• Instrukcja
  • I. Materiał Słownika
  • II. Podział materiału na artykuły hasłowe
  • III. Hasło
  • IV. Specyfikacja gramatyczna
    • 29. Zasady ogólne
    • 30. Hasła w liczbie mnogiej i nieodmienne
    • 31. Specyfikacje alternatywne
    • 32. Dwurodzajowość lub rodzaj niepewny
    • 33. Dwuaspektowość
    • 34. Wtórne funkcje gramatyczne
    • 35. Określenie specyfikacji niektórych grup wyrazowych
  • V. Część gramatyczna
  • VI. Stosunek do innych słowników
  • VII. Semantyka
  • VIII. Frazeologia
  • IX. Cytaty
  • X. Lokalizacje
  • XI. Synonimy
  • XII. Formacje współrdzenne
  • XIII. Odsyłacze
  • XIV. Układ Słownika
  • XV. Indeks frekwencyjny
  • XVI. Użycia spoza naszego kanonu źródeł
  • XVII. Sposób traktowania kustoszy, żywej paginy i tekstów erratowych
  • Dodatek: pochylenia i miękkości oraz poprawki lokalizacyjne

32. Dwurodzajowość lub rodzaj niepewny.

W wypadku, gdy hasło posiada dwa rodzaje, rozpatrujemy to zjawisko w jeden z następujących sposobów:

a. Przy braku oboczności hasłowych.

Jeżeli odmianki rodzajowe wystąpią w materiale rzeczownika nie posiadającego odmianek hasłowych, wymieniamy rodzaje obok siebie i dajemy statystykę ogólną, w następnym zaś wierszu podajemy wykaz szczegółowy z wymienieniem źródeł, np.:

SZKAPA (x) sb m i f
m (x), f (x), m a. f (x) ...

b. Przy istnieniu oboczności hasłowych.

Jeżeli odmianki rodzajowe występują obok odmianek hasłowych (fonetycznych), lecz rozkładają się niezależnie od nich, postępujemy podobnie, z tym że rozpatrzenie rodzajów następuje przed omówieniem oboczności hasłowych, np.:

PLANETA (x) sb f i m
f (x), m (x), f a. m (x) ...
planeta (x), płaneta (x) ...

c. Przy różnicach słowotwórczych.

Jeżeli różnice rodzajów związane są z odmiankami słowotwórczymi hasła. p które zredagowane są we wspólnym artykule (por. 9.), przy postaci hasłowej nie wymieniamy rodzajów, lecz rozpatrujemy je w podtytule przy omawianiu postaci obocznych hasła, np.:

WYSPA (x) sb
wyspa f (x), wysep m (x), wyspa a. wysep (x) ...

Możliwe są też sytuacje bardziej skomplikowane, np.:

FANTAZMA (3) sb
fantazma n (1), fantazma f a. fantazm m (2) ...

Przy połączeniu różnic tego rodzaju z obocznościami czysto fonetycznymi, w zasadzie sporządzamy dwa oddzielne wykazy, łącząc jednorodne rodzajowo warianty fonetyczne w jedną pozycję, np.:

fijołek, fijałek m (46), fijołka, fijałka f (7), m a. f (13);

oraz niżej:

fijoł- (61), fijał- (4), chwijoł- (1) ...

Przy hasłach mniej licznych można w jednym ciągu opisać fonetykę i rodzaje, np.:

głozn m (5), glozna f (2), glozn m (1), głozn a. glozn (1).

Uwaga: W pewnych wypadkach uwagi o rodzaju wprowadzamy również do paradygmatu fleksyjnego, por. 72.c.

d. Rzeczowniki pochodzenia łacińskiego.

Rzeczowniki pochodzące od łac. neutrów na -um, jeżeli nie mają zaświadczonej formy N lub A sg rekonstruujemy alternatywnie, np.:

KALAMENT (1) sb
kalament m a. kalamantum n.

e. Zapis wariantów.

Jak widać z powyższych przykładów, alternatywność rodzaju związaną z odmiankami hasła zapisujemy w zasadzie w postaci brzmienia odmianki bez zaznaczania rodzaju. Jedynie w wypadku, gdy należałoby powtarzać dla jednego rodzaju więcej niż jeden wariant podhasłowy, ograniczamy się do samych skrótów rodzajów (jak s.v. FIJOŁEK).

f. Specyfikacja alternatywna.

O ile żadnego wypadku w materiale nie da się niewątpliwie określić pod względem rodzaju, specyfikacja winna brzmieć np.:

sb m a. f.

g. Dwurodzajowość i rodzaj naturalny.

Jeżeli hasło dwurodzajowe może być użyte zarówno w odniesieniu do kobiet, jak i do mężczyzn, sporządzamy oddzielne zestawienia rodzajów, np.:

CHUDZINA (50) sb f i m
Na oznaczenie mężczyzn: f (21), m (7), f a. m (20) ...
Na oznaczenie kobiet: f (2).

W obrębie artykułu użycia oznaczające kobiety (lub zależnie od stosunku w konkretnym haśle) wydzielone są w podrubrykę.

h. Ujednolicenia w obrębie zabytku.

Rodzaj uznajemy za wątpliwy tylko w odniesieniu do tekstów, gdzie są przykłady na oba rodzaje lub nie ma żadnego przykładu pewnego. Tam, gdzie zaświadczony jest tylko jeden rodzaj, sprowadzamy do niego również wypadki nie dostarczające danych co do rodzaju (podobnie, jak czynimy to z ustalaniem hasła, por, 26.).

i. Collectiva.

W hasłach, pod które ze względu na trudności podziału został podciągnięty materiał formacji zbiorowych, dodajemy przy specyfikacji wariantu skrót coll. np.:

KAMIEŃ (2061) sb
kamień m (1306), kamienie n coll (41), kamień a. kamienie (714) ...

przy czym collectiva wymieniamy z pełnymi lokalizacjami (bez oboczności wewnątrztekstowych). Zalecane jest również podanie poniżej zwięzłego opisu kryteriów decydujących o zaliczeniu do tej formacji.

j. Rodzaj a znaczenie.

Jeżeli różnica rodzaju łączy się ze zróżnicowaniem znaczeniowym, nie podajemy rozliczenia tekstowego, tylko piszemy po danej pozycji uwagę odnoszącą się do odpowiedniego znaczenia, np. s.v. GOŁOTA:

m (35), f (1) [w znacz. II.].

W części semantycznej znaczenia różniące się rodzajem numerujemy cyframi rzymskimi, np.

I. f (x):
1. ... (x):
2. ... (x):
II. m: ... (x):

k. Przy wtórnej funkcji onomastycznej.

Jeżeli we włączonym do artykułu materiale onomastycznym znajduje się użycie odbiegające pod względem rodzaju od znaczeń pospolitych, nie uwidoczniamy tego w specyfikacji, lecz przedstawiamy poniżej statystykę z odpowiednią uwagą w klamrze i nie sporządzamy wykazu źródeł, np.:

GŁOWA (5050) sb f
f (5044), m (6) [w funkcji n-pers].

Jeżeli funkcja imienia własnego występuje w haśle przymiotnikowym, specyfikacja wygląda następująco:

GOŁY (284) ai
ai (281), sb m (3) [w funkcji n-pers].