Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RZYGACZKA

Następne hasło: RZYGAĆ SIĘ »

RZYGAĆ (17) vb impf

a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	rzygać
praes
	sg
1	rzygåm
2	rzygåsz
3	rzygå

praet
	sg		pl
3	m	rzygåł	m pers	rzygali

impersonalis
		rzygå się
participia
part praes act		rzygając

inf rzygać (3). ◊ praes 1 sg rzygåm (4). ◊ 2 sg rzygåsz (1). ◊ 3 sg rzygå (5). ◊ praet [3 sg m rzygåł.] ◊ 3 pl m pers rzygali (1). ◊ impers rzygå się (2). ◊ part praes act rzygając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Gwałtownie zwracać zawartość żołądka, wymiotować (16)
- Przen (2)
  - a) Mówić obelżywie a. obelżywe rzeczy (1)
- a. Poniżać poprzez wymiotowanie lub naśladowanie tej czynności (3)
2. Wyrzucać, wypuszczać, bulgocząc (1)

1. Gwałtownie zwracać zawartość żołądka, wymiotować; irructare, ructare Mącz, Calep, Cn; eructare Calep, Cn; singultire Murm; erugere Cn (16): Murm 79; Mącz 359b; Chorey máchárzynie ty znáki ſą/ cłowiek [!] nie może ieść/ a częſto rzygáć muśi/ cięſzki ſen ma SienLek 119v, 17v, 104v; Calep 372b, 564b, 930a.

rzyga się komu (1): Gdy ten ſtruty vyzrzy riby: lęka ſie gich, á widzimu [!] ſie iakoby w gębie miał ſmrodliwą ribę/ y tako mu ſie rzyga. Tę chorobę lecżą mlekiem koziem FalZioł IV 36c.

rzyga się czym (1): Iako z drew mokric[h] więtſzi dim [...] tak też zpokarmo[w] nie ſtrawnych pari wielgie pochodzą, iedne [w] głowę drugie w gardło, á tak ſie rzyga iako [...] iayci przepiekłymi. GlabGad F6.

Zwrot: żart. »obiema końcoma rzygać« (1): Ten ktory rzotkwyę pożywa/ rad obyemá końcomá rzyga. March¹ A4.

Przen (2):

Zwroty: »ogniem, [ogień] rzygać« [szyk zmienny] (1): Mącz 129c; [Srodzy wszyscy, okryli czarne łby wężami, Rzygając pałający ogień paszczekami StryjPocząt 387].

»płomieniem rzygać« (1): Flammivomus, Płomieniem álbo ogniem rzyga/ Pożarziſty. Mącz 129c.

a) Mówić obelżywie a. obelżywe rzeczy (1):

rzygać na kogo (1): pergin ructare in nos, Metaph. Takżeś ſie vpárł rzigáć na nas/ to yeſt przikrym być. Mącz 359b.

[Zwroty: »z gęby [kogo = o kim] rzygać«: á ty porwawſzy to/ iáko świniá wozem trzęśieſz kwicząc á łáiąc/ á z gęby nic inſzégo iedno Antychriſtá rzygáiąc. ŁaszczRecepta 57.

»hardą gębą słowa rzygać« = hardo mówić: Tak on koczwał [określenie pejoratywne] swą hardą gębą słowa rzygał StryjPocząt 271.]

a. Poniżać poprzez wymiotowanie lub naśladowanie tej czynności (3):

Zwrot: »[komu] w usta rzygać« [szyk zmienny] (2): in os mihi ebrius irructas A diyabłuſz mi opiwſzy ſie w vſtá rzigaſz. Mącz 359b, 359b; [y yęly ſproſznye rzygacz wuſtha Iezuſzowy rozdzyerayacz ye y thakez podnoſz yego RozmyślDomin 40; Pozdraw A4v].

Szereg: »plwać i rzygać« [szyk zmienny] (1): Potym mu ocży odwiązáwſſy/ w oblicże plwali/ ij pod nos ſmrodliwie rzygali OpecŻyw 115v; [Pozdrowiony bądzcie wnątrz vſta zbawiciela mego/ w ktoreſz to zydowie ſmrodliwie rzygali y plwali Pozdraw A4v].

2. Wyrzucać, wypuszczać, bulgocząc [co] (1): Mastus [właściwie ‘to, z czego wypływa woda’] – Bębelie iarie [lege: jakie] woda rziga. Calep 642a.

Synonimy: 1. blwać, womitować, wracać, zrzucać.

Formacje współrdzenne: narzygać, odrzygać, wyrzygać; rzygnąć, odrzygnąć, wyrzygnąć; wyrzygować.

Cf [RZYGAJĄCY], RZYGANIE

DDJ