[zaloguj się]

24. Kryteria decydujące o wyborze postaci hasłowej.

a. Dla postaci niewątpliwych.

O wyborze postaci hasłowej spośród różnych niewątpliwych odmianek fonetycznych lub morfologicznych decyduje kryterium ilościowe, które stosujemy nawet w wypadku, jeżeli wskutek tego będzie musiała zostać rozbita jedność fonetyczna danej rodziny wyrazów (por. CARZ i CAROWA). Niekiedy jednak bierzemy pod uwagę nie mechaniczną przewagę ilościową użyć, lecz przewagę ilości tekstów, w których występuje dana odmianka. Tak np. dajemy pierwszeństwo postaci ALZBANT, która wystąpiła po jednym razie w kilku różnych tekstach, chociaż w liczbach bezwzględnych przeważa w materiale postać „alspant”, pochodząca wszakże z jednego tekstu o określonej tematyce (WyprKr).
W wypadku równej frekwencji wariantów uznajemy za hasło postać najczęstszą w danej rodzinie, np.

ATŁAS (18), hatłas (18)
– bo
ATŁASOWY (28), hatłasowy (2).
Jeżeli to kryterium zawodzi, wysuwamy na początek odmiankę bliższą formie dzisiejszej lub też szeregujemy odmianki alfabetycznie.


b. Dla rekonstrukcji alternatywnych.

O ile forma podstawowa wyrazu, która miałaby się stać hasłem, zrekonstruowana jest w dwu możliwych postaciach, wysuwamy na pierwsze miejsce i uznajemy za hasło wariant wcześniejszy pod względem alfabetycznym, oczywiście jeżeli skądinąd nie mamy podstaw, aby jedną z odmianek uznać za prawdopodobniejszą.


c. Czasowniki z nosówką rdzenną.

Hasła czasowników typu błądzić, sędzić ustalamy z taką postacią nosówki, jaka panuje lub przeważa w bezokoliczniku. Oboczności nosówek nie uważamy za warianty hasła. Rozliczenie z brzmienia poszczególnych form nastąpi w części gramatycznej (por. 50.). Od obocznej postaci bezokolicznika dajemy odsyłacz (bez nawiasu).


d. Oboczności słowotwórcze tematu.

W wyrazach z obocznością tematyczną -anin : -an ustalamy hasło na podstawie postaci przeważającej w sg (por. ARYJAN). Liczbę mnogą traktujemy jako materiał wątpliwy i podciągamy do typu panującego w danym zabytku według zasady opisanej w 26. Przy braku formy podstawowej dajemy hasło w postaci -anin, a w podhaśle wymieniamy obie możliwości (por. CERDONIJANIN).
W wyrazach pochodzenia łacińskiego z obocznością -us : o za podstawę przyjmujemy stan w N sg oraz inne przypadki z -us-. Np. jeżeli w formie podstawowej mamy -us i o, przyjmujemy za hasło postać częstszą, jeżeli w dalszej odmianie mamy -us- i o, -us- traktujemy jako niewątpliwe, o przystosowujemy do typu zaświadczonego w danym tekście, zgodnie z zasadą (por. 26.). Jeżeli w całym paradygmacie nie ma tematu na -us; nie wskazujemy wcale na możliwość takiej odmianki.
W typie na -o, -ona w razie braku oboczności w formie podstawowej dajemy hasło na -o; przy braku formy podstawowej również ustalamy hasło w tej postaci, a w podhaśle wymieniamy obie możliwości. Nie dotyczy to oczywiście wyrazów pochodzących z greckiego neutrum na -on.