[zaloguj się]
[pdf]

RYCHŁOŚĆ (5) sb f

o jasne.

Fleksja
sg
N rychłość
G rychłości
A rychłość
I rychłością
L rychłości

sg N rychłość (1). ◊ [G rychłości. ◊ A rychłość.] ◊ I rychłością (2). ◊ L rychłości (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

1. Szybkość ruchów i działań, pośpiech (1):
[Wyrażenie przyimkowe: »z(e) (wszytką) rychłością«: tedi any onego Lazarza zadzierzacziesmy nyemogli, ale porwawsi ssye, zewssidka rychlosczia skoczil od nass, y ona ziemya, ktora dzierzala czialo Lazarzowo ssmyerthelne, nateymyast wroczila ge zywe. SprChęd 146.
~ Szereg: »spieszno abo z rychłością«: Pan Iezuſz ydzye do Ieruzalem ſpyeſzno abo zrychloſzczyą yako wyerny ſprawcza zbawyenya naſzego RozmyślDomin 2.~]
a. Szybkość pokonywania przestrzeni (1): Bo Lew/ Miedźwiedź/ przechodzą inſze źwirzętá mocą á ſrogoſcią/ Párdus cżerſtwoſcią/ Tygrys rychłoſcią/ Linx wzrokiem/ Wieprz dziki ſłuchem/ á tak áż do inſzych źwirząt. RejZwierc 67v; [[cecha zmartwychwstałych ciał ludzi zbawionych:] Decimo gaudebunt de dotibus corporis que quatuor sunt, scilicet: claritas, agilitas, subtilitas et impassibilitas, que comprehenduntur in proprietatibus solis. (ſwyathloſcz vel czvdnoſcz/ rączoſcz vel rychloſcz/ przenyknoſcz mocznoſcz/ nÿepoczvÿnoſcz nyeczyrplivoſcz). Glosy I nr 55/1].
2. Szybki przebieg działania od początku czynności lub stanu do ich zakończenia (1): [Osadziwszy Cesarz zamek, ciągnęliśmy ku Jajcu, a posłał naprzod dla rychłości Machmetbaszę z dwadzieścia tysiąc koni, izaliby mogli Krola Tomasza gdzie zaścignąć na ktorem zamku PamJancz 112.]
Wyrażenia przyimkowe: [»na rychłości« = w sytuacji wymagającej pośpiechu: Może też tym prochem y z piwa ocet cżynić/ álbo y z proſtey wody ná rychłośći/ ácżkolwiek nie będźie ták dobry iáko z winá. Cresc 1571 362 (Linde).]

»w rychłości« = szybko (1):

~ Zwrot: »przeminąć w rychłości« (1): O Dáremne ſwieckie vćieſzenie/ iákoż ty przeminieſz w rychłośći/ Nád śmierć nie mamy nic pewnieyſzego ArtKanc S10v.~

3. Nagłość (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w rychłości« = nagle (1): Hned ſkoro to ſyn ku oyttzu zmowil/ ſtál ſie w rychloſci z nieba zwięk/ iakoto przychádzáiącégo ducha prędkoſci/ a napelnil wſſytek dóm gdzie ſiedzieli. OpecŻyw 175v.
4. [Nierozwaga, brak zastanowienia: strąnczenye, Skazenye, Rychloscz, prąntkoscz, Nyebacznoscz precipitacio ReuchlinBartBydg Bv.]
5. Predyspozycja do łatwego opanowywania pewnych umiejętności, zdobywania wiedzy, uczenia się; zdolności (1): [A gdy bil [Aleksander] wedwvnaszcze lyath/ navczan byl kvwalcze/ A vbaczywzi yego rychloscz [velocitatem] Phylp [!] szawszdi yego phalyl HistAl 1510 45.]

I w funkcji av: »rychłością« (1): BielŻyw 92 cf W połączeniu szeregowym; [HistAl 1510 45] cf »rychłość i dowcipność«.

W połączeniu szeregowym (1): Zadna rzecż niemoże być ſpołem y kwapiona y dobrze oſądzona, ani też maſz czo z tego aby czo mogło pilnoſcią chwałą á richłoſcią ku zacznoſci przyść. BielŻyw 92.

[Szeregi: »rychłość i dowcipność«: A gdzye kolwye [Aleksander] szyedzyal wszkolye thamo szawszdy sznymy walczyl wnavkach y wmowach/ A yego rychlosczya y dowczypnosczia otrzymal kxastwo [velocitate obtinens principatum] HistAl 1510 45.

»rychłość i rozum«: y rzekl yemv [Filip] zynv/ Alexander twoyą rychloszcz/ y roszvm thwego vmyſzlv [velocitatem tuam et ingenium tui animi]/ barszo mylvyą/ Alye szią nyegdy szaszmvczam/ ysze twoye wyobraszenye/ wydzymy szą nyerowne mye bycz HistAl 1510 45.]

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Velocitas, Prętkość/ rychłość/ skorość. Mącz 479b; [Volck Xxx2v].

Synonimy: prędkość, skorość; 1. bystrość, chutkość, chybkość, kwapliwość, pośpiech, pośpiecha, pośpieszność, rączość, wartkość, żartkość; 2. krotkość; 4. niebaczność, nieobaczność, nieopatrzność, nieostrożność, nieroztropność; 5. baczenie, bystrość, chutkość, dowcip, dowcipność, inteligencyja, porozumienie, rozum, smysł, umysł.

Cf NIERYCHŁOŚĆ

MP