[zaloguj się]
[pdf]

RYTM (17) sb m

Fleksja
sg pl
N rytmy
G rytm(o)w
D rytmowi
A rytm rytmy
I rytm(e)m rytmami, rytmy

sg D rytmowi (1). ◊ [A rytm.] ◊ I rytm(e)m (6). ◊ pl N rytmy (3). ◊ G rytm(o)w (1). ◊ A rytmy (3). ◊ I rytmami (2) Mącz, SkarŻyw, rytmy (1) CzahTr.

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

Utwór poetycki, wiersz; mowa wiązana [rhythmus – wiersz, rym Calep; rym, wiersz rymowny, składna mowa – rhythmus Cn] (17): LubPs A5v; Tedy ták [św. Tomasz] wyznał: [...] wierzę y zápewne [lege: za pewne] trzymam/ á wiem iſz to ieſt práwy Bog y cżłowiek/ Syn Oycowſki y Syn dziewice Máryey. A to wyznawaiąc z łoſzká ſię znieść kazał/ y ná ziemi ſię porzućiwſzy/ ony ſwoie rytmy w práwym wyznániu z płácżem mowił/ [...] Kłániam ſię tobie prawdo zátáiona SkarŻyw 203; GrochKal 26; Tylko was vniżenie o to ia tu proſzę/ Niechay od was z tymi rythmy gáńby nie odnoſzę. CzahTr F2v; Byſmy Máronowemi thowárzyſzmi byli. Bysmy wodę z Párnáſkich gor ćiekącą pili. Wſzytkę byſmy ná to ſwą śielę [lege: siełę] wyſádźili/ Abyſmy rádość náſzę cnym rytmem świadcżyli. SkorWinsz A3v; Niech Maro woyny piſze y ſpráwy Troiáńſkie/ Niech ſwym rytmem prowádźi y bitwy Szpártáńſkie. SapEpit A3, ktv, B3; Tym czáſem miáſto cory proſte rytmy moie Poſyłam ći/ nie wątpię/ że im łáſkę ſwoię Okażeſz/ zacna Páni ZbylPrzyg ktv; [Płácz twój serdeczny, zacny Wojewodá, [...] i ta nagła szkodá, którąć przyniosłá śmierć twéj wdzięcznéj żony, Kazáłá mi wziąć, na rytm ten kwápiony, W rękę mą smutną pióro żałobliwé ZbylLamenty 54; Tedy z tym podłym dárem ważyłem ſie ſtáwić/ Przed twą zacną oſobę: rytmem ćię zábáwić. ZbylPRozm A3, A3].

W połączeniu z nazwą języka [rytm + przymiotnik (2), przymiotnik + rytm (1)] (3): Nákoniec przyiaćioły ſwe w Bogu/ ktorzy iedno ieſzcże byli żywi/ káżdego miánowićie wſpomináiąc/ Pánu Bogu ie zálecáłá/ á wſzytko Láćińſkimi rytmámi. SkarŻyw 583; Mikołáiá Sępá Rytmy Polſkie. SzarzRyt Av żp, kt.

W charakterystycznych połączeniach: rytm cny, dworny, piękny, prosty, uczony, zwyczajny, żołnierski (2).

Zwroty: »rytmem chwalić, wysławiać« [szyk zmienny] (1:1): Páná w niebie z nabożnym Dawidem zgodliwie/ Rytmem pięknym wyſłáwiaſz/ to cżyniſz chętliwie. SapEpit A4; SzarzRyt B.

»rytmem (a. rytmami) napisać, napisany (a. spisany); [rytmy (A pl) pisać]« (1:2): Conclusa oratio, pro numerosa, Rimowna mowá/ álbo Rytmámi ſpiſána rzecz. Mącz 56c; Wizerunk świátá dźiśieyſzego nowo żołnierſkim rythmem nápiſány. CzahTr C4, D3; [Wy co Pegáſkich źrzodeł ſmácżnych koſztuiećie/ A rythmy wdźięcżnym piorem vcżone piſzećie/ Podayćie to ſwym wierſzem wiekowi przyſzłemu/ Iáko mężni PIGLOWSCY Marſowi bitnemu Hołdowali ZbylDroga B2].

[»przeczyść rytm«: Kto mię tu kolwiek miia/ wśćiągni kroku ſwego/ A z ćierpliwośćią przeczći Ten Rytm Grobu mego. CzahRzeczy N3.

»stawić rytmy«: Ieſlim k woli ktoremu zacnemu miał ſtáwić Domowi moie Rythmy/ y on iemi wſławić [...] máteriey prágnąłbym wdzięcznieyſzey Sobie/ do opiſánia godnego ſnádnieyſzey. JurPogrzeb A3.]

[Wyrażenia: »rytm grobu« = epitafium: CzahRzeczy N3 cf »przeczyść rytm«.

»rytm ośmiorzeczny [= ośmiozgoskowy]«: Rozmowy Polſkie/ Láćińſkim ięzykiem przepłátáne/ Rytmy oſmiorzecznemi ſlożone. KorczRozm kt.

»wiejskie [= o tematyce wiejskiej] rytmy«: Lecz iż się trudno ma zdobyć ubogi Rolnik Książęciu na klejnot bogaty, To co ma, daje-ć, wiejskie rytmy ZbylWieś 9.

»sposobem rytmow, rytmy złożony« = napisany wierszem: Rozmowa wtora/ tymże ſpoſobem Rytmow złożoná iáko y pierwſſa/ y przez tegoż ſkłádáczá KorczRozm E2v, kt.]

Szereg: »rytmy abo wiersze« (1): Mikołáiá Sępá Szárzyńſkiego/ Rytmy ábo Wierſze Polſkie. SzarzRyt kt.

Synonimy: rym, wiersz.

LW