![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: RZECZON | Następne hasło: RZECZPOSPOLITA » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
RZECZONY (664) part praet pass pf
rzeczony (436), rzeczon (190), rzeczony a. rzeczon (38).
e jasne; w formach złożonych: -on- (91), -ón- (2); -on- : -ón- BiałKat (1:2); w formach niezłożonych: -on (11), -ón (4); -on OpecŻywList (2), KochProp; -ón GrzepGeom; -on : -ón OpecŻyw (5:1), Mącz (3:2); -on- (20), -ón- (6); -on- OpecŻyw (10), SarnStat (2); -ón- GrzepGeom (2), OrzQuin (2); -on- : -ón- MurzNT (4:1), Mącz (4:1).
| sg | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| m | N | rzeczony, rzeczon | f | N | rzeczona, rzeczonå, rzeczon(a) | n | N | rzeczono, rzeczoné |
| G | rzeczonégo | G | rzeczonéj, rzeczony | G | rzeczonégo | |||
| D | rzeczonému | D | rzeczon(e)j | D | rzeczon(e)mu | |||
| A | rzeczony, rzeczon(e)go | A | rzeczoną | A | rzeczoné | |||
| I | rzeczonym, rzeczon(e)m | I | rzeczoną | I | rzeczonym, rzeczonem | |||
| L | rzeczonym, rzeczon(e)m | L | rzeczonéj | L | rzeczonym, rzeczon(e)m | |||
| pl | ||
|---|---|---|
| N | m pers | rzecz(e)ni, rzeczoni |
| G | rzeczonych | |
| D | rzeczonym | |
| A | m pers | rzeczoné |
| subst | rzeczoné | |
| I | m | rzeczonymi |
| f | rzeczonémi | |
| n | rzeczonémi | |
| L | rzeczonych | |
| inne formy | ||
| pl N subst m i f - ; pl N subst n - | ||
sg m N rzeczony (152), rzeczon (89); ~ (attrib) -ony (109); ~ (praed) -on (89), -ony (43); -on OpecŻyw (6), OpecŻywList (2), PatKaz III (2), BielŻyw (2), WróbŻołt, SeklKat, HistAl (3), KrowObr, Leop, BibRadz (2), KochSat, GrzepGeom, HistRzym (8), RejPos (3), RejPosWiecz2, MWilkHist, ArtKanc, KochProp, WujNT (2); -ony GroicPorz, RejPosWstaw, SkarJedn, StryjKron, CzechEp, KochPhaen (2), KlonKr, KmitaSpit (2); -on : -ony FalZioł (11:5), BielKron (12:22), GrzegRóżn (20:1), Mącz (5:1), RejAp (1:4). ◊ G rzeczonégo (26); -égo (7), -ego (1) SarnStat (7:1), -(e)go (18). ◊ D rzeczonému (3); -ému (2), -(e)mu (1). ◊ A rzeczony (7), rzeczon(e)go (5). ◊ I rzeczonym (4) BielKron (3), SarnStat, rzeczon(e)m (1) ZapWar. ◊ L rzeczonym (2) BielKron, SarnStat, rzeczon(e)m (1) PaprUp. ◊ f N rzeczona (45), rzeczonå (35), rzeczon(a) (38); ~ (attrib) -å (19), -a (7); -å Mącz (4), RejPos, StryjKron, SarnStat, KlonFlis; -a Leop, PaxLiz (2); -å : -a OpecŻyw (1:2), BielKron (10:2); ~ (praed) -a (38), -å (16); -a KrowObr (2), GrzegRóżn, OrzQuin, GrzepGeom, RejPos (2), WujJudConf, ReszPrz (2), GrabowSet; -å BielSpr, RejPosWstaw; -a : -å OpecŻyw (6:3), HistAl (3:1), BielKron (14:8), Mącz (2:1), SarnStat (2:1). ◊ G rzeczonéj (17), rzeczony (1) ZapKościer; ~ -éj (2), -(e)j (15). ◊ D rzeczon(e)j (1). ◊ A rzeczoną (15). ◊ I rzeczoną (6). ◊ L rzeczonéj (4); -éj (1), -(e)j (3). ◊ n N rzeczono (53) [cf też RZEC impers], rzeczoné (19); -é (3), -(e) (16); ~ (attrib) -é (4); ~ (praed) -o (53), -é (15); -é HistAl, SienLek, BiałKat, WerKaz, SarnStat, KlonWor; -o : -é FalZioł (8:2), BielKron (6:4), Mącz (2:1), RejAp (1:1), RejPos (1:1). ◊ G rzeczonégo (14); -égo (6), -(e)go (8). ◊ D rzeczon(e)mu (4). ◊ A rzeczoné (18); -é (5), -(e) (13). ◊ I rzeczonym (3) BielKron, HistRzym, StryjKron, rzeczonem (1) MurzNT. ◊ L rzeczonym (7), rzeczon(e)m (1) ZapWar. ◊ pl N m pers rzecz(e)ni (29), rzeczoni (2); -oni KrowObr; -(e)ni : -oni Mącz (1:1). subst m i f rzeczoné (10); -é (2), -(e) (8). n rzeczoné (13), rzeczony (3); -é (1), -(e) (12); ~ (attrib) -é (2); ~ (praed) -é (11), -y (3); -é : -y RejPos (2:3). ◊ G rzeczonych (14). ◊ D rzeczonym (3). ◊ A m pers rzeczoné (5); -é (2), -(e) (3). subst rzeczoné (5); -é (3), -(e) (2). ◊ I m rzeczonymi (1). f rzeczonémi (1). n rzeczonémi (3); -émi (2), -(e)mi (1). ◊ L rzeczonych (3).
Składnia dopełnienia sprawcy: rzeczony od kogo (16), przez kogo (10); od kogo OpecŻywList, Leop, BielKron, GrzegRóżn, RejPos, BudNT (3), NiemObr, KochPhaen (2), GrabowSet, SarnStat; przez kogo BibRadz, SarnUzn, LatHar, WujNT (4); od kogo : przez kogo OpecŻyw (1:1), MurzNT (2:2).
Sł stp s.v. rzec, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w. s.v. rzec.
- 1. Nazwany, noszący nazwę, określony jakimś wyrazem
(537)
- a. W połączeniu z imieniem własnym
(327)
- α. W połączeniu z przydomkiem (65)
- a. W połączeniu z imieniem własnym
(327)
- 2. Wzmiankowany, przytoczony, wyżej wymieniony (81)
- 3. Powiedziany, przekazany, oznajmiony (46)
rzeczon(y) jako(by) kto, co (2): rzeczona yeſt bouyem marya yako by gwyazda morſka ktora yeſt moczna yaſna nyezachodzącza PatKaz III 113; [słowa króla Dariusza do Aleksandra] lepiey by thobie było s twych złoſći pokutowáć/ nizliby od nas krziwdę wielką miał podiąć/ gdyż przez náſzego pánowánia ziemiá mogłáby iáko wdowá oſierociáła rzecżoná być [quasi vidua nuncupari]. HistAl C7.
rzeczony za kogo, za co (2): SPráwá Puſzkárſká/ ktora też może być rzecżona zá iednę dźielność Rycerſką/ gdyż przes nię cżáſow ninieyſzych więcżſzą moc y obronę ma káżde woyſko/ Zamek y Miáſto/ niżli kiedy ręką cżyniąc. BielSpr 72v; BudBib Bar 6/55.
rzeczony kim (1): CzechEp 295 cf »rzeczony i nazwany«.
rzeczon(y) czym [= jako co], jakim (2): Bog Oćiec záwſze ieſth miłoſierny y łáſkáwy ſwoim/ y zá Syny ma ſwoie/ Bog Iſtność nic thego nie ma/ áni może być tym rżecżony GrzegRóżn F3v; PAnie/ ktoż w gmáchách twoich/ ma mieſzkánie? [...] Ten [...] Kto wykorzenić złego/ ieſt chętliwy/ Bogoboynego vcżćić pożądliwy/ A co przyrzekł/ ná ſwey piecży ma ono/ Niechcąc/ by to fałſzem było rzecżono. GrabowSet H3v.
cum N cum inf (6): PatKaz I 14v; GrzegRóżn D, H3; Indui segetibus dicitur terra, Być przikrita zbożem bywa rzeczona ziemiá. Mącz [169]b; Nád tho ieſzcże/ bywamy rzecżeni mieſzkáć/ ábo być w Pánu Kryſtuſie/ iáko Krześćiánie w Pánu Kryſtuſie RejPosWiecz2 91v, 91.
Z nazwą w N [w tym: sb (104), ai (18), pron (1)] (123): OpecŻyw 45, 48 [2 r.], 177, 181, 186v [2 r.], 187 (14); Abowiém gdy ijch oyttzowie mieli obietnicę/ ijż bóg ich onym miál poſlatz z nieba ſwiętégo ſwégo/ ktoryby krol ijch ſluſſnie byl rzecżon. OpecŻywList Cv, C; PatKaz II 64; a przeto yako papyeſz rzeczon ſluga nad ſlugamy panna marya rzeczona kroloua nad krolownamy PatKaz III 140, 108, 115v, 116, 129, 129v (16); na thym zielu Piten rzecżonym liſth wąſki FalZioł I 140d, I 115b, III 7a, 15c, 40c, IV 18d (9); Taka [żona] iſcie może być rzecżona pocżciwa, ktora mogąc fryiować nie fryiuie BielŻyw 110, 53; WróbŻołt cc2v; SeklKat O2v; A cokolwiek náſze práwo o złych ludziach ſądzi/ to wy s przyrodzenia ćirpicie/ A ſtąd może być/ iż ktho v was rzecon ieſth mądry [a vobis sapiens dicitur]/ v nas winien może być wezwan. HistAl K5v; A dźiećię ma być rzeczono/ poki nie doydźie śiedḿ lat. GroicPorz 114v; KrowObr 206v; [Pitagoras] ktory w Atenach był Miſtrzem/ á záwołánym y dużym/ y ktorego náuką one Kollegia á ſkoły Acádemie rzecżone brzmiáły/ ſtał ſie pielgrzymem/ y vcżniem Leop *B2; [Diana] bábiłá mátce nad brátem Apollinem/ przeto rzecżoná byłá bogini brzemiennych niewiaſt. BielKron 20v, 47v, 79, 96v, 128v; Cżáſem też mowią Ieden Bog ſą Trzy Perſony/ gdyż Perſony nie ſą Iſtnośćią/ ábowiem coś inſzego ieſt Iſtność iáko Kálwin mowi. Poniekąd też rzeczon ieſt być Bog Troiáki/ gdyż Iſtność nie ieſt Troiáka GrzegRóżn D, D2, D4v, M4v; AEmulus. Ten który zayzrzy zawiśći/ álbo nienáwidźi/ też Náſladownik gorliwy bywa rzeczon. Mącz 4b; Tax, factitium nomen a sonitu idem quod percussio, Trzáskánie od biczá. [...] Iednym słowem biczowy trzask może być rzeczón. Mącz 441d, 9d, 17a, 48c, 209a, 214b, 276a; OrzQuin H3v; RejAp 101; Corpus, któré może być rzeczóno hrubość/ ieſt co ma y długość/ y ſzérokość/ y miążſzość. GrzepGeom C, C; Ceſarz then może być rzecżon káżdy dobry krześćijánin kthory ma pánowánie nád ćiáłem ſwym y nád duſzą rządźić ią. HistRzym 60, 47, 88v, [89]v, 91v, 100, 116v, 121v; RejPos [77]v; WerKaz 281; ArtKanc M4v; WujNT 681; SarnStat 524; KlonFlis E3v. Cf W połączeniu z etymologią nazwy, W połączeniu z określeniem języka, »imię rzeczone«.
Z nazwą w I [w tym: sb (27), ai (5)] (32): OpecŻyw 187v; Pyerue [Maryja jest] rzeczona przyaczyolką namyleyſchą PatKaz III 128, 126v, 131; Z tąd możeſz porozumyeć/ co yeſt poſpolity álbo powſſechny koſcyoł/ á iż żadne zgromádzenye/ ktore ſye od yego yednoſci odrywa/ nye yeſt/ áni może być rzeczono koſcyołem bożym álbo Kryſtuſowym KromRozm III E4; KrowObr 14, 162; Acżkoli Pan Bog rzecżon miłoſiernym ná thym ſwiećie dla grzeſſnych/ wſſákoſz więcey będzie potępionych niżli zbáwionych. Leop 4.Esdr 8 arg; BibRadz I 7d marg; BielKron 252v; Tymże obycżáiem gdy rzecżon ieſt Bog Oćiec ſtworzyćielem niebá y źiemie/ nie wyłącżon ieſt Syn/ przez ktorego ſię wſzytko ſtáło GrzegRóżn D2v; dla cżego też záwſze proſto zgołá rzecżon ieſt Bogiem ſámym dobrym/ ſámym nieśmiertelnym/ bo ty rzecży ſam od ſiebie/ á Syn wſzytko od Oycá ma. GrzegRóżn K2, Dv, D2v [2 r.], D3v, G3, Lv [5 r.], L2v, M3; Mącz 214b; RejPos 332; GrzegŚm 15; Popędliwość towárzyſzką ieſt Gniewowi/ ktora rzecżona być może/ gwałtownieyſzą y dłużey trwáiącą nád gniew/ máiąc w ſobie popędliwe wrzaſki/ zazdrość/ nienawiść/ y inſze tego rodzáiu ſpráwy. RejPosWstaw [1103]v; StryjKron 11; CzechEp 295; Pychá z twoią hárdośćią/ ácżby ſię podnioſłá/ Y nogi nád obłoki/ głowę wyżſzey wznioſłá/ Iednák śmiećiámi będźie/ od onych rzecżoná/ Ktorym/ by cżłek w proch ſię sſtał/ ſpráwá poleconá. GrabowSet D4v. Cf W połączeniu z etymologią nazwy.
Z nazwą w składni zgody (4): Iakom ya przesz mego szyna slachathnego marczyna nyezabilem oycza maczyeyovego rzeczonego alexego [...] Thako my bog pomosch ZapWar 1535 nr 2553, 1508 nr 2045, 1553 nr 2685; Ale Ieſus iuż ſię nie iáwnie przechadzał miedzy Iudmi/ ále poſzedł (z onąd) do kráiny bliſko puſtynie/ do Efráimá rzecżonego miáſtá/ y tám mieſzkał z vcżniámi ſwemi. BudNT Ioann 11/54.
W połączeniu z etymologią nazwy [w tym: (jakoby) od kogo, od czego (14), dla czego (3), (jakoby) z czego (2), ze zdaniem wyjaśniającym (32); z nazwą w N (27), z nazwą w I (1)] (51): OpecŻyw 189; PatKaz III 128, 128v, 141v, 247; A CZebula myſza ieſt ciepła y ſucha w trzecim ſtopniu/ Ieſth rzecżona Czebula myſza iże od niey myſzy zdychaią FalZioł I 133a; GUmi arabicum [...] ieſt podobne Dragantowi/ rzecżone Arabicum iż w Arabijey lepſze bywa naydowane. FalZioł III 26d; Miecż, ta riba ieſt rzecżona/ iże ma nos iako miecż oſtri FalZioł IV 35d, I 18a, 20c, 45a, c [2 r.], 48c (25); BielŻyw 168; y ſtąd że tá Swiątość ieſt rzetzoná Eucharyſtia/ to ieſt dziękowánie. KrowObr 179; WVlkanus kowal miſterny bogow/ [...] przeto rzecżon bog żelázá y ogniá. BielKron 24; [Nykostrata] Przyſzedſzy nád rzekę Tyber [...] ná gorze oſiádłá gdzye dziś zową Palatinus mons. [...] Widząc tám lud proſty y gruby/ wynálázłá im piſmo náſze Láćińſkie (od Láćiny kráiny ták rzecżone potym) według Greckich liter / y cżytáć náucżyłá BielKron 51v, 8v, 121, 132, 132v, 133, 440v, 441; SienLek Vuu2; v Grekow/ byli Vrzędnicy y Sprawce tym obycżáiem rozdźieleni w woyſcże/ áby s nich káżdy ſwego vrzędu był pilen. [...] Był Decurio, ktory pod ſwą ſpráwą miał 16. ludźi. [...] Był Centurio, od ſtá ludźi rzecżony Setnik BielSpr 29, 11; WujJudConf 256; RejPosWstaw [1432]v; SkarJedn 3; ReszPrz 99 marg, 100; Ale in mutuo pure mówiąc do vżywánia trwáłégo [coś pożyczonego] przywłaſczáią, ták iże może y inną podobną rzecz oddáć, by iedno tąſz liczbą, y tąſz miárą álbo wagą á dármo oddano było. Przeto mutuum rzeczoné iest, że ſie przywłaſcza iákoby meum tuum czyni ſie. SarnStat 1272; A proſtą rzecż Polacy ſtárzy/ Práwą zwáli: Y Práwo od Proſtośći rzecżone być ználi. KlonWor 66; [KmitaŁów D3].
W połączeniu z określeniem języka [w tym: po jakiemu (6), słowem [jakim] (1), [jakim] językiem (1), z [jakiego] imiona (1), z [jakiego] słowa (1); zawsze z nazwą w N] (10): TEn kamień ieſt rzecżon greczkiem ięzykiem Ematites, iakoby kamień krwie powciągaiączy FalZioł IV 53a, I 110a, 140a, 147c, IV 1c; Sędźia [...] rzeczony ięſt [!] z Láćinſkiego ſłowá Iudex, iákoby dawáiący/ á powiádáiący práwo ludźiom/ ſpráwiedliwie. GroicPorz b; SYbillá rzecżoná ieſt tym ſłowem Greckim/ prorokini/ bo to nie ieſt właſne imię niewieſcie/ iedno od táiemnośći Bożey rzecżone ták. BielKron 132; Mącz 21d; OrzQuin L2v; Circulus, który po Polſku może być rzeczón Koło/ ieſt Figurá ná równi iedną Linią okrążóná GrzepGeom D3.
»tak(o) rzeczony« [szyk 11:2] (13): Seldanella ieſt ziele podobne wſzy ſwiniey/ tak rzecżonemu zielu FalZioł I 141b; Zywe ſrebro tzcżemi ſlinami ſamemi bywa gaſzono/ y theże ſlinami z koſcią Serapije tak rzecżoną FalZioł III 35c, IV 30c, 48d, 58d, V 6v; Hus Czech/ á przed nim Wiklew [...] też Donat w Afryce wźyęli doworę błędu ktorego Montenſes/ Rogátiani/ Circumcelliones/ y Valdenſes álbo Pikárći/ kácyrzowye ták rzeczeni/ náſládowáli KromRozm III C6v; Biłe ieźioro zamek y miáſto nád Ieźiorem ták rzecżonym BielKron 433, 51v, 132, 133, 352, 434.
»tym imieniem, [czego] przezwiskiem rzeczony« [szyk 1:1] (1:1): Wſzelka rzecż taka ktora wybawia od iakieykolwie niemoczy, bywa rzecżona Bezaar tego kamienia przezwiſkiem. FalZioł IV 49b, I 110a.
»rzeczony i nazwany« (1): Bo gdyby nie cżłowiek zwyćiężył nieprzyiaćielá cżłowiecżego/ nieſłuſznieby áni ſpráwiedliwie mogł być rzecżony y názwány ſzátan cżłowiecżym nieprzyiaćielem. CzechEp 295.
Z nazwą w N [w tym: sb (213), ai (8)] (221): yakom ya nyeposzyekl ląki rzeczonei Golaschewo nagolaschewye ZapWar 1517 nr 2230, 1508 nr 2054, 2055, 2056, 1518 nr 2231, 1522 nr 2287 (9); OpecŻyw 44, 50; ForCnR A2; PatKaz III 133; Iednego też cżaſu Alexander w oſſobie Antiocha rycerza wiechał nadwor krola Indiyſkiego rzecżonego Porrus BielŻyw 157, 160; LibMal 1553/176v; Potym z onąd ruſzywſzy zaſtępy przyſzedł na mieyſce ktore ieſt rzecżone Tragacintes HistAl D2v, Dv, E2, L4; MurzNT Ioann 6/1; Leop Hebr 11/8, A4 żp, HHh4 żp; OrzList a4v; Piſmo nam nie oznaymuie czáſu ktorego był żyw Iob/ [...] Zyd ieden Filo rzeczony/ powieda że był zá czáſu Iakobowego BibRadz I 274; A imię gwiázdy ieſt rzecżono Piołyn/ Obroćiłá ſię thedy trzećia cżęść wod w piołyn/ á wiele ludźi pomárło od wod/ iż ſię były gorzkiemi zſtáły. BibRadz Apoc 8/11, Ioann 4/25; bogowie wiátry puścili á wieżę przewroćili/ y głos káżdemu inákſzy rozdzielili/ przeto Babel rzecżoná. BielKron 7v; [Kadmus wytłukł zęby Hydrze i rozmiotał po polu] Rozumieią to przez ty zęby litery Greckie/ ktore ten Kádmus wynálazł rozmyſláiąc ſiedząc nád wzdroiem rzecżonym Hyppokron w Greciey BielKron 48v; CEleſtynus piąty/ przed tym Petrus rzecżony. BielKron 184v; [Luter] wezwan był od Kſiążąt Mánsfeldyńſkich/ pod ktorych poddanośćią vrodzon był w Miáſtecżku Iſleben rzecżonym/ ná iednánie BielKron 224v; Tegoż też cżáſu klaſztor w Lendzie nád Wárthą rzeką y drugi w Wągrowcu záłożony od Miecſłáwá ſthárego/ gdy z bráćią zwyćięſtwo nád Włádziſłáwem otrzymał/ á do Landzkiego przewiodł bráćią z Niemiec z klaſztorá rzecżonego Vetus mons/ to ieſt z ſtárey gory BielKron 355; [Pudikus] we wſi mniſzey rzeczoney Boiehehin/ tám rozgromił y poráźił wſzytki przećiwniki ſwoie BielKron 363v; [król Kazimierz] Też w Krákowſkim rynku ſukiennice poſtáwić dał/ y ogrod nád Wiſłą rzecżony Zwierzyniec BielKron 376; Ceſarz [Oktawianus] wiedząc [które królestwo się burzyło przeciw niemu]/ wcżás wypráwił woyſká do they źiemie/ [...]. Przeto był zá iednego wieſzcżká rzecżon Auguſtus. BielKron 418v; Potym ruſzyliſmy ſie od kroleſtwá Gámbre ku południu dáley/ przyſzliſmy do drugiey rzeki rzecżoney Káſámánſe BielKron 452, 6v, 20v, 21 [2 r.], 25, 26 (114); GrzegRóżn Lv; Mącz 19a, 20d, 26d, 37d, 60d (10); A tu ſie iuż pocżnie ſzoſte poſelſtwo do ſzoſtego zboru ktorj rzecżon był Philádelphińſki RejAp 37v; Apoſtoł powiáda: Iż ciáłá ich [prześladowców nauki Pańskiej] leżeć będą po vlicach miáſtá wielkiego/ ktore duchowne [lege: duchownie] rzecżone ieſt Sodomá á Egipt/ á nie będą pogrzebione RejAp 92v, 10, 23, 41v, 91v, 114; HistRzym 10v, 17v, 22; RejPos 220v, 302, 353; KochMon 28; BudNT Matth 2/23, 27/33, Act 5/1[4/36]; SkarJedn 197, 256; ZapKościer 1580/10v, 11, 12v; [Annas mówi do stróżów:] pilno ſtrzeżćie [...] By nieprzyſzli zwolennicy Y nie vkrádli go w nocy. (–) Bá y niewiáſty też one Z miáſtá Márie rzecżone. By o nim niepomyśláły Bo go bárzo miłowáły. MWilkHist B4; Giedrus álbo Giedros/ [...] zbudował Zámek nád Ieziorem Kiemont rzeczonym StryjKron 355, 10, 11, 16, 209, 300 (9); KochPhaen 4, 6; GrochKal 20; WujNT Matth 27/33; [Prokopowi Pieniążkowi, staroście wendeńskiemu] pod pieczęćiámi oboygá narodu/ dwie Wáce álbo włośći/ leżące w Inflantćiéch/ iedná w Rugienſkim Vlder rzeczoná/ á druga w Helmetſkim/ którą zową Wáwenkul powiećiech [...] ſą dáné SarnStat 1207, 112, 185, 211, 986, 1110; KlonKr A3 marg, A4 marg, E4; KmitaSpit B; Byłá Pánna Lyzydá rzecżoná/ Cnotámi záś vrodą vcżconá. PaxLiz A4v, D4v; [WŁADYSŁAW I. Monárchá Polſki, Herman rzeczony. BielKron 1597 86 (Linde s.v. rzec)]. Cf W połączeniu z etymologią nazwy, W połączeniu z określeniem języka; »rzeczony tym imieniem«, »słowem rzeczony«.
Z nazwą w I [zawsze sb] (2): [Iwan] poiął drugą [żonę] z domu Páleologow Ceſárzow Greckich imieniem Zofią/ s ktorą miał ty ſyny/ Gábryel kthory potym Bázylim rzecżony/ Iurgi/ Symon/ Andrzey BielKron 428v; StryjKron 61.
Z nazwą w składni zgody [w tym: lat. (1)] (5): ZapWar [1526] nr 2454; [Perseusz] iádąc do oycżyzny/ nádiechał pánnę nadobną wrzuconą w morze s kámieniem Andromedę rzecżoną BielKron 21; BElerofon tego cżáſu ná koniu rzecżonym Pegazo/ Chimerę piekielną cżárownicę zábił BielKron 26v; ZapKościer 1581/17v; Z tego też Seymu Iacob Seneńſki Proboſzcz Gnieznieńſki do Papieżá Piuſá wtorego AEneáſá Syluiuſá przed tym rzeczonego/ był poſłan StryjKron 637.
W połączeniu z etymologią nazwy [w tym: od kogo, od czego (38), dla czego (1), z czego (1), jakoby [kto] (1), skąd (1); z nazwą w N (16)] (42): Ale zá cżáſu Abráámá pánowáli w Egipcie Thebei od miáſtá Thebe/ álbo Heliopolis rzecżeni. BielKron 8v; Vlixes ſyn Láerthá Krolá z Antiochiey Itakus/ rzecżony/ od tego wyſpu/ iż tám po oycu pánował. BielKron 25v; Cekrops [...] Miał corę imieniem Frigia/ od ktorey kroleſtwo albo kſięſtwo rzecżone ieſt Frigia/ w ktorey Frigiey Troia byłá BielKron 27; Kroleſtwo drugie rzecżone Iudá/ dla vcżćiwośći krolow/ iż s tego narodu poſzli/ s tego też y Pan Kryſtus [...] poſzedł. BielKron 82v; Niekthorzy Kronikarze piſáli Wándálity od they Wándy Krolewny co ſie vthopiłá być rzecżone/ ále to nie mogło być/ bo pierwey byli Wándálitowie niż Wándá. BielKron 341, 23, 118v, 122, 122v, 130 (37); KochSat A4; Mącz 6b; Ná drugim mieścu Chryſtuſowé imię od pomázánia rzeczoné ieſt: bo Chryſtus przetłumacza ſye ná náſz ięzyk pomázániec BiałKat 243v; StryjKron 61; Z tego gniazdá waleczny naród wſtał zá láty/ Graekowie ſtárodawni zwáli Sáuromáty. [...] To Wineći/ zkąd morze Wineckie názwano/ To Roſsáni/ zkąd Ruſki naród miánowano. To Láxi/ zkąd Lách rzeczon KochProp 13; [Scipio Aziaticus/ rzeczony Aziaticus od Azyey BielKron 1551 19v, 28, 156].
W połączeniu z określeniem języka [po jakiemu; zawsze z nazwą w N] (4): Zebráli ie [książęta] tedy ná mieyſce/ kthore ieſt rzecżono po Zydowſku Armágedon. BibRadz Apoc 16/16 [przekład tego samego tekstu RejAp]; Zá tymi Gorámi/ ieſth Ziemiá rzecżona po Niemiecku Engroneland BielKron 434; RejAp 134; StryjKron 395.
»[jakim] słowem rzeczony [z nazwą w N]« (1): Pigmeowie Zorawiow domá nie cżekáli/ Ale w pole do nich ſzli [...] Krol ſam mąż w piąći lećiech IPS ſłowem rzecżony/ W złotey zbroi/ y złotem wſzędźie záſłoniony. KmitaSpit A4.
»tak rzeczony« (5): Item drugy szeym ma bywacz nakolaczynye thak rzeczonemu myesczv po przerzeczonym szeymye wedwye nyedzyely MetrKor 34/134; Academia. Mieiſce ták rzeczone od Athen nie daleko Mącz 1d; Arcturus, Gwyazdá zá ogonem niebieskiego wozu/ tak rzeczona. Mącz 15a, 20a, 30a.
Z nazwą w N [w tym: sb (40), ai (24)] (64): a ten to ſymeon rzeczon ſprauyedlyuy y boga boyączy y yąl czczycz ony kſyągy (zacharyaſſa) PatKaz II 60; LibMal 1544/77v, 87; HistAl D4 [2 r.]; KrowObr 34; KArolus rzecżony łyſy/ zá pomocą Ianá Papieżá ná Ceſárſtwo koronowan BielKron 172; HEnrykus rzecżony Auceps álbo ptaſznik/ Sáſkie kſiążę/ był wybran zá Ceſárzá w Niemcech BielKron 173v, 118, 128, 149v, 153, 168 (13); SkarJedn 92; A Tomaſz ieden ze dwunaśći/ ktory rzecżon Niedowiárek/ nie był z nimi kiedy przyſzedł Iezus. MWilkHist Lv; StryjKron 447, 662; PaprUp L; (nagł) Władyſław IIII. rzeczony Loktek. (–) NAtura Loktkow wzroſt vpośledziłá, Lecz mu to męznym ſercem nágrodziłá. KlonKr Ev, A2v marg, A3 marg [3 r.], A3v marg [4 r.]. Cf W połączeniu z etymologią nazwy, W połączeniu z określeniem języka.
Z nazwą w składni zgody (3): ZapWar 1510 nr 2070; BielKron 357v; A też ſię to działo roku 140. od Chriſtuſá zá Antoniná 13. Ceſſárzá Piuſſá rzeczonego StryjKron 275.
W połączeniu z etymologią nazwy [w tym: od czego (15), z czego (1), ab aliqua re (1), ze zdaniem wyjaśniającym (16); z nazwą w N (30)] (33): MInerwá Tritonia [...] nálezyoná v iezyorá Tritoná/ przeto rzecżoná Tritonia/ rzecżoná też Pállás od wyſpu Pálántu/ bo tám byłá wychowaná/ rzecżoná też Bellona/ iż zábiłá Gigántá okrutnego. BielKron 23; [Tullus Hostylius] przez odpocżynienia walcżył/ przeto rzecżon Hoſtylius/ iż nieprzyiacielom był nieprzyiacielem. BielKron 101; Ceſarz záſię Iulius był rzecżony á Ceſárie/ ábowiem miał przedzyał włoſow ná głowie/ ktory był wdzyęcżny pátrzącym nań. BielKron 131v; KArolus álbo Kárzeł/ rzecżony Kráſſus álbo Groſſus/ to ieſt/ tłuſty álbo miąſzſzy/ ná Ceſárſtwo koronowan BielKron 172; OTho trzeći/ rzecżony Mirabilia mundi/ to ieſt/ dziw ſwiátá/ iż ták rad mowił. BielKron 175; FRederyk rzecżony Bárbároſá od brody liſowátey/ [...] ná Ceſárſtwo od Elektorow wybran BielKron 181v, 20v, 27, 117, 119v [2 r.], 128v (30); Grzegórz święty Papiéż rzeczóny Wielki/ od wielkiey náuki y święthobliwośći/ [...] odpuſty w kośćieléch rozdawał BiałKat 173v; Boleſlaw Sin iego [Mieczysława] rzetzoni Chrabri iakobi ſtraſzni á ſrogi PaprUp Bv; MIESKO Trzeći/ á Stáry rzecżony z dźielnośći: Ale gdy zleniał/ wygnan z páńſtwá/ dla chćiwośći. KlonKr A3v.
W połączeniu z określeniem języka [z nazwą w N] (1): KOnſtántynus piąty Leonow ſyn/ rzecżony Kopronius po Grecku od plugawośći/ bo był náplugáwił w wodę gdy go krzcżono BielKron 168.
rzeczony gdzie (1): Pán Kryſtus ktory ieſt podobien źiárnu pſzenicżnemu/ w Ewánieliey rzecżonemu/ był ſwym vmartwieniem przypodoban k niemu. ArtKanc D16v.
»wyszej rzeczony«: ReuchlinBartBydg H3v cf wyżej.]
rzeczony do kogo (3): A ieſli ták vcżyniſz [tj. upadniesz przed nogi Pana]/ pewnie á nieomylnie tákież będą rzecżone tobie ony pocieſzliwe ſłowá/ ktore były rzecżone do nędzney niewiáſty oney: Iż idź iuż nędzniku w pokoiu twoim RejPos 309v; A tu záś [Jezus] przećiw temu tám ſtáremu/ do ſtárych też rzecżonemu roſkazániu: mowę też ſwoię wyſtáwia/ gdy ták mowi: A ia wam powiedam etc. CzechEp 280; WujNT 180.
rzeczon(y) komu (5): MurzNT 101; Iużći ſie wroćiłá oná wdzięcżna obietnicá Páná twoiego/ ktora byłá rzecżoná przodkom twoim/ poki byli nie vpádli á nie ſtráćili tego práwá ſwego RejPos [77]v, 309v; BudNT Matth 22/31; Sámi Papieżnicy kiedy chcą eminencyey Piotrowey między ápoſtoły dowieść/ tedy ſię chwytáią zá ſłowká oſobliwe. Napierwey zá to/ w poiedynkowey licżbie rzecżone/ Tobie dam [...] A cżemuż zápámiętawſzy tey oſobliwośći/ chcą pod tymi ſłowy/ Piotrowi rzecżonemi/ inkludowáć wſzytkie Biſkupy Rzymſkie NiemObr 49.
rzeczon ku komu (2): A pewnie będą rzecżony ty słowá ku tobie od niego: Effatá/ iuż niechay będą otworzone y vſzy y ocży twoie y ięzyk twoy RejPos 205. Cf rzeczon ku komu w osobie [czyjej].
rzeczon ku komu w osobie [czyjej] [= przez kogo] (1): Aleby ſnadź kto rzekł przećiwko tym ſłowom ktore tu w oſobie Abráámowej ſą rzecżony ku bogacżowi temu/ odpowiedáiąc mu/ iż iuż żadny vmárły nie poydzie ná ſwiát żiwego przeſtrzegáć RejPos 164.
rzeczon(y) o kim, o czym (10): iuż oto ſpelnilo ſie ieſt wſſytko/ tzo rzecżono ieſt o tobie od pana przez aniola. OpecŻyw 184v; MurzNT 8v; BibRadz II 135c marg; Pan Kryſtus ták mowi/ Qui maior eſt inter vos, fiat ſicut minor. á to nie tylko o Kápłaniech/ ále y o Kroloch Krześćijáńſkich ieſt rzeczono. OrzRozm L2v; GrzegRóżn B2v, Lv; Genus [...] quod dicitur de pluribus differentibus specie. [...] Ut animal, Zwierzę/ może być rzeczono/ o człowieku/ koniu/ wołu. Mącz 143c; RejPosRozpr b3v; ModrzBaz 135; WujNT 533.
»jawnie rzeczony« (1): Scomma. Latine cavillum, Vſzczipliwe słowo/ nieyáwnie ále pod przikriwką rzeczone/ zwłaſzczá gdy yne mowiemy á yne dawamy znáć. Mącz 373d.
»pod przykrywką rzeczony« (1): Mącz 373d cf »jawnie rzeczony«.
»słowa (a. słowo) rzeczone(-y)« [szyk 9:3] (12): GrzegRóżn B2v; Mącz 373d; RejPos 164, 205, 217v, 309v [2 r.]; Przećiwko tákim [którzy mówią, że po śmierci nie ma nic] tedy/ [...] Ty ſłowá Ewányeliéy ſą rzeczóné: [...] Będźie wielé proroków fałſzywych [Vulg Matth 24/11] BiałKat 298v; WujJudConf 253v; Tegoſz Bázylego Ceſarzá ſłowá ná tymże zborze rzecżone/ cżytáią ſię tákie: [...] SkarJedn 222; NiemObr 49; WujNT 180.
»właśnie(j) rzeczony« (3): káżdego wieku (zwłaſzczá miedzy Zydy) było wiele świętych y ſpráwiedliwych ludzi/ ktorych te ſłowá namniey nie tykáią: gdyż one właśnie ſą rzeczone o gromádzie złych á niezbożnych ludzi WujNT 533; SarnStat 147, 712.
Synonimy: 1. dan, mianowany, nazwany; 2. dotkniony, mianowany, namieniony, omieniony, pomieniony, przypomniały, przypomniony; 3. objawiony, obwieszczony, obwołany, okazany, opowiedziany, oznajmiony, podany.
Cf NIERZECZON, RZEC
JR, MN