[zaloguj się]
[pdf]

PRZECHYRA (28) sb m i f

m (27), f (1) [znacz. b.].

przechyra (24), przechera (4); przechera RejWiz, WujJud; przechyra : przechera Mącz (3:1), KlonWor (1:1).

-chy- (23), -chi- (1).

Oba e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N przechyra
G przechyry przechyr(o)w
D Przechyrze
A przechyrę przechyry
I przechyrą
L Przechyrze
V przechyro przechyrowie

sg N przechyra (14). ◊ G przechyry (1). ◊ D Przechyrze (2). ◊ A przechyrę (3). ◊ I przechyrą (5). ◊ L Przechyrze (1). ◊ [V przechyro. ◊ pl G przechyr(o)w. ◊ V przechyrowie.] ◊ A przechyry (2).

Sł stp brak, Cn: przechera, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Człowiek przebiegły, podstępny, oszust(ka) (28):
a. O mężczyźnie; nasutus Mącz, Cn; dicax, vitili(ti)gator Mącz (27): Ciniflo, Który yglicę/ którą włoſy tráfią/ zágrzewa/ Pochlepcá Przecherá. Mącz 53d; Dicax, Náſmiewcá/ Przechyrá. Mącz 86d; [Panna V. do Szymka:] Odpuść mi śilnyś przechirá/ A ia z tákim nie mam mirá. KochSob 62; PaxLiz A4; Naydźieſz przy młodych dworách gálánty/ przechyry KlonWor 55; [Ej, panowie przechyrowie, Daycie pokój białej głowie. DramStp I 618; Toć też twoiá przechyro/ z ludźi ſtroić żárty ŁaszczPogrom 14v; Przecherá/ Ardelio, adulator, parasitus, scurra, cavillator, impostor, ciniflo, vitilitigator. Volck Ttt3].

W połączeniach szeregowych (6): Ręka z palczami krotſza niż ciało potrzebuie będzieli nieiako miąſſza, vkazuie dowcipnego ale przechyrę potwarcę y nicwiernego [!] GlabGad P2, P5, P7v; Vitiligator, Przechyrá/ hanbiarz álbo haniebnik/ omowcá/ ſzácownik. Mącz 499d, 242a; WujJud 262; [A v przećiwników [krześcijanin] bacży wielkość ludzi/ wielkość bogactwá/ y [...] potężnego ludu/ y między nimi mądrych/ vcżonych/ chytrych/ biegłych/ przechyrow/ zophiſtow/ huffy niezlicżone GilPos 181 (Linde)].

Wyrażenia: »chytry przechera« (2): Izbá źimna drew nie máſz/ ſłukłá ſie ſiekierá/ Wierę nam ſnadź zgłupyeie on chytry przecherá. RejWiz 92; RejZwierz 136.

»obłudny przechera« (1): Nie ſzydź z ludźi/ nie mrugay powieką nieſzcżerą/ Nie bądz łżywym oſzuſtem/ obłudnym przecherą. KlonWor 41.

»przechyra sztuczny« (1): [żebrak] Cżyni ſię głuchym/ niemym/ ślepym/ y káducżnym: A on łotrem wierutnym/ y przechyrą ſztucżnym. KlonWor 50.

Szeregi: »łotr i przechyra« (1): KlonWor 50 cf »przechyra sztuczny«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»oszust, przechera« (1): KlonWor 41 cf »obłudny przechera«.

α. W funkcji n-pers (12): [na tym zamku jest dużo wspaniałych] Potym ijnych mnoſtwo/ iako Słowotwor/ Przechyra/ Swieboda/ Ządoſć/ ktore prożno wyliczaćz. Owá krotko mowiątz/ má pán Sżcżęſcie ſług doſićz ForCnR B, B3 [2 r.], B3v [2 r.], B4v, C [3 r.], Cv, C2v, C3v.
b. O kobiecie; przen (1):
Wyrażenie: »chytra przechyra« (1): A ſmierć maſz chytrą przechyrę/ Co ná cię oſtrzy ſiekierę. RejZwierc 232.

Synonimy: fałszerz, frant, kostyra, łgarz, matacz, metlarz, niepewca, omylacz, oszust, podchodziciel, sykofanta, szalbierz, zdrajca, zwodnik, zwodźca.

DDJ