[zaloguj się]
[pdf]

RZEKAĆ (17) vb impf

-e- (3), -é- (1); -e- MurzNT; -e- : -é- SienLek (2:1).

Fleksja
indicativus
praes
sg pl
2 rzekåsz
3 rzekają
praet
sg pl
3 m rzekåł m pers rzekali
conditionalis
pl
3 m pers by rzekali
impersonalis
praet rzekåno

praes [2 sg rzekåsz.] ◊ 3 pl rzekają (12). ◊ [praet 3 sg m rzekåł. ◊ 3 pl m pers rzekali.] ◊ con 3 pl m pers by rzekali (1). ◊ impers praet rzekåno (4); -åno HistRzym (2), -ano (1) MurzNT, -(a)no (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia
1. Nazywać; laudare Miech; dicere, vocare PolAnt (16):

rzekać komu, czemu (8): Tham myeſzkayącz czapky na czapnykach ſkuſchnyerczikyem nyepamyetha yako mv rzekayą pokradli LibMal 1547/125; A pryiąwſzy [!] go rybithw w dom pytał iákoby mu rzekano. Opowiedział iemu/ Grzegorz. HistRzym 37v. Cf Z nazwą w N.

Z nazwą w N [w tym: sb (8), ai + sb (2)] (10):

~ rzekać co (4): weźmi korzenia z Wilczego grochu/ ktore Lácinnicy Remora y ononis rzekáią/ zſkrobże wierzchnią ſkorkę s niego/ á miáłko ią ſtłucz ná proch SienLek 107, T[tt]3v, Vuuv. Cf »rzekać imię«.

rzekać komu, czemu (6): á potym włoż kanfory ſpoł dragmy á thego ſię napijay na nocz, y też rozmocżiwſzy chuſtę przykładay na ty rżecży czo im rzekaią iaycza. FalZioł I 16d; [Seneka] roſkazał ſobie obie żyle zaciąć mediany á krwi dał iſć aż do ſmierci á tak żywot ſwoy dokonał. A stąd wezwan Seneca po łacinie iakoby ſam ſie zabił. Gdyż iemu przedtim Lucius Anneus rzekano. BielŻyw 143; kwaſne mleko (ktoremu komiz rzekaią [Laudant lac praesertim, komiz]) ieſt im [Tatarom] nachwalebniezſze [!], bowiem ich żołądkowi ieſth za lekarſtwo cżyniące purgacią. MiechGlab 22; Tedy ieden ze dwunáście/ ktoręmv rzekano Iudas iſkariotes/ ſzedwſzy do Biſkupow/ rzekł/ [...] MurzNT Matth 26/14; SienLek 135; HistRzym 20; [Dámći zá żonę pánią czarnobrwią Miedzy greckiemi krolewnámi ſlicznieyſſą. Ktorey Helená rzekáią SądParysa B3]. Cf Zwroty. ~

cum A dupl (1): trzęśienié trząśce z źimná przychodźi: ále trzęśienie trzęſáwice z zemdlenia żył piętych/ ktoré żyły łáćinnicy Neruos rzekáią SienLek 142.

Z nazwą w I [w tym: sb (3), [ai]] (3): Ieſt źiemiá ná wſchod ſłońcá Indią rzekáią/ Tám kędy Pigmeowie niewielcy mieſzkáią. KmitaSpit A2; Bo gdźie dębowe drzewo z topolowem Zdawná poroſło/ zową to Oſtrowem. Kępą rzekáią gdźie chroſt ábo piaſek/ Y drobny laſek. KlonFlis F2v.

~ rzekać [kogo], co (1): Bywa też zálężenie czućia ktore ſápką rzekáią: niekthorzy Rymą/ ále nie roſtropnie SienLek 72v; [[Jezus odpowiedział:] Czoż mie rzekasz dobrym? Ieden jest dobry/ Buog SandMalEwan Mar 10/18]. ~

Zwroty: »rzekać imię [z nazwą w N]« [w tym: [komu]] [szyk zmienny] (1): Y widziałem niebo otworzone: á oto koń biały/ á śiedzącego ná niem zwano wierny i prawdziwy/ [...] A oblecżony był wſzátę farbowáną krwią: A rzekáią imię iego mowá Boża [et vocatur nomen eius, Verbum Dei] (marg) Al: słowo Boże (–). BudNT Apoc 19/13; [Ieden był Graecżyn wſzyſcy go ználi/ Pálámedes mu imię rzekáli KmitaŁów C3v].

[»[komu] przezwiskiem rzekać [z nazwą w N]«: Sikámber ieden rádźi go znáią/ Libs mu przezwiſkiem iego rzekáią/ ien wynaleźcá ſtrzelby gotowey/ srogiey á ſtráſzney ieſt piorunowey KmitaŁów B2.]

2. Mówić; dicere PolAnt (1):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Naprzod ludzi tzęſtokroć vpominamy/ [...] Aby ſie do Páná Bogá vćiekáli/ pomocy y poćiechy proſili/ y rzekáli: Aby Pan Bog wiáry przymnażał/ ſlowo ſwoie roſſſzerzał/ kácerſtwá wykorzeniał KrowObr 62v.

[Z przytoczeniem: tedy wołał Awſzálom do niego [do męża idącego do króla]/ [...] z ktoregoś ty miáſtá? á (on) rzekał/ ztego á ſtego pokolenia Izráelſkiego sługá twoy. BudBib 2.Reg 15/2 (Linde).]

Synonimy: 1. krzcić, mianować, mienić, nazywać, przezywać; 2. gadać, goworzyć, gwarzyć, mowić, powiedać, rozmawiać.

Formacje współrdzenne cf RZEC.

Cf [RZEKANY]

MN