[zaloguj się]
[pdf]

PRZYLEGŁOŚĆ (57) sb f

e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N przyległość
G przyległości przyległości
A przyległość przyległości
I przyległością przyległościami
L przyległości przyległościach

sg N przyległość (4). ◊ G przyległości (5). ◊ A przyległość (3). ◊ I przyległością (1). ◊ L przyległości (11). ◊ pl G przyległości (1). ◊ A przyległości (1). ◊ I przyległościami (29); -ami (26), -(a)mi (3). ◊ L przyległościach (2); -ach : -åch BielKron (1:1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Tereny przylegające do czyichś dóbr ziemskich, należące do tych dóbr; cohaerentia, pertinentia JanStat [zawsze w pl] (31): A záſię gdy puśći Włádziſław opiekę Ládziſłáwowi/ tedy zá pracą y zá nakład iego źiemię ſpiſką zápiſuiem wiecżnie iemu ku kroleſtwu polſkiemv/ y ty przyległośći ktore ſą przy Ruſi á Wołoſzech. BielKron 304.

przyległości czego (1): Máią Tátárowie miáſtá wielkie ná wſchod Slońcá/ iáko ieſt Quinſai ktorego piſzą być ſto mil/ ále ſie to rozumie ſprzyległosćiámi inſzych miaſt BielKron 439.

Szereg: »pożytki, (i) przyległości« (6): tedy piérwéy máią bydź Rewizorowie z Séymu wyſłáni/ á potym zá ich doſtáteczną ſpráwą y opiſániém pożytków przyległośći rć. ná Séymie Wálnym omnium ordinum conſenſu kończyć ſie máią. SarnStat 90. Cf »z pożytki i przyległościami«.
Wyrażenie przyimkowe: »z(e) (wszy(s)tki(e)mi a. wszemi) przyległościami« (27): [Olgierd i Kiejstut] wyrzucili z Wilná y poimali ſámego Iáwnutę. Byłá też záſię miedzy Olgierdem á Keyſtutem roznicá o Wilno/ ktory ſie miał w nim zoſtáć/ zgodźili ſie ſami/ dawſzy Iáwnućie Zaſłaẃ s przyległośćiámi. BielKron 379v, 192v, 356, 360, 378v; ZapKościer 1580/13; Ale Glinſki Michał/ gdy mu Moſkiewſki Smoleńſkie Xięſtwo ze wſzyſtkimi przyległościámi podáć obiecał/ ieſliby go doſtał/ wnet ſię vdał ná Práktiki z Zołnierzámi y inſzymi Smoleńſkimi Boiáry StryjKron 737.

~ z przyległościami czego, czyimi [pron poss] (6): Iedennaſta [część ziemi włoskiej] Wenecia/ ktorą też może kłáść zá iedno Kſięſtwo z iey przyległośćiámi. BielKron 276; Zamek Nieſzową z przyległośćiámi ſwémi y ze wśiámi Murzynowem/ Orłowem/ [...] zoſtánie przy Nas y Koronie Króleſtwa Polſkiégo ná wieki wiekom. SarnStat 1071, 1090, 1186, 1207, 1208.

Szeregi: »z pożytki i przyległościami« (5): Iſz oni dobrowolnie puſzczaią bieniaſzewi [...] dwu kmiećiu ze wſzytkiemi ſprawiedliwoſćiami ich, [...] ktemu iednego kmiećia wloſtowicach takze ze wſzitkimi pozytkami iego y przyliegloſciami ZapKościer 1580/13; Y tákże przerzeczony N. przerzeczoné dobrá ſwé/ to ieſt wieś N. [...] dziedzicznie osiędźie [...]/ y tákże weſpółek ze wſzyſtkiémi y káżdémi zoſobná pożytki y przyległośćiámi [cum omnibus pertinentiis JanStat 442] SarnStat 685 [idem 1249] 685, 1249 [2 r.].

»z przyległościami i własnościami« (1): pomniąc ná poprzyśięgłą powinność náſzę/ Ziemie Wołyńſkié/ Kijowſkié/ y Podláſkié/ ze wſzémi ich przyległośćiámi y właſnośćiámi zupełnie ku Koronie Polſkiéy [...] przywróćiliſmy SarnStat 1027.

»z przyległościami i wolnościami« (1): Pąn Ierzy czeſtkowſztky y sPanią zmanzonku swoią [...] podziekowaly zaſie y za potomky swoie, [...] zdobry zaplaty. zoyczyzny y zmaczierzyzny zgymenia, czenſtkowa. y ze wſziſtkyemy przylegloſcziamy y wolnoſcziamy iego ZapKościer 1588/80.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i z wszystkiemi (inszemi a. in(n)emi), z innemi, z jakimkolwiek nazwiskiem nazwane przyległościami« (4:3:1): Herweder/ y ze wſzyſtkim ieźiorem Druſſen/ y ze wſzyſtkim iego łowieniem/ y ze wśiámi/ y z powiátem Schárffaw/ y ze wſzyſtkiémi inſzémi przyległośćiámi y wśiámi: [do Korony należeć ma] SarnStat 1090; [ziemię wołyńską] ze wſzyſkiémi y z oſobná káżdémi iéy Grodámi/ Zamkámi/ Miáſty/ Miáſteczki/ Wśiámi/ Ziemiámi/ Powiáty/ y ich wſzyſtkich rzeczy poprzód mianowánych/ którychkolwiek y iákimkolwiek przezwiſkiem názwáné przyległośćiámi/ [...] w Tytuł Koronny przywrácamy SarnStat 1187, 1038, 1058, 1080, 1090, 1097, 1101. ~

2. Sąsiedztwo; położenie obok (blisko); graniczenie; confinium Calep; contiguitas JanStat; cohaerentia, continentia Cn (22): BielKron 336v; [Wałaszy] Bronili ſie kiedyś Turkom/ Węgrom/ Polakom/ Tátárom/ bo w przyległośći ty Kráiny wſzyſtki máią BielSpr 69v; A iżby ták puſta ich [Jatwieżów] kráiná nie zoſtáłá/ Mázurámi y Polaki z ktorymi ſię potym Ruſſacy dla przyległośli [!] pomieſzáli/ Podláſze [Bolesław] oſſadził. StryjKron 340, 245; Calep 238b; [rozkazaliśmy pisać do TM żądając, jako i do innych panów rad naszych i do szlachty, którzy imiona swe na Rusi, zwłaszcza przyległością blisko Uły mają, aby [...] ListyZygmAug 1568/548].

przyległość czego (1): á mieſzkáli [Jatwieżowie] w láſách litewſkich Polakom przyległych/ ktorą kráinę dźiś Poleſie/ álbo Podláſze/ od przyległośći láſow zową/ álbo też Podláſze/ iákoby pod Láchámi Polakom kráinę przyległą Ruſacy przezwáli. StryjKron 205; [odjął p. Strus ty sianożęci na mieścu rzeczonym Olsanka ku swemu imieniu, którego niedawno dostał w przyległości gruntu latyczowskiego LustrRus I 209; Sentencja C2v]. Cf [»przyległość granic«], [Wyrażenia przyimkowe].

przyległość do czego (1): A Ieſliby inni ſzláchcicy byli/ máiąc w ſąśiedztwie dźiedźictwá/ [...] y mniémieliby ſie mieć iákié intereſse zá tą przyległośćią do tákowych gránic: [...] máią bydź przypozwáni do ſądu źiemſkiégo SarnStat 461.

przyległość ku czemu (1): Spoſób pozwu do ſądu ziemſkiégo, przećiwko ſąśiádóm przyśćiennym, którzy ku onym gránicóm przyległość máią. SarnStat 462.

przyległość z kim (11): Rykárdus záſię Arcybiſkup Trewireńſki wotował ná Krola Fráncuſkiego/ tákież iego możność przekłádayąc/ y przyległość z niemcy BielKron 195. Cf »w przyległości być«.

[W przeciwstawieniu: »odległość ... przyległość«: [o kandydacie na króla] Odległość lepsza niż przyległość PismaPolit 512.]

Zwrot: »w przyległości być (a. obywać), mieszkać« [w tym: z kim (10), komu (1)] [szyk zmienny] (10:1): [Szwancarowie posłali do elektorów] vpomináyąc ye áby oni nic niedbáli ná cżyie przycżyny á obráli Ceſarzá myędzy ſobą Kſiążę coby był z narodu Niemieckiego w przyległośći nam BielKron 194v; prze to my z Niemieckim narodem w przyległośći záwżdy byli. BielKron 335; [Czyrkaszowie] w przyległośći s Tátáry mieſzkáią w gorách BielKron 437, 194v, 195 [2 r.], 336, 336v [2 r.]; [korona węgierska mówi:] IEſzcże poydę do źiemie ſąſiedney Wołoſkiey/ Ktora ieſt w przyległośći ſemną źiemi Polſkiey. BielSat Gv [idem] BielSen 14; [BielKron 1597 16 (Linde)].
Wyrażenia: [»bliska przyległość«: gdyż [Połowcy] cudzą robotą z łupu ustawicznie żyli, ale większe wojny z ruskimi książęty miewali, dla bliższych przyległości spólnych granic. StryjPocząt 97.

»przyległość granic«: StryjPocząt 97 cf »bliska przyległość«.]

»sąsiedzka przyległość« (1): Wſzákże potym Bulgárowie/ y máło nie wſzyſcy Sławacy dla ſąſiedzkiey przyległośći w Grecki ſie zakon przewiergnęli/ w ktorym y dźiś trwáią. StryjKron 100.

[Wyrażenia przyimkowe: »prze przyległość [czego]«: Cesarz i familia eius tota najwięcej tym usque ad rabiem obruszon będzie; zaczym inter alia, quae sunt plurima, co nam ta niechęć przyniesie prze możność cesarza i przyległość państw! PismaPolit 511.

»za przyległościami [czego]«: Inſze páńſtwá/ zá krwią y powinowáctwem pánow ſwych/ y zá przyległośćiámi roznych pańſtw/ ſnádnie ſobie rátunku dodádzą GrabZdanie D.

»w przyległości«: słysząc o ludziach, które w Niemczech, a zwłaszcza tu w przyległości u sąsiadów naszych w Śląsku, za tą nominacyją od cząstki braci naszej arcyksiążęcia jm. rakuskiego Maksymilijana, żeby go do Korony wprowadzić mogli, zbierają i pogotowiu krajom tamecznym być rozkazują, przeto [...]. AktaSejmikPozn 1587/54.]

a. Sąsiedztwo językowe (1):
Zwrot: »[z czym] w przyległości być« (1): Liwláncka mowá mieſzána z Ruſką y Litewſką/ á Swecka z Niemiecką/ Lápońska ſie z żadną niezgodźi/ choćia ſnimi w przyległośći ieſt BielKron 438.
3. Posiadłość [gdzie] (1): Piſzą w hiſtoryey Alexándrowey/ iż krolowa Kándáx ktora miáłá przyległość nád morzem wielkim/ w ten cżás poſłáłá málárzá áby twarz álbo obraz Alexándrow potáiemnie wykonterfował BielKron 126.
4. Skłonność [k czemu] (2): (did) Syn. (–) Nie dokońcáć ſwiecie będę wierzył/ Boś ſie drugim nieſpráwnie odmierził/ [...] Dobry ktobie nie má przyległośći. BielKom D5v; Diathesis, Latine Affectus, vel dispositio, Przyległość/ Pochilność k czemu. Mącz 85a.
5. Sprzyjające okoliczności (1): Gelegenheit. Okázya. Pogodá. Przyległość. Occasio. Commoditas. Calag 227a.

Synonimy: 1. pożytek, własność; 2. graniczenie, sąsiedztwo; 4. pochylność, skłonność; 5. okazyja, pogoda.

LW