Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEPATRYWAĆ

Następne hasło: PRZEPATRZAWACZ »

PRZEPATRZAĆ (9) vb impf

e jasne; -pa- (4) GliczKsiąż, BibRadz, Mącz, ReszList, -på- (3) LubPs (2), MycPrz; drugie a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	przepatrzać
praes
	sg	pl
1	przepatrzåm
2	przepatrzåsz
3		przepatrzają

praet
	sg
1	m	-em przepåtrzåł
3	m	przepatrzåł

fut
	sg
3	m	będzie przepatrzåł

conditionalis
	sg		pl
2	m		m pers	byście przepatrzali
3	m	by przepatrzåł	m pers

inf przepatrzać (2). ◊ praes 1 sg przepatrzåm (2). ◊ 2 sg przepatrzåsz (1). ◊ [3 pl przepatrzają.] ◊ praet 1 sg m -em przepåtrzåł (1). ◊ [3 sg m przepatrzåł.] ◊ fut 3 sg m będzie przepatrzåł (1). ◊ con 3 sg m by przepatrzåł (1). ◊ [2 pl m pers byście przepatrzali.] ◊ part praes act przepatrzając (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde także XVII w.

Znaczenia

1. [Patrzeć, obserwować, przyglądać się; szukać]
2. Ogarniać wzrokiem całość, przeglądać; poszukiwać (4)
- a. Szpiegować, wywiadować się (1)
3. Źle widzieć; przen: nie orientować się (1)
4. Udawać, że się nie widzi; odpuszczać (1)
5. Przeoczać, nie zauważać; przen o Bogu: nie obdarzać łaską (1)
6. Nie stosować się do czegoś, nie przykładać wagi, lekceważyć (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. [Patrzeć, obserwować, przyglądać się; szukać:

Ze zdaniem dopełnieniowym: LorichKosz 40 cf Szereg.

Szereg: »przepatrzać i strzec«: Przewrotnośćią tedy chytrą ſwą/ [pochlebcy] przepátrzáią y ná to ſtrzegą/ ku cżemu ſye więc przyrodzenie páńſkie ná więcey ſciąga LorichKosz 40.]

2. Ogarniać wzrokiem całość, przeglądać; poszukiwać (4):

przepatrzać czego (1): Ktory [Pan Bóg] áby ſam przepátrzał ſtánowiſká namiotom wáſzym [ad explorandum vobis locum]/ ſzedł w drogę przed wámi BibRadz Deut 1/33; [providens castrorum locum przepatrzayvc myeyſzca ſluſznego kedy by ſze woyſko polozicz myalo TomZbrudzBrul Num 10/33].

przepatrzać kogo, co (1): ReszList 164; [BarlBaz 56 (Linde s.v. przepatrzyć); Gedymin sam na koniu, przepatrzając sidła, Latał jak na Pegazu onym, co miał skrzydła. StryjPocząt 230].

przepatrzać gdzie (1): y to ich ieſt właſne munus, pilno po Rzymie przepátrzáć y obacżáć ſláchetne wdowy/ y inne wſtydliwe á vcżćiwe ludźie/ á ich w niedoſtátku rátowáć ReszList 164.

[Ze zdaniem dopełnieniowym: LorichKosz 28v (Linde s.v. przepatrzyć) cf »przepatrzać a prześpiegować«.]

Zwrot: »[z pilnością], pilno przepatrzać« (2): Ruspor, Antiquis in usu fuit proscrutari, seu diligenter inquirere – Pylno przepatrżam. Calep 933b; ReszList 164; [BarlBaz 56 (Linde s.v. przepatrzyć)].

[Szeregi: »przepatrzać i oględować«: á przeieżdżáiąc ſię y tám y ſám/ z pilnośćią przepátrzał y oględował wſzytki mieścá/ [...] ná ktorychby ſię vtáić mogł BarlBaz 56 (Linde s.v. przepatrzyć).

»przepatrzać a prześpiegować«: [przed wejściem do żony Aleksander sługę posyłał] ktory po wſſyćkich tám kąćiech y ſkrzyniách v białych głow przepatrzał/ á prześpiegował by [= czy] żelázá iákiego pod ſſátą niemiáłá. LorichKosz 28v (Linde s.v. przepatrzyć).]

a. Szpiegować, wywiadować się (1):

[przepatrzać co: thedy rzekł [Józef] kniem [braciom]/ Muſićie wy być ſzpiegowie/ á dla tegośćie przyſzli ábyśćie przepátrzáli [ad videndum] mieyſcá niebárzo mocne w tey kráinie. BibRadz Gen 42/9 (Linde s.v. przepatrzyć).]

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): On to bacżąc obiezdził około miaſta, przepatrzaiąc kędibi namgleyſze było abigo tim richley dobył MiechGlab 56.

3. Źle widzieć; przen: nie orientować się [w czym] (1):

W porównaniu (1): Gdy [człowiek kształcony w domu] będzye myał ſwe náuki álbo rozum okázáć/ nie inácżey by ocży ná ſlońcu/ thák on wnich bedzye przepátrzał. GliczKsiąż K7.

4. Udawać, że się nie widzi; odpuszczać [kogo, co] (1): [Dissimulas {przepatrzaſz [...]} peccata hominum propter penitentiam. Glosy II nr 49/52.]

Szereg: »przepatrzać, nie słuchać« (1): A ieſlić ten ktory był z Genálogiey Krolewſkiey muſiáł kák [!] coniventibus oculis et obturatis auribus, iednego przepatrzáć drugiego nie ſłucháć/ co ſie dźiá[ł]o pod rámieniem iego/ ſtrzelánia/ mordy/ zábiiánia MycPrz II A3.

5. Przeoczać, nie zauważać; przen o Bogu: nie obdarzać łaską [kogo] (1): Przedſię tu nye przepatrzaſz nędznego cżłowyeká. Choć yeſt yáko robacżek przed twą oblicżnoſcyą/ A wżdyś go ty obdárzył ták wyelką zacnoſcyą. LubPs C.

6. Nie stosować się do czegoś, nie przykładać wagi, lekceważyć [czego (z przeczeniem) w czym] (1): Rácżże mye ſam s tych fráſunkow wyrwáć ſługę ſwe^go Gdyżem ni w cżym nye przepatrzał zakonu twoyego LubPs bb6v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Specto, Pátrzę/ Przepátrzam/ Przeglądam. Mącz 404d.

Synonimy: 1. baczyć, ględać, obaczać, przyględać; 2.a. badać, dochodzić, pytać się, szpiegować, wględować, wybadywać, wypatrować, wywiedować się; 4. odpuszczać, przebaczać.

Formacje współrdzenne cf PATRZYĆ.

LWil