»przełożeństwo(-a) dawać (a. podać, a. rozdawać); przełożeństwo dane« [w tym: nad kim, nad czym (3)] [szyk zmienny] (4;1): Gdy ſye ſkończył obyad/ Pyotrowi przełożeńſtwo nád owcámi okręgu ſwyátá podał. KromRozm III M8; OrzRozm O3v; BielKron 65; Przez te klucze/ rozumie ſię nawyżſza zwierzchność y przełożeńſtwo dáne Piotrowi nád wſzytkim kośćiołem WujNT 68; SkarKaz 607a.

»przełożeństwo dzierżeć, trzymać« = magistratum et officium obtinere JanStat (1:1): Aby przez poſlugę mnye niſkyego/ yáko záwżdy yeſt/ ſtolicá nabłogoſláwyeńſſego Pyotrá we wſſem koſcyele przełożeńſtwo/ ktore yey od páná bogá náznáczone yeſt/ trzymáłá. KromRozm III N8; SarnStat 1103.

»przełożeństwo mie(wa)ć, posiadać« [w tym: nad kim, nad czym (6), kogo (1), w czym (1)] = praeesse PolAnt [szyk zmienny] (13:1): KromRozm I Ev; Też wyrzekamy/ álbo vchwalamy iż ſwyęta ſtolicá ápoſtolſka/ á biſkup Rzymſki/ álbo papież przełożeńſtwo ma nád wſſyſtkim ſwyátem KromRozm III Qv, K3, L3, O7; Theż Niewiáſtá Sędźiem być niemoże: Abowiem niewiáſty od wſzelkich vrzędow Mieyſkich/ ſą odłączone/ przeto ná ſobie żadnego przełożeńſtwá mieć nie mogą/ áni żędáć GroicPorz b2v; Poſtánawiamy ſwięty Apoſtolſki Stolec/ y Rzymſkiego nawyſſſe^go Biſkupá/ po wſzyſtkim ſwiećie mieć przełożeńſtwo KrowObr 18; ácż żadne^go ápoſtołowie niemieli roſkazánia poſiádáć przełożeńſthwá w práwiech/ wſzákże dziſieyſzy kápłani/ mogą wźiąć práwo miecżowe BielKron 214v; RejPos 56; BudBib 1.Mach 14/47; SkarJedn 120, 174; SkarŻyw 601; Abowiem máiąc my też przełożeńſtwo nád ſługámi ſwymi/ obacżylibychmy to po ſłudze ktorym że ſię kuflem cżęſto báwi [nie moglibyśmy go przy sobie ścierpieć] WerGośc 261.

»przełożeństwo na sobie nosić« (2): WujJudConf 214v; A to iuż powiedźiałem y o tych oſobách/ ktore przełożeńſtwo ná ſobie noſzą [qui praesunt]/ y o tych ktorzi władnośći ich ſą poddáni. ModrzBaz 50.

»pod swoje przełożeństwo podbijać« (1): Y pocżął [patryjarcha Michał] Alexándryiſkiego y Antyoſkiego Pátryárchę ktorzy [...] Grekow w odſzcżepieńſtwie nie náſládowáli/ pod ſię y pod ſwoie práwo y przełożeńſtwo/ iako mowi Leo dziewiąty/ podbijáć. SkarJedn 243.

»przełożeństwo poruczyć, polecić; przełożeństwa zwierzyć się; przełożeństwo jest poruczone« [w tym: nad kim (3)] = ponere principes PolAnt [szyk zmienny] (1:1;1;1): BibRadz Gen 47/6; y ony też oycámi zową/ ktorym śie przełożeńſtwá/ ábo vrzędu/ álbo zwiezrchnośći [!] iákiey zwierzono/ y ktorzy poſpolitą rzecż ſpráwuią. KuczbKat 305; SkarJedn 63; Wſtáie/ práwi [Oecumenius]/ Piotr nie Iákub: iáko ten ktoremu zwierzchność y przełożeńſtwo nád vczniámi ieſt poruczone. WujNT 398.

»przełożeństwa pragnąć, domagać się, żądać, pragnienie, napieranie« [w tym: nad kim (3), w czym (1)] = principatum appetere Modrz [szyk zmienny] (5:2:2:1:1): KromRozm III M7; GroicPorz b2v; KrowObr 17v; Acżkolwiek káżde przełożeńſtwo ieſt od Páná/ ále tákie przełożeńſtwo/ s tákim ſzukánim á z gwałtownym nápierániem iego/ iuż ácż ieſt od Páná/ ále zá grzech ludu onego/ á ná ſkaránie y ná vpadek iego. RejPos 317; Kato młodſzy gdy go námawiáli przyiaćiele/ áby ſię domagał przełożeńſtwá [uti tribunatum peteret] z ſtrony poſpolſtwá/ powiedźiał/ że mu ſię to niegodźi pod tym cżáſem/ ktorego Rzecżpoſpolita tego niepotrzebuie. ModrzBaz 43v, 58; ná wtorym Zborze Biſkupi Cárogroccy podwyżſzáć ſię/ y nád innymi wſchodnymi Pátryárchy przełożenſtwá prágnąć pocżęli SkarJedn A8 [idem] 172, 245; Przełożeńſtwá nád onym ludem ták wielkim nigdy [Mojżesz] nieprágnął SkarŻyw 482, 482 marg.

»przełożeństwo przyjąć, wziąć« [szyk zmienny] (1:1): KromRozm III N5v; Wiedząc tedy Saul iż go ſzukano/ ſkrył ſie/ iákoby niechcąc przyiąć przełożeńſtwá tego. BielKron 64.

[»do [czyjego] przełożeństwa przystąpić« =poddać się czyjemuś panowaniu: Zátym też Brześćie Litewſkie [...] z posłuſzeńſtwá ſię Polſkiego wybiło/ y wſzytek on kray do Ruſkiego przełożeńſtwá z nowu przyſtąpił. StryjKron 228 (Linde).]

»na przełożeństwie siedzieć« = rządzić (1): Co Páweł święty [...] roſkázuie/ áby były cżynione vprzeyme modlitwy/ prośby żądánia/ dźiękowánia/ zá wſzyſtkie ludźie/ zá Krole/ y zá tych/ ktorzy ná Przełożeńſtwie ſiedzą ReszHoz 115.

»stawić na przełożeństwo; na przełożeństwie postanowiony« (1;1): Náucżą ſie też poſłuſznemi być vrzędowi y wſzytkim tym/ ktorzy ná iákim przełożeńſtwie poſtánowieni ſą. RejPosWstaw [41³]; SkarŻyw 227.

»na przełożeństwo wsadzać« (1): Synow [Mojżesz] ná przełożeńſtwo niewſadzał. SkarŻyw 482 marg.

»na przełożeństwo wstąpić« (1): Synow teſz ſwych y powinnych krwią ná żadne doſtoieńſtwá [Mojżesz] niewyſadzał/ áni o to prośił/ áby ktory ſyn po nim ná przełożeńſtwo wſtąpił. SkarŻyw 482.

»(wy)brać (a. wybierać), wziąć, wybran, wzięty na przełożeństwo« [szyk zmienny] (5:1:1:1): KAtyliná zwaycá Rzymſki [...] vmyſlił ſie tego mśćić nád Senatem/ iż go ná przełożeńſtwo iedno nie wybráli. BielKron 130v; rzućili ſie á gwałtem chćieli wzyąć Stániſławá ná przełożeńſthwo BielKron 416v, 190, 194v, 373, 415v; BielSpr 1v; Ná Przełożeńſtwo wzięty [Mojżesz] był gdy/ miał lat ośmdzieśiąt/ á wnim trwał lat cżterdzieśći. SkarŻyw 485.

»przełożeństwo Kościoła, kościelne, w Kościele, nad Kościołem« [szyk 13:2] (5:4:3:3): A o tym yáko dźyerżyſz/ gdźye biſkupi á kápłani [...] zá zaſlugą (nye záwżdy vtćiwą á pobożną) álbo zá kupnem/ álbo zá krwyą/ álbo też zá mocą á chytroſcyą yáką ku przełożeńſtwom koſcyelnym przychodzą? KromRozm III Lv; Tákże y to przełożeńſtwo á zwirzchnoſć koſcyołá powſſechnego nye dla oſoby Pyotrá S. pan dał/ ále dla rządu á ſpráwowánya koſcyołá ſwego KromRozm III N3v, F2v, Kv, N8, O7, Pv; kiedy Grzegorz pierwſzy był Papieżem/ iáko wielki ſwar był/ y roſtyrk około Papieſtwá/ álbo przełożeńſtwá w kośćiele Swiętym krześćijáńſkim/ miedzy Konſtántynopolſkim á Rzymſkim Biſkupem KrowObr 29, 19; Abowiem Biſkupſtwá y przełożeńſtwo Kośćielné Praca ieſt/ nie Páńſtwo BiałKat 38v; SkarJedn 162, 164; WujNT 68, 217, 390; [dla złego vżywania perſon niektorych porządku Przełożeńſtwa Koſcielnego ganić niemożemy. HerbOdpow Cc4].

»przełożeństwo pasterskie« (1): MOwić to/ iż tylo Piotrowi ſamemu ten przełożeńſtwá Páſterſkiego przywiley ſłużył a znim vmárł/ nic innego nie ieſt/ iedno iákoby rzekł/ iż z Piotrem S. porządek vmárł SkarJedn 78.

»przełożeństwo senatorskie« (1): [Bolesław Krzywousty był z więzienia] dzielnością proſtego żołnierzá wybáwiony/ ktorego potym hoynie wielkimi dáry/ y máiętnośćiámi/ y przełożeńſtwem Senatorſkim opátrzył y vprziuileiował StryjKron 220.

»stan przełożeństwa« (2): LubPs S5; któré [mężobójstwa] wſzelką ſpráwiedliwość y vczćiwość poſpolitą zárzućiwſzy/ rozmáitemi obyczáymi ná rozmáitych ſtanách przełożeńſtwá y ludźi częſtokroć przez kaźni/ [...] [uporni] poczynili. SarnStat 605.

»stolec przełożeństwa« (1): Piotr s. poſtánowiwſzy pirwey w Azyey kościoły ſwięte/ [...] przyſzedł do Rzymu/ bo tám bacżył mieyſce ſłuſzne ku záłożeniu ſtolcá przełożeńſtwá ſwiętego ku chwale Bożey BielKron 142.

»przełożeństwo świeckie, świata« [szyk 3:2] (3:2): áby przypátruiąc ſie ná potym wierni iego/ á miłoſnicy iego/ mniey ſie kocháli w thych zwirzchnoſciach á w tych przełożeńſtwiech ſwiátá tego RejPos 316, 313, 315v; [Chrystus swych uczniów] od tego odwodźił/ gdy ſie im też tego świetskiego przełożeńſtwá chćiáło. CzechRozm 250; WujNT 85.

»przełożeństwo święte« (1): BielKron 142 cf »stolec przełożeństwa«.

»urząd przełożeństwa« (1): káżdy vrząd á káżdy ſtan przełożeńſtwá/ ieſt z Bożego przeźrzenia wyſtáwiony LubPs S5.

»władza przełożeństwa« (3): Przy czym był Iároſlaw Gniéźnieńſki Arcybiſkup/ Bogurya rzeczony: który ná ten czás [...] zá władzą ſwégo przełożeńſtwá [autoritate Metropolitica ac Primatiali JanStat 227]/ wizytował Dioecezią Krákowſką. SarnStat 112 [idem (2)] 185, 211.

»zwirzchność przełożeństwa« (1): Otoż maſz Papieżá/ othoż maſz namiáſtká Páńſkiego/ othoż maſz zwirzchność przełożeńſtwá iego/ iákie pocżty zá nim/ y iáka kuchnia iego. RejPos 301.

»panowanie (a. państwo) albo (i) przełożeństwo« [szyk 3:1] (4): [Luter i luteranowie] páńſtwá álbo przełożeńſtwá zá nic nyemáyą/ śmieli/ krnąbrni/ nyewſtydzący ſye zacnoſci. KromRozm I D2v, D3; KrowObr 29v; ktore niewolſtwo y więźienie [w służbie Chrystusa] nie tylko nád każdą wolność ma być przekłádáne/ ále też nád wſzelkie pánowánia y przełożeńſtwá zacniey ma być poważone BibRadz *4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»przełożeństwo i pasterstwo« (1): [Chrystus Piotrowi św.] oſobne nád inne [...] przywileie dáie/ á zwłaſzczá przełożeńſtwo y páſterſtwo nád nimi. SkarKaz 607a.

»przełożeństwo albo prelatura« (1): tym ſye biſkupom v nas nye vbliża/ [...] iż fáry/ plebániye/ y inſſe przełożeńſtwá álbo prelátury koſcyelne wedle ſwyeckich podawyec woley idą KromRozm III Kv.

»przełożeństwo i prerogatywy« (1): przeto niwczym nie deroguiąc vrzędowi [...] we wſzem przełożeńſtwie y prerogátywách ten vrząd Koronny wcále zoſtáwuiąc/ [...] ten porządek y opátrzenié [...] ſtáwiemy. SarnStat 360.

»przewyższenie i przełożeństwo« (1): ty mnimaſz żeby wſzytcy mieli być gánieni/ ktorzi przewyżſzenia y przełożeńſtwá [excellentiam ac principatum] w iákieykolwiek rzecży prágną? ModrzBaz 58.

»przełożeństwo i przodkowanie (a. przodek)« [szyk 2:1] (3): Ale ten S. Rzymſki y ápoſtolſki koſcyoł nye od ápoſtołow/ ále od ſámego páná zbáwićyelá náſſego przodek álbo przełożeńſtwo wźyął KromRozm III N5v; O Przełożeńſtwie y przotkowániu Piotrá S. nád innemi Apoſtoły SkarJedn 83, 116.

»przełożeństwo i przywileje« (1): ſpráwá ma ſie odpráwowáć [...] nie deroguiąc nic przełożeńſtwu y przywileióm vrzędów Podſkárbich SarnStat 414.

»rząd a przełożeństwo« (1): gdy ná złe przidą rządy á przełożeńſtwá [cum impii sumpserint principatum] będzie łkáć lud. Leop Prov 29/2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»urząd, (i, a, abo) przełożeństwo« = magistratum et officium JanStat [szyk 9:2] (11): KromRozm I K2, Mv; RejPos 313; Tákże y inſze vrzędy y przełożeńſtwá w kośćiele/ dla rządu ſą potrzebne. WujJud 142v; Wiem to iż vrząd káżdy/ y wſzelkie przełożeńſtwo od Bogá ieſt CzechRozm 246, 249v; Obywátele niech dobrotliwość twoię Páńſką poznáią. [...] Przełożeńſtwy y vrzędámi [Praefecturis et magistratibus] ie ku cżći wydźwigay ModrzBaz 126v; SkarŻyw 501; SarnStat 297, 1103; SkarKazSej 696b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»władza i przełożeństwo« (1): nic nie vymuiąc władzéy y przełożeńſtwá Wielmożnému Stániſłáwowi Sobkowi z Suleiowá/ Káſztelanowi Sędomiérzkiému/ [...] ten porządek y opátrzenié [...] ſtáwiemy. SarnStat 360. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(ani, nie tylko) zwi(e)rzchność i (a, a(l)bo, ani, ale też i) przełożeństwo« = potestas, principatus PolAnt; dominatio, maiestas Vulg [szyk 18:8] (26): KromRozm III M7v, N3v, O7, P3v; BibRadz Rom 8/38; BielKron 9v; RejPos 56, 300v, 312, 315v, 316; Dobrze to v ſiebie vważyli ony ſtárzy Biſkupowie/ co Pan onym wádzącym ſie zwolennikom ſwoim o zwirzchność álbo przełożeńſtwo/ [...] powiedzyeć racżył RejPosRozpr c3; CzechRozm 61, 204, 236; CzechEp 244, 406; Ták też tymi ſłowy zákázuie pychy y wynioſłośći/ á nie przełożeńſtwá áni zwierzchnośći/ ktora muśi być w kośćiele z poſtánowienia iego. WujNT 85, 43, 68, 85, 232, 288 (9); [áni przełożeńſtwo áni żadna zwierzchność przymuśić áni ſrogość żadna/ áni ſpániáłość pánow/ miłośći odgroźić álbo przyſtráſzyć mogą MrowStadło D4v]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»przełożeństwo i zwierzchność« (1): NApominay ie/ áby przełożeńſtwam y zwierzchnośćiam poddánymi byli [principibus et potestatibus subditos esse] WujNT Tit 3/1.