): ieſli [ksiądz Powodowski] ich [dwóch stworzycieli, tj. koncepcji o nich] vść chce/ tedy Arryáńſtwá [...] żadną miárą nie vydźie: gdy przedśię iednego cauſam efficientem et primariam, á drugiego instrumentalem, to ieſt/ iednego powodem y princypałem/ iáko páná/ á drugiego nacżyniem/ ábo ſługą ktoryby to roſkazánie drugiego wykonywał/ wyznáć będźie muśiał. CzechEp 277.

»przyczyna i (a) powod« = princeps Vulg [szyk 3:1] (4): Leop 1.Esdr 5/10; CzechEp 61; NiemObr 151; Pánie Iezu Chryſte/ ty wieſz/ iákom wiele złegoia [!] nábroił [...]. A ieſzcże [...] inſzymem przycżyną był y powodem cżáſem do grzechu. LatHar 144.

»przykład i powod« (1): Bo Anthemiuſz obacżywſzy z iákiego niebeſpiecżeńſtwá wyſzedł/ [...] prośił [św. Chryzostoma] ábj go vcżynił Chrześćiáninem: y prowádzony do Biſkupá vwierzył y ochrzſzcżony [!] ieſt. Y Był ták ten zacny Rhetor/ wielkim przykłádem y powodem innym do wiáry. SkarŻyw 86.

Przen [czego] (1):
Szereg: »powod a sprawca« (1): Niech iácy będźie rozum powodem/ á ſprawcą wſzytkich poſtępkow [author sit agendi, dux et moderatrix] ModrzBaz 8v.
α. O Bogu i Chrystusie (2):

powod czego (1): Adam wedle ſwey pożądliwośći niepoymował ſobie żony/ ále ią wziął od Bogá/ gdźie obáczyć mamy ſwiątobliwoſc małżeńſtwá ktorego powodem ieſt ſam Pan Bog. BibRadz I 2b marg.

[W przeciwstawieniu: »powod ... egzekutor«: iż pan Kryſtus ieſt y authorem/ tho ieſt/ powodem zbáwienia náſzego/ y ſługą á exekutorem: powodem według boſtwá/ á to weſpołek z Oycem y Duchem świętym: exekutorem s ſtrony człowieczeńſtwá. PrzechOkaz G4.]

Szeregi: [»autor to jest powod«: PrzechOkaz G4 cf W przeciwstawieniu.]

»powod abo ustawca« (1): poiąć możemy/ że ſłużebność Koſcielna/ ácżkolwiek przez ludzi bywa ſpráwowaná/ wſzákże nie ieſt wynalaſkiem ludzkim. Abowiem pocżątek iey z niebá ieſt/ y powod ma ábo vſtawcę ſámego Bogá RejPosRozpr c.

β. O szatanie [czego] (2): A tá modlitwá muśi záwżdy mieć ſrogie ſprzećiwniki ſwoie/ to ieſt/ cżártá: ktory ieſt powodem deſperácyey/ to ieſt/ zwątpienia w łáſce Bożey. LubPs ee4v; BudBib 4.Es dr 16/51.
2. Ten, kto kieruje czymś lub czyimś postępowaniem (2):

[powod komu: HistTroj G4 cf W połączeniu szeregowym.

W połączeniu szeregowym: Z oſobná záś każdego Páná Greckiego prośił/ nápominał/ áby każdy dobrym wodzem á powodem y pobudką ſwym ſługom był HistTroj G4.]

a. Wódz, przywódca, przełożony [czego] (2): CZWARTY VRZĄD WOIEWODZY: Woynę ruſzenia poſpolitego záſtępowáć/ y oney powodem bydź/ z ſwym Woiewodztwem SarnStat 298.
[Szereg: »powod abo biskup«: abyście wiedzieli, iż nie Stankar naszego kościoła powodem abo biskupem był, ale tylko członkiem jednym AktaSynod I 37.]
Przen (1): Głowá grunt w cżłeku głowá mu pánuie/ Powod ieſt wſzech ſpraw/ cżłonkom roſkázuie RybGęśli C4v.
3. praw. Ten, kto pozywa kogoś do sądu, oskarża, oskarżyciel, strona skarżąca w procesie sądowym; actor BartBydg, JanStat, Cn; accusator Modrz, Cn; inquisitor, petitor, qui ad iudicium provocavit, qui vocat in ius Cn (219): alye nakogo Bądzye zaloba ma pyerwey poſtawycz stherzy szwyathky, a ſthych tho czterzech swyathkow powod albo ktho zalvye ma dwa wybyeracz kthore bądzye chczyal MetrKor 34/134, 34/134, 40/814, 815; Actor, povod, gyscyecz BartBydg 4; POwodem názywáią thę Perſonę/ kthora przed Sądem żáłuie ná kogo/ chcąc co mieć od niego. GroicPorz fv; NA Powod czterzy rzeczy należą/ przeględáć niż ſye wola w Práwo GroicPorz f2; thedy Powod gdy iuż ma żáłowáć/ to theż pilnie ma rozmyſláć/ áby ſpráwiedliwą rzecz przećiw pozwánemu záczynał GroicPorz f2; POwodowi odwłoki ku zgotowániu ná ſwą ſpráwę niebywáią dáne. Abowiem powod ná káżdem ſtopniu Práwá/ y ná początku/ ma być s ſwoią rzeczą gotow ze wſzythkimi dowody ſwymi ważnymi á gruntownymi. GroicPorz f3; Ieſliby tedy pozwány trzeći raz nieſtánął/ potym ná żądánie powodu po czytániu s Kſyąg tákiego troygá iego niepoſłuſzeńſtwá/ Sędźia go ſkaże ná vpad GroicPorz q2; Biała głowá ieſli ieſt powodem/ tymże ſpoſobem [tj. tak samo jak mężczyzna] Gwar vczyni GroicPorz v2v; Ieſt ktemu przykład piękny o Krolu Alexándrze/ ktory ile kroć ſye przydáło/ iżby powod ná Sądźie rzecz ſwoię powiádał w niebytnoſći oney ſtrony ná ktorą żáłuie/ iednym go tylko vchem zwykł ſłucháć/ á drugie ręką zátuláć GroicPorz aa4, Cv [4 r.], e, f2 [2 r.], f2v [5 r.], f3 (93); Abowiem powodowi ná wiecách tylko prawdziwą niemocą odwłoká należy UstPraw G3; Gdy pozwány powodá zda rychley niźli być ma/ áni też inſze powody zdáią/ tedy tákowe zdánie ieſt nikczemne. UstPraw G3v; ktorych [tj. ustalonych sądownie] gránic ſkaźń y wſzytek poſtępek práwá ma Podkomorzy przes lift ſwoy powodem odeſłáć ſądowi zyemſkiemu ná poroczki bliżſze: Kthore lifty Podkomorzego przes powodá przynieſione ſąd zyemſki ma wpiſáć w kſięgi zyemſkie UstPraw I, A3v, B, Bv [3 r.], B2v, C2 (34); nie może ná iednym Sądźie tenże być powodem/ tenże być Sędźią OrzQuin S3, S3; ModrzBaz 96; Stároſtowie [...] máią opátrowáć/ áby mężobóyce nie ináczéy iedno ná dnie w wieży pokutę czynili: á zgodá/ którą z powodem vczynią/ nie ich wſpomágáć nié ma. SarnStat 608; DZiwiſz ſkárżył ſie/ iż pies Wálków z podeſczwánia/ y z przypędzenia Wákowégo ták go obraźił y vkąśił/ iż z onégo vkąſzénia vkázował y twiérdził ſie chrámáć: ále Wálko tego poſczwánia/ álbo pśiégo przypędzenia przał. A iż Dźiwiſz będąc powodem [Egidius actor JanStat 1110] nie mógł tego dowiéźdź: My w tákowéy rzeczy obiáſniamy/ iż [...] SarnStat 621; Tedy w tákowéy rzeczy ten/ który ieſt w dźierżeniu/ odepchnąwſzy powód [powodá JanStat 633]/ á ku dowodowi z świádki niech będźie przypuſczon SarnStat 781; áż ná końcu [roków] powodowé ſtrony máią bydź zdawáné. A ieſli pozwány zdałby piérwéy powodá/ niż práwo dopuśći innych powodów zdawáć/ tedy powodowi tákowé zdánié nic nie będźie ſzkodźiło. SarnStat 799; która [choroba] powodóm nie przyſtoi/ á to dla tego/ iż powodowie máią Roki záwité/ á ztąd máią bydź záwżdy ku ſtaniu gotowi. SarnStat 826, *5, 62, 459, 461 [2 r.], 462 [2 r.] (60); Kiedybym był ſędźią [...]. Skazałbym [= orzekłbym] być zły kontrákt/ ktorego by powod Nie vmocnił po trzeźwiu KlonWor 69.

powod czego [= wnoszący sprawę o coś] (1): á ielliby między tákowémi pozwánémi [o czynienie granic] byli niektórzy weſpółek dziedźicámi lat niemáiący [...]/ tedy przećiwko tákowym ſąd będźie poſtępował [...] nic niebacżąc ná to/ iż lat nie máią [...]. A wſzákże Podkomorzy álbo iego vrząd Pokomorzki [!] záchowa im wolné czynienié o ich część z powodem gránic SarnStat 474.

W połączeniach szeregowych (2): PErſony Sądowi przynależące/ bes ktorych Sąd być nie może/ ty ſą: Sędźia/ Powod/ y ſtroná obwiniona. GroicPorz b; SKutek y pożytek tych wſzytkich odporow ten ieſt/ iże káżdy przes nie może ſwą ſpráwę odwlec/ álbo ſye vwiarowáć Perſony Sędźiego á zwierzchnoſći iego/ álbo odpędźić od Akcyey Prokuratorá/ Powod/ Swiádká GroicPorz t2v.

W przeciwstawieniach: »powod ... pozwany (3), obwiniony, odpowiedna strona« (5): ODpowiedney ſtronie práwo záwżdy ieſt przychylnieyſze niż Powodowi. GroicPorz v4v; GDy Powod gołymi ſlowy żáłuie/ obwiniony z żáłoby iego Przyſyęgą ſye ſwoią wybije. GroicPorz yv, v4; UstPraw G3; gdyż tóż wolno powodowi/ co y pozwánému SarnStat 826.

Szeregi: »tak powod, jako i odpor« (1): Przeto ſą [prokuratorowie] vſtáwieni [...]: Aby przez nie thák Powod iáko y odpor/ ſzkod ſwych przeſtrzegáli. GroicPorz e2.

»(tak) powod i (a, jako) pozwany« = actor et citatus JanStat [szyk 5:1] (6): O nieſtániu pozwánego y powodu. UstPraw Cv, B2; Sędzia od powodá y od pozwánégo ma pytáć przed ſkazániém, ieſli máią co ku ſwéy rzeczy mówić. SarnStat 797, 1258 [3 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »przez swego, pewnego, słusznego powoda« = bez właściwego oskarżyciela, pod nieobecność osoby prawnie wnoszącej oskarżenie; sine (legitimo a. certo) actore JanStat [szyk 3:1] (2:1:1): Prokurowáć ábo pozywáć przez ſwégo powodá zaden nie ma. SarnStat 566 [idem 570]; Dla tego vſtáwiamy/ iż ieſli kto pozowie/ álbo będźie prokurował czyię rzecz przez powodá ſłuſznégo/ ták pozywáiący álbo prokuruiący niech będźie powinien zápłácić winę pozwánému piątnądźieſtą SarnStat 566, 566, 570.
a. Oskarżyciel publiczny (1):
Szereg: »tak powod, jako i pozwany« (1): potrzebna rzecż ieſt/ áby byli vſtáwieni inſtygatorowie przećiwko tym/ ktorzi ſię cżego dopuśćili przećiwko Rzecżypoſpolitey [...]. Toż ma być rozumiano y o ſtronách pozwánych/ áby miáły pewne á z wyroku Rzecżypoſpolitey poſtánowione rzecżniki ſwe. [...] A niech pilnośći przyłożą ták powodowie iáko y pozwáni [tam accusatores quam defensores]/ áby ſtátecżnie w tákiey powinnośći á cżuynie ſobie pocżynáli. ModrzBaz 95.
4. praw. Ten, kto stoi na czele określonego typu prawa [czego] (9): PRáwo Woiewodze, tego powodem WOIEWODA. SarnStat *5; PRáwo Ziemſkié, tego powodem SęDZIA ZIEMSKI. SarnStat *5, *5 [7 r.].
II. Rzeczownik nieosobowy (125):
1. To, co sprawia, że ktoś podejmuje jakieś działanie, to, co wiedzie tu jakiemuś działaniu; ansa, auctoritas, auspicium, campus, casus, cursus, ducatus, ductus, facultas, gladius, locus, materia, oblatum, occasio, occasiuncula, seges, via Cn (67):
a. Zachęta, pobudka; podnieta, impuls, bodziec (55):

powod do czego (5): GrabowSet A2v; A ktoż ná oko nie widzi znácżnych powodow do nabożeńſtwá w tych modlitwách/ gdzie ſię przednieyſza zakonu nowego prośba Páńſka powtarza LatHar 512; [Boże] day ćiérpliwość do znoſzenia ſmutków y doległośći náſzych/ któré nam ſą lékárſtwem ná oczyśćienié grzéchów/ y powodem do więtſzégo vćiekánia ſię do ćiebie SiebRozmyśl E4. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; Zwrot.

powod komu (4): SienLek 193; BudNT przedm a2v; nieco RYMOVV DVCHOVVNYCH nápiſáć/ rzecż mi ſię zdáłá táka/ ktoraby [...] do nabożeńſtwá inſzym [ludziom] powodem byłá. GrabowSet A2v; SiebRozmyśl E4.

powod k(u) czemu (2): ále zá prawdę tylko lutość ieſt mi k themu powodem/ żáłuiąc w tym źiemków moich/ iż ſye w tey czći cudzoźiemcowi [tj. Antoniusowi Schneebergerusowi, który w r. 1557 wydał łacińsko-polski katalog nazw roślin] vbieżeć dáli. SienLek 193. Cf Zwrot.

powod czyj [= kto pobudza do działania] [w tym: G sb i pron (31), pron poss (7), ai poss (5)] (43): wyiąwſzyby ſnadz kto tak rozumiał yż ty rzeczy zadnąm miarą niemogą być okrom iakiego oſobliwego kunſtu/ ktorych ieſt nauka w piśmie zamkniona: álbo powodem autora poruſzeni [!] niebędzie mniemał yzby tym niepoćciwość cżynic miał/ ocżym on autor piſać rozumiał ſobie za poććżiwą rzecż być. KwiatKsiąż P4; Y nápomina [św. Jan]/ áby raz przyiętą wiárę ſtátecżnie trzymáli. Náśláduiąc powodu [= postępując zgodnie ze wskazaniami] Duchá świętego. WujNT 1.Ioann 2 arg. Cf Wyrażenia przyimkowe.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Lecż mnie miłośćiwy Pánie/ nie iedná ktora ztych pomienionych przycżyn/ ále rázem wſzytkie/ y ine ktemu niektore/ do tego powodem były/ że tę pracę ſwoię/ to ieſt nowy Nowego Przymierza przekład [...] wydáć vmyśliłem. BudNT przedm a2v.

Zwrot: »powod dać [czym]« [w tym: do czego (1), ku czemu (1)] = ansam a. occasionem dare, auctorem esse, auctoritatem afferre, materiam praebere, patefacere aditum a. fenestram a. iter a. viam, sternere viam Cn (2): Niechać kazdy obaczy iaki powod dali ku zabyciu tym krwawym ſtatutem okruthni/ zabiacze/ á vſtawcze tego ſtatutu SeklKat I4; Iednák wielka ieſt śmiáłość Budnego/ ktory porządek czterech Ewángeliy pomieſzał [...]. Do czego mu powod y przyczynę dáli tłumácze Brzeſcy tą glozą WujNT 396.
Szereg: »powod i przyczyna« [szyk 2:1] (3): SkarŻyw 371; Przetoż lepiey ie [grzechy] Theologowie głownymi názywaią/ dla tego/ że z nich iáko z głowy y z źrzodłá iákiego rozlicżne wády y grzechy/ y pogorſzenia/ powod y przycżynę ſwoię máią. LatHar 130; WujNT 396.
Wyrażenia przyimkowe: »bez powodu« (1):

~ W połączeniu szeregowym (1): SkarŻyw 262 cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »bez powodu ... z powodu« (1): bo on [czart] ieſt pocżątek grzechu y iemu pokuty żádney niezoſtáwił P. Bog/ iſz bez ćiáłá/ bez powodu/ bez przykłádu bez pokuſy zgrzeſzył. á Iádam y Iáwa w ćiele y zpowodu y z poduſzcżenia á przykłádu dyabelſkiego/ ktory iuſz był ſam grzech ſpłodził/ vpadł. przetoż łáſkę nálazł. SkarŻyw 262. ~

»z powodu [czyjego]« = z czyjejś inicjatywy; w sensie negatywnym: z czyjejś namowy, wskutek czyjejś namowy (5): Ceſarz Máxymilian [...] wzyął bráterſtwo z Bázylim Moſkiewſkim kſiędzem [...]/ chcąc krolowi [polskiemu] w tym záſzkodźić. Przetho Bázyli s powodu Ceſárſkiego złamawſzy przyſięgę obległ Smoleńſk BielKron 410, 368; [Panie] day wodza tákiego/ Co z iego powodu/ vmyſł do dobrego Skłániałby ſię ludzki GrabowSet C4; GosłCast 4.

~ W połączeniu szeregowym (1): SkarŻyw 262 cf »bez powodu«.

W przeciwstawieniu: »bez powodu ... z powodu« (1): SkarŻyw 262 cf »bez powodu«. ~

»na powod [czyj]« = z czyjejś inicjatywy (1): Tegoż też cżaſu y ziemia Zmodſka (na powod tegoż krola) wiarę krzeſcianſką y krzeſt przyięła. MiechGlab [88].

»za powodem [czyim]« = z czyjejś inicjatywy; w sensie pozytywnym: dzięki komuś; w sensie negatywnym: przez kogoś, z namowy czyjejś (35): BielKron 307; Przeto wątpić żaden niemoże/ iż to zá powodem iego [Boga] ieſt w mocy náſzey/ ábyſmy ſobie łáſkę iego ziednác mogli. KuczbKat 415; CzechRozm 2; Ktorego [Nestoriusza] trzeći Zbor zá powodem Celeſtyná Papieżá zrzućił/ y przeklął. SkarJedn 391, 263, 305, 316 [2 r.]; Zá twym powodem [Boże] ſerce ſye nam wróći/ A nieprzyiaćiél prędko tył obróći. KochPs 87 [idem 167], 67, 114, 167; SkarŻyw 301, 390; Tego też czáſu Pieczory w Kijowie kopáć poczęto/ dla grobow/ zá powodem iákiegoś Antoniego/ ktorego Ruś ma zá ſwiętego. StryjKron 175; [Ksiądz Powodowski] naprzod dáie o ſobie ſpráwę przecż mnie [...] Antychriſtem też po beſtyey názwał. Dokłádáiąc tego/ iż to zá moim powodem cżyni. Przeto/ iżem ia też zwierzchniego páſterzá powſzechnego/ y wizytki nazacnieyſze y napobożnieyſze ludźie [...] pierwey y bárzo dotkliwie wiele rázow ták oſądźił y oſzácował CzechEp 324, 10, 323, 324, 369; Z nowu tedy/ [...] W ręce Polſkié Połock przyſzedł/ Zá powodem ſczęśliwégo Stepháná Królá Polſkiégo. KochPieś 45; GórnRozm N3v; Oycze móy/ czymkolwiek ſye twé ſerce fráſuie/ Niech nábytéy roſkoſzy żalem nie vymuią/ Któréy zá twym powodem wſzyſcy záżywamy ZawJeft 21; ActReg 30; GrochKal 15; A ták Athenieńcżykowie bacżąc że tám pożytek być nie miał gdzie pocżćiwośći nie máſz/ wſzytkę onę rádę zá powodem Aryſthydeſowym wzgárdzili y opuśćili. Phil H4; KochFrag 50; niedawnych czáſów [Turek] pánem wſzyſtkiéy źiemi Węgierſkiéy zoſtał. Ale którym ſpoſobem zoſtał? [...] W ten czás/ gdy ſie koroná ná dwie częśći rozerwáłá/ gdy ſie pánowie rozdwoili/ gdy ſie lud rozdźielił/ zá powodem/ nie rzekę chćiwośćią pánowánia Iáná y Ferdinándá. OrzJan 28, 110, 130; gdy Arcykśiążę Máximilian/ imo wſzech conſens, zá powodem máłéy liczby ludźi chćiał occupowáć Rzeczpoſpolitą/ y Królem przez moc zoſtáć SarnStat 1051; VotSzl A2v, Ev.

~ Szeregi: »za powodem i pomocą« (1): Pewnieby [panowie szlachta] ták niedbáli/ że nie rzekę zápámiętáli/ ku oyczyznie ſwey nie byli/ áby o iey dobrym/ zá powodem y pomocą W.M. nie mieli rádźić. VotSzl A2v.

»za powodem i staraniem« (1): zá powodem przećię y ſtárániem Oycá świętégo Papieżá Páwłá III. żadnym ſpoſobem broni z ręku niepuſczamy OrzJan 130. ~

»za powodem [czego]« = pod wpływem czegoś (1): Ale ſądow ábo Praw/ przećiwko tym ktorzi z drogi dobrych obycżáiow vſtąpili/ dla tego vżywáią/ áby wżdy oni po niewoli to cżynili/ cżego z dobrey woli ſwey/ á zá powodem vcżćiwych obycżáiow cżynić niechćieli [quod moribus et sponte sua facere recusarunt]. ModrzBaz 4v.

α. [Pociąg seksualny [ku komu]:
Szereg: »powod a chciwość«: Mnoży [tatarka] też w mężach náśienie plemienia/ y cżyni powod a chćiwość ku niewieśćie. Cresc 1571 180.]
b. Przyczyna (12):

powod kogo [= czyj przykład zachęcił, zainspirować (1): GosłCast 6 cf »z powodu«.

powod czego (4): Cf I sg w funkcji okolicznika przyczyny; »z powodu«, »za powodem«.

powod do czego (3): y ktoryż ieſt grzech twoy [Panie Jezu]? ktora winá twoiá? co zá przycżyná śmierći? co zá powod do ſkazánia ná vmęcżenie? LatHar 268. Cf Zwrot.

powod ku czemu (1): Zlekuſzenie [!] ieſt powod ku grzechowi. KuczbKat 425 marg.

I sg w funkcji okolicznika przyczyny: »powodem [czego, czyim]« = za przyczyną (2): ktory [Kościół] ná ten cżás w wielkim błędzye á rozerwániu był/ ábowiem trzey Papieżowie w ten cżás byli/ powodem inſzych krolow y biſkupow. BielKron 188; ták áni mądrość wáſzéy kró: M. nieuſtępowáłá ſczęśćiu: áni ſie téż ſczęśćié vnośiło rzeczy ſczęſnych powodem. OrzJan 94.

Zwrot: »powod [do czego] dać« [szyk zmienny] (2): Ták ſię Láćinſki tłumácż ná przodku Ewán-ielionu [!] Ioháná ś: omylił/y inym Tłumácżom powod do złego przekłádu/ y do wymyślenia wiecżnośći ſyná Bożego/ dał. BudNT przedm c, Iiv.
Wyrażenia przyimkowe: »z powodu [kogo, czego]« (2): Ważyłem ſie przedśię [wydać historię Józefa biblijnego po polsku] z powodu naprzód onégo [...] Symonideſá kochánégo, który go tákże wiérſzem łáćińſkim wydał: potym y z powodu zacnéy rzeczy ſáméy, y z cnót wielkich młódźiéńcá tego, áby wſzyſcy mieli wzór y źwierćiádło nie nákáżoné, czego ſie trzymáć, czego niecháć. GosłCast 6.

»za powodem« [w tym: czego (2)] (4): StryjKron 280; Zá powodem ſámégo tedy przyrodzenia/ Królu zacny/ ludzkiégo ſzukay pomnożenia [tj. staraj się o zwiększenie liczby ludności] KochProp 16.

~ Wyrażenie: »za ktorym powodem« = dlaczego; dlatego (2): iákom wielką [...] trudną pracą [...] podiął Czytelniku miły/ ſtáráiąc ſie s pilnoſcią ábychći prawdźiwy/ y dowodny wywod Narodow náſzych Sarmatſkich/ Sławáńſkich/ Ruſkich/ á przytym Litewſkich pokazał/ iáko/ skąd/ ktorym ſpoſobem/ od potomſtwá Noego poſli/ iáko też y zá ktorym powodem w tych kráinach pułnocnych oſiedli StryjKron 86; Roku 1378. Ian Hus w Prádze Stolicy Czeſkiey/ przećiw Odpuſtom y inſzym wyſtępkom Papieſkim iáwnie począł kázáć/ zá ktorym powodem przeſládowánie Mnichow y Duchowienſtwá w Czechach/ y wnętrzne woyny vroſły. StryjKron 457. ~

2. Doradzanie, doradztwo (1): áby nam ći/ ktorym ten powod należy/ do tego pomogli iákobyſmy też tákie [jak u starożytnych Rzymian] ćwicżenie tu v ſiebie mieli/ zwłaſzcżá młodych Ludźi. BielSpr b4v; [Jeśli panom gubernacula [= władzy, rządów] nie przyznawacie, tedy im wżdy powodu nie odejmujcie PismaPolit 255].
3. To, co nadaje kierunek ludzkiemu działaniu, to, co sprawia, że ktoś postępuje tak a nie inaczej (2):

powod czego (1): Dictamen, Obyczay/ Powód rozumu. Mącz 86c.

a. Utrwalony tradycją sposób postępowania ludzi, obowiązujący w określonym czasie i miejscu, obyczaj (1):
Wyrażenie: »powod ludzki« (1): Cżłowiek [...] ná trzech rzecżách opátrzność ſwoię ma ſádzić/ tho ieſt/ ná przeſzłey/ ninieyſzey/ będącey. Ninieyſzemi ſie mamy ſpráwowáć przykłádnie według powodu ludzkiego cżáſow ſwoich w dobrym rozeznániu. BielKron 333v.
4. Wzór, przykład do naśladowania (11):

powod czego (2): Iezus miły dál nám powód modleniá ij ſwięci iego/ abyſmy iego ſwięté miloſci gorątzo ſie modlątz naſladowali OpecŻyw 54; KwiatKsiąż C.

powod z kogo, z czego (4): PatKaz III 154v cf powod ku czemu. Cf »wziąć powod«.

powod ku czemu (2): tu nauką maczye ku ſzwyątoſzczy, przyklad y pouod ku dobrym myloſyernym uczynkom ſtego panny maryey zyuotha PatKaz III 154v. Cf »powod dawać«.

Zwroty: »powod dawać« [w tym: do czego (1), ku czemu (1)] (2): [okazanie błędów kacerskich podaliśmy] dziękuiąc Pánu Bogu/ że [...] zá niedbáłośćią tych/ ktorzy byli powinni ſłowem/ y przykłádem żywotá pobożnego páść trzodę Páńſką/ y W.K.M. ku wſzelákiey pobożnośći powod dáwáć/ [...] nam przedśię W.K.M. przez ták długi cżás w práwey á w Powſzechney ſtárożytney Wierze záchowywáć racży. WujJud a8v; pytał P. Iezus [uczniów swych]/ co by onim trzymali? Piotr niemieſzkáiąc á drugich ſię nierádząc/ y owſzem wſzytkim do tákiego wyznánia powod dáiąc [...] [rzekł]: Tyś ieſt/ powiáda/ Chrjſtus Syn Bogá żywego. SkarŻyw 597.

»za [czyim] powodem iść« = brać przykład z kogoś (1): Nie dármo wielcy oni Theologowie [...]/ Bázylius y Názyánzenus/ [...] przez trzynaśćie lat/ porzućiwſzy wſzytkie Greckie piſmá/ ſámego ſię piſmá ś. vczyli/ iego rozumienie biorąc nie z właſney śmiałośći/ ále z piſmá ſtárſzych/ zá ktorych powodem ſzli SkarKaz 81b.

»wziąć (a. brać) powod« [w tym: z kogo (1), z czego (2); [skąd]] [szyk zmienny] (3): Bo wſzytki młode narody [tj. młodzi ludzie]/ Máią bráć s ſtárſzych powody BielKom E4; Iáko tedy Rzecżypoſpolite máią ſwoie Senatory/ ták też Koſcioł Boży ma ſwoie Stárſze [...]. Y zda mi ſie że to poſtánowienie Stárſzych w Koſciele Bożym wzyęło powod s Synágogi żydowſkiey. RejPosRozpr c2v; LatHar 189; [Aż potem i do mojij (powiada [ks. Feliks]) fary, która jest od Krakowa trzy mili, ty wesołe nowiny ewangeliji św. [Pan Bóg] przynieść raczeł, a przez nas ministry [...] robotę swą zaczął etc. I powiadał tu porząd wszytkę sprawę swą i swoich towarzyszów, to jest, jak począł w tym postępować a skąd powód wziął. AktaSynod I 108].

Szereg: »przykład i powod« (2): PatKaz III 154v; á gdy by oni [młodzieńcy] ſtarſzych przykłady y powodem ſtátecżney powagi niebyli zátrzymawani/ łatwie by ſię w gorſze rzecży záwżdy wdawali. KwiatKsiąż C.
a. O ludziach (3): [Tertulian w swoich pismach ukazuje] iż ſię nam nie godźi nic przydawáć [do Pisma Św.] wedle zdánia náſzego: máiąc Apoſztoły Páńſkie powodem: ktorzy też nic ſwego nie przydawáli CzechEp 133.
Wyrażenie: »dobry powod« (1): Trzebá ſie tedy myeć ná pyecży/ y owſſem pilnowáć/ áby rodzicy dobrem powodem ſtawáli ſie dzyecyom ſwym. GliczKsiąż E2v.
Szereg: »przodek i powod« (1): WSzytkim puſtelnikom przodek y powod był/ Páweł z Thebáidu pierwſzy puſtelnik. SkarŻyw 50.
5. Początek, źródło, to, skąd coś pochodzi, wywodzi się (22): Extantia, Bytność/ Pochód/ Powód. Mącz 112b; Abowiem zwycżáie/ ktore z pewnego powodu ſerdecżnego pochodzą [= ktore ukształtowała pewna skłonność serca; animi inductione conformati]/ więcey nas w powinnośći zátrzymawáią/ niżli ábo naywiętſze zapłáty/ ábo naſrożſze kazni práwne. ModrzBaz 5v.

powod czego (10): Bogći ſam zrozumiewa drogę iey [mądrości]/ á ſam wie mieyſce iey. (marg) To ieſt/ Bog ieſt powodem mądroſći. (–) BibRadz Iob 28/23; Bo iáko w zbawićielu beły wſzytki powody náucżenia/ ták po zbáwićielu w Pietrze wſzyſcy ſię inni zámknęli. SkarJedn 71, 81, 148; SkarŻyw A3; CzechEp 241; OrzJan 31; LatHar 619. Cf powod czego od kogo; Zwrot.

powod czego od kogo (1): Tego kácerſtwa [tj. obrazoburstwa] powod był od ſamychże Ceſárzow y Monárchow páńſtwá Rzymſkiego. bo náprzod Leo trzeći [...] wymiátał obrázy Chryſtuſowe mowiąc: niegodzi ſię Chryſtuſa málowáć. SkarŻyw 298.

W połączeniach szeregowych (3): wiedząc iż tá ſamá ſtolicá [rzymska]/ iednośći kośćielney y miłośći Chrześćiáńſkiey/ bez ktorey nigdy zbáwieni być nie możem/ ſtrożem/ powodem/ y obrońcą ieſt. SkarJedn 148, 81; Bo gdyby [Syn Ojcu] rownym był/ iáko X.K. twierdźi/ tedyby dwá Bogowie y dwá oycowie/ y dwá pocżątki/ dwie przycżynie y powody wſzytkiego muśiáły być CzechEp 241.

Zwroty: »powod miewać« (1): Wſzyſtkié ſpráwy wáſzéy kró: M. iáki powód zprzodku/ pewny miéwáły / ták y dokońcá pewnémi ſie kończyły gránicámi OrzJan 93.

»powod wziąć« [w tym: czego (1)] (2): Ktore [zbawienie] wźiąwſzy powod przepowiedánia przez Páná/ od tych ktorzy ſłuchali potwierdzone było. CzechEp 281; LatHar 302.

Wyrażenie: »powod swoj biorący [z czego]« (1): Ine moczy [ziół] [...] w rozlicżnych niemoczach zijawiaią ſie przez vcżynki ſwe, Powod ſwoy biorącze z ognia żywiołowego FalZioł [*7]v.
Szeregi: [»powod a początek«: x. Feliks superintendens na żądość br. Jerzego powiadał o powodu a początku prawego nabożeństwa [...]. A to się poczęło dziać w Krakowie przez męże oświecone, na to od Pana Boga wysłane AktaSynod I 108.]

»powod i przyczyna« (1): Stąd tedy od Apoſtolſkich cżáſow Kośćielne godźiny ná śiedm cżęśći y cżáſow rozdźielone/ powod y przycżynę ſwą wźięły: iáko Iutrznia/ Prymá/ Tercyá/ Sextá/ Noná/ Nieſzpor/ y Kompletá. LatHar 302.

»sprawca i powod« (1): PAnie Boże [...] nákłoń vchá twego ná modlitwy nabożne Kośćiołá twego (ábo mnie grzeſznego) ty ktoryś ſam ieſt ſprawcą y powodem wſzelkiey pobożnośći LatHar 619.

»powod i źrzodło« (1): Bogá poznánego/ ktory ieſt niewypowiedziáney pięknośći y wdzięcżnośći wſzytkiey powod y zrzodło/ y zgromádzenie ná kupę ſzcżęśćia wſzytkiego/ trudno niemiłowáć. SkarŻyw A3.

a. O pochodzeniu osób Trójcy Świętej (5): Po nim Biſkup Mityleńſki rzekł: Iam zmłodośći ſrodze ſię o to z Láćinniki ſwarzył/ y wielki ſpor trzymał, iż mi ſię zdáło iákoby dwá powody w Troyce S. kłádli: ále teraz gdy ná Synodzie/ ich ſię náuká obiáśniłá: poznałem iż inácżey niżem mnimał/ y ſłuśnie trzymáią. SkarJedn 291.

powod czego komu, czemu (1): Gdyż Bog ſam oćiec/ będąc oycem/ nie może być áni ieſt ſynem/ iáko też ſyn/ będąc ſynem/ nie może być oycem: á pogotowiu ſobie ſámemu/ y wſzytkim inſzym rzecżam przycżyną y powodem/ byćia ich y iſtnośći: gdyż on cokolwiek ma/ wſzytko ma od Bogá. CzechEp 241.

powod czyj (2): Rádzę ábyſmy zachodnych Doktorow piſmá przyięli: á iż Duch S: od ſyná ieſtezſtwo má/ a oćiec y ſyn ſą iedynym powodem Duchá S. to ia wierzę/ y wyznawam SkarJedn 290, 292.

Szeregi: »początek i powod« (1): Lecż Zbor wſzyćiek Grecki [...] ná tym ſtánął/ iż Duch S. pochodzi od oycá y od ſyná/ ták iáko od iednego pocżątku y powodu SkarJedn 292.

»przyczyna i powod« (1): CzechEp 241 cf powod czego komu, czemu.

b. O źródłosłowie wyrazu (4):
α. Etymologia, pochodzenie wyrazu (4):

powod czego (1): Etymologia, Veriloquium, Práwy Pewny á iſty wykład/ álbo powód/ Pochop/ Początek/ álbo Rodzay niektórego słowá. Mącz 108d.

W połączeniu szeregowym (1): Mącz 108d cf powod czego.

Zwrot: »brać swoj powod [od czego]« = pochodzić, wywodzić się [szyk zmienny] (3): Owſzem ſłowo ſámo Láćińſkie [oznaczające kapłana] bierze powod ſwoy od rzecży ſwiętych: á znácży nam ſługę ſwyętych rzecży RejPosRozpr c2v; Abowiem od ſłowká tego El ktore moc y śiłę známionuie/ [słowo] Elohim [= Bóg] powod ſwoy bierze. CzechRozm 15v, 51v.
β. [Rdzeń wyrazu [czego]:
Szereg: »korzeń lub powod«: Merachephes przeto ieſt participium (iáko Grammátici zową) ktorego korzeń/ lub powod ieſt Rachaph/ to ieſt/ wionął albo dmuchnął BudArt Z.]
6. Przebieg, rozwój; tok wydarzeń; bieg spraw w czyimś życiu, dobre lub złe powodzenie (8):

W połączeniu szeregowym (1): [Bog cię] Rozlicżnie błądzącego/ álbo grzeſzącego/ cżęſto y rozmáicie od błędow y grzechow odwodził/ bądź vpominániem wnętrznym/ bądź pobudką iáko kazániem y náuką/ dobrodzieyſtwy y fortunnym powodem/ karániem y nieſzcżęſnymi poſtępkámi/ boiáznią y miłośćią. LatHar 675.

I sg w funkcji okolicznika przyczyny: »powodem« = wskutek przebiegu wypadków (1): Boleſław [Śmiały] tákże choć ſczęſnym rzeczy powodem był ſławny/ przećię króleſtwo drzewiéy vtráćił/ niżeli ſwéy zbytniéy chćiwośći mógł miárę náleść. OrzJan 93.

Wyrażenia: »powod rzeczy« [szyk 4:3] (7): [Pytaſzli go [astrologa] téż o iáką zgubę/ ſzkodę/ zyſk/ powód rzeczy/ álbo o co tákowégo: [...] to pewna/ żeć nic nie powié. JanWróż 16]. Cf »szczęsny powod«.

»szczęsny (a. szczęśliwy), dobry, fortunny powod (rzeczy)« [w tym: dobry i szczęśliwy (1)] (6:1:1): niech ſie [cesarz turecki] iáko chce ták ſczęſnym rzeczy powodem oślep y bez pámięći vnośi OrzJan 81, 66, 93; A ták w tym nabożeńſtwie záraz wyráziſz y odpráwiſz duchownie/ troiákie ono Zydowſkie ofiáry: to ieſt naprzod zá grzechy oddáne/ potym ſpokoyne/ álbo zá ſzcżęśliwe rzecży potocżnych powody vcżynione LatHar 507, 675. Cf Wyrażenia przyimkowe.

Wyrażenia przyimkowe: »z dobrego i szczęśliwego powodu rzeczy« (1): przyiaćiół liczbá niemáła przybyłá [królowi] [...] z dobrégo y ſzczęśliwégo powodu rzeczy/ który wielą zwyćięztw/ wielkich y znácznych/ ieſt ták oſzláchćiony/ że przez trzydźieśći pięć lat/ których królowáć raczy/ máło zwyćięztw nie porownał z liczbą lat ſwoich OrzJan 62.

»za szczęśliwym (a. nieszczęsnym) powodem rzeczy« (2): którzy [książęta niemieccy] zátym nieſczęſnym powodem rzeczy ſwoich/ Páná Bogá o to proſzą/ ábyś wáſzá kró: M. [...] mógł ſie wywięzáć z tych śideł przymiérza tego [tj. z Turcją] OrzJan 127, 13.

7. Przesłanka, podstawa wnioskowania (1):
Wyrażenie przyimkowe: »za powodem« = na podstawie (1):
~ Szereg: »za powodem a za przyczyną« (1): Argumento aliquid coniectare Zá powodem á zá prziczyną nieyáką ſie czego domyśláć. Mącz 162a. ~
8. Temat, treść wypowiedzi (2):

powod czego (1): oddáli mu [Aleksandrowi] lift poſłány weſpołek s piłą/ z mácżugą/ y z zawoykiem. Alexander natychmiaſt przykazał lift przed wſzytkimi cżytáć/ Rycerze ſlucháiąc powodu [tenorem] onego liftu/ bárzo ſie ſmęćili HistAl C4v.

W połączeniu szeregowym (1): Hypotesis, Latine argumentum sive materia, Powod/ więźbienie á máteria około którey ſie rzecz więźbi. Mącz 161a.

9. praw. Przewód sądowy, sprawa sądowa (6): Kto komu ręczy zá iáki dług y też o co inſzego/ á on co zań ręczono nieuczyni doſyć: tákowy rękoymia ieſli ſłownie ręczył/ iż nie zapiſem/ będzyeli miał pokoy o ono rękoiemſtwo rok y ſzeſć niedzyel/ iż niebędzye przes iſtcá gában álbo pozywan: tedy zá dáwnoſćią [= wskutek przedawnienia] powodu zniknie [= uniknie]. UstPraw F4v; A gdy pozwány [w sporze o granice] ná roku pierwſzym nieſtánie/ táki ma być w winie przekazan. Nieſtánieli ná wtorym záwitym roku/ [...] prze powodu ma być zdan/ ktorym zdánim iuż odzyerży powod ten co pozywa o gránice. UstPraw I; Gdyby kto kopce [graniczne] rozſypał [...]/ táki temu ktoby go pozwał przepada od każdego kopcá [...] trzy grzywny [...]/ á kthemu ten co kopce [...] pokáźi/ ma Podkomorzego zwieść ku vſypániu kopcow [...]/ co tho ma vczynić po obeſłániu Woźnego y dwu Sláchćicu od powodu [tj. od rozpoczęcia przewodu sądowego] ośm niedzyel UstPraw Iv; A gdźieby [w procesie granicznym] która [strona] przywiléy miáłá/ álbo iákié lifty/ álbo zapiſy ná gránice/ [...] tá ſtroná będźie miáłá początek do powodu probowáć/ y podeprzéć té gránice SarnStat 473 [idem] 1176.
10. Rzemień, na ktorym prowadza się zwierzęta, zwłaszcza konie; zawsze w wyrażeniu przyimkowym: »na powodzie« (5): [Tatarzy] Tego ſtrzegą áby ſzlák wielki po ſobie cżynili. A to przeto aby náſzy mniemáli kthorzy ſzláku pátrzáią: być Lud wielki/ przeto ná powodźie po kilku koni miewáią. BielSpr 67v; [[W czasie bitwy pod Chojnicami król Kazimierz Jagiellończyk uciekał przed Krzyżakami.] A gdy już był z przestrachu wolny, na świebodzie, [rycerz o nazwisku] Woł wałacha świeżego mając na powodzie Dał królowi StryjPocząt 485, 298].
Zwrot: »na powodzie iść, wieść« [szyk zmienny] (1:1): ábowiem Krol [Aleksander] iádąc przez rowny potocżek/ padł z nim koń żywotny doſyć dobry y chędogi vtonął w troſze wody. Drudzy piſzą iż ná powodzie ſzedł. BielKron 398v; A cżiy koń napirwey przybieży [w czasie wyścigów]/ ten bierze pirwſzy klenot [...]. A ten co ſie iuż ná ſámym oſtátku przywlecże/ tho mu świnię do ſzkápy przywiążą/ y muśi ią podle ſiebie wieść ná powodzie áż w miáſto RejZwierc 129v.
Przen (2):
Zwrot: »na powodzie chodzić, wieść« [szyk zmienny] (1:1): by nam iedno kto ledá cżacżko vkazał/ damy ſie wieść ná powodzie kędy iedno każą. RejZwierc 194v, 155.
Szereg: »na wędzidłku, na powodzie« (1): [ciało nasze] iáko ieſt ſámo odmienne/ tákże też y przyrodzenie odmienne á nigdy nie vſpokoione w ſobie nośić muśi. Ale gdzie ſie ſwięthy rozum s cnotą temu ſwowolnemu przyrodzeniu zmocni/ pewnie iuż mu trudno wirzgáć/ á pewnie krotko iuż ledá ná wędzidłku ná powodzie chodzić muśi. RejZwierc 155.
11. [Powodzenie, pomyślność: Aſzeby [...] chwalę Boſzą/ a potym swoy wlaſtny doczeſny a wieczny powod [...] s pilnoſcią ym nawiętſzą roſwaſzali/ a w takowem roſwaſzaniu [...] tak ſię zachowali UstKościel b4.]
12. [Konie rozstawne, tj. przygotowane w miastach po to, aby przedstawiciel władzy, odbywający dłuższą podróż, mógł wymieniać zmęczone konie na wypoczęte:
Wyrażenie: »poseł na powodzie« = poseł poruszający się za pomocą koni rozstawnych: Veredarius, ein Poſtbot. Pol. poſel ná powodźie/ goniec. Volck 702.]
13. [Rodzaj powinności służebnej: dostarczanie panującemu lub jego przedstawicielom środków transportu: i insze onera rozmaite były, tak, iż i klasztory i dobra duchowne na początku nie były od tego wolne; których angaryj nazwiska najdziesz w kronikach: przewód, powód, stróża, stań (s), naraz, sep, powołowe, targowe, krowa, podwód, opole. PismaPolit 198.]

Synonimy: I.1. instygator, namawiacz, namowca, namownik, pobudzacz, podburzyciel; 2. przełożony, przywodca, wodz; 3. aktor, delator, iściec, »powodna strona«, »powodowa strona«, prokurator, żałobnik; a. instygator; II.1. bodziec, instygacyja, instygowanie, nakłonienie, namawianie, namowa, namowienie, namowka, napominanie, naprawa, naprawienie, natchnienie, nawod, pobidka, pobudka, pobudzanie, pobudzenie, pochop, podburzanie, podburzenie, podniata, podszczuwanie, poduszczanie, poduszczenie, podwod, podżeganie, podżoga, ponękanie, ponukanie, poruszanie, powab, przywod, wzywanie, zwiedzienie; a.α. chciwość, chęć, chuć, pożądanie, żądza; b. okazyja, przyczyna; 2. porada, poradzenie, rada; 3. obyczaj; 4. przykład, wzor; 5. pochod, pochodzenie, początek, źrzodło; b. grunt; a. pochop, początek, rodzaj, wykład; β. korzeń; 8. materyja, tema, wątek, więźbienie; 9. przewod, sprawa; 10. wodza; 11. podwoda, posta; 12. odwoz, podroż, podwoda, powoz, przewod, zaciąg.

Cf [NIEPOWOD]

MFr