Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYKŁONNOŚĆ

Następne hasło: [PRZYKŁOTA] »

PRZYKŁONNY (14) ai

Teksty nie oznaczają ó.

comp przykłonni(e)jszy (5).

Fleksja

sg
m	N	przykłonny, przykłonni(e)jszy	f	N	przykłonni(e)jszå	n	N	przykłonn(e), przykłonni(e)jsz(e)
	G			G			G	przykłonn(e)go
	A	przykłonn(e)go		A			A	przykłonn(e)
	I	przykłonnym		I			I

pl
N	m pers	przykłonni, przykłonni(e)jszy
A	m pers	przykłonné

sg m N przykłonny, przykłonni(e)jszy (3). ◊ A przykłonn(e)go (1). ◊ [I przykłonnym ]. ◊ f N przykłonni(e)jszå (1). ◊ n N przykłonn(e), przykłonni(e)jsz(e) (6). ◊ G przykłonn(e)go (1). ◊ A przykłonn(e) (1). ◊ pl N m pers [przykłonni], przykłonni(e)jszy (1). ◊ [A m pers przykłonné.]

Składnia comp: przykłonniejszy niż(li) (2) RejPos, RejZwierc, jako kto (1) RejWiz.

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (pięć z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) w.

Znaczenia

1. Gotów, chętny by coś zrobić, skłonny (9)
- a. O słabościach ciała (jako przeciwieństwa ducha) i natury ludzkiej (7)
  - α. O uleganiu złu i grzechowi (6)
  - β. O uleganiu strachowi (1)
2. Kierujący ku czemuś swoje pragnienia; w przen. (1)
3. Życzliwy (2)
- a. Litościwy, łaskawy (1)
4. Zdolny, utalentowany (2)

1. Gotów, chętny by coś zrobić, skłonny (9):

przykłonny ku czemu (1): Bo y Hetman w káżdey Rycerſkiey ſpráwie gdy ochotną chuć á wdzięcżną poſtáwę Rycerſtwu ſwemu okaże/ iuż ie też ochotnieyſze cżyni/ y wiele ſercá im dodawa/ iż też ku káżdemu iego roſkazániu z ochotnieyſzą y poſtháwą y ſpráwą á záwżdy przykłonnieyſzy bywáią. RejZwierc 96v.

cum inf (1): A ieſliżeć da Pan Bog to vznánie/ iż ſie nie daſz ták názbyt vwieść ſpráwam ſwiátá tego/ á przełożyſz oſtátek ná łáſkę á ná opiekę Páná ſwego/ przedſię w tym nie miey nádzieie/ ále wżdy iednák rozumiey/ iżći iuż Pan będzie przykłonnieyſzy oſwiećić nędzne ocży twoie. RejPos 67v.

a. O słabościach ciała (jako przeciwieństwa ducha) i natury ludzkiej (7):

α. O uleganiu złu i grzechowi (6):

przykłonny do czego (1): ALe gdyż to ták do ſwego przyrodzenia iáwnie znamy/ iż odmienne ieſt/ á záwżdy przykłonnieyſze ieſt do ſwiátá tego obłudnego/ y do nábycia omylnych przyſmákow iego/ niżli do cnoty á do poććiwego/ pobożnego/ á wolnego żywotá ſwego RejZwierc 65.

przykłonny ku czemu (5): RejPs 76v; A ták iuż on cżart/ ktory był y záwżdy y ieſt wielkim nieprzyiacielem narodu cżłowiecżego/ [...] widząc iż ciáło iego [człowieka] záwżdy przykłonne ku grzechowi ieſt/ [...] pilnie ſie ſthára o vpadek iego RejPos 49v, 49v, 329v; Cżyńże kędy możeſz wſzedy á wſzędy gwałt przyrodzeniu ſwemu/ wieſz żeć to záwżdy ku gorſzemu niż ku lepſzemu przykłonne ieſt. RejZwierc 35v.

β. O uleganiu strachowi [ku czemu] (1): Abowiem przyrodzenie człowiecze przykłonne ieſth ku boiáźni ieſzcze z onego przeſtráchu w Ráiu przodká náſzego RejZwierc 78v.

2. Kierujący ku czemuś swoje pragnienia; w przen. [k(u) czemu] (1):

Wyrażenie: »przykłonne serce« (1): Od początku miałem ku niey [mądrości] przykłonne ſerce moie [cor possedi cum ipsa]/ á dla thegoż nie będę opuſzczon. BibRadz Eccli 51/27;

[»serdecznie przykłonny«: Panie Boże racz dać/ i nám ſerce w twoiéi prawdzie ſtáłe/ i przełożóné ku twoiéi chfále ſerdecznie przykłonné MurzNT 7.]

3. Życzliwy (2):

przykłonny k komu (1): RejPos 205 cf Szereg.

Wyrażenia: »przykłonny z serca« (1): RejPos 205 cf Szereg.

[»[komu] przykłonny w wierze« = wierny: [Aleksander do Słowian:] Przeto żeśćie nam záwżdy przykłonni byli w wierze/ prawdomowni/ [...] á nigdy nieuſtawáiący: Dawamy wam ná wiecżność wſzyſtkie kráiny/ od pułnocnego morzá wielkiego Oceaná lodowátego/ áż do morzá Włoſkiego ſkálnego południego. BielKron 1597 15 (Linde).]

Szereg: »przychylny a przykłonny« (1): Iż on [Bóg] żadnego nie chce opuśćić by też nánędznieyſzego/ ktorego on obacży być k ſobie przychylnego á przykłonnego s práwego ſercá ſwego RejPos 205.

a. Litościwy, łaskawy [ku czemu] (1): [...] nyemayąncz zadnego dzyeczyęczya swego tak bacznyego y kv my vlomnoſczy Matki swoy prziklonnyego ktori by myę vlomeczną chowal wpocziwoſczy Iako matkyę swoyę aſz do smyerczy ZapKościer 1584/66v.

[Wyrażenie: »przykłonny ku prośbie«: Nyeieſt pod nyebem thak wyelky narod [...]. ktori by myal bogy kſſobie thak przyblyzavce ſze sicut Deus noster adest cunctis observacionibus [! Vulg: obsecrationibus] nostris iako naſz bog przyklonnym ieſt knaſzym proſzbam TomZbrudzBrul Deut 4/7.]

4. Zdolny, utalentowany (2):

przykłonny do czego (1): Bo iáko inſzy narodowie o nas o Polakach piſzą iż trudno má być kthory narod ták s przyrodzenia do káżdego obacżenia ták przykłonny iáko ieſt narod náſz Polſki ná ktorąkolwiek ſtronę ſtáránie á ćwicżenie ſwe będzie obroćić chciał. RejZwierc A3.

przykłonny ku czemu (1): Też to záſię o Polaku powiedáią/ iż żadny narod nie ieſt przykłonnieyſzy/ y ku kſtałtom/ y ku káżdemu ćwicżeniu/ iáko Polak RejWiz A4v.

Synonimy: 2., 3. przychylny; 2. chętny, chutliwy, gorliwy, gotowy, ochoczy, ochotny, pilny, skłonny, skory, skwapliwy, skwapny; 3. powolny, przyjazny, sprzyjazny, życzliwy; a. dobry, łaskawy, miłosierny; 4. udatny.