[zaloguj się]
[pdf]

PRZYCHYLNY (72) ai

-chy- (68), -chi- (4).

przychylny (70), przychylen (2).

comp i sup (13+1) -przychylniéjszy; -éjszy (1), -(e)jszy (13). sup nå- (1).

Fleksja
sg
mNprzychylny, przychylniéjszy, przychylen fNprzychylnå, przychylniéjszå nNprzychylné, przychylniéjszé
Gprzychyln(e)go G G
Aprzychyln(e)go, przychylny Aprzychylną A
Iprzychylnym, przychylniéjszym Iprzychylną I
pl
N m pers przychylni, przychylniéjszy
subst przychyln(e)
G przychylnych
D przychylnem
A m pers przychyln(e), nåprzychylniéjszé, przychylnych
subst przychyln(e)
I m przychylnymi

sg m N przychylny, przychylniéjszy (17), przychylen (2); ~ (attrib) przychylny (3); ~ (praed) przychylny (8), przychylen (2); przychylny StryjKron, Phil (2), KlonWor; przychylen SeklPieś; przychylny : przychylen BielKron (4:1). ◊ G przychyln(e)go (1). ◊ A przychyln(e)go (8), przychylny (2). ◊ I przychylnym, przychylniéjszym (13). ◊ f N przychylnå, przychylniéjszå (4). ◊ A przychylną (1). ◊ I przychylną (3). ◊ n N przychylné, przychylniéjszé (5); ~ [-é], -(e) (5). ◊ pl N m pers przychylni, przychylniéjszy (7). ◊ subst przychyln(e) (2). ◊ [G przychylnych.] ◊ D przychylnem (1). ◊ A m pers przychyln(e), nåprzychylniéjszé (2) MurzHist, RejWiz, przychylnych (1) StryjKron. ◊ subst przychyln(e) (1). ◊ I m przychylnymi (1).

Składnia comp: przychylniejszy niż(li) kto, komu itp. (8).

Sł stp notuje, Cn s.v. skłonny, Linde XVI w. (cztery z niżej notowanych przykładów); poza tym w objaśnieniu s.v. przychylić.

1. Życzliwy, życzliwie usposobiony do kogoś, przyjazny; studiosus Modrz, Cn; inclinatus Vulg; benevolus Cn [w tym: komu (38)] (57): Abowiem gdy śię do Citatelle wroćił/ iął śię ſtęmi ktore miáł naprzychyłniéiſzé [!]/ około tyito ſwei nieſzczeſnéi rzeczy rozmawiać/ i myśl ięm ſwoię powiedać MurzHist D, V; RejWiz 77; Ten Seneká był przychylny Krześćiánom/ piſał do Páwłá s. liſty/ wychwaláiąc żywot ciáſny á cnoty przeſtrone krześćiáńſkie. BielKron 145, 145v; iżby [dworzanin] był troſzkę białymgłowam przychylnieyſzym niż pan Boiánowſki/ ále też záſię/ nie thák bárzo ſprzyiáźliwym/ iáko/ ábo pan Koſtká/ ábo pan Myſzkowſki. GórnDworz Dd5v; Nie pátrz ná zacność domow/ áni ná ich grozy/ Ale kto dobrą ſpráwą/ poſpolną rzecż mnoży. Temu bądź przychylnieyſza/ tego mieway w rádzie BielSat N4v; A Xiążę Daniło Románowic [...] Kniáziow Ruſkich przećiwnych ſobie/ częſcią woyną zhołdował y do poſłuſzeńſtwá przywiodł/ á niktorych też w wiárę ſwoię przyiąwſzy przychylnych ſobie ziednał StryjKron 330, 568; Ten Musthafa okrom tego ze Turczyn moraliter barzo mi się podobał ze człowiek dobry y Oiczyznie naszey barzo przychylny ActReg 69; PRoſzę/ kto w on cżás/ mnie przychylnym będźie/ Gdy on oſtátni Sędźia ná ſąd ſiędźie? GrabowSet X3v, K4; KlonWor 73; [Leop 2.Mach 14/24 (Linde); bo záśię był [...] przychylen Mátyaſzowi/ ktory go obiecał tákże ná tym Kroleſtwie niecháć do śmierći BielKron 1597 452].

[przychylny czemu: [władze miasta i świątyni radziły] Jakoby go [Chrystusa] mieli zbyć stąd, Iżby się nie siał jego błąd Między prostym ludem spólnym Nauce jego przychylnym DramStp II 267.]

przychylny ku komu, k czemu (2): prośili Rzymiánie Márká vcżniá ſwiętego Piotrá/ áby ty ſłowá piſał ktore Piotr s. powiedał/ á ſpiſawſzy im rozdał ná náukę y pámięć/ y vcżynił ták. Piotr s. widząc lud ktemu przychylny/ zákłádawſzy kośćioły/ rozdał do nich piſmo ſwięte ku cżytániu poſpolitemu cżłowieku. BielKron 142v; CzechRozm 121v.

W połączeniu szeregowym (1): Ktemu będzieli [dworzanin] chciał áby go cżcżono/ y miłowano: potrzebá áby theż ſam cżćił/ y miłował: thrzebá áby był vkłádnym/ hoynym/ ludzkim/ przychylnym káżdemu GórnDworz M3.

W porównaniu (1): A yako rodzicy s przyrodzenya przychylni ſą dzyatkam ſwym/ ták pan bog ma ſie ku koscyołowi ſwemu. GliczKsiąż D3v.

Zwrot: »przychylnym uczynić« = in partes suas pertrahere Modrz [szyk zmienny] (2): Trefiło ſie thák/ iż ſie iey [Kammy, żony Sinata] rozmiłował Sinorix [...]: á gdy żadną miárą przyść kthemu niemogł/ áby w miłośći znał ią przećiwko ſobie ſkłonną [...]/ kazał tego Sinatá zabić: czo kiedy ſie sſtáło/ dopiero tym więcey vśiłowáć począł [...]/ áby ią ſobie vcżynił przychylną GórnDworz Y6; ModrzBaz 126v.
Szeregi: »przychylny i powolny« (1): A przeto też bacżąc mnie być ku ſobie przychilnego y powolnego/ co ieſzcże maſz matáctwá Zydowſkiego powiáday: ábyś/ będzieli tego godne/ odpowiedź ná nie o dem nie [!] vſłyſzał CzechRozm 121v.

[»przychylny i sprzyjazny«: Názáiutrz/ iż Moizeſzá nigdźie nie widziano w obozie/ wſzcżęłá ſię wielka trwogá/ y ſmętek/ á zwłaſzcżá miedzy onemi ktorzy mu przychylnieyſzy/ y ſprzyiáznieyſzy byli. BarlBaz 405 (Linde).]

Przen [czemu] (1): Bo iż oná [dusza] w ciele iáko w ciemniczy ſiedząc/ ieſt práwym więźniem/ á cżuie być tę ſwoię powinność/ áby cziáło ſpráwowáłá/ y rządziłá: niemogącz w ten cżás przeględáć rzecży/ áni ſámá s ſiebie poznáć prawdy/ muśi wſzythkiego z rąk od ſmyſłow pátrzáć/ á ták im wierzy/ przychylną ieſt/ y zá nimi gdzie racżą idzie GórnDworz Ll2.
a. O stosunku Boga lub bożka pogańskiego do człowieka: dobry, łaskawy, miłosierny, opiekuńczy (7): RejPs 93; ále iáko Pan dobrotliwy/ y rodzáiowi ludzkiemu záwżdy przychylny/ podał nam iednę drógę/ któréy ſye trzymáiąc/ y ná świećie wporządku/ y w beſpieczeńſtwie więtſzym żyć/ y po śmierći wiecznégo żywotá doſtąpić możem. KochWr 23; Nuż ty Muſa przypomni ſławę tego domu/ Wieſz że zacność Sápiehow nie táyna nikomu. Ale kto tu wylicży ſtárożytność iego/ Kto wypowie y Marſá onym przychylnego. SapEpit Bv.

przychylny czego (2): POtym Pan Bog gdy obaczył ich záchowánie wtym/ Wiárę boiaſń chwałę y czeſć kniemu wſtadle ſwiętym/ Nie przepomniał iák ſtworzenia záwżdy był przychylnym. MrowPieś A4 [idem] ArtKanc N11v.

przychylny k komu (1): á kocháyćie ſie niewinni/ że ták maćie przychylnego páná kſobye/ á zwielką poczćiwoſćią dáwayćie wielkie dzięki ſwiętemu máieſtatowi iego. RejPs 143v.

przychylen czym (1): Roſtargniony na wſſe ſtrony/ nie wiem co mam czynić [...]. Poruczam ſię miłośćy twey/ ſprawui ty drogy me/ racz mi mocą być przychylen bych niebył zwyćiężon SeklPieś 19v.

b. O stosunku człowieka do Boga: gorliwy, posłuszny, wierny (4): Wiernić twoi miły Pánie co w tobie vfáią/ Cić ſie z rádoſcią w łáſce twey dziwnie roſkocháią/ A ty záwżdy będzyeſz Pánie przemieſzkawał z nimi/ Gdyż ie ná wſzem iuż znaſz ſobie być tu przychylnymi LubPs B4v.

przychylny czemu (1): ále też to záſię wiemy/ że ći z łáſki Bożey bywáią oſwieceni/ kthorzy ſą przychylni roſkazániu Bożemu RejPos Wstaw [413].

przychylny k komu, k czemu (2): LubPs bbv cf W przen; RejPos 205 cf Szereg.

Szereg: »przychylny a przykłonny« (1): Iż on [Bóg] żadnego nie chce opuśćić by też nánędznieyſzego/ ktorego on obacży być k ſobie przychylnego á przykłonnego s práwego ſercá ſwego RejPos 205.
W przen (1):
Wyrażenie: »serce przychylne« (1): Iać tákyego towárzyſtwá ſobye záwżdy ſſukam/ Ktore k twemu przykazányu ſercá przychylne znam/ A ktorzy ſie boyą cyebye Páná Bogá ſwego LubPs bbv.
c. W stosunkach oficjalnych (26):
α. W stosunkach politycznych: sprzyjający, stojący po czyjejś stronie, dający poparcie, będący czyimś stronnikiem, utrzymujący przyjazne stosunki (19): bedziesz tesz ządal y proszyl tegoz baschi ktoricz sye bedzie sdal nam przichilnieyschi abi nas Zaleczal czesto Czessarzowy yegom. LibLeg 11/31v, 11/31v; then [papież Montanus Maria] był záwżdy przychylen ſtronie Krolá Fráncuſkiego/ y domu Fárnezyow. BielKron 234v, 123, 346; Pomieſzáły ſie w rodzie/ tey źiemie [litewskiej] ſynowie/ Przeto v nich rozumy/ rozmáite w głowie. Rozdwoioney ſą myſli/ ſtąd poddáni ſtráchom/ Iedni Moſkwi przychylni/ drudzy náſzym Láchom. BielSat G3v; SkarŻyw 574; A ná mieyſce iego Ceſárzá drugiego ná zachod ſłońcá ſobie przychylnego [papież] obrał/ y obwołał NiemObr 169, 130; Phil N3.

przychylny na kogo (1): Ráyce tákież Senat Rzymſki vrádzili poſłáć do nich poſły mądre á roſtropne/ coby ná ich ſtronę áni ná Pátrycyuſow nie byli przychylni álbo pochlebni BielKron 107v.

przychylny czemu (4): Kthorzy byli temu ná odpor/ poſłáli do Papieżá do Awinium s tym poſelſtwem/ iż wybran ná biſkupſthwo Wrocſłáwſkie Cżech/ ktory przychylny ieſt wierze kácerſkiey. BielKron 378v; (did) Al⟨eksander⟩ (–) Iáko mi niemal wſzyſcy obiecáli/ Cny Antenorze/ proſzę/ y ty ſpráwie Mey bądź przychylnym przećiw poſłom Graeckim. KochOdpr A4; SkarŻyw 354; StryjKron 567.

przychylny ku komu (2): Ná then czás około wybieránia Papieżá byłá ná troię rozność. Iedná ſtroná byłá Ceſárſka [...]. Druga ſtroná Krolá Fráncuſkiego [...]. Trzećia ſtroná byłá Fárneſiow/ ći też chćieli mieć ktorego ku ſwemu domowi przychylnego BielKron 234, 235.

przychylny czym (1): Lecż widzę że Collátinus/ nie tylko bliſkoſcią krwie/ ále theż y chęcią Tárkwiniuſzom ieſth przychylny. Phil E2.

Szereg: »przychylny a chutliwy« (1): bo Ceſarz rozumieiąc o ſwoiey chorobie/ ná tym był/ áby zá żywothá ſwego ſpuśćił Ceſárſthwo z Rákuſkiego domu themu/ ku komu byli przychylni á chutliwi Rzeſzánie. BielKron 235.
W przen (1):
Wyrażenie: »umysł przychylny« (1): Nawielmożnieyſzy Turecki Ceſarz/ moy námiłośćiwſzy pán/ odeſłał mię z thákowym poſelſtwem/ ábym iáſnośći wáſzey [...] winſzował wſzego dobrego [...]. Abym też iego vmyſł przychylny/ ſerdecżną przyiaźń/ y tudzieſz chutliwą życżliwość/ kthorą ku waſzey iáſnośći ma/ naroſtropniey powieśćią mą obiáwił. BielKron 331v.
β. W stosunkach prawnych (7): Ale gdźieby nie było żadnego dowodu/ tedy obwiniony rychley ſye może odwieſć przyſyęgą/ niż by go Powod miał pokonáć: przyczyná thego ieſt/ iż Práwo przychylnieyſze ieſt ſtronie obwinioney/ niż powodney. GroicPorz aa, v4v, ll4; ſędźia [...] niech vcżyni táki wyrok/ żeby ſię onemu naywyżſzemu á ze wſzech naymożnieyſzemu Bogu podobáć mogł: ni iedney ſtronie niech niebędźie przychylnieyſzy [neutri partium faveat]/ á dla iedneyże rzecży/ niech iednego kijem/ á drugiego słowkiem niekarze. ModrzBaz 87v; Niegodźi ſię temu być iedney ſtronie przychylnym/ ktory o wſzytkiey Rzecżypoſpolitey rádźi. ModrzBaz 97v, 87v, 90; [GroicPorz 136 (Linde); SzczerbSpecSax 442 (Linde)].
2. Skłonny, chętny, skory, gorliwy; deditus Vulg; affectus, appositus, inclinatus, perstudiosus, proclivis, pronus, propensus Cn [w tym: ku czemu (10)] (14): A wſſakoż ty miły pánie nieprzipuſſczay tey rzeczy ku ſrogoſći gniewu twoiego pámiętáiąc/ [...] iżeſmy ku wyſtępkom przychylni wſſyſcy z Adámowego národu. RejPs 133v, 116; [Ozyasz] Miał też winnice y winarze po gorach/ y ná Karmelu: bo był cżłowiekiem bárzo przychylnym ku ſpráwowániu role. Leop 2.Par 26/10; RejAp 1v; Abowiem niewierni iż ſie obacżyć nie mogą/ przekaża im ten niedoſtátek á tá krewkość cżłowiecżeńſtwá náſzego/ [...] á ruſza káżdego iáko wrzod/ iż záwżdy przychylnieyſzy ieſt ku złemu niż ku dobremu RejPos 51, 101; Bo pátrz iż wſzytki ſmyſły náſze bárzo vnioſłe ſą/ á bárzo ſą ku káżdey roſkoſzy s przyrodzenia przychylne. RejZwierc 142v, 232v.

przychylny do czego (2): RejWiz 141; SKirgáiło Olgerdowic [...] wiecey był przychylny do rozmnożenia modł Ruſkich Zakonu Greckiego/ niż do ſzczepienia y vgruntowánia powſzechney wiáry Chrześćiáńſkiey Kościołá Rzymſkiego/ bo ſię miedzy Ruśią zmłodu vchował. StryjKron 482; [IAk wiele może praca Hiſtorikow pilnych/ Y Poetow do Wierſzow z natury przychylnych/ Pokázuią to iáwne piſmá Homerowe StryjKron )()(7].

przychylny czemu (2): Factiosus, Ku ſpiknieniu Zbuntowániu/ Sekcie przychilny/ Zwádliwy. Mącz [114]a; ZAwżdy krewkość cżłowieńſtwá [!] náſzego ieſt thák przychylna ſwiátu/ iż záwżdy thu z myſlámi náſzemi latamy/ á gdzyeś dáleko ſie vnośimy zá piecżliwym nábywániem dobr tych docżeśnych náſzych RejPos 312; [Ale iako [...] ſwym pożytkom tylko przychilny/ ſam [ksiądz] tylko pożywa/ ſam to bierze WannNow 16; Człowiekiemem był [i] grzechom przychylny PismaPolit 4].

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A ſnadz go tak iuż nadzieia Y dobra myſl vnioſla. Is czo chcze miecz y zbawicz ſię Ta mu wiara vroſla. Czos to czini ieno zly rząd A nauky omilne. Ktore malo czo pan kazal Iedno czo ſwiat vczy przychylne. RejKup B.

W połączeniu szeregowym (1): ácż páná ſwego przyrodzonego [...] mamy thák dobrego/ thák ſławnego/ á y wſzyſcy to znamy iż ku wſzemu dobremu páńſtwá ſwego bácżnego/ pilnego/ y przychylnego. RejZwierc 119.

Przysłowie: Bo iáko dawno ſłyſzyſz/ náturá każdego/ Záwżdy ieſt przychylnieyſza do wſzytkiego złego. RejWiz 141.
[W przen:
Wyrażenie: »przychylna myśl«: Habebam animum amori deditum. Przychilnam [lege: przychylnąm] miał myſl ku miłoſći. TerentMatKęt P3.]
3. W tłumaczeniu łaciny biblijnej (1): iż gdy mię ſpytał Pan Bog/ widziſz co Ieremia? Rzekłem/ widzę kogoś ſtoiąc z miotłą przychylną pilnie [Virgam vigilantem; Vulg Ier 1/11; Rozgę cżuiącą Leop, Laſkę czuiącą WujBib, gałązkę drzewa „czuwającego” Biblia Tysiąclecia]. BielKron 94.
*** [Bez wystarczającego kontekstu: Proclivis, geneiget/ leicht. P. pochilony/ przychilny/ łatwy. Volck 118.]

Synonimy: 1. przyjazny, przykłonny, sprzyjazny, uprzejmy, życzliwy; a. dobry, łaskawy, miłosierny; b. gorliwy, posłuszny, powolny, wierny; c. chutny, sprzyjający; 2. chętny, chutliwy, gorliwy, gotowy, ochoczy, ochotny, pilny, skłonny, skory, skwapliwy, skwapny.

Cf [NIEPRZYCHYLNY]

AĆ