Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZEŚLĄGWA]

Następne hasło: PRZEŚMIARDŁY »

PRZEŚLICZNY (20) ai

e jasne.

Fleksja

sg
m	N	prześliczny	f	N	prześlicznå	n	N	prześliczn(e)
	G			G	prześliczn(e)j		G	prześlicznégo, -égo, -(e)go
	A			A	prześliczną		A
	I			I	prześliczną		I
	V			V	prześlicznå		V

pl
N	m pers	prześliczni
V	subst	prześliczn(e)

sg m N prześliczny (2). ◊ f N prześlicznå (3). ◊ G prześliczn(e)j (1). ◊ A prześliczną (4). ◊ I prześliczną (3). ◊ V prześlicznå (2). ◊ n N prześliczn(e) (1). ◊ G prześlicznégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ pl N m pers prześliczni (1). ◊ V subst prześliczn(e) (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

Intens. od „śliczny”: ‘posiadający cechy budzące zachwyt’ (20)
- a. O osobach i częściach ich ciała (13)
  - α. Dzielny (1)

Intens. od „śliczny”: ‘posiadający cechy budzące zachwyt’ (20): Troia trupem leży/ [...] A co było ozdobą miáſtá prześlicznégo/ To pobudza ku płáczu y nie żáłoſnégo. GórnTroas 8; Wſtydzęć ſię záprawdę/ o Pánie moy/ podnieść oblicża mego/ w wyſokość prześlicżnego niebá twego. LatHar 145; Hymn Wielkonocny Kośćielny. Aurora lucis. ZOrzá prześlicżna wynika/ Niebo z weſela wykrzyka LatHar 361, 509, 746.

W porównaniach (2): Błogoſław duſzo moiá Pánu/ [...] ktory dogadza w dobrych rzecżách woley twoiey: y rozlicżnym miłośierdźiem zdobi ćię/ iáko prześlicżną koroną. LatHar 571, 230.

a. O osobach i częściach ich ciała (13): [ludzie pogańscy] ſłyſząc o dziwnych ſpráwach Páná Iezuſowych/ y wſkrzeſzeniu Lázárzá/ prágnęli widzieć oſobę iego prześlicżną/ iáko Proroká ták wielkiego y cudownego SkarŻyw 384, 459; Zyi ſzczęśliwie o dźiewico prześlicżna: á zá námi w przycżynie rácż być vſtáwicżna. LatHar 481; y ábyſmy ſobie zá wámi teſknili do miłey oycżyzny/ [...] do poglądánia [...] ná prześlicżną twarz Zbáwićielá náſzego/ Páná Iezuſá Chryſtuſá LatHar 605, 316.

Jako epitet określający Jezusa, Maryję i świętych (6): roſzmnozenye wſwey ſzlycznoſzczy bralo to przeſzlyczne drzewko ta myla panna ktoraſz to przeſz moyzeſſa yeſt uyfygurouana PatKaz II 56; ta blogoſlauyona panna uy fygurouana [!] zyeloney roſzdze ktora uyſzla ſkorzenya yeſſe yakoſch othym pyſſal yſayas rzekącz vynydzye roſczka ſkorzenya yeſſe a natey roſczcze uynyknye przeſzlyczny kwyat PatKaz II 57, 57; POzdrawiam was przeſlicżne kwiatki niebieſkie/ o wielebni rayſcy obywátele/ błogoſłáwiona Pánno Márya/ mátko Boża/ święći Anyołowie/ Pátryárchowie/ Prorocy/ Apoſtołowie/ Męczennicy/ Wyznawcy/ Pánny/ y wſzyścy/ w ktorymkolwiek ſtanie cżyſtość miłuiący. LatHar 48; odpuść Pánie/ rátuy Pánie/ zmiłuy ſię Pánie: [...] Oświeć mię/ prześliczna niebieſka świátłośći LatHar 219, 469.

Wyrażenie: »prześliczny nad ludzką urodę« (1): A Pan prześliczną żónę nád ludzką vrodę Ma/ ze wſzech nawdźięcznieyſzą GosłCast 15.

α. Dzielny (1): Y prześliczni mężowie twoi [Pulcherrimi quoque viri tui Vulg Is 3/25] mieczem/ y mocarze twoi ná woynie poginą y płákáć będą bramy twoie SkarKazSej 704b.

Synonim: przepiękny.