[zaloguj się]
[pdf]

PROSTOŚĆ (60) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N prostość
G prostości
D prostości prostości(a)m
A prostość
I prostością
L prostości
V prostości

sg N prostość (5). ◊ G prostości (16). ◊ D prostości (2). ◊ A prostość (5). ◊ I prostością (2). ◊ L prostości (27). ◊ V prostości (1). ◊ pl D prostości(a)m (2).

Sł stp, Cn notuje (też s.v. prost), Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Ułożenie, pozycja w linii prostej; rectitudo Cn (2): Ale ſznur bez proſtośći nie może być modłą/ Iedno proſtym powroſkiem ábo nićią podłą KlonWor 66, 66.
2. Szczerość, prawość, uczciwość; simplicitas HistAl, Vulg, Cn; rectitudo PolAnt; bonitas morum Cn (26): A iáko dziećińſtwo kocha ſie w proſtoſći/ záſię gdy będzie ktho młodzieńcem/ kocha ſie w ſmiáłoſći y w roſpuſtnoſći HistAl K3v; WujNT 2.Cor 9/11.

prostość czyja [w tym: pron poss (4), G sb (1)] (5): O iákożbyſmy my byli ludźmi ſzcżęſliwemi/ gdyby on rząd Páſtherſki nie był odmieniony/ ále ſtárożytna oná ſług koſcielnych proſtość/ wierność/ vkłádność y pilność/ zoſtáłá nienáruſzona. RejPosRozpr c3v. Cf Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (2): Ale zá poſtępkiem cżáſu wſzytki ſpráwy ſzcżyrośći/ vkłádnośći y proſtośći ſtárádawney zniſzcżáły RejPosRozpr c3v, c3v.

Szereg: »prostość a (i) niewinność« (2): Wſzytkie do Polſki przyſzły tu wykręty/ Gdy ſię v Gdańſká ziáwiły okręty/ Proſtość oycżyſta y niewinność oná/ Ieſt przewierzgniona. KlonFlis C4. Cf Wyrażenia przyimkowe.
Wyrażenia przyimkowe: »w prostości« = in simplicitate Vulg; in rectitudine PolAnt (17): A máiąc rożne dáry/ wedle łáſki ktora nam ieſt dána: [...] bądź kto vczy w náuce/ kto nápomina w nápominániu/ kto vżycza w proſtośći WujNT Rom 12/8.

~ w prostości czyjej [= sw(oj)ej] (4): Abowiem ia w proſtoſći ſwey trwam oczekawáiąc podánia miłoſierney ręki twoiey RejPs 62v; Lepſſy ubogi kthory chodzi w proſtośći ſwoiey/ niżli bogáty na drogach złych. Leop Prov 28/6; OrzRozm D2; RejPos 289.

w prostości czyjej [= względem kogo] (2): CzechEp 208; Abowiem táć ieſt pochwałá náſzá [...]; iż w proſtośći y ſzczerośći Bożey [in simplicitate cordis et sinceritate Dei]/ á nie w mądrośći ćieleſney/ ále w łáſce Bożey obcowáliſmy ná tym świećie WujNT 2.Cor 1/12.

W przeciwstawieniu: »w prostości ... w mądrości« (2): A iáko też Páweł ś. dokłáda/ cżynili to w proſtośći y ſzcżyrośći Bożey/ á nie w mądrośći ćieleſney. CzechEp 208; WujNT 2.Cor 1/12.

Wyrażenie: »w prostości ducha« (2): Bo on [Kościół święty] iedno tego chce/ áby káżdy w proſtośći duchá chwalił Páná Bogá. LubPs A5v; NiemObr 26.
Szeregi: »w prostości a w niewinności« (1): á iż onę mądrość ich [mędrków] miał [Pan] hoynie roźlać przez Duchá ſwego s. miedzy málucżkie á miedzy proſtaki/ ktorzy w proſtośći á w niewinnośći ſercá ſwego/ vwierzyli mocnie ſwiętym obietnicam iego RejPos 235v.

»w pokorze i (a) w prostości« (2): Wiárá nie ma być zmyſłom áni rozumowi poddána: ále oná ma roſkázowáć/ á my iey być poſłuſzni w pokorze á w proſtośći. WujNT 525, 161 marg.

»w prostości i (a) (w) szczyrości« = in simplicitate et sinceritate Vulg (3): tylko on [Pan] w proſtośći á w ſzcżyrośći ſerce poſtánowione cżłowieká wiernego á cnotliwego/ á ktory wiernie á niewykrętnie ſtoi przy ſwiętych ſłowiech iego/ to on bogátym zowie RejAp 42v; CzechEp 208; WujNT 2.Cor 1/12.

Cf W przen. ~

»w prostości« = w funkcji przydawki: szczery (1): Abowiem ty kiedy bacżyſz/ prawe ſercze w proſtoſći Nie zawarłes hoyney ręki/ każdemu ſwey miłoſći RejJóz C4.

W przen (8): Nogá moiá ſtánęłá w proſtoſći/ á przetoż w zborzech będę błogoſławił Páná. BibRadz Ps 26[25]/12.
Wyrażenia: »prostość serca« (1): Gdyż on [Pan] w proſtośći ſerczá vpáthruie/ y myſli/ y ſpráwy káżdego. RejZwierc 195v.

»w prostości serca; z serdecznej prostości« = serdecznie; cum (a. in) simplicitate cordis Vulg (5;1): A tedy będę wyznawał s ſerdecżney proſtośći/ Ześ ty mnye obyáwił ſądy twych ſpráwyedliwośći LubPs aa4v; Iuż ſpráwyedliwi imyę thwe wyznáyą/ Kthorzy w proſtośći ſerc ſwoich myeſſkáyą LubPs ee2v; Leop Act 2/46; RejPos 235v; Spráwiedliwy cżłowiek ktory chodźi w proſtośći ſercá ſwego KołakSzczęśl B4; WujNT Eph 6/5.

3. Względnie niski poziom umysłowy, wynikły z braku wykształcenia lub z cech osobistych [w tym: czyja (15): G sb i pron (9), pron poss (6)] (19): RejKupSekl a3v; BibRadz I 4b marg; o święta proſtośći Oycow náſzych miłych/ iáko wielkie ſkárby madrośći ſye zámykáią w tobie OrzRozm Ev, D2v, Iv, I2; wiedli j námawiáli [przyjaciele] mię do tego ábych ié [książki] miedzy ludźie wydał/ z czego gdym ſye źdźiérał/ wymawiáiąc ſye proſtośćią ſwoią/ y tém/ że nie będąc w żadnéy náuce ćwiczóny/ nie ieſtem do tego ſpoſobny [...]/ tém mi dokuczáli Strum A3v.

[W przeciwstawieniu: »prostość ... umiejętność«: a lepſza też ieſt niſka, ſpokoyna proſtośc; niżli nadęta niepokoyna vmieiętność. HerbOdpow [F]4.]

Szeregi: »prostość i głupstwo« (1): Pytałby kto cżemu ſie teraz národziło ludzi ſproſnych/ złych/ á zuchwáłych zábiyakow/ odpowyedzyeć to záprawdę musim/ że też proſtosći y głupſtwá nyemáło/ y owſſem doſić nároſlo. GliczKsiąż I3.

»prostość i niedochcipność« (1): Zeċ to dla tego czinie Folguyącz proſtoſciam y niedochcipnoſciam waſſjm/ aby naſproſtnieyſſy Cżłowiek mogł wyrozumieċz wolą Bożą RejKupSekl a3.

»prostość a nikczemność« (1): Gdzye nye odſyła tu do rzemyęsnikow/ dla proſtosći á nikcżemnosći ich/ ále do tych ktorzy náuki wſobye máyą GliczKsiąż G8v.

Wyrażenie przyimkowe: »w prostości« (1): W tey tedy wielebney proſtośći przodkowie náſzy y Krześćijánmi zoſtáli/ y Korony Krolewſkiey doſtáli OrzRozm D2v; [lepiey mnie ieſt wproſtoſzćy moiey zwikłey nábożnie bogu ſluzić/ niſzly dopiero wnić náwiſokoſzć doſkonáloſzći/ á być ná vmyſzle rozerwana JanKoszŻyw H3v, H3v].
W przen (1):
Wyrażenie: »z prostości serca« (1): Rzekł k niemu [Abimelechowi] Pan/ ia wiem żeś to vcżynił s proſtośći ſercá twoiego BielKron 12v.
a. Naiwność, łatwowierność (1): BierEz L3v; Wſſyſcy widząc proſtość mą mną ſie pośmyewáli LubPs Fv.
Wyrażenia przyimkowe: »z prostości« (2): Co gdy ludzie prośći ſłyſzą/ mowią z proſtośći ſwey/ wierę práwi dobrzy vcży then kſiądz. SarnUzn H4. Cf W przen.

»w prostości« (2): Pátrzy [złościwy] ocżymá ſwymi cżłeká vbogyego/ Iákoby go pochłanął tu w proſtośći yego LubPs C2v; RejAp 2v.

W przen (2):
Wyrażenie: »z prostości serca« (2): CzechRozm 223v; choćiaż drudzy z proſtośći ſercá/ nie cżuiąc ſię/ Antychryſtowi drogę w wielu rzecżách ſłáli CzechEp 36.
4. Jasność, zrozumiałość, niekunsztowność tekstów; o Piśmie Św.: przekazywanie prawd podstawowych; simplicitas HistAl, Cn (9): Piſzę s proſtá/ proſtośći prawdá potrzebuie StryjWjaz A3.

prostość czego (6): Bierz rádę od przypowieśći/ Nie potępiay ich proſtośći. BierEz H2; WujJudConf 85v; CzechEp 68; NiemObr 132; bo ći [prokuratorzy] ſubtelnie/ á ku ſwey rżeczy práwá wykładáć vmieią/ áby proſtość práwá/ chytrośćią wynicowáli. GórnRozm Fv; WujNT ktv.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »prostością« = prosto (1): náuki wimownoſći ſie nie vcżemy/ ále proſtoſcią [simplicitate] kthorey vżywamy kthora nas kłámáć nie dopuſzcza wſzytko powiádamy HistAl I7.

Wyrażenie: »szczyra prostość« (1): Aleć ták muśi być/ gdy kto puśćiwſzy ſzcżyrą proſtość iáſnego textu/ á głośno brzmiącego ſłowá Bożego mowę/ woli ſię zá wiſze omylne filozowſkie/ ná ſwe złe chwytáć. CzechEp 68.
Szereg: »prawda a prostość« (1): Lecż my ná prawdźie á proſtośći ſłowá Bożego przeſtawáiąc powiedamy/ iż [...] WujJudConf 85v.
Wyrażenie przyimkowe: »w prostości« (1): Witołd rzekł iż ia wolę kto mowi po proſtu/ A w proſtośći nie chybia ſwiętey prawdy moſtu StryjKron 567.
5. Ubóstwo, skromny tryb życia [czyja] (1): á ieſliże ſnámi chceſz wáłcżyć/ proſtoſći [simplicitatem] náſzey żadnym obycżáiem nie opuſćimy. HistAl I.
6. Wyrażenie przyimkowe: »w serdecznej prostości« = prawdopodobnie: bardzo (1): Poniżonem yeſt moy Pánye w ſerdecżney proſtośći LubPs bb4.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Simplicitas. Eynfeltickeyt. Proſtoſc. Mymer1 34; Rectitudo, Proſtość. Mącz 348d.

Synonimy cf PROSTOTA.

Cf NIEPROSTOŚĆ, PROSTOTA

ALKa