[zaloguj się]
[pdf]

PROKURATOR (286) sb m

Oba o jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie); -å- (253), -a- (10); -a- MurzHist (4), Calag; -a- : -a- Mącz (17:1), RejPos (14:2), GórnRozm (8:2).

Fleksja
sg pl
N prokuråtor prokuråtorowie
G prokuråtora prokuråtorów
D prokuråtorowi prokuråtoróm
A prokuråtora prokuråtory
I prokuråtorem prokuråtory, prokuråtormi
L prokuråtorze prokuråtorz(e)ch, prokuråtor(o)ch, prokuråtorach
V prokuråtorze

sg N prokuråtor (101). ◊ G prokuråtora (28). ◊ D prokuråtorowi (8). ◊ A prokuråtora (32). ◊ I prokuråtorem (20); -em (7), -(e)m (13). ◊ L prokuråtorze (4). ◊ V prokuråtorze (1). ◊ pl N prokuråtorowie (34). ◊ G prokuråtorów (24); -ów (1), -(o)w (23). ◊ D prokuråtoróm (7); -óm (5), -(o)m (2). ◊ A prokuråtory (13). ◊ I prokuråtory (6), prokuråtormi (1) GroicPorz. ◊ L prokuråtorz(e)ch (4) ComCrac, UstPraw, RejZwierz, RejPos, prokuråtor(o)ch GroicPorz (2), prokuråtorach (1 + żp) OrzJan (+ SarnStat żp).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Pełnomocnik strony w procesie sądowym, obrońca; procurator Mącz, Calep, JanStat, Cn; advocatus, orator Mącz, JanStat, Cn; causidicus, cognitor Mącz, Calag, Cn; rabula Calep, Calag, Cn; patronus Mącz, Cn; actor JanStat, Cn; sequester, syndicus Mącz; ecdicus, formularius, praevaricator Calep; orator Vulg; altercator, primus defensor, forensis homo, latrator, proclamator Cn [procurator – szafarz, urzędnik, opatrzyciel Mącz 73 c; – opatrzyciel, sprawca Calep; plenipotent, prawo cudze sobie zlecone mający – procurator; prokurator, rzecznik uczciwy, cnotliwy – procurator litis Cn] (284): Abęndali ſie naidovacz dovodnie procuratorovie tak vystempni a niekarni, a tedy ie odſelacz do nas mayą. ComCrac 18v, 18v [2 r.], 21v, 22; RejRozpr F [2 r.]; Bom dlá moich przyiácioł/ prókuratorem będąc/ wielé ſpráw tak głownych iako i inſzych powiſzowáł MurzHist H4, B4, L4, T2; prokuratorowie in diffugium iustitiae wykręty a potwarzą dla swego pożytku czyniliby dylacyje niesłuszne, niepobożne ku krzywdzie drugiej stronie Diar 93, 93 [2 r.]; GliczKsiąż N4, N4v [3 r.], N5v, N6 [2 r.]; Abowiem z Láćinſkiego nieſpráwnego piſánia/ wielkie częſto ſpory między niebogoboynymi Prokuratormi roſtą GroicPorz ev, A4, ev, e2 [3 r.], e3 [3 r.], e4 [2 r.] (39); RejWiz 124v, 139v; Vſtáwiliſmy/ iż Prokurator ták oſiádły iáko y nieoſiádły/ by iedno miał Prokurácyą doſtáteczną/ może wſzędzye od ſtrony ſtánąć y ſpráwowáć wſzytkie rzeczy UstPraw C3v, C3v [4 r.], D3v, G3, H3; RejZwierz bb2, 24v, 70v, 86, 100v, 102; Iużem ná poły ośiwiał/ á ieſzczem tákiego roźdźiału Státutu Polſkiego nieſłyſzał/ á toćiem też bywał wierz mi miedzy Prokuratory przednieyſzymi. OrzRozm D4, E, Ev [3 r.], E2 [3 r.], E2v [3 r.], Sv (15); Orare causam, Rzecz cziyę ſpráwowáć/ Prokuratorem być. Mącz 269d, 57b, 123a, 270b, 336c, 384c; OrzQuin B4; RejAp 189; GórnDworz R6v, Hh6; Nálazł ſie pręthko prokurathor Zuzánnie/ gdy w niewinnośći ſwey záwołáłá w vpadku ſwoim do Páná ſwego RejPos 167, 23v, 223; BielSat E; RejZwierc B3v, 90v, 189, 235v [3 r.], 244; SkarJedn 57; A rownie cżynią z onymi/ ktorzy pośiadwſzy gwáłtem cżyię máiętność/ zdobywáią ſię ná złośliwe forytarze/ y prokuratory NiemObr 65, 62; ReszPrz 121; BielSen 9; PudłFr 37; BielRozm 33; á nie vczyni nic zbrodźień w Polſcze złego/ áż pierwey vpátrży w práwie dźiurę/ ktorą z oney zbrodnie wyniść ma/ ábo ſię prokuratorá porádźi. GórnRozm K2, Fv [2 r.], F4v, G3, Hv marg, H3v, L; PaprUp B2; Praevaricator – Prawa wiwrotnik, wykręczacz, nie ſzczeri prokurator. Calep 844b, 430a, [892]b; OrzJan 56; Po piąći dniách ziáchał Arcykápłan Anániaſz z niektorymi ſtárſzymi/ y z nieiákim Tertullem prokuratorem/ ktorzy ſtánęli przed ſtároſtą przećiw Páwłowi. WujNT Act 24/1, Act 24 arg, Cccccc2; Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Prokuratorze, [żp 571: o Prokuratorách] SarnStat 569 żp, 141, 143, 159, 418, 569 [4 r.] (41); SkarKaz 423a; Iáwne Piſárze y Prokuratory/ Będźieſz bogáćił/ dáiąc im pobory KlonFlis H2v.

prokurator czyj [w tym: G sb i pron (23), pron poss (15), ai poss (1), „własny” (1)] (40): ZapWar 1532 nr 2481; MetrKor 59/77; ComCrac 19; LVdźiem zacnym á wyſokiego ſtanu/ przyſtoyna rzecz ieſt mieć prokuratorá ſwego/ dla vtćiwoſći GroicPorz e2v, e2v, e3v, n, p3v, f2v; UstPraw c3v; OrzRozm T4v [3 r.]; OrzQuin B4; GórnDworz Q8; RejPos 124; SkarJedn 56; ZapKościer 1582/33v; GórnRozm Hv; Calep 347b; tedy ten kto wyzwał/ powinien będźie ſam álbo Prokurator iego nie odchodząc z Práwá zápłáćić winy/ ſto grzywien/ pod winą cztérnaſtu grzywien SarnStat 872, 569 [2 r.], 859, 902, 904; PowodPr 64. Cf Wyrażenia.

W połączeniach szeregowych (19): ZapWar 1545 nr 2646; GroicPorz B4, b, e3v, t2v; Męcz 283d, 504d; Thu ſłyſzyſz iż [apostołowie] nie miánowáli áni ſtárych ſług/ áni powinnych przyiacioł/ áni prokuratorow/ áni vrzędnikow. RejPos 124, 124, 192, 296v; Woyt/ Sędźia/ Prokurator/ łupią nas v práwá. BielSat C2v [idem BielRozm ]; RejZwierc [193]; SkarJedn 56; Calag 213a; BielRozm 19; IEſliby Prokurator, Opiekun, álbo Curator podiąwſzy ſie iákiégo brzemięnia, nie ſtáwił ſie w ſłowie: tedy [...] SarnStat 1287, 194; PowodPr 65.

Przysłowie: o máiętność prokuratorowie ſie ſwárzą: o ciáło Doktorowie: á o duſzę Theologowie. GórnDworz Q7.
Zwroty: »prokuratora dać (z prawa); prokurator jest (a. ma być) dan; prokurator z prawa dany« [szyk zmienny] (3;3;1): Dare cognitorem. Procuratorá dáć z práwá álbo yednaczá wyſádźić. Mącz 251a; GórnDworz R6v [2 r.]; GórnRozm F3v; Nieumieiętnym y vbogim Prokurator niech będzie dan. SarnStat 569, 152, 912 marg.

»mieć prokuratora« [szyk zmienny] (6): GroicPorz e2v; Káżdemu człowiekowi wolno mieć ſwego Prokuratorá. UstPraw C3v, H2v; SkarŻyw 511; bo prżiydźie do ſądu człowiek dobry proſty/ ktory procuratorá dobrego mieć nie może/ á rżeczy ſwey nie vmie powiedźieć/ á więc tym ma ſtráćić rżecz ſwoię/ iż czego potrżebnego ábo on/ ábo procurator iemu z práwá dány nie dołożył? GórnRozm F3v; SarnStat 569.

»prokuratora ustawić; ustawiony prokurator« (1;1): Prokuratorá może kto vſtáwić ták we wſzytkich ſwoich ſpráwách poſpolićie/ iáko theż w iedney oſobliwie. GroicPorz e2; Mącz 437a.

»wziąć prokuratora« (1): Invocare advocatum ad causam defendendam, Wziąć prokuratora [!] ku bronieniu rzeczy. Mącz 504d.

Wyrażenia: »prokurator [= rzecznik] pospolstwa« (1): Syndicus, Vſtáwiony procurator poſpólſtwá którego ku ſpráwowániu rzeczy ych/ ták ku bronieniu yáko y dochodzeniu czego/ Rzecznik/ Prokurátor. Mącz 437a.

[»prokurator potwarny [= broniący przed potwarzą]«: Nie było nic sroższego nadeń [tj. nad Jana Tarnowskiego] prokuratorom potwarnym OrzŻyw 257.]

»prokurator (powodnej a. pozwanej, a. przeciwnej, a. odpornej) strony« [szyk 7:5] (12): Naprzod Prokurator Powodney ſtrony będźie pytał ná práwie. GroicPorz v; Tymże obyczáiem ſtroná odporna álbo iey Prokurator Opráwy ſobie vczyni/ áby go też to wſzytko doſzło/ co ſtronę powodną GroicPorz v v; Prokurator ſtrony która ma oddáć przyſyęgę thák rzecze. GroicPorz z2, c3v, v [3 r.], v2, z2v; Mącz 32b; gdy mu przećiwney ſtrony prokurator rzekł/ co ty oto ſzcżekaſz. Odpowiedział. [...] GórnDworz Q, Q8.

Zestawienie: »prokurator spraw« (1): vſtáwiamy [...] Prokuratorá ſpraw [procuratorem causarum JanStat 884]/ Miſtrzá Fábianá Hánká Dekrétów Doktorá Kánoniká więtſzégo y Szkoláſtiká Świętégo Krzyżá we Wrodzcłáwiu SarnStat 1104.
Szeregi: »jurysta ni prokurator« (1): Nie naydzieſz tám [u Węgrów] Iuriſty ni Prokuratorá/ Dziſia muśiſz zápłáćić coś obiecał wcżorá. RejZwierc 242.

»mowca a prokurator« (1): áby v páná yákyego ſlużył dobry yáki mowcá á Prokurator/ ktoryby od rády pánu był/ tudzyeſz od ſpraw wſſelákich GliczKsiąż N4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»prokurator, (i) obrońca« [szyk 1:1] (2): wſzythki rzeczy chowáć chcę/ ktore ná dobrego/ wiernego Prokuratorá y obrońcę przynależą. GroicPorz e4; Calep 347b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»orator albo prokurator« (1): Ab oratoribus solitudo in foro, hoc est, quantum ad oratores attinet, Co ſie Oratorów/ álbo/ Prokuratorów doticze/ pokoy yeſt ná ſądziech/ álbo/ przed práwem. Mącz 16b.

»prokurator abo pomocnik« (2): Ale obácz nędzniku iáki to ieſt Bog/ [...] że ieſzcze ty ledwe pomyſliſz/ ocż go prośić maſz/ á on iuż dawno wie/ widzi/ y rozumie wſzytki myſli y wſizytko ſerce twoie/ cżego zyemſki krol/ ledwe áż mu prokurator ábo pomocnik iáki rozwiedzie/ zrozumieć nie może. RejPos 133, 132v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»prawca albo prokurator« (1): A tákże y prawcá iáki álbo prokurator gdy vſłyſzy áno thákie ludzi ludzie poććiwi w rozmowach ſwych gánią/ ſzcżekácżmi/ wykręthniki ie zową RejZwierc 91.

»prokurator abo przepowiedacz« (1): áby w ſędźiéch náſzégo króleſtwá káżdy człowiek któregokolwiek ſtanu y záwołánia mógł/ y ma mieć ſwégo Prokuratorá ábo przepowiedácza [Advocatum, Procuratorem vel Prolocutorem JanStat 581]. SarnStat 569.

»prokurator, (a(l)bo, a) rzecznik« [szyk 5:4] (9): Więc áby yedno yego Akcia byłá ná rowni álbo ná wirzchu/ wybyera ſobye rzecżniki á Prokuratori GliczKsiąż N3v, N4, N4v [3 r.]; Procuratorius, [...] To co ku opátrzeniu áalbo prokuratorowi á Rzecznikowi należy Mącz 73c, 42d, 437a, 467d. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»prokurator a (i) sędzia; prokurator z sędzią« (2;1): RejZwierc B3v, 235; Drugi ſię da pozywáć w nádźieię wykręow/ Abo Prokuratorow/ y ſędźiow nátrętow/ Co ſądzą/ y rzecż mowią: ábo mydlą ocży KlonWor 73. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»strona albo (a) prokurator« (5): Diar 93; GroicPorz c3v, v v; Sequester, Yednacz który bierze miedzy ſtronámi yednánie/ też ten ktory wyrozumiawſzy dobrze rzecz ſądowną powodney ftroney/ bierze yą ná ſię á przed prokuratorem przedkłáda y náucza yáko yą ſpráwowáć á czego ſie dzierżeć ma. Handlownik miedzy ſtroną á miedzy prokuratorem może być zwan. Mącz 384c, 32b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen (15): Sámá Rzeczpoſpolita iuż ſię ledwo czuie O ſwą krżywdę nie mowi/ to wſzytkim rzecz iáwna [...]. Trzebáby iey iákiego wżdy Prokuratorá/ I tegoby poruczyć Bogu Rewizorá. Prot Dv.
a) Na sądzie bożym (11): Kupiec niechcze Procuratora tak ſię ſam na Láſke puſcza RejKup z8; biegamy á tułamy ſie po ſwiatu/ ſzukáiąc pomocnikow/ ſzukáiąc prokuratorow/ y ná niebie y ná ziemi. RejPos 132v, 133 [2 r.], 134, 144v [2 r.].
Zwroty: »dać z prawa prokuratory« (1): Mnich przjmuye Decret a poćał Druga ſprawe aby yem dano ſprawá prokuratory. RejKup z7.

»prokuratora mieć« (1): Cżart ſyę snich ſmieje/ jż Prokuratorow niemają RejKup Aav.

Szereg: »prokurator ani opiekun« [szyk 1:1] (2): Vmarłych fwiętych ſobie za opiekuny/ ani za prokvratory nie obieram/ iedno ſamego pana Chriſtuſa SeklWyzn e4; SeklKat E3.
b) Diabeł oskarżyciel (1):
[Wyrażenie: »prokurator czarny«: Zaſpałeś nieboże do tey Audiencyey/ iuż tam dawno oſądzono. A też twoy Procurator cżarny tam mieyſcá niema. ŚmiglŁup A3v.]
Szereg: »prokurator a oskarżacz« (1): gdy pocieſzyſz onego ſrogiego prokuratorá á oſkarżácżá narodu ludzkiego/ iż on iuż ſobie triumfowáć będzye/ máiącz ná cię gotową kauzę á gotową żáłobnicę RejPos [249].
c) Kłamca (2): Owo po drugiey ręce iechał Simulator/ Wierz mi że też y owo śilny Prokurator. RejWiz 74; RejZwierc 143.
2. Pośrednik handlowy (2): A prokurator ieſt porucżnik náſz ábo ſzáfarz ktorego dźiś fáktorem zową. KlonFlis H3 marg, H3.
3. [Pełnomocnik Kościoła do spraw palestyńskich:
Wyrażenie: »prokurator Ziemie Świętej«: Potem udałem się do prokuratora Ziemie Świętej, który jest zawsze w klasztorze Św. Franciszka alla Vigna RadzPodróż 11.]
4. [Intendent w radzie przybocznej biskupa:
Wyrażenie: »prokurator w kapitule«: tedy chciejcie u kogo wziąć sta kop na nas i chciejcie to sto kop oddać prokuratorom w kapitule. ListyPol 1542/250.]

Synonimy: 1. adwokat, obrońca, patron, prokurujący, rzecznik; 2. faktor, porucznik, szafarz; 3. namiestnik.

Cf PROKURAT

EB