Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZYCHYLNIE]

Następne hasło: PRZYCHYLNY »

PRZYCHYLNOŚĆ (29) sb f

-chy- (24), -chi- (5).

o jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	przychylność	przychylności
G	przychylności
D	przychylności
A	przychylność	przychylności
I	przychylnością

sg N przychylność (4). ◊ G przychylności (7). ◊ D przychylności (1). ◊ A przychylność (9). ◊ I przychylnością (6). ◊ pl N przychylności (1). ◊ A przychylności (1).

Sł stp brak, Cn s.v. chęć, Linde XVII w.(z Cn).

Znaczenia

1. Życzliwość, życzliwe ustosunkowanie się do kogoś i różne jego przejawy: miłość, przyjaźń, przywiązanie, łaskawość, poszanowanie (27)
- α. w pl: Dowody życzliwości (1)
- a. O stosunku Boga do człowieka: błogosławieństwo, dobroć, łaska, miłosierdzie (4)
2. Prawdopodobnie: skłonności (1)
3. Zgoda, poparcie, przyzwolenie (1)

1. Życzliwość, życzliwe ustosunkowanie się do kogoś i różne jego przejawy: miłość, przyjaźń, przywiązanie, łaskawość, poszanowanie; favor JanStat, JanPrzyw, Cn; benevolentia, studium Modrz, Cn; affectio, affectus JanStat, Cn; animus, inclinatio, mens, voluntas Cn (27): GórnDworz M6v; Te obycżáie/ naywięcey zbłazeńſtw/ ábo ſzybalſtw dworſkich okázowánia vrosły/ cżłowiekowi ſtátecżne^mv nieprzyſtoyne: Bo y wſzytkie znáki prawdźiwey przichylnośći niſzcżą/ y dla nich nieznáć kto nam dobrze á kto źle życży ModrzBaz 60.

przychylność czego (2): Tych tedy obywátelów źiemie Bełzkiéy [...] zá przypátrzeniém Królewſkim vważáiąc ſłuſznie ich przerzeczoną wiárę łáſkáwą y ſczérą przychylnośćią vmyſłu/ [...] w náſzé y potomków náſzych obronę Królewſką y Korony znowu wźięliſmy SarnStat 1053, 886.

przychylność do kogo (1): Bo gdźie tákowa ieſt przychylność do iedney ſtrony więtſza niżli do drugiey/ tedy z tąd wiele złe^go przychodźi/ y miedzy vrzędy bywa wielka mieſzániná ModrzBaz 19.

przychylność od kogo (1): [oznajmujemy] Iż my máiąc ná báczeniu ſtáteczną wiárę/ y wielką przychylność przećiwko Nam/ y Króleſtwu náſzému miłość/ od Wielmożnégo Ianá z Rytwian/ Woiewody Krakowſkiégo/ [...] ktory to Ian Woiewodá [...] Ziemię Sędomiérſką [...] w moc náſzę [...] wróćił/ [...] ninieyſzym Liſtem w ſłowie náſzym Królewſkim obiecuiemy/ [...] Iż [...] SarnStat 978.

przychylność ku komu (2): Wdzięcżna ſzcżyrość ku wſzyſtkim bárzo ią zdobiłá [...]. Ku vbogim przychylność. WisznTr 19; Grzeſzące ſtrofuy przed wſzytkimi: áby ſię y drudzy bali. Oświadczam ſię przed Bogiem y Chriſtuſem Ieſuſem y ánioły wybránymi/ ábyś tego ſtrzegł oprocz vbliżenia/ nic nie czyniąc z przychylnośći ku ktorey ſtronie [nihil faciens in alteram partem declinando]. WujNT 1.Tim 5/21.

przychylność przeciw(ko) komu (4): LibLeg 11/49; Zátym Ceſarz zá tę przychylność chuć y dobrą wolą/ przećiw ſobie y ſynowi ſwemu wyſoce dziękował BielKron 330v; SarnStat 978, 1055; [[pan krajczy] więcej snać wojewodzie krakowskiemu acz jawnie widząc jego przeciw nam i przeciw królowej Jej M małżonce naszej nieprzystoją przychylność [tj. nieprzychylność] we wszystkim folgował ListyZygmAug 1550 150].

przychylność czyja [w tym: pron poss (3), G sb i pron (2)] (5): LibLeg 7/34, 11/49; Iżem ia po ten cżas znał waſze przychiłnoſć Chciałbym iſcie vkazać też wam wtym ſwą pilnoſc RejJóz L2v, H; Służył ieden piękney y zaczney Rzymiáncze cżás długi/ pokázuiącz wielką/ á gwałtowną przećiw niey miłość/ ále ona tey iego przychylnośći nie przyimuiąc/ y pátrzyć nań niechciáłá GórnDworz Bb2v.

W połączeniach szeregowych (5): BielKron 330v; A mimo tho/ ná ſądziech/ ná ſeſſyach/ przy rozbierániu rzecży wielkich/ prędzey ſie záwdy ieden cżłowiek ná zdániu ná ſwym omyli/ niż wielka gromádá ludzi. ábowiem gniew/ nienawiść/ przyiaźń/ przychylność/ chćiwość/ łákomſtwo/ iednę oſobę łathwie záwiedzie/ y vłowi GórnDworz Ggv; chcę y ieſtem powinien wſzeláką pracą/ ſtárániem/ ſczerością y pilnośćią/ podatki [...] wiernie wyćięgáć y zbieráć: żadnemu człowiekowi iákiegokolwiek ſtanu/ płći/ y powołánia/ bądź dla miłośći y przychylnośći/ álbo nagrody niefolguiąc. SarnStat 347, 978, 1080.

Zwrot: »przychylność dać (a. podawać)« = dare favorem JanStat [szyk zmienny] (2): áni która ſtroná [król polski ani mistrz pruski] ku oſławieniu drugiéy ſtrony nie będźie żadnégo poduſczáć/ ná to pozwáláć/ áni pomocy y przychylnośći podáwáć iáwnie álbo potáiemnie SarnStat 1068, 1087.

Szeregi: »affekt i przychylność« (1): [u dziecka karmionego piersią] áffekty y przychylnosći mnożą ſie/ á siły byerzą. GliczKsiąż D4v.

»chęć i przychylność« (1): yz w tim oſtrzeganiv a obwyeſzczanyv takowich rzeczi krol ye^go m. zna checz y przichilnoſcz przeczywko sobye pana voyewodj LibLeg 11/49.

»chuć i przychylność« (1): A ták gdy poznaſz ſzcżyrą chuć á wierną życżliwość przyiacielá práwie ſobie iuż życżliwego/ o ſtárayże ſie też o to pilno áby on też nie mnieyſzą/ owſzem kędy mu to okázáć możeſz/ y więtſzą tákże znał chuć y przychylność po tobie RejZwierc 92v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obrona i przychylność« (1): [król miał nadzieję] ysz on wthakyey laſcze a przyaſſny V.C.M. bicz myal wyakyey na on czasz byl kyedy go V.C.M. obroną swą y przichilnoſczyą wspomagacz raczil LibLeg 7/34.

»pomoc i (albo) przychylność« = auxilium et (ve) favor JanStat (2): wſzyſtkié ſpory/ roſtérki/ nieprzyiáźni/ odpowiedánia/ oſławienia/ y ſzkody między ſtronámi y ztąd y zowąd vczynioné máią bydź odpuſczoné/ y we wſzyſtkim vſpokoioné: [...] áni téż iedná ſtroná ku zelżeniu drugiéy nie da pomocy álbo przychylnośći przez ſię álbo napráwną oſobę SarnStat 1087, 1068. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

α. w pl: Dowody życzliwości [czyje] (1): [Zefira do Józefa:] Tedy cżom pirwey mowiła Wzdy by cie ta rzecż ruſzyła Widzącz moie przychylnoſći Nie życż że mi thakich żłoſći RejJóz F2v.

a. O stosunku Boga do człowieka: błogosławieństwo, dobroć, łaska, miłosierdzie [w tym: k(u) komu (3)] (4):

przychylność czyja (2): Y wzgárdził [Pan] mieſce ono ktore ſobie był miedzy niemi obrał y náktorem wiele kroć widáli możnoſć iego y ſlycháli głos iego á vznáwáli kſobie wielką przychylnoſć iego. RejPs 117; Poznaſz z przychylnośći Páná twego ku tym ktorzy rzewliwie męki iego żáłowáli/ iákoć to hiſtorya o Máryey Mágdálenie/ [...] ná oko pokaże. Bo [...] nacżęśćiey/ y nawięcey te cieſzył/ ktorzy z żalem śmierći iego vżywáli. LatHar 257.

Zwrot: »przychylność pokazować« (1): [Bóg] Vcżyniłći dobrą nádzieię o grzechow odpuſzcżeniu/ w tym ćię potwierdzáiąc y vpewniáiąc cżęſtymi ſwemi poćiechámi/ ktoremi łáſkę ſwą/ y przychylność oycowſką ku tobie pokázuie. LatHar 676.

Szeregi: »łaska i przychylność« (1): LatHar 676 cf Zwrot.

»miłość, przychylność« (1): Y Ktożby był tedy thák ſproſnego bacżenia/ áby w tym rozumowi nie miał mieyſcá dáć/ iáką miłoſcią/ iáką przychylnoſcią/ á ſnadź áż názbyt/ náſz miłośćiwy Pan/ nas ſthworzenie ſwoie/ vmiłowáć racżył. RejPos 131v.

2. Prawdopodobnie: skłonności (1): Animum et mores corrumpere alicuius, Vmyśl [!] przichilność y obyczáye cziye skaźić. Mącz 360d.

3. Zgoda, poparcie, przyzwolenie [czyja] (1): Chcę to wſzyſtko vcżynić/ o co ſie ſtáraćie/ Ieſli przednieyſze mieyſce rozumowi daćie. Ieſli ktemu przychylność ſpołecżna wſzech będzie BielSjem 16.

Synonimy: 1. afekt, chęć, gorliwość, łaskawość, miłość, poszanowanie, przyjaźń, skłonność, skwapliwość, uprzejmość, życzliwość; a. błogosławieństwo, dobroć, lutość, łaska, miłosierdzie; 3. poparcie, przyzwolenie, zgoda.

AĆ