![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
strona: kt
1:
STATVTA
2:
Y METRIKA
3:
PRZYWILEIOW
4:
KORONNYCH:
5:
IĘZYKIEM POLSKIM
6:
SPISANE.
7:
Y porządkiem práwie przyrodzonym
8:
á bárzo ſnádnym nowo
9:
zebráné:
10:
PRZEZ
11:
STANISLAWA SARNICKIEGO,
12:
Szláchcicá y obywátelá Chełm=
13:
skiéy ziemie, Woysk,
14:
Krasn.
15:
W Krákowie/
16:
w Drukárni Lázárzowéy, Roku
17:
Panskiégo, 1594.
strona: *3
1:
NIASNIEYSZEMV
2:
ZYGMVNTOWI
3:
TRZECIEMV,
4:
Z BOZEY LASKI KROLOWI POLSKIEMV, WIEL=
5:
KIEMV KSIąZęCIV LITEWSKIEMV, RVSKIEMV,
6:
PRVSKIEMV, MAZOWECKIEMV, ZMVDZKIEMV:
7:
INFLANTSKIEMV, &C. &C. SZWEDZKIEMV,
8:
GOTTSKIEMV, WANDALSKIEMV, DZEDZI=
9:
CZNEMV KROLOWI, &Ce.
10:
STANISLAW SARNICKI, WOYSKI KRASNOSTAWSKI,
11:
ſczęśliwégo pánowánia od páná Bogá, y poddáność
12:
wierną ſwą vniżenié záléca.
13:
PO WSZYSTKIE WIEKI,
14:
Naiáſnieyſzy Miłośćiwy Królu/ ſła=
15:
wny bywał tytuł y záwołanié legiſ
16:
látorow: Draco Athenienſium,
17:
Numma v RZymian:
18:
v nas Pola=
19:
ków Káźimiérz Wielki/ tego nam
20:
ieſt dowodem iſtotnym/ który nie
21:
ták dla victoriy/ którémi téż y inni
22:
Królowie z nim zrównáli/ álbo y
23:
przerównáli:
24:
ále więcéy od praw któ=
25:
ré nádał, y od rządu dobrégo/ który w RZeczypoſpolitéy poſtá=
26:
nowił/ y onéy odumárł/ Wielkim ieſt názwan. Wáſzá Kró.
27:
M. ácz ma ozdób innych niemáło ſwégo pánowánia/ z wielką
28:
pochwałą ludzką.
29:
Abowiém naprzód ciuilia bella, potym exter=
30:
na vſpokoiłeś W. Kró. M. á tego roku z Turkiem/ z Moſkie=
31:
wſkim pokóy ſławny vczyniłeś/ á práwie Iani templum w Iano=
32:
wcu záwárłeś W.K.M. A z RZéſzą nietylko pokóy/ ále y weſe=
33:
lé.
34:
Spráwiwſzy tedy ták zacné rzeczy ná świećie/ y ná ſtolicy
35:
Królewſkiéy ſpokoynie vśiadſzy: do czegóż maſz W.K.M. te=
36:
go ſczęśćia wielkiégo naprzedniéy wzyć iedno do napráwy w Rze=
37:
czypoſpolitéy álbo Correctury praw?
38:
A to przykłádem Monár=
39:
chów wielkich: Conſtántiná Wielkiégo/ Iuſtinianá ſtánowićie=
40:
lá praw RZymſkich/ y Káźimiérzá Wielkiégo/ którzy tákiéż po
41:
zwyćiężtwách ná to ſie vdáli/
42:
y ten owoc y cél nayprzednieyſzy
strona: 3v
1:
ſwych zwyćiężtw vpátrywáli/ áby w kośćiele chwałę Bożą/ á w
2:
Rzeczypoſpo. rząd dobry vczynili: y w práwiwſzy w rézę ſwą ká=
3:
żdą rzecz/
4:
nápátrzyli ſie áż do náſycenia rządu dobrégo/ y bona
5:
Domini in terra viuentium, doſtáli ſie do rádośći wiecznych. Te=
6:
go ſczęścia y ſummum bonum ná świećie winczuiemy téż W.
7:
Kró. M.
8:
Y nie bez przyczyny zá ſtárych Królów ieſcze zá Ol=
9:
bráchtá/ Zygmuntá/ Zyg. Auguſtá/ wſzyſtkié ordines regni do=
10:
magáły ſie téy Correktury praw/ y dźiś domagáią gdyż ná tym
11:
ſalus, felicitas, incolumitas, ſtabilimentum, y ozdobá RZeczypo=
12:
ſpolitéy należy.
strona: K10571a
1:
Bo iáko Philozoph mówi: Super Heſperum
2:
& Luciferum wynoſząc y wychwaláiąc porządek biegów niebie=
3:
ſkich/ nie mniéy porządek/ zgodá/ y melodia praw/ godna ieſt
4:
pochwały ludzkiéy. Y iáko piękna ieſt rzecz/ á práwie duſzę o=
5:
chładza/ do ogrodá álbo wirydarzá wniśdź/
6:
áno tu drzewá ochę=
7:
dożné/ tu fontany/ tu drzewá ogániſté ad quincuncem porządnie
8:
rozſádzone/ á niżéy ſtrumienié wód żywych/ po kámięniu wy=
9:
ſkákuiącé opływáią/ byſtrośćią ſwą ochładzáiąc ich ſpániałość:
10:
a ſczépu rozlicznému wzroſtu dodáwáiąc:
11:
Tákże niemniéy/
12:
rzecz nietylko piękna/ ále téż wielce vżyteczna káżdému Páńſtwu
13:
práwá porządnie mieć ſpiſáné. Bo iáko wodá ſtrumieńmi pły=
14:
nąc między ſczépiem drzewa y źiołá ochładza/
15:
obweſela/ y wzro=
16:
ſtu im dodáie: tákże ſercá człowiecze/ práwi/ Królów pobożnych
17:
będąc odwilżoné y ochłodzoné/ wzroſt biorą więtſzy ku poſłu=
18:
ſzeńſtwu/ y káżdéy ſpráwie ſłuſznéy y poczćiwéy.
19:
Dla któréy
20:
przyczyny wychwaláiąc pod niebo zacność praw/ dobrze ieſt po=
21:
wiedźiano/ y ná krótce wyráżono przy Státućie Ottoná Céſárzá/
22:
twiérdząc o téy náuce/ że oná
23:
Cóż tu mogł bydź więcéy/ y ozdobniéy ku ſławie téy ná=
24:
uki wyrzeczono? A przetóż Naiáſnieyſzy Miłośćiwy Królu/ ie=
25:
ſliże ſie chce W.Kró. M. z przodki ſwémi zrównáć/ á to Pan
26:
Bóg dáie W. Kró. M. pobudkę teraz y okázią/
27:
że nie tylko
28:
zrównáć/ ále y oné zámierzyć wiele może W.K.M. Podáie
29:
mówię do rąk W.K.M. ten Státut nowéy ediciiéy/ którégo
30:
ſtrukturze/ ieſli ſie kto przypátrzy: obaczy że ieſt doſtátecznieyſzy/
31:
porządnieyſzy/ krótſzy/ y vżytecznieyſzy.
32:
Ieſt doſtátecznieyſzy:
33:
Bo iuż dwánaśćie Séymów minęło/po oſtátecznym wydániu
34:
Státutu/ których Conſtitucię w ſexterniéy roſtrzéláné/ y rozró=
strona: 4
| Przedmowá do Krolá Iego M. |
1:
á żaden ſie ich nie oſtráſzył áni podiął
2:
wwieźdź do iednégo methodum, álbo ordynku przyſtoynégo/
3:
áby ták ieden káżdy/ choć kto nowo zoſtánie Woiewodą/ Pod=
4:
komorzym/ Stároſtą/ álbo Sędźią Ziemſkim/ mógł poſpołu po=
5:
rządnie/
6:
iáko ná tablicy ſpiſáné powinnośći ſwégo vrzędu mieć.
7:
Więc y przywileiów potrzebnych ktemu przyłożyłem/ y Arborem
8:
Conſanguinitatis y Affinitatum, y innych wiele rzeczy potrzebnych
9:
przydałem.
10:
Ieſt porządnieyſzy. Bo duce natura & comite arte
11:
ſermocinandi/ ieſt porządnie ná kſztałt dwunaśćie tablic ſtá=
12:
rych praw RZymſkich w rézę ſwą wpráwiony: że de omni quaeſi=
13:
bili, o káżdéy rzeczy może wnet káżdy porádę/
14:
tytuł/ ſtátut/ y
15:
wiérſz náwet ználéść ſobie/ bez żadnéy moleſtiiéy: Gdyż káżdéy
16:
iuriſdiciiéy/ ktorych ieſt dwánáśćie práwo ieſt oſobno á oſobno
17:
kuńſztownie iáko w ſzkátułách ſwych záwárté:
18:
ponieważ od śie=
19:
bie reali & notabili differentia rozdźielone/ ták ná przodku/ iá=
20:
ko we śrzodku/ y ná końcu tákże. Bo w káżdéy z tych iuriſdiciy
21:
zoſobná/ inákſzé ieſt pozwánie/ inákſzy proceſſ/ inákſza Exeku=
22:
cia.
23:
A ták/ któré rzeczy ſą od śiebie rózné y rozdźiélné máterią y
24:
formą/ té téż y w piſániu muſzą od śiebie rozdźiélnie ſtánąć w
25:
miedzách ſwych. Ieſt téż krótſzy.
26:
Bo rzeczy té/ któré były nie ták
27:
potrzebnie w Státut námiéſzáné vprzątnąłem/ y do Metriki ná
28:
koniec kśiąg znióſłem/ áby niezáwadzáły/ áni zátrudniáły ſá=
29:
méy rzeczy/ á iednom ſam process práwá zoſtáwił y eſſentialia.
30:
Ale choćby téż był dłużſzy/ tedy gdźie methodus ieſt/ tám y dłu=
31:
gość nie bárzo wádźić może. Bo iednák wedle methodum, iáko
32:
po ſznurku/ káżdéy rzeczy można dóśdź/ któréy ieno kto potrzebu-
33:
ie/ extrauagantiam tu nic niezoſtáwuiący/
34:
czego iednák y com=
35:
pilator práwá duchownégo w Dekréciéch RZymſkich niemógł
36:
ſie vſtrzédz y vwiárowáć. Przeto oſobné kśięgi Extrauagantes,
37:
intitułował/ kędy tám té Dekrétá znióſł/ których in methodū
38:
nie mógł záwrzéć.
39:
Ieſt ieſcze vżytecznieyſzy. Bo mu będźie au=
40:
thoritatem nie ládáiáką czyniłá tá ſtárych praw Rzymſkich di=
41:
uiſia y łádność/ y łátwiość ku wyrozumieniu y ku pámięći.
42:
Ktemu/ że ieſt po Polſku przełożony/ bez fałſzu (Iákóż da pan
43:
Bóg vmyſlnie nicem nie zmylił) A Polakom ięzykiem Polſkim
44:
naprzyſtoyniéy ieſt w téy mierze philozophowáć. Do czego y
45:
Zygmunt Auguſt ſławnéy pámięći Wuy W.K.M. pilnie ludźi
46:
wiódł y vpominał/
47:
co pámięć ludzka ieſcze znośi/ y w Státućie
48:
o tym Conſtituciy pełno. Bo ná koniec y pobór ná to w Wiel.
49:
Kśięſtwie Litew. dźiáływáli/ koſzty niemáłé podéymuiąc/ áby
strona: 4v
| Przedmowá do Krolá I.M. |
1:
In
2:
ſumma, obaczy to káżdy/ ieſliby tá Correcturá praw doſzłá/ te=
3:
dy połowicą więtſzą Panom Correctorom vbędźie pracéy/ którzy
4:
ná to będą obráni/ gdy ten móy porządek przed śię wezmą.
5:
Ie=
6:
ſliby téż zá iákim nieſczęśćiem tá Correcturá nie doſzłá/ tedyby
7:
ſie iednák ludźie mogli nie ládáiáko contentowáć tą moią edi=
8:
cią teráznieyſzą/ ná poſzlednieyſzych Séymów Conſtituciách prze=
9:
ſtawáiąc/ wedle rády ſtárégo Królá Zygmuntá/
10:
który ták ſtáno
11:
wiąc mówi:
12:
Ale ná krótce wy=
13:
liczywſzy pożytki téy ediciiéy moiéy/ y záléćiwſzy ſkromnie pra=
14:
cą moię życzliwą przećiw Oyczyznie: y ſam śiebie pod łáſkę y o=
15:
bronę W.K.M. zálécam y vćiekam/
16:
iáko życzliwy ſługá/ y
17:
dawny patient W.K.M. Datum Lipſię w Ruśi wśi oyczy=
18:
ſtéy/ Anno 1592. octaua Septemb. kiedy z wielkim triumphem
19:
y weſelém Oświecony Król Zygmunt Polſki/ Dźiad W.K.M.
20:
zwyćięztwo v Orſzéy nád Moſkwą otrzymał/ Roku 1514.
21:
Mo=
22:
ſkwy poráźiwſzy 80 000. z kąd ſławą wieczną świát nápełnił po
23:
wſzyſtkich kráiach Krześćiáńſkich y Pogáńſkich. Dźiało ſie to
24:
śiódmégo roku/ iáko był zoſtał Królem Polſkim o tymże czá=
25:
śie/ iáko teraz Séym ninieyſzy ieſt złożony.
strona: 5
1:
WIZERVNK Y ROZDZIAŁ
2:
STATVTV NOWOWYDANEGO, NA
3:
kſztałt dwunaśćie tablic ſtárych praw Rzymſkich,
4:
piérwſzą rázą Królowi Iego M. ná Séymie 1592.
5:
podány.
6:
I. TABLICA.
7:
ZAmyka w ſobie práwo Koronné Królewſkié, którégo principa=
8:
łem ieſt KROL. Liſt 1.
9:
II. TABLICA.
10:
PRáwo Duchowné, którégo powodem ARCYBISKVP. List 167
11:
III. TABLICA.
12:
PRáwo Woiewodze, tego powodem WOIEWODA. List 229
13:
IIII. TABLICA.
14:
PRáwo Nadworné, tego powodem MARSZALEK. List 309
15:
V. TABLICA.
16:
PRáwo Káncelláriiéy, tego powodem KANCLERZ. List 315
17:
VI. TABLICA.
18:
PRáwo Fiſci Skárbowé, tego powodem PODSKARBI. List 333
19:
VII. TABLICA.
20:
PRáwo Rycérſkié, tego powodem HETMAN. List 423
21:
VIII. TABLICA.
22:
PRáwo Grániczné, téy iuriſdiciiéy powod. PODKOMORZY. Li. 457
23:
IX. TABLICA.
24:
PRáwo Grodzkié. tego powodem STAROSTA. List481
25:
X. TABLICA.
26:
PRáwo Ziemſkié, tego powodem SęDZIA ZIEMSKI. List 553
27:
XI. TABLICA.
28:
PRáwo Nommiſárſkié, tego powodem KOMMISSARZE. List 837
29:
XII. TABLICA.
30:
PRáwo Tribunálſkié vltimę inſtantię, principałem
31:
tego TRIBVNALISTAE List 849
32:
METRIKę Státutową przydałem ná końcu Fol. 877. kędym v=
33:
rumowały znióſł wſzytkié nieták potrzebné rzeczy z Státutu, któ=
strona: 5v
| Wizerunk Státutu nowo wydánego. |
1:
złożył.
2:
A ſą iéy trzy częśći.
3:
PIERWSZA, w któréy ſą práwá ábrogowáné álbo wywyetrzá=
4:
łé, y przywileie rzędem iáko po ſobie idą oné páńſtwá y Woiewódz=
5:
twá którym ſłużą.
6:
DRVGA część ma w ſobie formularze pozwów, zapiſów, obligá=
7:
ciy, y controwerſiy, czego było w Státut námiéſzano. Lecz iednák
8:
ſą rzeczy potrzebné.
9:
Bo nie dosyć iest że kto vmié Státut, y czyta
10:
go, á nieumié ſobie y przyiaćielowi pozwu nápiſáć, áni contrower=
11:
ſiiéy. Przetóż znamu śiłá Iuriſtów, co vmieią práwá, ſtátuty, á
12:
przedśię tępi ſą do piſánia práwnych poſtępków.
13:
TRZECIA część, kędy iuż Exempla Iſagogica álbo Practica
14:
ſą znieśioné Státutu viąwſzy. Iáko ono: Depoſuit Nagot quere=
15:
lam contra Egidium. Andream, Ioanem &c. Ale tych wieków
16:
iuż ſą chytrzeyſzé przykłády,
17:
które ſobie może młody iuwánt ſpiſáć
18:
tymże porządkiem, iáko ſą ſpecies dwánaśćie praw wyliczoné, iá=
19:
ko co kiedy przypadáło przed Królem, ſądem Ziemſkim, Tribuna=
20:
łem, etć.
21:
Bo śiłá ich znamy co Státut vmieią, y piſáć pozwy, zapi=
22:
sy vmieią, á przedśię gdy do práktyki prziydźie, nieumieią ſobie
23:
przed ſądem począć, y ex tempore ſobie conſilium wźiąć.
24:
Ale kie=
25:
dy pogotowiu będą mieć exempla practica, mogą bydź ſpoſobniey=
26:
ſzémi łácno do wſzyſtkiégo.
27:
Iam náwet zebrał y Formularze terminátur Piſárſkich/ co owo
28:
więc Dekrétá ná pozwiéch króćiuchno terminuią conſignuiąc:
29:
áby
30:
ták młodſzy przyuczył ſie ſtylum Cancellarię, gdy będą od ſwych
31:
ſápientów z inſtructiámi posyłáni do Grodu, álbo do Ziemſtwá
32:
raz y kilká: tedy y ſámi potym przez ſię będąc zápráwieni, będą
33:
mogli ſpráwy odpráwowáć.
34:
Ale iuż ći śiłá máią naprzód, którzy
35:
zmłodu Diálektiki y artes dicendi vczyli ſie.
strona: 6
1:
DIGESTVM
2:
O porządzeniu gruntownym Státutu/ wedle
3:
oney powieśći/
4:
Qui bené diuidit, bené docet.
5:
WSzelka diwizia, która bywa ſecundum artem,
6:
álbo iest generis in ſpecies, álbo totius in partes,
7:
álbo vocabuli in ſignificata. A záśię przećiwnym
8:
obyczáiem, ktoby genus in partes dźielił, iuż iest
9:
vitium nieládá,
10:
iáko iest ná przykład ten Státut,
11:
który ná obiecádło dźielą. Bo iednéy rzeczy ſzu=
12:
káiąc, muśi látáć po Státućie, któré Státuty po kártách ſą róznie
13:
rozćiſkáné.
14:
Iáko ná przykład, gdyby kto chćiał mieć wiádomość
15:
práwá Duchownégo, muśi naprzód weyźrzeć w Literę A. áli ſie
16:
tráfi ná czele ABBAS. Y záś ná końcu w literze S. Sacramenta,
17:
Sacrilegium: dopiéro znowu wróćić ſie ná śrzodek, y pátrzáć Hae=
18:
reticus, Moniales.
19:
Item, gdy kto chce w Ziemſkim práwie niéco
20:
wiedźieć, tedy pátrzą naprzód tytułu, Actor: á Reus záśię áż ná
21:
końcu obiecádłá znaydźie: gdyż to copulatiué miáło bydź złą=
22:
czono, chćiałliby kto cále rzecz rozumieć:
23:
dopiéro Iudex, y záśię Sub.
24:
iudex ná końcu: dopiéro Notarius we śrzodku. To ták o káżdey
25:
rzeczy muśi ſie kłuſáć czytelnik z myślą ſwą, tułáiąc ſie tám y ſám
26:
by ſzalony w Kánikułę.
27:
Záczym ſie rzecz záćiąga, że ią y wyrozu=
28:
mieć trudno, y pámiętáć ieſcze trudniéy, y wymówić onęż rzecz nie
29:
podobna. Y dla tego iáko baczę, profectu gruntownégo w Polſcze
30:
nie biorą ſtudenći Iuris: wyiąwſzy longo vſu, kto torbę długo nośi
31:
zá RZecznikiem.
32:
Item, tymże obyczáiem, kto záśię totum in ſpecies á nie in par=
33:
tes dźieli, téż vitium niemáłé. Iáko ná przykład: Státut, który
34:
przez Króle, iáko ieden po drugim pánowáł, dźielą, intitułuiąc:
35:
Státut Káźimiérzów, Státut Iágełłów, Státut Alexándrów, Zy=
36:
gmuntów, etć. Téż y tu niepożytki płyną: Bo y tu poiąć cáłéy rze=
37:
czy trudno, y ku pámięći, y ku wyrozumieniu ieſcze trudniéy iest.
38:
Item, Diuiſio non debet eſſe anguſtior ſuo diuiſo, neque la=
39:
xior: iáko y regula definitionis w ſobie zámyka, iáko iest oná di=
40:
wizia kędy Státut dźielą in perſonas, res, & actiones:
41:
gdyż ſie
42:
żadną miárą, żadnym obyczáiem nie zmieśći, áni wybuduie wſzy=
43:
tká máteria Státutowa, zoſtánie iéy śiłá ná koli, y nie będźie ſie
44:
rzecz po ſzwie prółá. Abowiém tákiégo ſpoſobu rozdźiał ćieśniey=
45:
ſzy iest nád rzecz która ſie dźielić ma.
46:
Tákći iest záprawdę, żeć
strona: 6v
| Digeſtum o porządze, grunto. Státu. |
1:
to iest diwizia iuris imperialis, iáko ex codide Iuſtiniani ná oko
2:
to widźieć: ále Inſtitutiones Iuſtiniani, ieno tylko część práwá tę
3:
odpráwuią, którą zową Diiudicatiua iuſtitia:
4:
y iest to bárzo wła=
5:
ſna diuiſia Iuſtitia diiudicatiua: ále tám de vniuerſo ſtatu imperij:
6:
o Márſzałku, o Káncelláriiéy, o Séymiéch nic nie tráktuie, áni ſta=
7:
tum y regimen totius imperij nie opiſuie, co práwá náſzé Polſkié
8:
w ſobie zámykáią.
9:
Otóż Státut Polſki ſzérzéy ſkrzydłá ſwé rozśćią=
10:
ga, á práwo Céſárſkié de ſpecie tylko mowią, to iest, de iuſtitia fo=
11:
renſi ſeu diiudicatiua. A ták ex ſpeciali diuiſione czynić genera=
12:
lem, ex particulari vniurſalem, iest to wielkié abſurdum,
13:
y muśi
14:
ſie zátym rzecz wſzyſtká łámáć y kruſzyć: iáko ktoby chćiał w kor=
15:
cowy wór grochu czwiértnie wetknąć: Tákże kto w tę ćiáſną diwi
16:
zią chćiałby wſzytkę máchinę praw włożyć, niemoże tego vczynić,
17:
żeby niemiał gwałtu rzeczy vczynić.
18:
Item, Diuiſio nō debet conſtare ex partibus diſsimilarib. któ=
19:
ré nie ſą homiomeri, iáko ié Grékowie zową. A Philoſophi y Iu=
20:
riſtę ták mówią:
21:
Iáko ći czynią co Státut dźieląc námiéſzáli nie iednoſtáynych rzeczy
22:
y rozmáitych: iáko ſą formy pozwów, zapiſów, reieſtrów, ordiná=
23:
ciy żupnych, Vniwerſałów, etć.
24:
Któré rzeczy nie ſą leges właſnie
25:
mówiąc, áni ták zwáné bydź mogą, iednákże ich opuśćić zgołá nie
26:
godźiło ſie. Bo ták mowią Iuriſperiti,
27:
Przetóż ia nieśmiałem odrzućić ich, álem ie vrumowawſzy ná koń=
28:
cu do Metriki zgromádźił:
29:
áby niezátrudniáły y niezámiérzwiáły
30:
proceſſum iuris ſámégo. A tom vczynił ná pámiątkę tych, którzy
31:
ie ſtánowili. Iáko iest Státut Káźimiérzá Wielk. nieledá antiqui=
32:
tas,
33:
y inych, którzy téż prácowáli in ea Repub. y niemniéy ſą ſławy
34:
godni, iáko y oni co ſie o nie bili ſwą krew roźléwáiąc. Alleguią nie
35:
którzy Ciceronem de legib. iákoby niepodobna rzecz miáłá bydź
36:
práwá wſzytkié w porządek wpráwić. Ale Alciatus piſze
37:
To iuż po Cyceronie ten tego dokazał.
38:
MEMORIALE
39:
NA DRVGIM SEYMIE, ANNI
40:
M.D.XCIII. Senatowi tákze publicé przez
41:
authorá podáné.
42:
Moi Miłośćiwi Pánowie/ służby ſwe
43:
zálećiwſzy do łáſki W.M. mych M.
44:
Pánow.
45:
Iáko ſtárzy Pánowie Polſczy o to vprzęymie ſie ſtá=
46:
ráli, áby práwá ſwé cáłé, porządné. y korigowáné
47:
mieli: pokázuie ſie ztąd dowodnie y iáſnie, że ode
48:
ſtá lat y Pánów ſwych Królów Polſkich, vſtáwi=
49:
cznie ná Séymiéch tego ſie vpomináli,
50:
y gorliwie o
51:
to pośili: y oni im téż to obiecowáli. Co z wiela Stá
52:
tutów może ſie pokázáć: á oſobliwie roku 1520. w Bydgoſczéy v=
53:
czynionégo, kędy ták Zygmunt król wyznawa:
54:
Ale potym iáko Zygmunt królo=
55:
wał, świézſza y bárźiéy vgaráiąca przyczyná téy Correktury praw
56:
przyſtąpiłá. Bo iuż cztérnaśćie ſéymów minęło, zá Henryká, Ste=
57:
phaná, teraz,
58:
których Conſtitucię rozſtrzéláné, y rozróznioné, iáko
59:
ſcopę diſſolutę w ſexterniéch leżą, á żaden ſie ich ad certā & artifi=
60:
cioſam methodum porządźić y zreieſtrowáć nie podiął.
61:
Więc oné
62:
ſtáré, któré tych wieków iákoby odłogiem leżą próznuiąc, poniekąd
63:
ſą porządzoné: á té nowé poſzlednieyſzé, ná których więcey, á práwie
64:
wſzytko należy, w ſwym nierządźie, y zawroćie wáriowáné leżą:
65:
że
66:
w niéy iednéy rzeczy iáko perły w korcu máku przychodźi ſzukáć. Bo
strona: 7v
| Memoriale ná Seymie. |
1:
dźierżą. Noc Statum mowiąc,
2:
Ze iuż ták wiele tych ſtátutów ró=
3:
znych y Conſtituciy nároſło, y ná káżdy rok przyraſta, że certa ſen=
4:
tentia legū ex eis elici non poteſt. A nie mieć certam ſententiam
5:
legum, iest iákoby abſq; legibus bydź: á bydź abſq: legibus Rze=
6:
czypoſpo. ieſt iákoby ćiáło bez duſze,
7:
iáko Plato y Ariſtoteles w
8:
kśięgách de legibus y de Repub. wywodzą. A iáko tenże Philo=
9:
zoph mowi: także
10:
w kśięgách któré nie ſą dźiałem pewnym obrámowáné, ieſt iákoby
11:
w leśie wielkim przebywáć którégo áni początku áni końcá nie wi=
12:
dáć.
13:
Iać ſie nie wydáię zá Iuriſtę, áni téż co ieſt powinna rzecz, kto
14:
vmié lutnią vczynić áby winien był vmieć ná niéy gráć: dosyć ieſt
15:
na Mechániká proſtaká, że on vczyni lutnią dobrą, á drugi czyiá
16:
to ieſt profeſsia, niechay ná niéy gra.
17:
Ieno iże przypowieść ieſt,
18:
To
19:
ieſt, Otóż, iżem ſie z młodu nie obi=
20:
ter vczył artes y partes pod dobrémi pręceptormi, á ſześćdźieśiąt mi
21:
téż lat minęło, w tymem poſługę ſwą chćiał, zá ſpómożeniém Bo=
22:
żym Rzeczypoſpo. odd[áć].
23:
A w tym nie ma mi nikt zazdrośćić, bo
24:
to ieſt vilium naturarum grzéch, Zazdrość. Wſzák ſie z tym niekri=
25:
ię, gotówem ieſt rationem reddere mégo przeſięwźięćia publicé
26:
& priuatim.
27:
Y dla tegom wizerunk téy rzeczy ná Séymie przeſzłym
28:
Królowi Ieo M. y Rzeczypo. iáwnie podał, y przytym ſam Exem=
29:
plarz: y nieználazł ſie żaden, da pan Bóg, któryby mię w tym ſztro
30:
fował:
31:
y owſzem z wielkimi dźięki, wdźięcznośćią, y pochwałą ludz=
32:
ką to odemnie, ták ná ſéymikoch, iáko y ná Wálnym Séymie przy=
33:
ięto. Bo w przednieiſzych Woiewództwiéch kilkánaśćie Máłey y
34:
Wielkiéy Polſki
35:
dokłádnie to moie podánié w Artykuły było wpi=
36:
ſáné, y pánom Poſłóm poruczoné: y potym ná Séymie wielkim w
37:
kole Poſeſkim, nemine reclamante, kilká kroć tá rzecz byłá po=
38:
wtórzona y ápprobowána.
39:
A ták ápprobowána, że téż tyśiąc zło=
40:
tych ná reſtách poborowych, miáſto honorarium było mi podáro=
41:
wáné. Któré poſtulatum od pánów kołá Poſelſkiégo Królowi Ieo
42:
M. y Senatowi, támże przy żegnániu, przez zacné ludźi, fauente &
43:
adnuente ordine Senatorio, było ſzérokiémi ſłowy odnieśioné.
44:
Lecz potym iáko inné ſpráwy wſzyſtkié Rzeczypoſpolitéy, ták y tá
45:
ná drugi Séym byłá odłożona, Otóż teraz mym Miłośćiwym Pá=
strona: 8
| Memoriale ná Seymie. |
1:
podáię.
2:
Póki ieſcze oczy tą pracą Státutową náderwáné widzą,
3:
y zdrowia nieco ſtáie, chcę ſłużyć Rzeczypoſpolitéy, y tego ku
4:
chwale Bożéy naprzód, y dobrému Rzeczypoſpolitéy dokonáć.
5:
Co day Pánie Boże.
6:
PROCLAMA.
7:
OZnáymuię káżdemu/ komu to należy
8:
wiedźieć/ iż Státut Polſki w druk
9:
wychodźi pod temi czáſy/ wedle tego
10:
iákom ſye z tą rzeczą ná dwu prze=
11:
ſzłych Seymiech publice declárował y opowiá=
12:
dał.
13:
A to dla tego/ áby tym ſnádniey mogł
14:
bydź do Woiewodztw ku rewidowániu y korri=
15:
gowániu rozesłány. Bo wypiſowáć ták wiele
16:
Exemplarzow/ iáko wiele ieſt Powiátow/ koſzt
17:
wielki/
18:
y niepodobna rzecz ile mnie iuż zeſzłemu
19:
w leciech człowiekowi/ y ratunku od Rzeczypo=
20:
ſpolitey niemáiąc. Ale kiedy ſye ták poda/ tedy
21:
ſnádniey y wolno będźie tym ktorzy ſye z tym ro=
22:
zumieią korrigowáć/
23:
y onę korrekturę/ á tákże
24:
Conſuetudines powiátow zebráć/ o co pilnie pro
25:
ſze mych M. Pánow/ y ná Tribunał do Páná
26:
Márſzałká Tribunału ſwoie videre odesłáć do
27:
Lubliná.
28:
Dla czego y kilkánaśćie kart nie piſá=
29:
nych ná koncu dla korrigowánia zoſtáwione ſą:
30:
przykłádem/ iáko było zá świętey pámięći Kro=
31:
lá Zygmuntá ſtárego przy iego Conſtituciách
strona: 8v
| Proclámá. |
1:
Zá ktorym poſtępkiem tá rzecz ná
2:
Seym przyſzły będźie mogłá bydź ſnádnie od=
3:
nieśioná/ y cále á zupełnie ex communi laudo
4:
pod rozſądek Krolá Iego M. Senatu/ Pá=
5:
now Posłow/ y wſzego Rycerſtwá podána:
6:
A potym będźieli śię zdáło rekudowána. Do
7:
czego day Panie Boże Krolowi Iego M. zdro
8:
wie chęć/ y ſpoſobność wſzem Stanom: áby iuż
9:
z tych Lábiryntow/ ktore dotychmiaſt pánowá=
10:
ły przy ſądźiech/ Rzeczpoſpolita mogłá bydź wy=
11:
prowádzoná. Co day Pánie Boże.
strona: 1
1:
PIERWSZE
2:
KSIĘGI PRAW
3:
KORONNYCH:
4:
W ktorych opiſawſzy
5:
INTERREGNVM,
6:
ELEKCIĄ,
7:
KORONACIA,
8:
PRZYSIĘGĘ KROLEWSKĄ.
9:
We czterech vrzędách Krolewſkich/
10:
W WIERNOSCI,
11:
W CHOWANIV IEDNOSCI,
12:
W OBRONIE,
13:
W SPRAWIEDLIWOSCI.
14:
Wſzyſtko Wielkié y Wálné
15:
Práwo ſie zámyka.
strona: 2v
1:
PIERWSZA TABLICA
2:
Wálnégo Práwá, ná przykład
3:
Rzymſkich praw. Cztery cháriſmaté/ któré przed Królem noſzą: cztérzy Vrzędy przednié Królewſkié znáczą:
4:
do których pewné tytuły/ á do tytułów Státuty/ á ſtátuty ná wiérſzé rozdźieloné: Te cztéry kleynoty znáczą: Naprzód Artykuły któré Rzczpoſpolita Królom y wierze ich zwierzyłá ſacroſancté dotrzymáć:
5:
Co Wieniec álbo Koroná znáczy záwárta. Artykuły záśię ſą té:
6:
1. Rząd Séymowy y abſolutū Dominiū.
7:
Práwá Koronné.
8:
Libertates.
9:
Rozdawánié vrzędów, y merita nagrody.
10:
Zamki, miáſtá y inné dobrá Koronné kleynoty.
11:
Pacta Conuent. viśćić.
strona: 2
1:
Powtóré, w cáłośći Rzeczypoſpolitéy corpus dochowáć. Co znáczy Iábłko. Dochowánié záśię potrzebuie
2:
1. Viiéy, Vniowánych Pańſtw przeſtrzegáć.
3:
Compozyciiéy doſyć czynić.
4:
Woyſká nie rozdźieláć.
5:
Conuenticula y diſmembráciiéy wſzelákiéy zábiégáć.
6:
Potrzećié, Obronę, Co znáczy Miecz. Potoczną. Wálną. Zamki, twiérdze. Apparat woienny
7:
Poczwarté, Spráwiedliwość Co znáczy Sceptrum.
8:
Przed wkroczeniém do ſądu
9:
Przy ſámym ſądzeniu y rozbierániu.
10:
Po wkróczeniu y rozſądzeniu.
strona: 3
1:
KROL
2:
O poboznoſci Królów Polſkich
3:
z kſiąg Státutu.
4:
KV czći y chwale wſzechmogące=
5:
go Bogá. rć.
6:
Item, Ku chwale Bożéy/ y długiému
7:
królowániu/ Amen.
8:
Pánſtwá náſzégo
9:
práwá przodkow náſzych wydáćieſmy na
10:
iáwią vmyślili. Alexánder Król/
11:
Item, Aby chwałá Boża zá náſzego
strona: 4
1:
czáſu romnażáłá ſie:
2:
Obiecuiemy/ iże gdźiekolwiek ſzláchćicy
3:
trwáłé podpomożenié kápłanowi będą chćieli náznáczyć/ że
4:
támże bez odwłoki w ichże máiętnośći kośćiół fundowáć bę=
5:
dżiemy. Titul. Kośćiół/ Stat. 2.
6:
Item. Król Włádyſław mowi: Przetoż ná to baczenié má=
7:
iąc: iż Bog ſprawcá pokoiu niemoże bydź doſkonále chwalon/
8:
ieno w pokoiu: A iż nád ten niemoże bydź ná świećie nic pros=
9:
ſzégo pożądano/ rć.
10:
záczym ginie chwałá Boża/ á roźlanié
11:
krwie wſczyna ſie / rć. Ale náuczyćielká wſzytkich dóbr miłość/
12:
która nic nieumié zdrożnégo/ nic oſtrégo/ nic zámiéſzánégo/ rć.
13:
Ku chwale tedy y czći Bogá wſzechmogącégo/ y Błogoſłáwio=
14:
néy y chwalebnéy Pánny Máriéy/ y wſzytkiéy rzéſzy niebieſkiéy/
15:
y ku rozmnożeniu wiáry/ ku ſpráwowániu ſpráwiedliwośći y
16:
wiáry Krześćiiánſkiéy/ ku zbáwiennému rozmnożeniu/ od wo=
17:
ien których ſie opłákiwáć godźi/ rć.
18:
W Imię Boże Amen. Ná wieczną téy rzeczy pámięć. Iż
19:
między pożądnośćią ludzkiéy woléy/ ktora ſie dźieie okróm Bo
20:
gá ſprawce wſzytkich rzeczy: żadna rzecz nie ieſt pożądliwſza/
21:
áni wdźięcznieyſza (iáko tego vſtáwicznie doświadczamy) áni
22:
żadna ludzkiému rodzáiowi nie ieſt zdrowſza/ potrzebnieyſza/
23:
milſza/ y pożytecznieyſza iáko pokóy w Národzeniu odkupićielá
24:
Páná náſzégo Iezu Kryſtá/
25:
ludźióm dobréy woléy przez Anyo=
26:
ły opowiedźiány: y w odeſzćiu do Oycá zebrániu Apoſtolſkié=
27:
mu/ y wſzyſtkim którzy po Apoſtoléch idą/ powtórzony/ dáro=
28:
wány/ y obiecány rć.
29:
Item, Król Káźimiérz Trzeći, ták mówi y ſtánowi: Ieſliże po=
30:
żytków/ wolnośći ſtanóm Rzeczypoſpolitéy rozſzérzamy/ dá=
31:
leko więcéy ſignum gratiae, to iest, z łoná miłośćiwéy łáſki wi=
32:
nien vdźiéláć kośćiołowi Bożému:
33:
zkąd cześć y chwałá nay=
34:
wysſzému Pánu Iezuſowi Kryſtuſowi Stworzyćielowi wſzech
35:
rzeczy/ y zbáwienié duſzóm przychodźi/ Titul. o dźieśięćin.
36:
INTERREGNVM.
37:
Czáſu pod Interregnum gránice kró=
38:
leſtwá máią bydz bronioné.
39:
IEſliby który z zagránicznych ludźi kośćioły álbo dobrá ko=
strona: 5
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Interregnum. |
1:
álbo pográniczné kráie króleſtwá náſzégo śmiał przená=
2:
gábáć/ pókiby Król nie był koronowány. Chcemy y obiecuie=
3:
my ie bez oſzukánia y zdrády gdy będźiemy o to oſobnie obeſłá=
4:
ni/ wedle możnośći náſzéy y máiętnośći zgodnie bronić.
5:
Biorący z Skárbu czáſu bezkrólowá=
6:
nia, winien ieſt kazni peculatus.
7:
IEſli kto co z ſkárbu weźmie álbo vłápi/ álbo którymkolwiek
8:
ſpoſobem ná właſné vżytki obróći/ á zwłaſczá w tym czáśie gdy
9:
królá nie obiorą: niech będźie oſądzón/
10:
iż ieſt winien peulatus,
11:
zdrády y ſkrádniénia Rzeczypoſpolitéy.Zygmunt w Krák. 1507. fol. 3.
Káptur Krákowſki 1572, który ſie zga
12:
dza z ſtárym w Rádomſku 1382. vczy=
13:
nionym. y z Wárſzáwſkim Génerál=
14:
nym 1573, których obá w Metryce
15:
Státutowéy znaydzieſz.
16:
MY tedy iáko potomkowie ſławnych á vczćiwych przodków
17:
náſzych/ przećiwko tákim powſtáć/ którzyby ſwowoleńſtwá/
18:
gwałty/ náiázdy/ łupieſtwá/ ták máiętnośći Duchownych y
19:
Swietckich oſób/ y kośćiołów: álbo iákiéżkolwiek inne ſwo=
20:
woleńſtwá czynić ſie ważyli/
21:
zápomniawſzy cnoty á powino=
22:
wáctwá tego ſwégo/ któré nań/ kto ſie ieno zá potomká téy za=
23:
cnéy Korony/ y przodków tych/ którzy to nań włożyli znáć chce/
24:
ieſt włożono:Z Conſtituciy/ liſt II 9
25:
á ku tákiégo każdégo ſzkodźie á zniſczeniu/ ták ná
26:
ćiele/ iáko na máiętnośći ſie ruſzyć/ ták wſzyſcy ſpółem/ iáko téż
27:
y iedná iákażkolwiek część/do którychby iedno tylko piérwéy
28:
wiádomość o tákim ſwowoleńſtwie przyſzłá.
29:
Spráwiedliwoſci ſpoſób Interregno,
30:
SPráwiedliwośći táki porządek w mocy záchowuiemy/ iáki Confęderá. Wárſzáw. Fol. 120.
strona: 6
1:
ſobie któré Woiewództwo domá ſpólnie poſtánowiło/ álbo ie=
2:
ſcze poſtánowi zgodnie: tákże y około obrony potrzebnéy zam=
3:
ków pogránicznych.
4:
Támże y o długách pewnych, iáko ich docho=
5:
dźić ſub Enterregno znaydźieſz.
6:
Praeſcriptio álbo fatalia pod
7:
Interregnum.
8:
ABy obywátele koronni ex ignorantia w ſwych ſpráwách y po
9:
stepkach práwnych nieupádli/ to co oni ſobie w ſwych vſtá=
10:
wách ſub Interregnis wárowáli:
11:
Vſtáwiamy/ áby żadna prae=
12:
ſcriptia neque Iuris fatalia po té oboie Interregná/ począwſzy
13:
od śmierći przodká náſzégo ſławnéy pámięći Zygmuntá Augu=
14:
ſtá/ áż do Roku od dniá koronáciiéy náſzey/ w práwie káżdym
15:
nikomu nie ſzły.
16:
A ktoby tego vżywał/ tedy mi nie ma nic bydź
17:
pomocno. Tóż y ná potomné czáſy rozumiano y záchowano
18:
bydź ma/ z tą declárátiią/ iż każdy ſiue Actor, ſiue reus, który po=
19:
trzebuie continuowáć cauſam, ma mieć fyſztu y czáſu od dniá
20:
Koronáciiéy náſzéy rok.
21:
Tóż y o zapiſach Grodzkich nieprzenie=
22:
śionych rozumieć ſie ma.
23:
Dwu Hetmánów ſub Interregno po Henryku w Andrze=
24:
iowie było obrano fol. 136 y 137. w Conſtit.
25:
y Róty z Woie=
26:
wództw im było poruczono 136. LEGITIMVM, czáſu Bezkró=
27:
lowánia to zową, co ſie ieno pro ſalute Reipub. dźieie. LEX
28:
Caſtrenſis 138. Potym 1589. Dwu Hetmánów władza ſub
29:
Interregno, władza y porozumienié iáko ma iść. Stat. 14
30:
ver. 2 liſt 8. y niżey.
31:
W niebytnoſci Królewſkiéy iáko
32:
ſądy isc máią.
33:
ROki Ziemſkié/ Grodzkié/ Akty grániczné/ ták Podkomorzkié/
34:
iáko y Comiſsárſkié/ Rewiziie/ y inſzé wſzytkié ſubſellia, tákże iu=
35:
dicia vltimae inſtantiae Tribunálſkié/ iść máią obyczáiem zwy=
36:
kłym
37:
pod niebytność náſzę/ iáko y przy nas. O retentá pro=
38:
wentów ſtołu náſzégo/ o retentá Poborowé/ vrzędy Stárośćié
39:
y Poborce/ y Száfárze/ v których ſie pokazáły retentá:
40:
y o re=
41:
tentá dawne Quárty/ ták przeſzłych lat/ któré ſie ná przeſzłym y
42:
ná tym Séymie odſądźić nie mogły/ iáko y z przeſzłych/ & ex=
43:
Práwá krolew. álbo wálnego
strona: 7
| Kśięgi pierwſze o ſądźiech pod Interreg. |
1:
któ=
2:
réby xxxx wákowáły/ á byli zápozwáni/ y teraz/ y áż do przyiázdu ná
3:
ſzégo/ ták in principali, quám in executione rei iudicatae,
4:
co ie=
5:
dnák nie ma ſie śćiągáć ná ſummy nowe quigentorum milli=
6:
um: tákże o dobrá y ſummy/ iure caduco od nas komu dáné/
7:
ſkarb náſz/y Inſtigator náſz ma poćiągáć do zwrócenia náſzé=
8:
go przed Tribunał pro hac vice.
9:
Wyiąwſzy z tego ákcye Quár=
10:
ćiáné odeſłáné z Tribunału Lubelſkiéo y Wileńſkiégo ná Séym.
11:
Tákże y Quárty z Woiewództwá Wołyńſkiégo z dóbr nie rewi=
12:
dowánych/ y w ſummách ſtárych zápiſánych/ któré do cognici=
13:
iéy ſéymowéy zoſtáwáć máią.
14:
Któré wſzyſtkié prowentá má=
15:
ią bydź płáconé do ſkárbu Koronnégo/ iáko y W.X. Litew=
16:
ſkiégo/ ſub poena wedle Conſtitciiéy anni 1591.
17:
Tenże proces
18:
ma bydź záchowány w W.X. Litewſkim/ tylko o prowentá ſto
19:
łu náſzégo. Tákże ſzláchćicowi/ któryby bądź w Quárćie/ bądź
20:
w iákich innych prowentách królewſkich/máiętność ſwą źiem=
21:
ſką puśćił/
22:
wolno będźie do wykupná inter cauſas officii ná Tri
23:
bunał pozwáć. Tákowymże proceſſem wolno będźie káżdé=
24:
mu dochodźić poſſeſsiiéy dóbr náſzych/ gdźieby ie komu gwał=
25:
tem odięto:
26:
które ſpráwy nietylko z pozwu/ ále y z áppelláciiéy
27:
ab exequutione przypadáiącé/ ſądzoné máią bydź ná Tribuna=
28:
le w ſześć niedźiél po áppellaciiéy inter cauſas officij.
29:
Tákże ie=
30:
ſliby o niepuſczenié dóbr náſzych áppellácya vroſłá/ ná Tribu=
31:
nał ma iść inter cauſas officii. Gdy kto qwit od ſtrony otrzy=
32:
ma z przewodu práwá y bánniciiéy/
33:
ma iuż mieć zátym locum
34:
ſtandi v káżdégo práwá/ zá onym quitem choćby reláxáciiéy nie
35:
miał/ áż do dwunaſtu niedźiel/ po zwróceniu náſzym do Koro=
36:
ny.
37:
Któré to ſpráwy nowo odeſłáné/ máią ſie záś zá przyiáz=
38:
dem da pan Bóg ſczęśliwym náſzym/ do wlaſnégo ſwégo try=
39:
bu/ y forum proprium wróćić. A tá Conſtitucya o ſądzeniu
40:
retent Poborowych y Quárćiánych/ y ſumm ſtárych/ nie ma ſie
41:
śćiągáć ná X.L. Litewſkié/ iedno ná Koronę.
42:
O Conuocaciach Arcybiſkupich.
43:
OBwieśćić ma X. Arcybiſkup ſenatoróm oboygá narodu/ y
44:
czás náznáczyć iáki/ ná któryby wſzyſcy ziácháć ſie mogli do
45:
Wárſzáwy.Sig. 3. w Wárſzáwie 1593. liſt 8.2.
strona: 8
1:
ELEKCIA KROLA.
2:
PAnowie y ſzláchtá Króleſtwá Polſkiégo, Lodwikowi
3:
królowi zwolili, áby ſynowie iego ná króleſtwo wſtępo=
4:
wáli: á ieſliby niebyli ſynowie, áby dźiéwki dźiedźiczyły.
5:
TEnże Lódwik zé zezwoleniém Pánów, Rycérztwá, y
6:
ſzláchty pſuie liſty, któré zábrániáią, áby płeć białéy=
7:
głowy ná Kroleſtwo nie byłá wybiérána.
Przywiléy ten Lodwików w Koſzycach vczyniony/ Roku 1374. fol. 40 y niżéy w Metryce ſtátuyowey.
Y ten drugi Przywiléy w Metrice.
Litwá zeznawa, iz Włádysław Iágełło
Y ten drugi Przywiléy w Metrice.
8:
mąz Iádwidze córce Lodwikowéy
9:
dány, od Polaków ná króleſtwo ieſt
10:
obran wolnie.
11:
Oznáymuiemy którym wiedźieć należy wſzytkim. My Preła=
12:
ći/ Kśiążętá/ Pánowie/ Szláchtá/ obywátele źiem Litew=
13:
ſkich y Ruſkich: to ieſt/ Iákub z przeyźrzenia Bożégo Wileńſkié=
14:
go kośćiołá Biſkup:
15:
Kśiążę Iwan Olimunty z ſyny ſwémi/
16:
rć. wyznawamy/ którymi to przynależy wiedźieć wſzytkim: Iż
17:
tego czáſu Prełaći/ Kśiążętá/ Pánowie y ſzláchtá/ y wſzyſtko
18:
poſpólſtwo króleſtwá Polſkiégo/
19:
zá pomocą łáſki Bożey Na=
20:
iáſnieyſzé Kśiążę Páná Włádyſłáwá Krolá Polſkiégo/ Na=
21:
wysſzé Kśiążę Litewſkié/ Dźiedźicá Ruſkiégo/ páná náſzégo
22:
nałáſkáwſzégo z pogánſkich błędów wywiódſzy/ zá Królá y pá=
23:
ná ſobie wźięli.
Z Iágełłowégo przywileiu w Wilnie 1401. Liſt 128.
24:
Włádysław Iágełło o wolnym obrá=
25:
niu Włádysłáwá álbo Kázimiérz=
26:
rzá ſynów ſwych ták piſze.Z Przywileiu Włádyſłáwá w Iedlnéy 1433. Liſt 50.
27:
WLádyſław z łáſki Bożéy Król Polſki/ źiem Krákowſkiéy/
28:
Sándomiérſkiéy/ Sirádzkiéy/ Lánczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ y Li=
29:
tewſkié Kśiążę/ Pomorſki/ Ruſki/ pan y dźiedźic/ rć. dáiemy
30:
znáć ninieyſzym liſtem tym wſzyſtkim/ którym to wiedźieć ieſt
31:
potrzebá:
32:
Iż my vważáiąc z dobrym baczeniém rozumu nie=
33:
náruſzoną wniwczym wierność/ y potężną obywátelów króle
34:
ſtwá Polſkiégo ſtałość:
35:
którą oni ná woynach y potykániu/ z
strona: 9
| Kśięgi pierwſze o Electiiey. |
1:
ſtokroć dla obrony náſzéy y króleſtwá tego dźierżąc ná ſobie/
2:
nieprzyiaćielſkié naiázdy podięli:
3:
y którzy wiernym poſłuſzen=
4:
ſtwem ná żądánié náſzé bárzo trudné nieprzeſpieczenſtwá ćiał/
5:
y vmnieyſzénia máiętnośći podéymuiąc/ wſzędy y záwżdy nam
6:
byli poſłuſzni.
7:
Zá którémi ſpráwámi cnotliwémi/ wielkié dá=
8:
ry ſczodrobliwośći náſzéy przyſtoynie ſą záſłużyli. Ieſcze tá=
9:
kowé ich ſą ku nam zaſługi y merita:
10:
że téż y przećiwko ſynóm
11:
náſzym zacnym kśiążętóm Włádyſłáwowi y Káźimiérzowi
12:
chęć y ſczérą powolność okazáć nie zápomnieli/
13:
á to w tym/ że
14:
z nich iednégo/ którégo ná rządzenié króleſtwá godnieyſzégo v=
15:
znáią/ nápomnieni przez piſánie álbo obwieſczenié náſzé/ ſobie
16:
do czáſu żywotá náſzégo zá Królá/
17:
kśiążę/ páná y dźiedźicá kró
18:
leſtwá tego Polſkiégo/ y źiemie Litewſkiéy y Ruſkiéy (któré
19:
źiemie zacné kśiążę Zygmunt Kierſtuty/ Wielkié Kśiążę Li=
20:
tewſkié brát náſz namilſzy/ iáko teraz dźierży/ ták do żywotá
21:
ſwégo dźierżeć ma:
22:
á po śmierći iego ná nas/ y ſyny náſzé prze=
23:
rzeczoné/ y koronę prawdźiwym y dźiedźicznym ſpadkiem przy=
24:
páść máią/ iáko to otworzyſtémi liſty ná to vczynionémi ieſt
25:
vtwiérdzono)
26:
pokornie y poſłuſznie przyięli: y koronę królew=
27:
ſką/ y z ſceptry królewſkiémi z vczćiwością wielką ceremoniy
28:
powinnych obiecáli/ iáko prawdźiwégo/ y wedle práwá po=
29:
tomká/ gdy látá ſłuſzné będźie miał/ ná króleſtwo wſádźić.
30:
Zá
31:
co godni ſą/ áby godnémi dáry/ zá wdźięczną z obopólnośćią
32:
królewſkiégo doſtoieńſtwá náſzégo/ to im było oddano.
33:
Tákze Ian Olbrácht Król, o obrániu
34:
ſwym ná króleſtwo piſze.
35:
MY Ian Olbrácht/ rć. dáiemy znáć/ iż wysſzégo czáſu zá bo
36:
zką pomocą/ y ſpólną á zgodną Prełatów/ Pánów/ Rad/ y
37:
wſzytkich obywátelów króleſtwá náſzégo Polſkiégo życzliwo=
38:
śćią/
39:
ná króleſtwo w tym zacnym króleſtwie náſzym Polſkim/
40:
któré ná ten czás dla śmierći świętégo Káźimierzá oycá náſzégo
41:
wákowáło/ ieſteſmy wźięći.
42:
Alexander tákze ſwiádczy, iz ieſt
43:
wolnie obran.
44:
MY Alexánder ku wiádomośći przywodźimy/ iż zá Bo=
45:
zką y Zbáwićielá náſzégo łáſką ná króleſtwo Oycowſkié w=
46:
ſtąpiliſmy.
47:
Zygmunt Król ſwiádczy, iz zá zwo=
48:
leniem wſzytkich ieſt obrány.
49:
MY Zygmunt dáiemy znáć/ iż máło co przedtym/ zá zwole=
50:
niem wſzytkich Prełatów/ Pánów króleſtwá/ álbo lepiéy wſzy=
51:
ſtkiéy ſzláchty y ludu/ koroná ná głowę náſzę ieſt włożoná.
52:
Zygmunt tego przeſtrzéga, áby o=
53:
biéránié królá było wolné, zło=
54:
zywſzy ná to Séym.
55:
MY Zygmunt/ czynimy iáwno przez ninieyſzy liſt wſzytkim: iż
56:
ácz w króleſtwie náſzym/ kiedy króle zchodźili á króleſtwo wá=
57:
kowáło/ był ten ſtárádawny zwyczay/
58:
áby Pánowie Rádni ſta
59:
nu oboygá/ porádźiwſzy ſie ſpólnie między ſobą/ Séym Wál=
60:
ny obieránia poſtánawiáli/ y ón wſzytkim członkóm y ſtanóm
61:
króleſtwá wczás/ áby kożdy któryby chćiał/ mógł przyiecháć
62:
nań/ ogłaſzáli:
63:
ále iż w obiérániu Naiáſnieyſzégo Kśiążęćiá pá
64:
ná Zygmuntá Wtórégo Królá Polſkiégo/ y Wielkiégo Kśią=
65:
żęćiá Litewſkiégo/ ſyná náſzégo namilſzégo ten obyczay ieſt o=
66:
puſczon
67:
nie żeby vmyślnie: ále iż zá żywotá náſzégo/ gdy ieſcze
68:
króleſtwo nie wákowáło/ y więcéy z przeyźrzenia bożégo/ á niżli
69:
z ludzkiéy rády obránié Ieo królewſkiéy M. sſtáło ſie)
70:
Przetóż
71:
bacząc ták wielką wſzytkich poddánych náſzych przećiwko nam
72:
y Naiáſnieyſzy naród náſz/ álbo fámilią/ wiárę/ życzliwość/ y
73:
wſzeláką vczćiwość:
74:
iż to obránié ſyná náſzégo Naiáſnieyſzégo
75:
iákokolwiek nád ſtáry zwyczay vczynioné pochwalili/ y zá w=
76:
dźięczné mieli: á ktemu niechcąc/ áby przez tákowé obránié nie=
77:
co ná potym ſtárému zwyczáiowi vbliżyło ſie/ ſkázuiemy:
78:
áby
79:
nápotym/ ilekroć król z tego świátá zchodźić będźie/ á króle=
80:
ſtwo będźie wákowáć/ álbo obiéránié iákokolwiek przyda ſie
strona: 11
| Práwá krołew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Electiiey. |
1:
Pánowie y Rádá oboygá Stanu wedle ſtárádawnégo
2:
zwyczáiu/ Piérwéy/ niż ku wybiérániu poſtąpią/ Séym wálny
3:
dla obiéránia poſtánowią: y on wſzyſtkim obywátelom y páń=
4:
ſtwo wczás opowiedzą:
5:
ná którym to Séymie wedle ſtárégo
6:
zwyczáiu w obiérániu máią poſtępowáć. Ná świádectwo
7:
tego/ rć. Dan w Krákowie ná Séymie Wálnym w ſobotę
8:
bliſką przed Niedźielą śrzodopoſtną/ Roku páńſkiégo 1530.
9:
Táſz przeſtrogá wolnégo obiéránia Królá, iest vczyniona
10:
w Piotrkowie Roku Páńſkiégo, 1538.
11:
Król Zygmunt Auguſt ná króleſtwo
12:
wzięty, o obrániu ſwym y potwiér
13:
dzeniu praw ták piſze.
14:
W Imię Boże/ Amen. Ku wiecznéy pámięći. Ponieważ
15:
niepewna ieſt á nie trwáła pámięć ludzka/ zwykli ſą ludźie pi=
16:
ſmem to opátrowáć/ czego wieczną pámięć mieć chcą.
17:
A dla
18:
tego My Zygmunt Auguſt/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ wielki
19:
Kśiądz Litewſki/ á Ziem Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Sié=
20:
rádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Ruſkiéy/ wſzyſtkich Prus/ Mázoweckiéy/
21:
Zmódzkiéy/ Pomorſkiéy/ Chełmieńſkiéy/ El=
22:
bieńſkiéy/ Pan y dźiedźic. Oznáymuiemy ninieyſzym liſtem
23:
wſzytkim którym to należy/ tym którzy teraz ſą/ y którzy ná po=
24:
tomné czáſy będą.
25:
Gdy przed dwiemádźieſty lat/ zá żywotá
26:
ieſcze świętéy pámięći Królá Zygmuntá Oycá náſzégo/ zá zgo=
27:
dnym zwoleniem Rád náſzych/ ták duchownégo iáko y świet
28:
ckiégo ſtanu/ y inſzégo Rycérſtwá ſtanów koronnych ná króle=
29:
ſtwo Polſkie obráni y koronowáni ieſteſmy:
30:
gdźie wſzyſtkié
31:
Rády koronné/ y ſtany inſzé/ przyśięgę powinnéy wiáry/ y pod=
32:
dáńſtwá y poſłuſzeńſtwá nam vczynili: á wſzákóż ták/ iż nam
33:
tego winni bydź niemieli/ dokądby było sſtawáło w żywoćie
34:
Królá Iego M. Oycá náſzégo:
35:
przy którym wſzytká władza y
36:
zwiérzchność królewſka trwać miáłá/ iákóż do końcá żywotá
37:
iego trwáłá.../ iż látá náſzé ná ten czás potemu nie były áby
38:
ſmy powinną przyśięgę vczynić mogli/ wedle ſtárégo dawné=
39:
go záchowánia przodków náſzych Królów Polſkich:
40:
obowią=
41:
zał ſie ná to Król Ieo M. Oyćiec náſz/ gdybyſmy do lat zupeł=
42:
nych przyſzli/ iżechmy mieli przyśięgę vczynić/ á ią ſie obowią=
strona: 12
1:
záć wſzytkié práwá/ Przywileie/ Wolnośći/ Liſty/
2:
y ſwobody
3:
ſpráwiedliwé/ á ſłuſzné téy to korony náſzéy/ duchowné y świet=
4:
ckié/ którymżekolwiek ſtanóm y ludźiom/ żadnych nie wyymu=
5:
iąc/ od przodków náſzych Królów y Kśiążąt Polſkich
6:
á miá=
7:
nowićie od świętéy pámięći Królów/ Káźimierzá Wielkiégo/
8:
Lodowiká/ Włádyſłáwá Prádźiádá/ Włádyſławá ſtárego ſtry
9:
iá/ Káźimierzá dźiádá/ Olbráchtá y Alexándrá ſtryiów/ y Króla
10:
Ieo M. Zygmuntá Oycá náſzégo dáne/ we wſzem mocnie trzy=
11:
máć/ chowáć y bronić:
12:
á to cobykolwiek nieſłuſznie od téy ko=
13:
rony oddalono y odięto było/ wedle możnoſći náſzéy zdobić/ y
14:
do iednośći korony przyłączyć/ nie vmnieyſzáiąc niwczym grá
15:
nic korony Polſkiéy/ ále przyczyniáiąc ile będźiem moc nawię=
16:
céy.
17:
Iákóżeſmy temu obowiązkowi doſyć vczynili/ gdyſmy
18:
śiódmégo roku po koronáciiéy náſzéy zwykłym obyczáiem w ko=
19:
śćiele przyśięgę vczynili.
20:
Po któréy to przyśiędze náſzéy/ dáliſmy
21:
liſty na się wſzytkim poddánym náſzym: Iż gdźieby pan Bóg
22:
z tego świátá Królá Ieo M. Oycá náſzégo wźiąć był raczył/
23:
niepiérwéy poddáni náſzy winniby nam mieli bydź poſłuſzeń=
24:
ſtwo:
25:
áliżbyſmy wſzem wobec wſzytkié liſty y przywileie/ ták
26:
poſpolité koronné y pańſtw iéy należących/ iáko oſobnych oſób
27:
y mieyśc/ wſzelákie wolnośći/ liſty/ y ſwobody od wysſzéy miá=
28:
nowánych przodków náſzych dáné/
29:
y któréby ieſcze od Królá
30:
Ieo M. Oycá náſzégo dokądby żyw był dáné były/ liſty náſzémi
31:
vtwiérdźili: y oné ták/ iáko ſámé w ſobie ſą/ w ſłuſzną Exequu=
32:
tią wedle możnośći náſzéy wſtáwili.
33:
A gdyż więc iuż ktemu
34:
przyſzlo/ iż Pan Bóg Królá Ieo M. Oycá náſzégo z tego świá=
35:
tá wźiąć raczył: á iuż zá tym wolnym obrániém y koronowá=
36:
niém náſzym ſpráwá y zwiérzchność á władza koronna iuz ná
37:
nas przypádłá/
38:
ná przyśięgę náſzę pomniąc/ którąſmy vczynili/
39:
y ná ten obowiązek liſtowny/ któryſmy ná śię dáli/ złożyliſmy
40:
Séym koronny iáko dla innych potrzeb koronnych/ ták przednié
41:
dla tego:
42:
ábyſmy to wypełnili ſkutkiem poddánym náſzym/ co=
43:
chmy im byli ſłowem y liſtem náſzym obiecáli. A ták z tych
44:
przyczyn vważywſzy wſzytki rzeczy dobrze v śiebie/ z dobrym ro
45:
zmyſłem náſzym/
46:
zá prośbą wſzech ſtanów koronnych ná tym
47:
Séymie będących/ wſzytki práwá/ Státutá/ dániny/ wolnośći/
48:
ſwobody/ wyſády/ zwyczáie/ y inné wſzyſtkié liſty y przywileie/
49:
którymkolwiek ſpoſobem ſłów ſpiſáné/ ták poſpolité wſzéy ko=
50:
rony/ y pańſtw iéy należących Duchowné y świetckié/ iáko y z
51:
oſobná wſzem ſtanóm/ y perſonam/ y mieyſcóm poſpolićie y z
strona: 13
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Elekciiey |
1:
od królow y królowych/ kśią=
2:
żąt/ panów y dźiedźicow korony Polſkiéy y źiem iéy: á miáno=
3:
wićie od krolów świętéy pámięći/ Káźimirzá Królá wielkiégo/
4:
Lodowiká Loiſá/ Włádyſłáwá Prádźiádá/
5:
Włádyſłáwá ſtáré=
6:
go ſtryiá/ Káźimirzá dźiádá/ Olbráchtá y Alexándrá ſtryiów/
7:
y od Królá Ieo M. Oycá náſzégo przodków náſzych ſprawie=
8:
dliwie á ſłuſznie/ y ſpráwiedliwie á ſłuſznie dáné/ y wydáné:
9:
któ=
10:
ré tákiéy mocy mieć chcemy/ iákoby tu ſłowo od ſłowá piſáné
11:
były/ ták iáko ſámé w ſobie brzmią/ nic im nie vmnieyſzáiąc/
12:
áni vwłaczáiąc/ odnowić/ potwiérdźić/ vpewnić/ y vmocnić
13:
vmyśliliſmy.
14:
Iákóż tym liſtem náſzym odnawiamy/ vma=
15:
cniamy/ potwiérdzamy/ y vpewniamy: y mocné/ trwáłé/ nie
16:
wątpliwé/ nieporuſzoné/ á nieodmienné mieć chcemy ná czáſy
17:
wieczné.
18:
Y obiecuiemy ſłowem náſzym Królewſkim/ y pod
19:
tą przyśięgą/ którąſmy vczynili/ obowięzuiemy ſie/ iż té wſzyt=
20:
ki wysſzéy miánowáné Práwá/ Státutá/ Swobody/ Wol=
21:
nośći/ Dániny/ Przywileie
22:
y Liſty przez Przodki náſzé ſławnéy
23:
pámięći/ á miánowićie przez Królá Ieo M. Oycá náſzégo ſłu=
24:
ſznie y ſpráwiedliwie dáné y wydáné/ mocnie á nieporuſzenié
25:
dźierżéć/
26:
y wedle nich poddáné náſzé ſtanów wſzytkich ták wo=
27:
bec wſzytki/ iáko z oſobná káżdégo záchowywáć będźiemy/ y
28:
wſzytkim dźierżéć y záchowywáć roſkażemy czáſy wiecznémi.
29:
A to/ coby im było przećiwnégo/ áni ſámi czynić będźiemy: áni
30:
innym czynić dopuśćimy.
31:
A gdźieby ſie przytráfiło/ iżby álbo
32:
przez nas/ álbo przez kogo inſzégo sſtáło ſie co tákowégo tym to
33:
práwóm/ Státutóm/ Dáninóm/ Przywileióm/ Liſtóm/ Swo=
34:
bodóm/ y Wolnośćióm przećiwnégo:
35:
álbo iżbyſmy im dero=
36:
gowáć/ álbo abrogowáć ſámi przez ſie czym chćieli: tedy to w=
37:
ſzytko żadnéy mocy áni wagi mieć nie ma: ále wſzytko mocą te=
38:
go ſéymu nikczemné y ſkażoné rozumiano bydź ma:
39:
iákóż y my
40:
to pſuiemy y káźimy/ á nikczemné bydź náyduiemy tym liſtem
41:
náſzym czáſy wiecznémi. Ale iż od niemáłégo czáſu w wielu
42:
rzeczach przećiw tym to práwóm/ przywileióm/ y ſwobodóm
43:
koronnym ieſt ſie wykróczyło/ y im ſie vbliżyło:
44:
zá prośbámi
45:
Poſłów od Rycérſtwá y rádámi Rad náſzych koronnych zdáło
46:
ſie nam bydź potrzebno/ ábyſmy to wedle powinowáctwá y o=
47:
piſánia náſzégo tu ná tym ſéymie nápráwili/ y ku piérwſzému
48:
ſpoſobu przewróćili y przywiedli/ á w powinną Exequtią
49:
wſtáwili.
50:
Ieſli Król Polſki przez potomſtwá
51:
zéydzie, Polacy przez Litwy kró=
52:
lá niech nie obiéraią.Z Przywileiu Prełatów Litewſkich 1401. Liſt 126.
53:
DOkłádamy tu/ iż Pręłaći/ Pánowie/ y Szláchtá króleſtwá
54:
Polſkiégo/ gdy król przez płodu y potomſtwá práwdźiwégo
55:
zeydzie/ królá y páná niemáią ſobie obieráć/ przez wiádomóśći
56:
y rády náſzéy/
57:
to ieſt Alexándrá Wielkiégo kśiążęćiá/ Pánów y
58:
ſzláchty źiem Litewſkich przerzeczonych/ wedle zámknienia li=
59:
ſtów piérwſzych.w Piotrko. 1538. w Láćińſkim stát. 12. ver. 2.
60:
Statutum aeuiternum Zygmuntá
61:
królá, w którym obyczay Electi=
62:
iéy ſtárodawny koronny opiſuie.
63:
ZA zezwoleniém Senatu i Poſłów źiemſkich vſtáwiamy ſtá=
64:
tut/ który wiecznémi czáſy ma bydź chowan.
65:
Iż gdyby ná królá
66:
Polſkiéo przypádło/ iżby z tego świátá zſzedł: tedy wedle ſtáréo
67:
obyczáiu y zwycżáiu/ y wedle praw koronnych generálnych/
68:
Séym koronny ma bydź złożón/ ku obiérániu nowégo królá.
69:
A
70:
niech będźie obiéránié wolné: áby ták zá wſzyſtkich koronnych
71:
Senatorów/ Prełatów/ Baronów/ y ſtanu ſzlácheckiégo/ któ=
72:
rzyby ieno ná tym ſéymie byli/ nowy król obrany y opowiedźian.
73:
Tu niewſpomina Confęderáciiéy iáko w onym Státućie 1430.Conſtitutia Iędrzeiowſka ver. 6. Zygmunt 3. Conſtit. 1593. Liſt 5.
74:
O pozytkách wolnéy Electiiéy.
75:
CHcąc przykłádem przodków ſwych zátrzymáć wolnośći y
76:
ſwobody náſzé: á náywięcéy tę/ która ieſt źrzódłem wſzyſtkich
77:
ſwobód náſzych/ Wolné obiéránié Páná.
78:
O téyze wolnéy Electiiéy.
79:
ACz ſwobody narodu Polſkiégo y Litewſkiégo nie wątpliwé
80:
ſą/ y wſzému świátu iáwne. Iednák z przyczyn odiázdu tego ná=
81:
ſzégo zdáło ſie nam ná ten czás to declárowáć:
82:
Iż iáko my we=
83:
dle Conſtitućiiéy ná Electiiéy Henrykowéy poſtánowionéy/
strona: 15
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Electiiey. |
1:
nie mamy/ áni możemy miánowáć/ áni ſtáráć ſie o ſucceſsorá/
2:
á tym mniéy per ceſsionem kogo ná króleſtwo wſádzáć:
3:
y gdy=
4:
byſmy to/ czego Boże vchoway/ vczynili/ tedyby to było irri=
5:
tum & inane. Ták téż praetenſię wſzelákié/ z którychkolwiek
6:
miar/ y czyieżkolwiek ceſsię ważné nie ſą/ áni bydź mogą:
7:
Y kto
8:
bykolwiek tém internus, quám externus, zá czáſu pánowánia
9:
náſzégo/ bądź po ſkończeniu/ z tych miar mimo wolną przyſzłą
10:
Electiią/ by téż do koronáciiéy przez gwałt przyſzedł/ ná páno=
11:
wánie téy korony náſtępował/ ten ma bydź poczytan za hoſtem
12:
patriae:
13:
y wſzyſcy którzyby mu tego pomagáli/ zá perduelles.
14:
Tákże wſzytkié práwá ták przyrodzoné/ iáko y piſáné/ poeny/ y
15:
poſtępki/ y ſpiſki do powſtánia contra hoſtes patriae, & perdu=
16:
elles vczynioné/ przećiwko nim podnieśioné/ y wykonáné bydź
17:
máią.
18:
Któré práwo wiecznémi czáſy ma bydź świętobliwie/
19:
y nienáruſzenié chowáné: y kto by ie w wątpliwość wwodźił/
20:
ma bydź mian/ y karan zá hoſtem patriae, & perdullem.
21:
To ſpráwiedliwa iest, ieſliby záwżdy Elekcią przód v=
22:
przédzáłá napráwá Exorbitánciy: ále bez tego trudno
23:
ſie ma podobáć.w Conſtit. liſt. 121.
Goſpód nie záſtępowáć.
Goſpód nie záſtępowáć.
24:
PORZĄDEK NA SEYMIE
25:
Wálnym, do obiéránia Páná y Królá nowégo,
26:
przez Ich M. pány Rády, y wſzytko Rycérſtwo
27:
koronné. y Wielkiégo Kſięſtwá Litewskiégo,
28:
poſtánowiony pod Wárſzáwą, przy wsi Ká=
29:
mięniu, dniá ſzóſtégo Mieſiącá Kwietniá,
30:
1573.
31:
NAprzód pokóy poſpolity przy téy Electiiéy Páná nowégo
32:
wáruiąc/ ták Ich M. poſtánowili/ y obwołáć/ áby do wſzyt=
33:
kich wiádomośći przyſzło/ roſkazáć raczyli:
34:
Aby żaden ná té
35:
pláce gdźie ſie Woiewództwá do namiotów ſwych ziéżdzáią/ y
36:
tám gdźie ſie Ich M. pánowie Rádá y z Rycérſtwem wſzyt=
37:
kim do Rády ziéżdżáią/
38:
żadną zbroią/ żadną ſtrzelbą/ áni ze
39:
wſzeláką bronią/ okróm zwyczáynéy/ to ieſt/ mieczá/ kordá/ ſzá=
40:
ble/ koncérzá/ ſzpady/ przyiecháć ważyć ſie nie śmiał:
41:
á ktoby ſie
42:
tego ważył/ ma bydź karan ná gárdle. A ieden drugiégo ſtá=
43:
nowiſká/ álbo goſpód z vrzędu iemu náznáczonych/ áby nie zá=
44:
ſtępował: á ktoby záſtąpił/ áby wnet vprzątnął.
45:
Aby ſie káżdy ták ná ſtánowiſkach ſwoich/ iáko w mieśćie/
46:
ták ná przedmieśćiu/ á pogotowiu ná tych mieyſcach/ gdźie ſie
47:
Woiewództwá do namiotów ſwych ziéżdżáią/ y tám gdźie Ich
48:
M. ze wſzytkim Rycérſtwem do Rády záśiadáią:
49:
tákże y w
50:
potykániu ieden drugiégo w dródze/ ná mośćie/ ſpokoynie ieden
51:
przećiw drugiému záchował: á owſzem áby ſie zwad ieden z
52:
drugim ſtrzégł:
53:
tákże tumultów/ rozruchów/ ſediciy áby żaden
54:
czynić/ áni do nich przyczyny dawáć nie śmiał. Tákże z łu=
55:
kiem/ Ruſznicą/ chodźić á pogotowiu z niéy ſtrzéláć: tákże ha=
56:
kownic/ łuków/ dźiał ważyć ſie nie śmiał.
57:
A ktoby z ruſznicą
58:
nábitą chodźił/ álbo z nią z goſpody álbo z ſtania ſwégo tu do
59:
namiotów przyiechał/ á pogotowiu gdźieby z niéy ſtrzélał/ ták=
60:
że z łuków/ hakownic/ dźiał/ tákowy ma bydź więźieniem ka=
61:
ran przez Electią:
62:
á ktoby vſzedł/ ma bydź pro euicto, y poiman
63:
od káżdégo vrzędu/ á ná gárdle karan.
64:
A ktoby broni dobył wſzędźie/ ma bydź karan dwudźieſtą
65:
grzywien. A ktoby ránił/ ma bydź karan ná gárdle.
Luki. Ruſznice. Hakownice. Dźiáłá. Broniéy dobyćie. Ktoby z moſtu zepchnął. Namioty nienáiéżdżáć.
66:
A ktoby rozruch álbo ſedycią iáką czynić chćiał/ álbo ią zá=
67:
czął/ tákowy ma bydź karan ná gárdle.
68:
A ktoby zábił/ ma
69:
bydź karan ná gárdle.
70:
A ktoby z moſtu ieden drugiégo zepchnął/ ma bydź ná gár=
71:
dle karan.Pácholętá przećiw poſtronnym. Sługá.
72:
Ná té namioty/ gdźie Poſłowie y Rádá záśiadáią/ áby ża=
73:
den ták końmi/ iáko y wozmi náieżdżáć/ áni między namioty
74:
ſtáwiáć ważyć ſie nie śmiał/ pogotowiu do namiotów wież=
75:
dżáć ábo konie wodźić:
76:
á ktoby tego przeſtáć niechćiał/ zá nápo=
77:
mnieniém ſług páná Márſzałkowych/ ták korony Polſkiéy/ iáko
78:
y Wielkiégo X. Litewſkiégo/ káżdy v ſwégo narodu przeſtáć
79:
niechćiał/ ma bydź arbitio Senatus karan.
80:
Cudzoźiemcy/ pácholętá/ pácholikowie/ y inné lekkié oſoby/
81:
áby ſie do tego namiotu nie ćiſnęły/ gdźie Ich M. ták pánowie
82:
Rády/ iáko y Rycérſtwo záśiádáć będą/ y gdźiekolwiek ná in=
83:
nym mieyſcu będąc/ áby ſie ſpokoynie bez wſzelákiégo wołánia/
84:
huczenia/ gwizdánia záchowáli: á zwłaſzczá przy ſłuchániu Po=
85:
ſłów Pánów poſtronnych/ którym ták ſámym/ iáko ſługom ich
86:
przyſtoynie ſie záchowuiącym káżdy ná káżdym mieyſcu/ áby
87:
powinną vczćiwość czynił.
88:
A ktoby ſie z tákowych nieſpo=
89:
koynie záchował/ ábo nie poſłuſzny był/ gdy mi ſie laſką ábo
90:
biczem doſtánie/ áby to ich M. Pánów nieobrażáło/ bo káżdy
91:
ſłuſznie domá náuczyć ma ſługę ſwégo/ iáko ſie między ludźmi
92:
záchowáć ma.
strona: 17
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Electiiey. |
1:
Aby żaden/ ták w mieśćie/ iáko y poſtroną/ żadnéy rzeczy
2:
mocą áni gwałtem bráć ważyć ſie nie śmiał/ iedno ták iáko v=
3:
tárguie.
4:
A ći którzy przedáią/ áby téż pobożnie rzeczy ſwé prze
5:
dawáli. A ktoby gwałtem co wźiął/ ma ſtronie we dwoię
6:
zapłáćić/ onéy co wźiął/ zá dowodem ſtrony.Przeſtrzeńſtwo dróg.
7:
Aby żaden nie śmiał od śiódméy do dźiewiątéy godźiny ná
8:
pułzegárzu/ do Wárſzáwy ná moſt wiéżdżáć/ áni w vlicach/ w
9:
mieśćie/ áni ná przedmieśćiu záćieśniáć/ zwłaſczá wozmi:
10:
tákże
11:
od trzećiéy do piątéy po południu z Wárſzáwy przez moſt z wo=
12:
zem iecháć/ á to dla zátárćia y záćiśnienia Ich M. tych/ którzy z
13:
támtéy ſtrony ku ſpráwóm Rzyczypoſpolitéy ziéżdżáią ſie/
14:
y záś
15:
tám ná ſwé ſtánowiſká wrácáią ſie: czego czeladź Ich M. Pá=
16:
nów Márſzałków ma przeſtrzegáć. A ieſli ſie od nich o to któ
17:
rému woźnicy laſką doſtánie/ nie ma to ich pánów obrażáć/
18:
á
19:
do Rády ná mieyſcá ſwé/ káżdy áby o óſméy godźinie ná puł=
20:
zegárzu áby ſie ſtáwił/
21:
Aby nikt nie śmiał ná ten plác gdźie namioty rozbité ſtoią/
22:
woźić ku ſzynku gorzałki/ winá/ piwá/ áni wſzelákiégo pićia.
23:
A
24:
ktoby ſie tego ważył/ ma vtráćić to/ co przywieźie.
25:
Myńcá wſzeláka Litewſka/ Czeſka/ áby byłá brána/ wedle V
26:
niuerſału y wywołánia ſéymu Wárſzáwſkiégo bliſko przeſzłé=
27:
go:
28:
á ktoby bráć niechćiał/ áby był winą karan/ w tymże Edyct
29:
ćie Wárſzáwſkim opiſáną. Czás conſilii. Szynk. Myńcá. Sług obwárowánié.
30:
A tego wſzytkiégo przeſtrzégáć y pilnowáć máią ſłudzy Ich
31:
M. pánów Márſzałków/ którym to porucza: ná któré ktoby ſie
32:
tárgnął/ ábo vderzył á nie ránił/ ná ręce: á kto ráni/ ná gárdle
33:
ma bydź karan.
34:
A ieſliby téż ći ſłudzy w czym wyſtąpili/ ábo
35:
komu vbliżyli/ tedy tákowi ſkárżyć przed Ieo M. pánem Már=
36:
ſzałkiem/ á tám z niego ſpráwiedliwość nieodwłoczna będźie:
37:
ále ſam ſobie áby z nich żaden ſpráwiedliwośći nie czynił/ áni
38:
ſie ná nie tárgał/ pod tákimże karániém.
39:
A z nich gdźieby Ich
40:
M. pánowie Márſzałkowie ſpráwiedliwośći niechćieli/ ábo
41:
ſie zbrániáli vczynić/ tedy Ich M. pánowie Rády y Rycérſtwo
42:
ſámi ſpráwiedliwość w tym czynić będą tu w Kole w Rádźie.
43:
A o té wſzytkié wyſtępki/ y winy ih wysſzéy opiſáné/
44:
ma bydź rozſądek tu w Rádźie/ przez Deputaty/ któré Ich M.
45:
Pánowie Rády/ tákże y Rycérſtwo z pośrzodku śiebie ná to
46:
wyſádzą.
strona: 18
1:
Z którégo narodu Polakóm Królá
2:
obiéráć naſłuſzniéy.
3:
GDyż Monárchiae y páńſtwá wobec wſzytki ná tym fundá=
4:
menćie ſie zákłádáią/ y przez to zádźierżywáné bywáią:w Wárſzá. ((tekst łać.)) liſt 133. w Conſtitut.
5:
to wſzy=
6:
tko máiąc przed oczymá/ wźięliſmy przed ſię ſubiectum rády do=
7:
brotliwégo Bogá náſzláduiąc/ iżbyſmy z narodu ſwégo Królá
8:
ſobie obráć mogli: ponieważ námi żaden extraneus rządzić y
9:
ſpráwowáć/ wykonywáiąc powinnośći ſwé królewſkié/ nie
10:
mógłby ták ſnádnie.
11:
Przydatek: Pilnie to Polacy ſtárzy opátrowáli, żeby zam
12:
ków, twirdzy, áni Dignitarztw nieporuczano cudzym, ieno
13:
ſzláchćicóm vrodzonym ex genealogia polaków.
14:
Izaż niwię=
15:
tſza rzecz ieſt bydź królem? A czemuż ták naiwysſzé dignitár
16:
ſtwo extraneis poruczáią. O tym śiłá Tit. Indigena. ſta. 1. 2. 3.
17:
O nomináciiéy y poblikáciiéy kró=
18:
lá, o mieyſcu y o czáſie ná Ele=
19:
ctiiéy práwnym.W Krákowie w Confirmáciiéy Stephan. 1576. liſt 139. w Conſtitut.
20:
PRzeto my mocą vchwały tego ziázdu/ wiedząc że tych czá=
21:
ſów pan Bóg nie dáie królów przez oczywiſté powołánié/ iáko
22:
pierwéy: ále per inſpirationem ſuam, ná kogo ſercá y myśli ludz
23:
kié nákłoni:
24:
widząc wſzytkich iednoſtáyné ſercá y głoſy/ nic w
25:
tym niepochybuiąc/ że vox populi, vox Dei eſt, máiąc to zá ſobą
26:
z praw y wolnośći náſzych/ że nam áni nominácya czyiá/ áni
27:
publikácya królá dáie/ ále conſenſus omnium,
28:
ná którym ſie iáko
29:
ná grunćie nominácya y publikácya zákłáda. Widząc y to/ że
30:
inordinaté nie ná mieyſcu vprzywileiowánym/ obwołánym/ o=
31:
piſánym/ okopem náznáczonym/ y pokoiem poſpolitym obwá=
32:
rowánym/
33:
áni czáſu ſwégo to ſie sſtáło/ nád niezliczonéy wiel=
34:
kośći wſzech ſtanów pozwolenié.
35:
A ſpráwiedliwość nie nieśie, ábyſmy dla ſześći wſzyſcy mieli zginąć.
36:
Król nie ma ſucceſſorá ná króleſtwo
37:
miánowáć zá zywotá ſwégo.
38:
CO ſie tycze wolnośći y vchwał/ ná Electiiey Henryká krolá/Stephan ná koronáciiéy ſéymu 1576. Liſt 159. w Conſtitu.
strona: 19
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Koronáciiey. |
1:
którycheſmy wzmainkę vczynili/ tedy té ſą.
2:
Naprzód/ iż my zá
3:
żywotá náſzéo/ y potomkowie náſzy królowie polſcy/ y ćiż Wiel
4:
kié X. Litewſkié/ Ruſkié/ Pruſkié/ Mázoweckié/ Zmódzkié/ Ki=
5:
iowſkié/ Wołynſkié/ Podláſkié/ Inflantckié/ y innych pańſtw/
6:
nie mamy miánowáć/
7:
áni obiéráć/ áni obiéránia iákiégo ſkłá=
8:
dáć żadnym ſpoſobem/ áni kſztałtem wymyślonym/ królá ná
9:
páńſtwo ſuccceſsorá náſzégo wſadzáć. A to dla tego/
10:
áby zá=
11:
wżdy wiecznémi czáſy po zeſzćiu náſzym/ y potomków náſzych/
12:
wolné obiéránié Królá zoſtawáło/ wſzem ſtanóm koronnym.
13:
Dla czego y Tytułu Haeredus vżywáć nie mamy/ áni potomko=
14:
wie náſzy królowie Polſcy.
15:
Podobny temuż w Confirmáciiéy ártykułów Henryko
16:
wych, Artykuł piérwſzy, list 147, w Conſtituciach.
17:
Titul Haeredis.
18:
KRól nie ma ſucceſsorá żadnym kuńſztem miánowáć/ áni ty=
19:
tułu Haeredis vżywáć. w przeſzłym ſtátućie ver. 4.
20:
KORONACIA.
21:
Królá ſłuſznie obránégo, zadeno=
22:
króm Arcybiſkupá Gnieznien=
23:
ſkiégo koronowác nie ma.Zygmunt w Kráko. 1507. liſt 3. w Polſkim liſt 8.
W Kráko. 1576. ná koronáciiéy Step. ſtát. I. liſt 158.
W Kráko. 1576. ná koronáciiéy Step. ſtát. I. liſt 158.
24:
KRólá wolno obránégo/ żaden inny koronowáć nie ma/ o=
25:
prócz kśiędzá Arcybiſkupá Gnieźnieńſkiégo/ wedle Przywileiu
26:
iego/ przez królá Káźimiérzá dánégo/ Roku pánſkiégo/ 1451.
27:
Przy którym Arcybiſkupie máią bydź/ którzy ktemu wedle ſtá=
28:
rádawnégo zwyczáiu należą Biſkupi.
29:
Kráków, mieyſce koronowánia
30:
wedle práwá.
31:
OZnáymuiemy wſzem wobec/ y komu to wiedźieć należy y po
32:
trzebá.
33:
Iż gdyſmy zá łáſką á pomocą Bożą/ tu ná to mieyſce
34:
do Krákowá/ gdźie królowie polſcy zwykli bydź koronowáni/
35:
przyicháli: y zá iego świętym błogoſłáwienſtwem koroną zwy
strona: 20
1:
kłą ieſteſmy koronowáni.
2:
Tedy według obowiązku Poſłów
3:
náſzych w Wárſzáwie ná Electiiéy náſzéy będących/ imięniem
4:
náſzym vczynionégo/ y náſzégo téż tákże w Węgrzéch/ którym
5:
obowiązáliſmy ſie przy koronáciiéy náſzéy/
6:
tego czegoby obywá
7:
telom koronnym/ ku pomnożeniu wolnośći ich potrzebá przy=
8:
czynić/ przyiąć/ y potwierdzić/ pewné Artykuły niżéy pomienio=
9:
né/ do wolnośći y porządku ich potrzebné
10:
(to) z przyzwoleniem pá=
11:
nów Rad koronnych/ Duchownych y świetckich/ y Poſłów
12:
źiemſkich/ poſtánowiliſmy.
13:
Od kogo, y zá iáką ſtrazą tá Koroná
14:
ma bydz chowána.Alexánder Krol liſt 114.
15:
DLa tego vſtáwiono ieſt: iż Podſkárbi Koronny/ iáko koro=
16:
ny y ſkárby kroleſtwá/ któré rzeczy między nawiętſzémi ſą na=
17:
wysſzé/ chowa: ták téż niechay ná ſobie Páná Rádnégo oſobę
18:
nieśie.
19:
Temu podóbny z popráwą.
20:
KOroná kroleſtwá Polſkiégo ma bydź w ſkárbie Koronnym
21:
w Krákowie chowána/ przez pána Podſkárbiégo Koronnégo/
22:
zá pieczęćiámi y kluczámi ſenatorów tych:
23:
to ieſt Káſztelaná
24:
Krákowſkiégo/ Woiewody Krákowſkiégo/ Poznáńſkiégo/
25:
Wileńſkiégo/ Sędomirſkiégo/ Kaliſkiégo/ y Trockiégo: któ=
26:
rzy iéy otwarzáć niemáią/ iedno zá zezwoleniém ſpólnym wſzech
27:
Rad Koronnych y ſtanów.
28:
A wſzákóż niebytność którégo z
29:
nich prze chorobę/ álbo inné legale impedimentum przekażáć nie
30:
ma ſpólnégo zezwolenia/ owſzem abſens zá obwieſczeniém in=
31:
nych ſenatorów/ powinien támże klucz ſwóy do innych Kole=
32:
gów przeſłáć.
Stephan w Kráko. 1576 w Conſt. Liſt 160.
33:
A ieſliby którégo śmierć záſzłá/ tedy inni Kole=
34:
gowie praeſentes moc máią zamek iego otworzyć/ y pieczęć o=
35:
dedrzéć.
36:
W Pontificale w kśięgách znaydzieſz formularz koronowánia królá.
strona: 21
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Máieſtaćie |
1:
MAIESTAT.
2:
Máieſtat Królewſki przez ſpráwie=
3:
dliwoſc bywa vtwiérdzony.Ian Olbrácht w Piotrko. liſt. 91. w Láćińſkim liſt 279. w Polſkim liſt 605. ver. 2.
4:
GDy Król ſłuſznie obrány y vkoronowány/ ſłuſznie ná thro=
5:
nie záśiędźie/ dopiéro ſie iego ſczęſliwé pánowánié sſtánié/ y v
6:
ſwych poddánych nietylko moc bierze/ ále téż iákoby perły iákié
7:
łſnieie.
8:
I. Gdy ſie ná wiárę y ná życzliwość poddánych ſwo=
9:
ich oględuie. II. Gdy wſzytkié myśli ſwé do tego obráca/ áby
10:
poddáni iego w pokoiu żyli/ w ſpráwiedliwośći y vczćiwośći.w Piotrko. 1447. liſt 89.
11:
III. Gdy zá wierné y życzliwé poſługi dla oſzláchcenia królew=
12:
ſkiéy oſoby przyſtoyné nagrody czyni. IIII. Gdy práwá da=
13:
wné przez inné króle y pány vczynioné potwiérdza. Ná czym
14:
ſie ſtáránié v wiela królów y kśiążąt nie myli.
15:
Abowiém zá=
16:
chowánié wiernośći tym mocnieyſzé ſobie ſpoſabiáią/ gdy ży=
17:
czliwość páná zwiérzchnégo przećiw poddánym baczą. Ol=
18:
brycht w Przywileiu ſwym, który w Metrice ſtátutowéy znay=
19:
dźieſz. V. Ieſcze to, gdy w ſobie ma, co Król Káźimiérz wſpo=
20:
mina.
21:
Acz ſie wſzytkimi złémi vczynki brzydźimy/ y káżdéy złéy
22:
rzeczy vſzy królewſkié ſłucháć zdrygáią ſie: á wſzákże tych więcéy
23:
złośći nie rádźi ſłuchamy/ któré ſie dźieią w Rzeczypoſpolitéy
24:
zdrádą/ chytrośćią/ álbo gwałtem złodźiei y łupieżców:
25:
Abo=
26:
wiém tákowé tym wiétſzégo karánia przećiwko ſobie potrzebu=
27:
ią/ im więcéy do tego czáſu rozmnożyłá ſie złość ich.
28:
Zacnoſc Królewſka przez nieſprá=
29:
wiedliwosc bywa ohydzona.Olbrácht w Piotr. 1549. liſt 96.
30:
ABowiém zacność Máieſtatu Królewſkiégo przez wyſtępek
31:
nieſpráwiedliwośći bywa profánowaná: to ieſt ohydzoná.
32:
OBRAZENIE MAIESTATV
33:
KROLEWSKIEGO,
34:
Obrázenie Máieſtatu Królewſkiégo,
35:
tylko w oſobie Królewſkiéy bywa dopu
36:
ſczono.
strona: 22
1:
OBráżenié Máieſtatu Królewſkiégo/ zá żądániem Poſłów
2:
źiemſkich/ niechcemy áby miáło indźiéy mieyſce/ áni ná inné oſo=
3:
by (choć ná ſobie vrzędy Rzeczypoſpolitéy noſzą) wyciągáné:
4:
ále ieſli przez którégokolwiek zły vczynek/ ábo mężobóyſtwo/ w
5:
tákowych oſobách/ którzy mimo oſobę náſzę/ ábo Rádną/ ábo
6:
inné doſtoienſtwo y mieyſce/ ábo vrząd Rzeczypoſpolitéy no=
7:
ſzą/ będźie vczynioné: tákowy wedle ſtátutu karány bydź ma.
8:
Kto miecz wyymie ábo náni przed
9:
Królem.
10:
NAd to vſtáwiamy: ieſli kto przed námi miecz álbo kórd wyyTámże
11:
mie y kogo ráni/ przez łáſki niech będźie karan: á ieſli dobywſzy
12:
broniéy nie ráni/ niech będźie ná łáſce náſzéy.
13:
Y tóż ſkázuiemy
14:
chowáć/ ieſli przed ſtároſtą náſzym to będźie vczyniono.
15:
Crimen laeſé maieſtatis, y perduellio, y proces práwny w
16:
tym, Pátrz niżéy w Metrice doſtáteczniéy: bo tu długo.
17:
Item niżéy Titulo, Crimen laeſae.
18:
PRZYSIĘGA KROLEWSKA.
19:
Formá przyśięgi królá Alexándrá, Henryká, Stepha=
20:
ná, w Metrice znaydźie: Ale Zygmuntá trzećiégo przy
21:
śięgi niechćiałem ſie ważyć przekłádáć: ále iáko iest ſá
22:
má w ſobie, ták ią kłádę.
Zygmunt w Kráko. 1539. a Lácin. Liſt 70. A w Polſ. liſt 9. ſta 2 Kázimiérz w Wiślicy 1368 Liſt. 39.
Zygm. III. 1588. ná koroná. liſt I.
Ná ſéymie Koroná. 1588. liſt 5.
Zygm. III. 1588. ná koroná. liſt I.
Ná ſéymie Koroná. 1588. liſt 5.
strona: 23
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o przyśiędze Kro. |
1:
W Téy przyśiędze Królewſkiéy zámykáią ſie cztérzy Artyku=
2:
ły co przednieyſzé, Wiárá, Pokóy, Obroná, Spráwiedliwość, do
3:
których ſie wſzyſtkié inné iáko rzéki do odnogi morſkiéy śćiągáią.
4:
A z tych cztérzech Artykułów przyśięgi, idą vrzędy cztérzy, álbo of=
5:
ficia królewſkié: do których officia wſzyſtkié tytuły téy piérwſzéy
6:
częśći ſtátutowéy ſie śćiągáią z ſtrony królewſkiéy:
7:
do tytułów
8:
záś wſzyſtkié ſtátuty bárzo pięknym kſztałtem ſie conformuią. W
strona: 25
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o przyśiędze. |
1:
czym do kożdégo roſtropnégo czytelniká iudicium, gdy do końca
2:
przeźrzy á przeczći, ápelluię.
3:
Wykład ártykułu de obedientia, ná końcu tych kśiąg piér=
4:
wſzych znaydźieſz.
5:
Senat tákże przyśięga królowi ná tę formę: Tytul. Iurámen=
6:
tu for. Támże Miſtrz Pruſki, ábo Poſłowie, Sta. 3.
7:
Item, Conſiliarij Pruſcy, Stat. 45.
8:
Item, Burmiſtrzo. miaſt., Stat.. 7.
9:
Item, Stároſtowie Pruſcy, Stat. 10.
10:
Item, Burgrabiá Gdańſki, Stat. II.
11:
Item, Poſłowie Wołoſcy, Pánowie Rádni, Stat. 13.
12:
Item, Woiewodá Multáńſki, Stat. 14.
13:
Przyśięgá Zátorſkiégo X.
14:
Item, Staroſtowie.
15:
Item, Zydowie przyśięgáią ná koronáciiéy. A Iurámenty
16:
Sędźiów źiemſkich do powiátów odſyłáią. Stat. 17 ꝟ. 6
17:
KROLOWA.
18:
OZenienié krolewſkié, vide tranſactionem cum Rege Ste=
19:
phano. Koronácia Królowéy: Priluſ. liſt 22 Stat. 2. ver. 2. Ieno
20:
od tegóż Arcybiſkupá.
21:
Opráwá, ((tekst łać.))
22:
Item, Litwy opráwá ma téż dolédz
23:
y Wielkiégo X. ((tekst łać.))
24:
O Opráwie Królowéy Conſ. 1581. Opráwá Kró:
25:
Inſtrá liſt
26:
89. ver. 12. 1593. Liſt 11.
27:
Opráwá K. Iéy M. Anny, Zygmuntá
28:
III. Małzonki.
29:
Iz wedle Conſtituciiéy przodká náſzégo Królá Stephana/
30:
anni 1581. miáło bydź námówiono od wſzech ſtanów/ ná któ=
31:
rychby dobrách opráwy Królów Polſkich miáły bydź czynio=
32:
né:
33:
tedy zá rádą PP. Rad/ y pozwoleniém wſzech ſtanów o=
34:
boygá narodu miánowáné/ y náznáczoné tu ſą ná tym Séymie
35:
dobrá ſtołu náſzégo Królewſkiégo/ to ieſt Biélſk/ Ráygrod/
36:
Grudźiądz/ Tucholá/
37:
Swiećie/ Lomzá/ Luboml/ Vśćié z
strona: 26
1:
Piłą/ Iurbork z Nową Wolą/ y z Leśnictwem/ Vpita ze w=
2:
ſzytkiémi włośćiámi y folwárkámi/ vná cum iuribus patronatus
3:
w tych wſzytkich pomienionych dobrách/
4:
ná których ſaluis iuri=
5:
bus Kró: Iéy M. Pániéy ćiotki náſzéy/ & modernorum poſſeſ=
6:
ſorum, ná ten czás opráwę pięćdźieśiąt tyśięcy złotych polſkich
7:
wiáná/
8:
á drugą piećdźieśiąt tyśięcy przywianku Kró: Iéy M.
9:
małżonce náſzéy nieomieſzkále wydáć z Káncelláriy náſzych ro=
10:
ſkażemy. A przytym wedle obyczáiu dawnégo donum nupti=
11:
ale złotych dwá tyśiącá czérwonych we złoćie doroczné/ Iéy
12:
Kró: M. ma bydź od nas náznáczoné.
13:
Którá to opráwá/ y
14:
donum nuptiale, ma bydź tym kſztałtem ważna/ ieſli (wyiąwſzy
15:
śmierć náſzę) ſczęśliwe zwróćiwſzy ſie z króleſtwá náſzégo
16:
Szwedzkiégo/ koronę y páńſtwo to obecnie do oſtátniégo kréſu
17:
żywotá náſzégo ſpráwowáć będźiemy.
18:
Wſzákże té zamki ſzla=
19:
chćicóm obywátelóm kráiów tych/ gdźie té zamki leżą/ zléconé
20:
y dawáné bydź máią/ których iurisdicia ſądowa opráwie pod=
21:
ledz nie ma.
22:
WOLNOSC OD QVARTY dóbr Kró: Iéy M. Anny ſtárſzéy,
23:
Pátrz niżéy w tychże kśięgách piérwſzych, pod tytułem Quártá.
strona: 27
| Práwá Krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o powinnośći Kro: |
1:
WIERNOSC
2:
FIDEM SERVAVI: IN RELIQVO,
3:
REPOSITA EST MIHI CORONA.
4:
PIERWSZA POWIN=
5:
NOSC KROLEWSKA, AL=
6:
bo Artykuł przyſiegi iego.
7:
WIerze iego polécáią rząd Séymowy, Práwá Koron=
8:
né, Wolnoſci, rozdawánié vrzędów, Stáróſtw, & c.
9:
Do obiáśnienia tego vrzędu, té tytuły niżéy rzędem poło=
10:
żoné, z ich właſnémi ſtátuty należą,
11:
O SEYMIECH,
12:
o powaznoſci vſtaw Séymowych:
13:
á ize Séym repraeſentuie ciáło w=
14:
ſzytkiégo Kroleſtwá.
15:
MY Ian Olbrycht/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ za ſpólnym y
16:
długim poradzeniem z Prełaty/
17:
Pány/ ſzlácheckim ſtanie/ y z
18:
Poſłámi źiemſkiémi/ y poddánémi náſzemi wſzytkiémi/ Ducho=
19:
wnémi y świetckiémi/ którzyſmy ſie tu do Piotrkowá zgromá=
20:
dźili/ y którzy tu repraeſentuiemy ćiało tegoż króleſtwá/
Ian Olbrycht 1496. Liſt 96.
21:
z doſko=
strona: 28
1:
náłą mocą/ y tych którzy przytomni nie ſą: poniekąd zálécáiąc
2:
ſtátuty przeſzłé/ y ſtánowiąc téż przyſzłe. Y téż dla wiela przy=
3:
padków przypádłych nowé poſtánawiamy.
4:
W Lublinie álbo w Parcowie Pola=
5:
cy z Litwą Séymy miéwáć máią.
6:
TO téż dokładamy oſobliwie/ y miánowićie: iż przerzeczeni
7:
Pánowie y ſzláchtá Króleſtwá Polſkiégo/ y źiem LitewſkichIágiełło y Witułt Liſt 127.
8:
Séymy y ſtánowienia rzeczy/ kiedy tego będźie potrzebá w Lu
9:
blinie álbo w Parcowie/ álbo ná innych mieyſcách ktemu ſpo=
10:
ſobnych/ zá dozwoleniem y wolą náſzą máią odpráwiáć dla
11:
pożytku y potrzeby Króleſtwá Polſkiégo/ y dla lepſzégo źiem
12:
Litewſkich przerzeczonych.
13:
Séymy w Wárſzáwie bywáć máią.
14:
MIeyſce Séymóm Wálnym Koronnym w Polſcze iáko ieTamże
15:
ſkłádáć mamy: ták iuż Wárſzáwę ná to náznáczamy.
16:
Króm Wárſzáwy moze mieyſce
17:
Séymowi odmienić.
18:
WSzákże gdźieby caſus iáki przypadł znáczny/ żeby tám zło=Támże
19:
żon y trzyman bydź niemógł: wolno nam będźie zá dozwole=
20:
niem/ y rádą Pánów Rad oboygá narodu tám ij złożyć/gdźie=
21:
by commodius bydź mogło w Polſcze.
Zygmunt Auguſt w Lublinie/ 1569.
22:
Séymy w Piotrkowie niech będą,
23:
wyiąwſzy zeby temu co było ná
24:
przekázie.
25:
Zygmunt w Krákowie/ 1540.
26:
Tákiż drugi 1543. w Metrice pátrz: Bo káſowánych Stá=
27:
tutów nie trzebá kłáść dla zátrudnienia y przedłużenia.
strona: 29
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Seymiech. |
1:
Viná vſtáwiona ná Biſkupy, Woiewo=
2:
dy y Káſztelany: którzy ná Séy=
3:
my Powiátowé nieprzyiezdzáią.Zygmunt w Krako. 1510 Liſt 8.
Zygmunt w Bydgo. Liſt 26. Stephan 1576. w Conſtit. Liſt 148.
Zygmunt w Bydgo. Liſt 26. Stephan 1576. w Conſtit. Liſt 148.
4:
Skázuiemy: áby Biſkupi/ Woiewodowie/ y Káſztelani/ y
5:
inni wſzyſcy Vrzędnicy byli powinni bydź ná Séymie Ziem=
6:
ſkim: w Wielkiéy Polſcze ná Kolſkim: w źiemi Krákowſkiéy/
7:
Nowym mieśćie Korczynie:
8:
á to máią czynić pod winámi.
9:
Abowiém Biſkupi zá winę będą powinni zápłáćić/ ieſli ſie ſłu=
10:
ſzną wymowką ná tym Séymie nieobmówią: Cztérdźieśći
11:
grzywien.
12:
A Woiewodowie/ y piérwſzy Káſztelani/ będą po=
13:
winni zápłáćić/ ieſli przez vpor ná Séymie nie będą/ y ſłuſzną
14:
wymówką ſie nie wymówią: támże ná Séymie Powiátowym
15:
dwádźieśćiá grzywien:
16:
A Káſztelanowie mnieyſzy będą płá=
17:
ćić zá niebyćié ſwé dźieśięć grzywien: któré máią bydź do ſkár=
18:
bu náſzégo obróconé/ ieſli tákże ſłuſzną wymówką y trudnośćiá
19:
mi nie obmówią ſie.
20:
A té winy do ſkárbu náſzégo nie odpu=
21:
ſzczenié máią bydź obróconé.
22:
Winá ná té, którzy Séymy Powiáto=
23:
wé gwałcą álbo przekázuią.
24:
Ninieyſzym Státutem to vſtawiamy:
25:
iż którzybykolwiek
26:
czyniąc zwády ná Séymiech mieczów dobyli/ máią bydź karáni
27:
winą dwudźieſtą grzywien Pólſkich: á ieſli kogo ránią/ tedy
28:
niechay winą Státutową/ która przedtym ieſt vczynioná/ bę=
29:
dą karáni.
30:
A ieſli kogo zábiią/ niech ná gárdle będą karáni: A
31:
przećiwko tákowym Stároſtowie mieyſc inquiſicią y exequu=
32:
cią tego Státutu czynić będą powinni pod winą ſtá grzywien
33:
Polſkich
34:
A ći/ którzy vczyniwſzy zły vczynek/ vćieką z Króle=
35:
ſtwá/ niech będą wywołáni/ y bezecni bydź opowiedzeni: iá=
36:
kóż ie przezeczći bydź obiáſniamy.
37:
Séym wálny we dwu lat, á do ſzeſci
38:
niedziel ſie konczy.
39:
SEym Wálny Koronny we dwie lećie nadáléy ma bydź ſkłá=
strona: 30
1:
dan: á gdźieby tego byłá pilna á gwałtowna potrzebá Rzeczy
2:
poſpolitéy/ tedy zá rádą pánów Rad oboygá Pánſtwá/ iáko
3:
czás y potrzebá Rzeczypoſpolitéy przynośić będźie/ powinni go
4:
ſkłádáć będźiemy.
5:
A dłużéy go dźierżeć nie mamy nadáléy do
6:
ſześći niedźiél.
7:
Séym od którégo czáſu ſie poczyna.Stephan w Wárſzá. 1578 Liſt 186. w Conſtit.
8:
A Iżeby ſie criminales actiones ná Séymie záwſze odſądźić
9:
y odpráwowáć mogły: tedy od poczęćia Séymu/ który ná ná=
10:
znáczony dźień liſty ſéymowémi Propoſitią záczynáć ſie ma zá=
11:
wżdy.
12:
O koncu Séymu do práwá iáko ſie
13:
ma liczyc.
14:
GRODZKIE IVRIDIKI, niemáią ſie poczynáć áż dwie
15:
niedźieli po Séymie 1289. Stat. 71. Tákże y Sądy źiem=
16:
ſkié, ver. 1.
17:
WAKANCIE Y KADVKI, ná początku Séymu rozda=
18:
wáć, Titul. Caduc. 8.Conſ. ſéym. 1591. Item. 1593. Conſt. 21. Liſt 17.
19:
ABSENTES, ſwoię władzą praesentibus zoſtáwuią, áni mo=
20:
gą ſie vſkárżywáć. ((tekst łać.))
21:
Liſt 16.
22:
ZIEMSKIE SąDY, máią iść áże do Séymików Powiáto=
23:
wych, choć liſty Séymowé wynidą.
24:
O CZASIE Y MIEYSCV
25:
Séymóm Głównym y Powiátowym.Zygmunt w Kráko. 1507. Liſt 8.
26:
Káncellária będzir náuczoná o ná=
27:
znáczeniu czáſów Séymowych, y o Séymie Srzodzkim, Kolſkim y
28:
Piotrkowſkim.
29:
OPátruiąc áby Séymy Powiátowé ſłuſznym porządkiem
strona: 31
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Seymiech powiáto. |
1:
gdy tego będźie potrzebá/ mogły bywáć/ obiecuiemy dáć náu=
2:
kę Káncelláriiéy: áby tym Séymóm mieyſcá ſłuſzné y czás ná
3:
liśćiéch opiſowáłá:w Lublin. 1569.
4:
á zwłaſczá/ áby ſéymik Srzodzki dwie nie=
5:
dźieli przed Kolſkim/ á po nim Piotrkowſki ośm dni przed tym
6:
náznáczyć pámiętáłá.
7:
Tákiſz ſtátut Królá Zygmuntá Aug.Támże 5. Támże 3. Támże 6.
8:
SEymiki powiátowé wedle obyczáiu ták w Polſcze iáko y
9:
w Litwie ſkłádáné y trzymáné bydź máią: których oznáczenié
10:
Káncellárię náſzé w odſyłániu Liſtów/ y Stároſtowie w roz=
11:
ſyłániu ich ták ſie záchowáć máią:
12:
iákoby publikácya ich dwie
13:
álbo trzy niedźiele przed nimi do wiádomośći ludzkiéy przyſzłá.
14:
Séymy czáſu y mieyſcá opiſánégo
15:
bydz máią.w Lublin. 1569.
16:
ABy zá ſczęſnégo pánowánia náſzégo ſpráwy poſpolité rzą=
17:
dnie ſzły/ Séymy Wálné tákże y Powiátowé/ wedle czáſu y
18:
mieyſcá ſtátutem opiſánégo/ ſkłádáć będźiemy.Tenże w Piotrk. 1550.
19:
Mieyſcá y ſpoſób Séymików
20:
Powiátowych.
21:
W Rząd á ſtárádawny zwyczay Séymiki Powiátowé w=
22:
práwić chcąc/ poſtánawiamy y opátruiemy/Zygmunt Auguſt w Piotrko. 1565.
23:
żeby Rády ná=
24:
ſzé Duchowné y Swietckié ná Séymikách bywáły/ á ſpólnie z
25:
ſzláchtą Artykuły ſpiſowáły: y potym ie ná głównieyſzé Séy=
26:
my do Nowégo miáſtá/ y do Kołá/ y do Wárſzáwy iáko gdźie
27:
w któréy częśći korony náſzéy ſtárádawny zwyczay ieſt/ znośili:
28:
y tám záś znowu/ gdźie iuż więtſzé koło wſzytkich będźie/ té to
29:
Artykuły korygowáli/ y między ſobą zgadzáli: áby po tym wſzy
30:
tkich rzeczy ná Séymiéch koronnych vłácnienié y prędſza odprá=
31:
wá bydź mogłá.
32:
Séym Powiátowy w Rádzieiowie tylko
33:
Brzéſkiéy y Inowłocłáwſkiéy ziemi, nápotym ma bydz skłádan.
strona: 32
1:
ZWaláiąc ná prośby źiem Brzéſkich y Inowłocłáwſkich v=
2:
ſtáwiamy: áby oboiéy téy źiemi ieden Seym źiemſki w Rádźie
3:
iowie ná potym był ſkłádan.
4:
Ieden Séym Powiátowy w Sędomiér=
5:
ſkiéy ziemi áby był skłádan.Zygmunt w Kráko. 1510 Liſt 9.
Zygmuut w Piotrko. 1519. Liſt 23.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1567.
Zyg. Aug. w Lublinie 1569.
Támże.
Zygmuut w Piotrko. 1519. Liſt 23.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1567.
Zyg. Aug. w Lublinie 1569.
Támże.
6:
IEden tylko Powiátowy Séym w Sędomiérzkiéy źie=
7:
mi/ wedle ſtárádawnégo zwyczáiu niech będźie ſpráwowan.
8:
A Séym w Skrzynnie/ który był przez nas wysſzych lat poz=
9:
zwolon káźimy y zátrácamy.Támże. Támże. Támże. Támże.
10:
Séymik Powiátowy w Háliczu.
11:
ZA pilnym żądániém Poſłów źiemie Hálickiéy/ y zezwole=
12:
niem ſpółem Rad/ prze zágęſczenié y náſiádłość Rycérſtwá/ o=
13:
nych kráiów/y prze dalekość drógi niebeſpiecznośćiam onych
14:
kráiów folguiąc:
15:
vſtáwuiemy ſéymik Powiátowy w Háliczu:
16:
áby tám obyczáiem innych Powiátowych ſéymików Káſztelan
17:
z ſzláchtą Poſły obieráł/ nieprzyczyniáiąc ich nád dawny zwy=
18:
czay: iżby ſie o potrzebách poſpolitych tám námawiáć mogli.
19:
A ten ſéymik vprzédzáć ma generalem Wiſneńſki/ wedle zwy=
20:
czáiu innych powiátowych ſéymików.
21:
Séymik Powiátowt Dobrzynſki.
22:
NA prośbę Poſłów Dobrzyńſkich pozwalamy:
23:
áby ſéymik
24:
Powiátowy w Lipnie w pośrzód źiemie Dobrzyńſkiéy/ wedle
25:
ſtáréo zwyczáiu odpráwowan záwſze bywał ná potomné czáſy.
26:
Séymik Ráwski.
27:
SEymik Powiátowy w Woiewództwie Ráwſkim bydź
28:
ma w Ráwie.
29:
Séymik Proſznowski.
30:
SEymik téż Powiátowy źiemie Krákowſkiéy/ który w Pro
31:
ſzowicach bywa záwſze/ ná potym cztérzy dni przed Nowo=
32:
mieyſkim więtſzym/ ſkłádan bydź ma.
strona: 33
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Seymikoch powiá. |
1:
Séymik Minſki.
2:
POwiáty Woiewództwá Mińſkiégo/ Możerſki y Rze=
3:
czycki/ przy tymże Woiewództwie Mińſkim zoſtáwuiemy: w
4:
którym iáko ná Séymiki Powiátowé ziéżdżáć ſie/ ták téż wſzy=
5:
tki ſpráwy ſwoie odpráwowáć máią.
6:
Seymik Goſtinſki y Socháczowski.
7:
SEymiki Powiátowé źiemie Goſtińſkiéy w Gąbinie/ á So
8:
cháczowſkié w Socháczowie wedle ſtárégo zwyczáiu/ áby by=
9:
ły trzymáné.Támże.
10:
gdyż przy Lubelſkiéy Conſtituciiéy prze nie byćié
11:
Poſłów onych źiem ieſt opuſczon propter legalia impedimenta.
12:
Przećiwko czemu/ ácz ſie Poſłowie źiemie Ráwſkiéy opowie=
13:
dáli: Iednák my widząc iż to zdawná té źiemie miéwáły/ tedy
14:
im to pozwalamy.
15:
Seymik Łucki.
16:
SEymik który przed wielkim Séymém zwykł bywáć w
17:
tym Woiewództwie/ áby záwſze ieden w Lucku bywał.Tenże Liſt 164. Tenże w Wárſzá. 1581. Liſt 4.
18:
Seymik Oſwięćimski y Zatorski.
19:
SEymik Oświęćimſkiéy y Zatorſkiéy źiemie/ ma bydź zá=
20:
wżdy trzy dni przed Proſzowſkim ſéymikiem w Zatorze przez
21:
nas ſkłádány/ ku obrániu Poſłá ná Séym Wálny/ któryby na=
22:
przód do Proſzowic ná ſéymik iechał.
23:
Poſłá náſzégo ná ten
24:
tám ſéymik nie będźie potrzebá poſyłáć/ tylko inſtructią do
25:
Stároſty Oświęćimſkiégo. A liſty okołó tego ſéymiku Za=
26:
torſkiégo máią bydź poſyłáné álbo do Krákowá álbo do O=
27:
święćimiá.
28:
O rozſyłániu Seymikowych liſtów.
29:
SEymiki Powiátowé wedle obyczáiu/ ták w Polſcze/ iá=
30:
ko y w Litwie ſkłádáné y trzymáné bydź máią/ których oznácze=
31:
nié Káncellárię náſzé w odſyłániu liſtów/ y Stároſtowie w
32:
rozſyłániu ich ták ſie záchowáć máią/
33:
iákoby Publikácya ich
34:
dwie álbo trzy niedźiele przed nimi do wiádomośći ludzkiéy
35:
przyſzłá.
strona: 34
1:
O Wołyńſkich ſéymikach y o Pośléch, że koronnym
2:
obyczáiem máią ſéymiki mieć y ſéymowáć.
3:
Pátrz Titul.
4:
Wołyń. Przywiléy Stat. 5 y 6. Titul o Séymiéch, tu
5:
właſnie máią bydź ingroſſowané.
6:
Ktoby ſéymowé liſty álbo Wići woienné zátrzymał:
7:
vide Titul ((tekst łać.))Roku 1560. Liſt 794
8:
O SEYMIKACH, obiéránia Sędźiów Trybunału,
9:
weyźrzeć niżéy w kśięgi 12.
10:
O CONVOCACIACH,
11:
O nieſtánowieniu ſpraw Seymowi
12:
nalezących.Zygm. III. 1588 Liſt 24.
13:
GDyby ſie do nas pánóm Rádóm ziácháć tráfiło/ dla iákich
14:
ſpraw koronnych: tedy z nimi nie mamy nic ſtánowić/ coby ſéy=
15:
mowi y ſtanóm koronnym należáło. Gdyż to ná Séymie od=
16:
práwowaano bydź ma: alias to wſzytko irritum ma bydź.
17:
O Conwokáciach Arcybiſkupich w niebytnośći króle=
18:
wſkiéy: Pátrz wysſzéy fol. 7.
19:
SENATOR,
20:
O mieyſcach Senatorów Koron=
21:
nych, y Wielkiego X. y innych do
22:
tey iedności nalezących.
23:
Doſtoienſtwá w Práwiech máią bydz záchowáné:
24:
á iedno ſynóm Koronnym dawáné: Eexpektátywy nie
25:
máią bydz ná nie dawáné, áni ich dochody
26:
vmnieyſzoné.
strona: 25
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o przyśiędze Senator. |
1:
DOſtoieńſtwá Kośćielné y Swietckié króleſtwá Polſkié=
2:
go/ iednoſtáynie przy práwiéch/ y zwyczáiách/ y wolnośćiach
3:
ich/ któré y których czáſy Naiáſnieyſzych Kśiążąt/ Pánów Káźi=
4:
miérzá/
5:
Lódowiká/ y innych Królów y Kśiążąt dźiedźiców kró=
6:
leſtwá Polſkiégo vżywáli/ dopuſczamy ſtać/ y chcemy przy nich
7:
zoſtáwić. Któré to doſtoieńſtwá gdyby wakowáły/ to ieſt/
8:
gdyby ten/ który ie miał vmárł/
9:
żadnému cudzoźiemcowi po=
10:
ſtronnému/ iedno ſzláchćicowi dobrze záſłużonému/ y w ſła=
11:
wie chwalebnie záchowáłému onéy źiemie/ w któréy Doſto=
12:
ieńſtwo tákowé będźie wákowáło: to ieſt w źiemi Krákow=
13:
ſkiéy/ obywátelowi Krákowſkiému/
14:
w Sędomiérſkiéy/ Sędo
15:
miérſkiému: w Wielkiéy Polſcze/ obywátelóm Wielkiéy Pol=
16:
ſki: A ták we wſzyſtkich źiemiách króleſtwá náſzégo będźiemy
17:
dáwáć y rozdáwáć.
18:
Ná któré doſtoieńſtwá ták Duchowné iáko
19:
świetckié Expectátyw zápiſánych żadnéy oſobie nie damy ná
20:
przyſzłé czáſy. A tákowych Doſtoieńſtw przerzeczonych/ ták du=
21:
chownych iáko świetckich/ nie mamy vmnieyſzáć/ potłumiáć:
22:
y
23:
ich dźierżaw/ czynſzów álbo dochodów ku nim należących przez
24:
ſłuſznégo vznánia Práwá nie mamy bráć.Z Przywil. Iágełłow. w Iedlnéy 1433. Liſt 50.
25:
Rády Koronné z ſzláchty máią
26:
bydz wybiéráné.
27:
IZ ſtan Rycérſki przodek ma w koronie téy: nie ma bydź ża
28:
den w Rádźie náſzéy/ iedno z Rycérſkiégo narodu/ ták Ducho=
29:
wny iáko Swietcki.
30:
Przyśięgá Senatorów Koronnych.
31:
IA N. Przyśięgam: iż Naiáſnieyſzemu
32:
Kśiążęćiu/ Pánu á Pánu N. Krolowi Polſkie=
33:
mu/ będę wiernyZygm. Aug. 1550 Liſt 4.
Liſt 161. w Łáć. 78.
Liſt 161. w Łáć. 78.
34:
y o iego Máieſtaćie y Rzeczy=
35:
poſpolitey kroleſtwá iego wiernie będę rádźił: tá=
36:
iemnice/ ktore mnie przez Máieſtat Krolewſki y
37:
Rády iego będą powiedźiáne/
38:
dotykáiące ſye ál=
39:
bo Krolewſkiego Máieſtatu/ álbo Rzeczypoſpo=
strona: 36
1:
litey/ álbo oboygá/ żadnemu ku ſzkodzie Krolew=
2:
ſkiey y Rzeczypoſpolitey nie odkryię: ále wedle
3:
możnośći mey pożytki krolewſkiego Máieſtatu/
4:
Kroleſtwá y Rzeczypoſpolitey rozmnażáć będę:
5:
y co będę wiedźiał/ y będę rozumiał Máieſtato=
6:
wi krolewſkiemu/ y Rzeczypoſpolitey obráźliwe=
7:
go y ſzkodliwego/ przeſtrzegáć będę: á żeby to nie
8:
było/ záſtáwiáć ſye/ y ono odwrácáć będę.
9:
Ták
10:
mię Boże wſpomoż/ y tá święta Ewángelia.
11:
albo ten święty Krzyż.
12:
Popráwá przyśięgi téy Senátorſkiéy,
13:
z ſtrony Sądów.1588. Sta. 32. liſt 40.
14:
O mieyſcu pánów Litewſkich między
15:
Rádámi Koronnémi.
16:
MIeyſcá pánóm Rádóm Litewſkim/ ták Duchownym iá=
17:
ko świetſkim/ miedzy Pány Rádámi Koronnémi/ iáko iuż ie=
18:
dnému á ſpólnému Senatowi dáliſmy y náznáczyli.
19:
PAnowie Senatorowie/ którzy po téy Conſtituciiéy ná=
20:
ſtáwáć będą/ ponieważ téż przy nas ſądzą/ máią do piérwſzych
21:
przyśiąg Senatorſkich w przyśiędze ſwéy té ſłowá przykłádáć:
22:
et in iudicio iuſte ſententiam dicam.
23:
Mieyſce w Rádzie Biſkupá
24:
Wendenſkiégo.
25:
BIſkupowi Wendeńſkiému teraznieyſzému/ ((tekst łać.))
26:
mieyſce
27:
w Rádźie wedle X. Biſkupá Kámienieckiégo náznáczamy.
strona: 37
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Rádźie koron. |
1:
PORZĄDEK RADY,
2:
Koronnéy, Polskiéy y Litewskiéy, iáko iuz ie=
3:
dnéy Rzeczypoſpolitéy, poſtánowiony przez
4:
Kró. Ieo M. y Rádę Koronną, w Lublinie ná Séy=
5:
mie Wálnym ſpólnym, Roku pánskiégo.1569.
6:
ARCYBISKVPI.
7:
Gnieźnieńſki/
8:
Lwowſki/
9:
BISKVPI.
10:
Krákowſki/
11:
Kuiáwſki/
12:
Wileńſki/
13:
Poznáńſki/
14:
Płocki/
15:
Lucki/
16:
Hálsberſki/
17:
Przemyſki/
18:
Zmudzki/
19:
Chełmieńſki/
20:
Chełmſki/
21:
Kiiowſki/
22:
Kámieniecki/
23:
Wendeńſki/
24:
KASZTELAN
25:
Krákowſki/
26:
WOIEWODowie
27:
Koronni.
28:
Poznáńſki/
29:
Krákowſki/
30:
Wileńſki/
31:
Sędomiérſki/
32:
Káſztel. Wileń.
33:
Woiew. Káliſki/
34:
Trocki/
35:
Sirádzki/
36:
Káſztel. Trocki/
37:
Woiew. Lęczycki/
38:
Stáro. Zmudzki/
39:
Woiew. Brzéſki/
40:
Kiiowſki/
41:
Inowrocłáwſki/
42:
Ruſki/
43:
Wołyńſki/
44:
Podolſki/
45:
Smoleńſki/
46:
Lubelſki/
47:
Połocki/
48:
Bełzki/
49:
Nowogrodzki/
50:
Płocki/
51:
Witepſki/
52:
Mázowecki/
53:
Podláſki/
54:
Ráwſki/
55:
Brześćieńſki/
56:
Chełmieńſki/
57:
Mśćiſłáwſki/
58:
Málborſki/
59:
Brácłáwſki/
60:
Pomorzki/
61:
Mińſki/
62:
KASZTELANI
63:
więtſzy.
64:
Poznáńſki/
65:
Sędomiérſki/
66:
Káliſki/
67:
Woynicki/
68:
Gniéźnieńſki/
69:
Siérádzki/
70:
Lęczycki/
71:
Zmudzki/
72:
Brzéſki/
73:
Kiiowſki/
74:
Inowłocłáwſki/
75:
Lwowſki/
76:
Wołynſki/
77:
Kámieniecki/
78:
Smoleńſki/
79:
Lubelſki/
80:
Połocki/
81:
Bełzki/
82:
Nowogrodzki/
83:
Płocki/
84:
Witepſki/
85:
Czérſki/
86:
Podláſki/
87:
Ráwſki/
88:
Brześćieńſki/
89:
Chełmieńſki/
90:
Mśćiſłáwſki/
91:
Elbieńſki/
strona: 38
1:
Brácłáwſki/
2:
Gdańſki/
3:
Minſki.
4:
KASZTELANI
5:
mnieyſzy.
6:
Sądecki/
7:
Miedzyrzécki
8:
Wiślicki/
9:
Biécki/
10:
Rogoźinſki/
11:
Radomſki/
12:
Zawichoſtſki/
13:
Lędzki/
14:
Srzemſki/
15:
Zárnowſki/
16:
Máłogoſki/
17:
Wieluńſki/
18:
Przemyſłki/
19:
Hálicki/
20:
Sánocki/
21:
Chełmſki/
22:
Dobrzynſki/
23:
Połániecki/
24:
Przemęcki/
25:
Krzywieńſki/
26:
Czechowſki/
27:
Nakielſki/
28:
Roſperſki/
29:
Biechowſki/
30:
Bydgoſki/
31:
Brzeźinſki/
32:
Kruſzwicki/
33:
Oświęćimſki/
34:
Kámieńſki/
35:
Spicymirſki/
36:
Inowłocki/
37:
Kowálſki/
38:
Sántocki/
39:
Socháczowſki/
40:
Wárſzáwſki/
41:
Goſtinſki/
42:
Wiſki/
43:
Raćięſki/
44:
Siprski/
45:
Wyſogrodzki/
46:
Rypieńſki/
47:
Zákroczymſki/
48:
Ciechanowſki/
49:
Liwſki/
50:
Słońſki/
51:
Lubáczowſki/
52:
Konárſki Sirádzki/
53:
Konárſki Lęczycki/
54:
Konárſki Kuiáwſki/
55:
Márſzałek Koronny/
56:
Márſzałek Litewſki/
57:
Kánclérz Koronny/
58:
Kánclérz Litewſki/
59:
Podkánclérzy Koro.
60:
Podkánclérzy Lite.
61:
Podſkárbi Koronny
62:
Podſkárbi Litewſki/
63:
Márſza. Dwor. kor.
64:
Márſza. Dwo. Lit.
65:
Referendarze téż przy Królu máią moc zdánie ſwé w Rádźie
66:
powiedźieć.
67:
O powaznoſci generálnéy Senato=
68:
rów przy Królu, ze bez nich nie
69:
ma nic ſpráwowác Król.
70:
NIgdy to nie będźie dopuſczono/ áby Król ſwych Pánów
71:
Rádnych porády miał zániedbawáć: żeby miał cóżkolwiek
72:
przed ſię bráć y ſtánowić/ niepodawſzy tego ku porádźie Pá=
73:
nów Senatorów.
74:
Ordinácia zá Steph. Kro. przeto ieſt
75:
vczynioná, áby ſzeſnaſcie Senato=
76:
rów przy królu mieſzkáli.
strona: 39
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Ordi. ſenat. przy Kro. |
1:
PRzeto vſtáwiamy/ y zá wieczné práwo mieć chcemy: áby
2:
káżdégo Séymu Wálnégo náznáczeni y miánowáni byli z rad
3:
Koronnych oſób ſzeſnaśćie/ ták z Polſki/ iáko y z Litwy/ y z in=
4:
nych Pańſtw do korony należących/
5:
z wiádomośćią wſzech ſta=
6:
nów ku innym Vrzędnikóm Koronnym/ Polſkim y Litewſkim/
7:
którzyby przy nas vſtáwicznie byli: przeſtrzégáiąc oſoby y doſto
8:
ieńſtwá náſzégo/ wolnośći poſpolitéy/ bez których rády y wiá=
9:
domośći/ nic my y potomkowie náſzy czynić nie mamy/
10:
áni bę=
11:
dźiem mogli w ſpráwách potocznych (niewzruſzáiąc nic ſéymo=
12:
wych.)Stephan w Kráko. 1576 Liſt 159.
13:
A ći Pánowie będą powinni przeſtrzegáiąc/
14:
áby we wſzy=
15:
tkich ſpráwách/ nic ſie nie dźiało contra dignitatem noſtram, y
16:
przećiw práwu poſpolitému/ z czego potym będą powinni re=
17:
ſpondowáć/ ná Séymie Wálnym bliſko przyſzłym.
18:
A wſzák=
19:
że/ káżdému z Pánów Rad Senatorów/ przyiecháć do nas ile
20:
kroć który raczy/ y obecnie mieſzkáć wolno ma bydź/ y do káżdéy innéy/ iáko Rády przypuſczamy/ y owſzem
21:
rádźić y wiedźieć powinni będą.
22:
Ták/ że ći Deputaći nic przed
23:
żadnym z nich mieć nie będą więcéy/ okróm tego/ że iuż oni do
24:
czáſu ſwégo obecnie powinni będą mieſzkáć przy nas. Nie zá
25:
niechawáiąc obyczáiu ſtárégo/ opiſowánia liſty náſzémi/ ad
26:
conſiliarios abſentes, gdy ſie co tákiégo tráfi.
27:
Náznáczenié tych
28:
Senatorów ná Séymie ma bydź/ záraz oſób ſzeſnaśćie/ ná ká=
29:
żdé pułroká oſób cztéry/ ieden z Biſkupów/ ieden z Woiewód/ á
30:
dwá z Káſztelanów: á máią iść koleią/ iáko w Rádźie śiedzą.
31:
A ieſliby który w ſwéy koleiéy zoſtáć niechćiał/ álbo per aliquod
32:
Legale mpedimentum niemógł/ áby ſie záraz támże ná Séy=
33:
mie opowiedźiał/ á inſzy ex ordine ná iego mieyſce neceſſario ná
34:
znáczony był.
35:
A ći máią mieć opátrzenié z ſkárbu náſzégo y po=
36:
tomków náſzych: Biſkupi z Ruſkich kráiów/ y inni świetckié=
37:
go ſtanu Senatorowie/ káżdy ná ſwé pułroká po piąći ſet zło=
38:
tych.
39:
A Pánowie Duchowni kráiów Polſkich/ tego niepo=
40:
trzebuią/ gdyż ſą dobrze opátrzeni.
41:
Król roſkázuie, áby kázdy vrzędu
42:
ſwégo pilnował.Prełaci w Piotrko. 1503. Liſt III.
43:
DIgnitarze y Vrzędnicy niech wiedzą ſwé vrzędy: á ieſli
44:
którym nie ſą wiádomé/ przez Królá y Pány máią bydź náu=
45:
czeni: y té Vrzędy ták domá/ iáko ná woynie niech wedle po=
strona: 40
1:
winowáctwá wypełniáią:
2:
áby przez kogo niebyli w pożytkach
3:
ſwych oſzukáni obywátele króleſtwá/ rządu nie máiąc/ w vći=
4:
ſkániu rzemieſłników/ y od kupców/ którzy ſámi rzeczy zákupu=
5:
ią.Alexánder 1503. Liſt III.
6:
A cokolwiek Woiewodowie z vrzędu ſwégo poſtáno=
7:
wią/ á zwłaſczá w mieśćiéch: to Stároſtowie z vrzędu ſwégo
8:
niech exequuią/ pod winą ſtrácenia vrzędu. A ieſliby miał
9:
Stároſtwo w zaſtáwie/ niech ſtráći ſto grzywien ſummy téy
10:
zápiſáney/ tyle ile kroć będźie ználeźión.
11:
Podobny temu.
12:
IEden kożdy vrząd do ſwéy ſpráwy ieſt náznáczony.
13:
A Król, iáko primum mobile, ma ich
14:
do tego pobudzáć, poruſzáć, y v=
15:
pomináć Liſty ſwémi.Kazimierz w Nieſzo. 1454. Liſt 92.
16:
Z Strony prośby vczynionéy około tego/ áby káżdy z Wo=
17:
iewód z Stároſtów ſwóy Vrząd exequował y wykonywał/ á
18:
tákże y z Vrzędników innych źiemſkich.
19:
Acz wiémy że iáwnie
20:
y dokłádnie wyráżoné ſą o tym z Státutu piſmá: y winy do
21:
tego przydáné ſą przećiw zániedbáiącym ſwych vrzędów. A
22:
wſzákóż dogadzáiąc prośbóm Poſłów y Rycérſtwá korony ná=
23:
ſzéy/
24:
będźiemy dáwáć o tych rzeczach liſty náſzé do przerzeczo=
25:
nych Woiewodów y Stároſtów/ y do innych Dignitarzów
26:
ábo Vrzędników/ którémi oné będźiemy vpomináć/ áby vrzę=
27:
dóm ſwym doſyć czynili.
28:
Pátrz v Przyłuſkiégo List 566. Królá Zygmuntá ((tekst łać.))
29:
Item, ma vpomináć y poruſzáć Król inſzych Vrzędni=
30:
ków y Dignitarzów ad exequenda officia ſua, & maxi=
31:
me Capitaneos: iáko primum mobile inſzé sfery y płá
32:
nety żeby ſie obracáły, pobudza y incytuie, ((tekst łać.))
strona: 41
| Práwá krolew. albo wálnego. Kśięgi pier. o Przyśię. Miſtrzá Pru. |
1:
PRZYŚIĘGA
2:
Którą Miſtrz Pruski y iego potomkowie,
3:
Naiáſnieyſzému Pánu, Káźimiérzowi Kró=
4:
lowi/ y potomkóm iego, y Króleſtwu Pol=
5:
ſkiému czynić będzie powinien: bo téz
6:
ieſt Rádą Królewſką X. Pruskié.
7:
IA N. Miſtrz Wielki/ Zakonu Pánny
8:
Máriiey w Niemcach/ Kśiążę y Rádá kroleſtwá
9:
Polſkiego/ przyśięgam: iż od tey godźiny będę
10:
wiernym Naiáſnieyſzemu Kśiążęćiu Pánu Ká=
11:
źimierzowi Krolowi/
12:
y potomkom iego krolom/
13:
y Kroleſtwu polſkiemu: y ich rozmnożenia będę
14:
wiernie ſpráwował: y ſpráwom krolewſkim y kro
15:
leſtwá wiernie rádźił:W Polſkim Liſt 125. w ſtárim Liſt 145.
16:
y táiemnice/ ktore mnie kto
17:
rymkolwiek spoſobem źwierzone będą/ ku ich ſzko=
18:
dźie żadnemu obiáwiáć nie będę: nád to pokoy te
19:
ráznieyſzy/ we wſzytkich kondiciách y Artykułach
20:
chowáć będę/ y ſtrzedz.
21:
Ták mię pan Bog niech
22:
wſpomoże/ y ten święty Krzyż.
23:
Miſtrz álbo Kśiążę Pruſkié, zá piérwſzą Rádą kró=
24:
lewſką y wieczną, iáko iest przyięty zá Królá Káźimié=
25:
rzám y Komendorowie iego, czytay o tym w pokoiu vczy=
26:
nionym z Pruſſy, List 145. y w Metrice.
27:
Item, Rády źiem Pruſkich wedle práwá y potrzeby
28:
źiemie, List 162.
29:
Item, Rády Pruſkié w pośrzodku Rády iáko przyśię=
30:
gáią, List 162. któré wſzytkié rzeczy niżéy w Metrice
31:
ſtátutowéy znaydźieſz.
32:
Item, Porządek iáko przed Vnią Koronni Pánowie
33:
záśiadáli w Rádę, támże znaydźieſz w Metrice: gdyż
34:
tá iest intencia, á dobra, nie zátrudniáć tu, áni przedłu=
35:
żáć rzeczámi témi, których práxis niepotrzebuie názbyt.
36:
O TAIEMNEY RADZIE.
37:
O táiemnéy Rádźie y o Senatorách, których zową Ma=
38:
iores Conſiliarij, & Minores Conſiliarij: czytay w kśię
39:
gách Cromeri Sarmartia, lib. 2 List 122. Támże o
40:
nowéy Rádźie y o ſtáréy: Maiores Conſiliarij znáczą
41:
ſie do Sierádzkiégo áże podobno Káſztelaná.
42:
A zową
43:
ie dla tego Maiores: Bo kiedy táiemna Rádá bywa,
44:
tedy ći zoſtáią z Królem, etć.
45:
POSLOWIE SEYMOWI,
46:
Którzy y iácy, y iáko wiele Poſłów
47:
ná Séym ſłáni bydz máią.Zigmunt w Kráko. 1540.
48:
GDyſmy widźieli liczbę Poſłów źiemſkich/ którzy ná Séym
49:
Wálny bywáią poſyłáni: iż ták dálece rozmnożyłá ſie/ że téż
50:
ſkarb Rzeczypoſpolitéy ná nie nád ſpráwiedliwość był obćią=
51:
żon/ y wielka część podatków poſpolitych ná nie byłá wyda=
52:
wána:
53:
á obroná Rzeczypoſpolitéy przez to byłá vmnieyſzona/
54:
y tudźiéſz wſzytki ſpráwowánia rzeczy y namowy ná ſéymiéch/
55:
któré zá potrzebą miáły bydź zniemi ſpráwowáné/ długi czás
56:
muśiał bráć/ dla wielkośći ich liczby: których wiele ná ten v=
57:
rząd ſie wtrącáli.
58:
Aby tedy ſpráwy ſądowné/ pozwy v ſą=
59:
dów/ y inné ſpráwy właſné/ któré im przynależą/ ná Séymiéch
60:
mogli ſnádniéy odpráwowáć: dla tego/ zá rádą Rad náſzych/
61:
przy bytnośći Poſłów źiemſkich/ przed zámknieniem Séymu
62:
ninieyſzégo kazáliſmy opowiedźieć/ y tą vſtáwą náſzą ſkázuie=
63:
my:
64:
áby ná Seymiéch Powiátowych Poſłów ná Séym Wál
65:
ny nie więcéy obiérano/ iedno ták wiele/ iáko przedtym obiéra=
66:
no zá ſczęſnęgo królowánia przodków náſzych:
67:
y áby żaden ná
68:
Poſelſtwo nie był obiéran/ który rzecz y ſpráwę ſądowną/ któ=
69:
raby ná Séymie miáłá bydź ſpráwowáná/ miał. Abowiem
70:
przez to y ſądy Séymowé bywáią zátrudnioné/ y ſpráwy Po=
71:
ſelſkié częſtokroć bywáią opuſczoné: gdy oboiéy ſpráwie doſyć
72:
vczynić nie mogą.
strona: 43
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Poſłách Seymo. |
1:
Poſłowi iádącému ná Séym ábo wrá
2:
cáiącému ſie, ktoby gwałt vczynił:
3:
A tákze Conſiliarzowi, y Poſłowi
4:
królewſkiému: tákze Commiſſa=
5:
rzowi, y Sędziemu.
6:
PRzećiwko tym/ których ſwa wola ták ſie rozmnożyła/ iż
7:
téż ná drógách poſpolitych/ po wśiach y miáſteczkach nietylko
8:
oſoby nie będącé ná vrzędźiéch/ ále téż którzy Rzeczypoſpolitéy
9:
oſoby ná ſobie nioſą/ gwałćić nie obawiáią ſie:
10:
przećiwko tedy
11:
tákowych ludźi wſzetecznośći vſkrómieniu y pohámowániu/
12:
zá rádą wſzyſtkich króleſtwá Rad vſtáwiamy y ſkázuiemy:Zygmunt w Kráko: 1539.
13:
áby
14:
ktokolwiek Prełaty/ Pány/ y Rády króleſtwá ſtanu którégokol=
15:
wiek/ y tákże Poſły/ álbo náſzé/ álbo źiemſkié/ którzy ſpráwuią
16:
náſzé álbo Rzeczypoſpolitéy ſpráwy/
17:
y ná Séymy Wálné álbo
18:
źiemſkié iádącé/ álbo ná nich mieſzkáiącé/ álbo z nich do domów
19:
ſwoich wrácáiącé ſie cztérzy niedźiele przed ſéymy/ y drugié czté=
20:
rzy po ſéymiéch/
21:
bądź ná drógách/ bądź we wśiách y miáſtecz=
22:
kach: którymkolwiek ſpoſobem śmiałby náiécháć/ álbo zgwał=
23:
ćić: niech będźie oſądzón/ iż obráźił Máieſtat Królá Ieo M.
24:
Tóż téż y o tych/ którzy ná ſądźiéch choć źiemſkich/ choć kommiſ
25:
ſárſkich/ Kommiſsarze/ Sędźie/ álbo Vrzędniki ſpráwuiącé
26:
potrzeby koronné śmiałby zgwałćić/ ma bydź rozumiano/ áby
27:
tákże téyże winy obráżenia Máieſtatu Królewſkiégo byli winni.
28:
Skázono to práwo, ále in parte, z=
29:
ſtrony grauitatem poeny.
30:
OBráżenié Máieſtatu Królewſkiégo/ zá żądániem Poſłów
31:
Ziemſkich/ niehcemy áby miáło indźiéy mieyſce: y áni ma bydź
32:
ná inné oſoby/ choć ná ſobie vrzędy Rzeczypoſpolitéy noſzą/
33:
wyćiągáné:
34:
Ale ieſli przez którégokolwiek zly vczynek/ ábo mę=
35:
żobóyſtwo w tákowych oſobách będźie dopuſczono/ którzy mi=
36:
mo oſobę náſzę/ ábo Rádną/ álbo inné Doſtoienſtwo/ y miey=
37:
ſce álbo Vrząd Rzeczypoſpolitéy noſzą: tákowi wedle ſtátutu
38:
karáni niech będą.
39:
Dawánie ſpráwy Poſłów Ziemſkich o
40:
ſpráwách przeſzłych Seymowych.
41:
DAwáć ſpráwę máią Poſłowie z káżdégo Séymu przyiá=
42:
chawſzy/ to co ſpráwili ná przeſzłym Séymie przed Bráćią ná
43:
Elektiiéy téy/ gdy Deputaty ná Trybunał obiéráć będą.
44:
Popráwiono potym.
45:
ALe lepiéy gdy czás náznáczą we cztérzy niedźiele po ſéymie
46:
Rozdawánie Goſpód.Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 19.
Zygm. Aug. w Piotrko: 1565. Liſt 45.
Zygm. Aug. w Piotrko: 1565. Liſt 45.
47:
POnieważ ná ſéymikach y ſądźiéch o Goſpody wielka tru=
48:
dność róznice bywáią: tedy Stároſtowie álbo Dźierżawce
49:
mieyśc onych/ gdźie ſądy álbo ſéymiki będą/ habita ratione di=
50:
gnitatis perſonarum máią ie rozdawáć.
51:
Liczbá Poſłow.
52:
Iáko wiele z káżdégo Woiewództwá y źiemie Powiá=
53:
towéy ma bywáć Poſłów, znaydźieſz o tym niżéy w kśię=
54:
gách 12. Tribunálſkich przy liczbie Deputatów.
55:
Poſłowie inſtigowáć máią ná negligentes Dignita=
56:
rios, ná Séymiéch, y ná Séymikach: ábo impoſſeſsio=
57:
natos. Titul. Dignitates, Stat. 12. ver. 3.
58:
Nietylko Poſłów Król, ále & Dominos illius terrae,
59:
in qua agitur de commodo Reipub. in illa terra, ma ſie rádźić. Titul. Podſkárbi, List. 279. ſtat. I. ver. 4.
60:
O Posłách cudzoziemskich.
61:
PRzyczyny/ áby Poſłowie od Pánów świetckich Koronie
62:
przyległych/ w niebytnośći náſzéy tu do Korony wieżdżáć mieli/
63:
nie widźimy.1593 Liſt 5.
64:
A gdźieby Turecki Czauſz/ álbo Moſkiewſki/ álbo
65:
Tátárſki goniec przyiechał/ tedy záraz Stároſtá vkráinny/ ma
66:
ſługę iednégo wypráwić do X. Arcybiſkupá/ y Podſkárbiégo/
67:
dáiąc mu znáć o tym Pośle:
68:
á drugiégo ſługę ma przydáć Po=
69:
ſłowi któryby go pilnował/ żeby z nikim nie porozumiéwał ſie/
strona: 45
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o directiiey ſeymo. 1: y doprowádźił go do Wárſzáwy. |
2:
A X. Arcybiſkup/ ſkoro go
3:
dóydźie wiádomość o tákowym Pośle/ do Rad oboygá naro=
4:
du roſpiſáć zárázem ma/ y czás podobny záłożyć ná ziechánié ſie
5:
do przeſłuchánia onégo Poſłá/ vważywſzy odległość mieyść
6:
tych Senatorów/ których wzywáć będźie.
7:
Którzy to Sena=
8:
torowie z X. Arcybiſkupem zgromádzeni/ będą mieli faculta=
9:
tem té liſty przynieśioné otworzyć/ coby Poſłowie chćieli po=
10:
wiedźieć/ przeſłucháć/
11:
á potym zá ſpólną rádą Senatorów
12:
wedle tego/ zkąd iákié poſelſtwo przybędźie/ y iáko potrzebá
13:
R.P. vkaże/ odpráwić: álbo do náuki náſzéy zábáwión był.
14:
Sumpt ták do poſyłánia do innych PP. Rad/ iáko ná Poſły/
15:
którym ſie ſtácye dawáią/ y ná té gońce/ ma bydź z ſkárbu ná=
16:
ſzégo Polſkiégo y Litewſkiégo według biegu dawnégo od=
17:
praw tákowych/ ochróniwſzy tego/
18:
áby té ſumpty przez Pod=
19:
ſkárbie/ á nie z Zup koronnych/ áni z Stároſtwá Brzéſkiégo czy=
20:
nioné były. Goniec Moſkiewſki z tákowąż pilnośćią do Wil
21:
ná ma bydź prowádzón/
22:
y tám od PP. Rad/ y liſty od niego
23:
przyięté/ y vſtné poſelſtwo przeſłucháné/ á ták liſty iáko poſel=
24:
ſtwo z PP. Rádámi oboygá narodu communikowáné/ y zá
25:
porozumieniem wſzytkich odpráwioné.
26:
Y to wſzytko co ieſt
27:
wysſzéy zſtrony odpráwy Poſłów nápiſáno/ záchowano bydź
28:
ma.
29:
O tymże, naydźieſz niżéy, Titulo Poſelſtwá.
30:
DIRECTIA SEYMOW,
31:
O directiiéy álbo proſtowániu Sey=
32:
mów: o Przách y Odeprzách.
33:
TEż vſtáwiamy: áby w ſądźiéch źiemſkich y ſtárośćich w=
34:
ſpory mogły bydź czynioné przez pozwánégo przed odeprzą: ále
35:
po odpowiedźi pozwánégo ná żáłobę powodowéy ſtronie ſę=
36:
dźia odćiąwſzy wſpory y ſwary zbytnie/
37:
káżdéy ſtronie niech v=
38:
czyni ſpráwiedliwość nieodwłoczną.
39:
Przedłużenia Séymów, zganiáią niektórzy przyczynę ná
40:
wielkość Poſłów: ále y w to trzebá potráfiáć, iákoby direk=
41:
cya miáłá mieyſce.
Káźimierz w Nieſzo. Liſt 94.
42:
Sędźióm źiemſkim Król Káźimiérz tu
43:
roſkázuie, żeby ſie nie dáli rozćięgáć ſtronóm w długich mo=
44:
wách, czyniąc Prze y Odeprze:
45:
Ale żeby odćiąwſzy ſwary y v=
strona: 46
1:
pory zbytnié, żeby ſpráwiedliwość nieodwłoczną czynili. Dá=
2:
leko więcéy należy Królowi Ieo M. y Rectoróm Séymowym
3:
ná to pieczą mieć,
4:
áby owé zbytnié Orátorię vſtáły, y owé za=
5:
loty niepotrzebné odćięté były: á iżby w zwyczay weſzło, te=
6:
go któryby tákimi mowámi nárabiał, náprowádzáć ná ſzćie=
7:
ſzkę y methodum, żeby do rzeczy mówił.
8:
Rádzą też niektórzy áby Státut táki był vczynion, żeby
9:
Vota ſwe PP. Poſłowie winni odpráwić do trzech niedźiel
10:
w Séym:Stephan w Konfir. 1573 Liſt 148.
11:
A żeby nikt do nich ták z pánów iáko y z vbozſzych
12:
nie wchadzał ku zátrudnieniu rzeczy, áże ſie ſkończą Votá, że=
13:
by im ták drugie trzy niedźiele zoſtáły, ku spiſowániu Con=
14:
cluziy, y o odpráwowániu innych rzeczy.
15:
VOTVM Y O CONCLVZIACH
16:
O zbierániu y zámkniéniu Wót:
17:
A iz Krol z témi winien przeſta=
18:
wáć, ktorzy wedle práwá rádzą y
19:
wotuią.
20:
CZęſto ſie téż to przytráfiáć może/
21:
iż między ták wielą Se=
22:
natorów ſententię/ zdánia y rozumienia bydź mogą rózné/ á nie
23:
ná wſzem záwżdy zgodné w ſpráwách wſzelákich. Przeto my
24:
y potomkowie náſzy władzą ſwą nic conkludowáć nie mamy/
25:
ále ſie co napilniéy ſtáráć/ ábyſmy wſzytkié do iednéy ſentenciiéy
26:
przywieźć mogli/ vważáiąc wſzytkié wywody ich/ któréby ſie
27:
z Práwem/ Wolnośćiámi poſpolitémi/ y z więtſzym pożytkiem
28:
Rzeczypoſpolitéy pokázowáły:
29:
á któréby wolnośćiam/ prá=
30:
wóm/ y ſwobodom wſzytkim Pánſtwóm nádánym przećiwné
31:
nie były. A ieſlibyſmy do iednéy á zgodnéy ſententiiéy przy
32:
wiéźć niemogli/
33:
tedy przy tych konkluzya náſzá zoſtáwáć ma/
34:
którzyby ſie nabliżéy ku wolnośćióm/ práwóm/ y zwyczáióm/
35:
wedle praw káżdéy źiemie/ y dobrému R.P. ſkłániáli/ okróm
36:
ſpraw ſéymowych/
37:
któré ſie zwykłym obyczáiem/ z wiádomo=
38:
śćią y przyzwoleniém wſzech ſtanów odpráwowáć máią.
strona: 47
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Votum y o Conclu. |
1:
Temuz podobny: przy Séymie, kto
2:
lepiéy.
3:
CZęſto ſie téż to przytráfiáć może/ iż między wolą Senáto=
4:
rów ſententię/ zdánia/ y rozumienia bydź mogą rózné/ á nie ná
5:
wſzem záwżdy zgodné w ſpráwách wſzelákich rć. iáko y w piér=
6:
wſzym.
7:
A ieſlibyſmy ich do iednéy á zgodnéy ſentenciiéy przy=
8:
wiéźć niemogli/ tedy przy tych concluzya náſzá zoſtáwáć ma/
9:
którzyby ſie nabliżéy wolnośćióm/ práwóm/ á zwyczáióm
10:
wedle praw káżdéy źiemie y dobrému R.P. ſkłániáli/
11:
okróm
12:
ſpraw ſéymowych/ któré ſie zwykłym obyczáiem/ z wiádomo=
13:
śćią y z przyzwoleniém wſzech ſtanów odpráwowáć máią.
14:
Przy Sędziéch gdzie więcéy, tá
15:
czésc konkluduie.1576 Státt II. Liſt 159.
16:
PAnóm Rádóm náſzym/ y Poſłóm Ziemſkim/ niżéy opiſá=
17:
nym w tym dáć czás/ áby ná tę ſpráwę ná Séymie onym bez by
18:
tnośći náſzéy wotowáli: y w niéy ſie/ wedle potrzeby/ rozmó=
19:
wili.
20:
A gdyby ſie ſpólnie wſzyſcy ná iednę ſentencyą zgodźili:
21:
tedy táki dekret przez nie w niebytnośći náſzéy konkludowány
22:
przy nas ex ſcripto ma bydź ferowan przez Márſzalká.
23:
A gdźie
24:
by ſie wſzyſcy ná ieden Dekret zgodźić nie mogli/ tedy przy wię=
25:
tſzéy częśći konkluzya zoſtáwáć ma.Zygm III. 1588. Ná koron. Liſt 22.
26:
Y ná Sędziéch Trybunálnych
27:
tákze.1578. Liſt 185.
28:
A Gdźieby ſie tráfiłá rózność/ álbo téż paritas votorum, má=
29:
ią raz/ dwá/ trzy znowu per votá puśćić/ y przy téy ſtronie kon
30:
kluzya zoſtáwáć ma/ która zá ſobą dowodów práwnych więcéy
31:
będźie miáłá: á potym maior pars konkludowáć ma.
32:
((tekst łać.))
33:
Nie liczbą liczoné, ále ſpráwnym gwichtem máią bydź wotá
34:
ważoné.
strona: 48
1:
DRVGI ARTYKVL
2:
PIERWSZEY POWINNOSCI
3:
krolewskiey.
4:
Práwa chowáć, y onych Tutorem bydz:
5:
pod ſwym patrocinium ich poddánym
6:
ſwym dotrzymawáć y dochowywáć.
7:
IVS.
8:
IVs, Státut, leges, Conſtitucię, ſą ſłowá ſobie przyległé, y wie=
9:
le ich iest, co ie confunduią: Ale ich trzebá rozeznáć, Bo ácz Pola=
10:
cy iednym ſłowem to zową Práwo: ále iednák Ius iest, iákoby ge=
11:
nus, á te drugie ſą ſpecies.
12:
Iedno ieſt ius diuinum, drugie natu=
13:
rale trzećie poſitiuum ſcriptum, któré záśię dźieli ſie: iedno iest
14:
Kośćielne, Mieyśckie, Szlácheckie, y kmiece Wieyſkie.
15:
Ale
16:
Státut zwano té práwá, póki ie ſtárzy królowie ſámi ſtánowili,
17:
Conſtitucię właſnie te zową, któré ſtánowią te trzy ſtany poſpołu,
18:
Król, Senat, y Poſłowie, co znáczy tá Coniunctio Con.
19:
Práwo, dar Bozy ieſt.
20:
IZe práwo Boże dar Boży ieſt/ tedy tego wſzyſcy poſłuſzni
21:
bydź powinniſmy: á zwłaſczá iż bez niego Rzeczpoſpolita/ iá=
22:
ko ćiáło bez duſze w mocy ſwéy ſtać/ áni rządzoné bydź niemoże.
23:
Trzy pozytki Praw przednieyſzé:
24:
Zygmunt Król chwaląc ie wylicza.Zygmunt w Kráko. 1507. Liſt I.
w Kráko. z Przywile. 1507. Liſt.
w Kráko. z Przywile. 1507. Liſt.
25:
PRzetóż chodząc my ſzćiéżkámi y zá przykłádámi przodków
26:
náſzych/ którzy chcąc dogodźić rozmáitym potrzebóm rozmái=
27:
tych czáſów y odmięnnośći/ rozmáité práwá ſtánowili/ áby
28:
wyſtępki były powśćiągnioné:
29:
áby dobré obyczáie były po=
30:
mnożoné: á to co ſpráwiedliwégo y dobrégo ieſt/ áby po krole=
31:
ſtwie było záchowano/ rć.
strona: 49
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o práw. Kro. y Kon. |
1:
Podobny temuz.
2:
DLa tego ſie Práwá ſtánowią/ y Státuty/ áby zuchwál=
3:
ſtwo ludzkié było powśćiągnioné/ á niewinność weſeliłá ſie/ y
4:
vbeſpieczona byłá. Káźimiérz w Kráko. 1368. Liſt 53.
5:
Krótkié przypowieſci práwné
6:
Królów Polſkich.
7:
NAdáremné ſą práwá któré od wſzytkich nie bywáią cho=
8:
wáné: á chowáné bydź niemogą/ ieſli nie będą publikowáné.Zygmunt Ná koron: 1507. Liſt I.
Káźimiérz w Wiſlicy 1368. Liſt 7. Támże.
Káźimiérz w Wiſlicy 1368. Liſt 7. Támże.
9:
Nie ma bydź gániono/ że práwá ludzkié niekiedy wedle czá=
10:
ſów rozmáitośći y zwyczáiów bywáią odmienioné.
11:
Mąż doſkonáły/ nietylko zbroią/ ále y Státuty ma bydź
12:
vzbroiony.
13:
Tráći ten Przywiléy/ kto go nie vżywa wedle dozwolonéy
14:
iemu wolnośći.
15:
Iedno ſie práwo ſtanowi/ áby naród dla rozmáitośći praw
16:
nieſtał ſie monſtrum, cudem o wielu głów.
17:
Przez rózné obyczáie ſądów lud ſie rozrywa.
18:
Státut káżdy ná przyſzłé czáſy pátrzy/ nie ná przeſzłé.
19:
Król pod iednym práwem z námi. Bo/ ycud Rex, vna Lex. ((19-20 tekst łać.))
20:
CONSTITVCIĘ
21:
Vſtáwy nie indźiey, iedno ná Séymie
22:
máią bydz czynioné.Tenże. Liſt. 3.
Tenże. Liſt 32.
Iágełło 1513. Tit. Conſ. ſtá. 8.
Káźimi. 3. w Nieſzo. 1454. Liſt 95.
Tenże. Liſt 32.
Iágełło 1513. Tit. Conſ. ſtá. 8.
Káźimi. 3. w Nieſzo. 1454. Liſt 95.
23:
OBiecuiemy/ iż żadnych vſtaw czynić niebędźiemy nowych/
24:
áni poddánym ná woynę ruſzyć ſie każemy przez Séymu: który
25:
ma bydź we wſzyſtkich źiemiách poſtánowiony.
26:
Król vſtaw przećiwko práwu nie ma
27:
czynić przez poſpolitégo człowieká.
28:
GDy Práwá poſpolité y Vſtáwy Koronné nie iednégo/ ále
29:
poſpolity lud obowięzuią: dla tego ná tym Séymie Rádom=
30:
ſkim/ ze wſzytkiémi Króleſtwá náſzégo Prełáty/ Rádámi/ Pá=
31:
ny/ y Poſły Ziemſkiémi/
32:
ſłuſzną y wedle rozumu rzecz bydź ro=
33:
zumieliſmy/ y też vſtáwiamy: áby ná potym ná przyſzłé czáſy nic
34:
nie było przez nas y potomki náſzé ſtánowiono/ przez ſpólnégo
35:
Rad y Poſłów źiemſkich zwolenia/
36:
coby było ku krzywdźie y
37:
vćiſku Rzeczypoſpolitéy/ y ſzkodźie y niepożytku każdégo czło=
38:
wieká: y coby miáło bydź ku odnowieniu iákiemu práwá po=
39:
ſpolitégo y wolnośći poſpolitéy.
40:
Vſtáwy nowé zadnégo obowięzo=
41:
wáć nie máią ku trzymániu ich, áz
42:
piérwéy będą obwołáné.Alexander 1505. Liſt 115.
Zygmunt w Kráko. 1507.
Liſt I.
Zygmunt w Piot. 1538.
Zygmunt w Kráko. 1507.
Liſt I.
Zygmunt w Piot. 1538.
43:
ABy przez niewiádomość nowéy vſtáwy kto nie był omy=
44:
lon/ gdyby co przećiwko vſtáwie czynił téy/ któraby nie byłá kuTámże Támże
45:
wiádomośći wſzech przywiedźioná:
46:
dla tego w Conſtytuciách
47:
náſzych/ chcąc iáwnie poſtępowáć/ ſkázuiemy: áby żaden nie
48:
był piérwéy powinien ku chowániu nowéy vſtáwy/ áżby byłá
49:
przez obwołánié w Króleſtwie obiáśnioná.
50:
Prózné ſą Práwá, ieſli około nich
51:
wiádomoſći obwołánia nie
52:
będzie.
53:
COyż prózné ieſt práwo/ ieſli nie będźie chowano: A cho=
54:
wáné bydź niemoże/ áżby ku wiádomośći przyſzło:
55:
dla tego
56:
wſzyſtkié vſtáwy náſzé/ w iedno zebráć/ y ku wſzech wiádomo=
57:
śći wydrukowáć/ y oznaymić ábo obwołáć roſkazáliſmy.
58:
Król ſwą właſną mocą Praw y vſtaw
59:
ſtáwić niemoze.
60:
VStaw nowych nie będźiemy czynić/ iedno zá zwoleniém
61:
Rad y Poſłów Ziemſkich wedle Státutu Alexándra Królá.
strona: 51
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o wykłá. praw. |
Zygmunt Trzeci 1588. Liſt 24.
1:
O Conſtytuciach Séymowych:
2:
Rogatio y Abrogatio ich.
3:
Conſtytucie ná Séymie zgodnie nápiſáné/ máią bydź pod=
4:
piſáné przez PP. Senatory ná to deputowáné: tákże przez té
5:
oſoby/ któré będą z Kołá Poſełſkiégo ná to náznáczoné:
6:
y ták
7:
potym do Káncelláryiéy máią bydź podáné: á przy bytnośći ich
8:
przed námi czytáné/ cum interrogatione przez pány Pieczętarze/
9:
ieſliże ie my/ y PP. Rády/ y Poſłowie pieczętowáć każemy.
10:
W Króleſtwie Polſkim, iedno Prá=
11:
wo wſzyſtkim ma bydz.
12:
GDyż pod iednym Kśiążęćiem y iedną głową/ iedenże lud/
13:
róznych praw nie miałby miéć: áby nie był iákim dźiwem/ má=
14:
iąc rózné głowy.
15:
Ieſt to tedy pożyteczne Rzeczypoſpolitéy: á=
16:
by iednym y iednákim Práwem/ ták Krákowiánie/ to ieſt Má=
17:
łéy Polſki/ iáko y Wielkiéy Polſki obywátele/ y inné pod Króle=
18:
ſtwem náſzym będącé źiemie vżywáły/ y im ſie ſądźiły:
19:
gdyż ieſt
20:
iedno Kśiążę wſzyſtkich/ y ieden Pan.
21:
Tákiż drugi równie, Włádyſław Iágełło w Czérwień. 1422.
22:
Liſt 4. znaydźieſz w Metrice Státutowéy.
Káźimirz Wielki w Wiſlicy 1368. Liſt 32.
23:
O WYKLADANIV PRAW.
24:
Iáko máią bydz Práwá y liſty,
25:
y zapiſy wykłádáné.Zygmunt w Kráko. 1510. Liſt 15.
26:
Do czego przyłożyć bárzo podobny temu Dyſkurz Do=
27:
ktorá Pánormitaná, który przytacza Bodzętá Biſkup: któ=
28:
ty dyſkurz w Metryce naydźieſz z Státutu wyięty.
29:
CHcąc ſkáźić wątpliwośći/ któré częſtokroć przy zapiśiéch
30:
ná dobrá Króléwſkié/ álbo Przywileiách przed nas położonych
31:
zwykły ſie wynarzáć: tedy tákowéy wątpliwośći/ przeſtawáiąc
32:
przy ſtárym zwyczáiu/ którégo zdawná vżywano/
33:
ták zábiéga=
34:
my: Iż którékolwiek rzeczy oſobliwie w przywileiu/ álbo w za=
35:
piśie będą dotknioné/ té máią bydź dźierżáné: á tego oſobnégo
strona: 52
1:
kożdéy rzeczy dotknienia/
2:
ieſli iákié potym ieſt zámknienié po=
3:
wſzechné/ to ieſt wſzytko zámykáiąc ogółem/ tylko ná rzeczy miá=
4:
nowáné w oſobnym rzeczy dotknieniu/ ma bydź rozumiáné/ á
5:
nie ná inné.
6:
Ale gdźie oſobnéy zmiánki w przywileiu álbo w
7:
zapiśie o Mycie/ o Woiennym woźie/ o dwu groſzu pody=
8:
mném/ o ſtáćiiéy o podawániu Duchownégo opátrzenia/ á
9:
nie vczyniono: to bywa rozumiano/
10:
iż práwu królewſkiému
11:
ieſt záchowano. A té zapiſy/ któré iednym związkiem w ſobie
12:
wſzytko zámykáią/ nic nie wyymuiąc/ áni zoſobná mieniąc/ ále
13:
wſzyſtko Páńtwo ná oſobę przenoſząc/ wſzyſtko w ſobie zámy
14:
káią/ y Dźierżawcy przyczytáné bywáią.
15:
A tákowé wykłádánié ma bydz
16:
proſté, á niewykrętné.
17:
PRzywileie poſpolité y oſobliwé/ niemáią bydz wykłádá=
18:
niém iákim ná inné rozumienié obracáné/ iedno ná to/ iáko w
19:
ſobie brzmią/ y ták iáko w ſóbie ſą nápiſáné:
20:
á ináczéy nie máią
21:
bydz rozumiáné.Zygmunt w Piotrko. 1538.
22:
O wykrętnym á nie właſnym wy=
23:
kłádzie ſtátutów.Káźim. III. 1478. Liſt 85.
24:
ARendy ábo naymu/ w téy źiemi/ Zamku/ w Mieśćie/ Miá=
25:
ſteczkach/ Wśiach/ ábo którychkolwiek przerzeczonych rzeczach/
26:
ták w częśći/ iáko we wſzytkim nie zápiſzemy/
27:
álbo zápiſáć do=
28:
zwolimy/ wiedząc álbo niewiedząc/ proſto álbo nie z proſtá/
29:
álbo którąkolwiek wymyśloną przyczyną/ okázyią y bárwą.Krol ráczéy zwykł vchyláć práwá ſwégo dla dobréo Rzeczypoſ. 1579. ſtát. 53.
30:
Ktemu wſzyſtkié okázyie/ bárwy/ ſztuki/ przyczyny/ chytrośći/
31:
zdrády/ wymyſły/ którąkolwiek ſubtélnośćią wymyśloné/ ná=
32:
piſáné/ y włożoné/ żadnému człowiekowi/ którégobykolwiek
33:
záwołánia/ ſtanu/ płći/ álbo doſtoieńſtwá był/
34:
któryby prze=
35:
ćiwko náſzému poſtánowieniu w cáłośći/ álbo w częśći wyſtą=
36:
pił/ álbo przećiwko niemu był/ álbo żeby ią zgwałćił/ niechcemy
37:
bydź pomocné/ áni go do iákiéy wymówki y ſpráwowánia ſwé
38:
go złégo vczynku y wyſtępku onégo nie przypuśćimy/
39:
áby nie
40:
miał bydź ćiągnión ku obwiniéniu y karániu. ((tekst łać.))
strona: 53
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o potwier. praw. |
Stephąn w Confir. Praw/ 1573. ver. 5. Liſt 148.
1:
O wykłádziéch z práwá cudzo=
2:
ziemſkiégo.
3:
TAkże obiecuiem/ iż wykłádów nie przypuśćim/ áni wywo=
4:
dów żadnych z práwá obcégo.
5:
POTWIERDZENIE PRAW.
6:
Lódwik Król obiecuie wſzytkié oby=
7:
wátele króleſtwá, którégobykol=
8:
wiek ſtanu byli, przy wolnośćiách
9:
ich zachować.
10:
WSzytki Przełożoné/ Pány/ Szláchtę/ Mieſczány/ Miá=
11:
ſteczká/ Wśi/ Dźierżáwy ich/ lud y kmiećie w ich wolnośćiach
12:
obiecuiemy y obowięzuiemy ſie záchowywáć:Z Przywil. w Koſzyc. dánego/ 1374. Liſt 41.
13:
y przećiwko wol
14:
nośćióm ich/ nie będźiemy áni ſámi/ áni przez kogo innégo ka=
15:
żemy vćiſkáć.
16:
Włádyſław Iágełło, przywileie wſzy=
17:
tki, y wolnośći, wſzytkim obywá=
18:
telóm dáné, potwierdza.
19:
NA oſtátek/ áby poddáni y obywátele króleſtwá náſzégo/
20:
ták duchowni/ iáko świetcy/ przez wſzelkiéy wątpliwośći praw
21:
y przywileiów/ któré im dawno od przodków náſzych świétéy
22:
pámięći królów Polſkich/ y od nas ſą dáné:
23:
przeſpicznie mogli
24:
vżywáć/ y żadnéy wątpliwośći o ich dźierżeniu nie mieli: wſzy
25:
ſtkié y kożdé z oſobná Przewileie/ Práwá/ Wolnośći/ y nádá=
26:
nia náſzé y przodków náſzych przerzeczonych/ któré otrzymáli y
27:
trzymáią/
28:
pod którymkolwiek ſpoſobem ſłów/ we wſzytkich
29:
punktćiéch/ ſpoſobiéch/ ártykuléch/ wyrozumieniu/ y zámknie=
30:
niu ich/ ninieyſzym Przywileiem odnawiamy/ vtwiérdzamy/
31:
pochwalamy/ y wieczną im moc przykłádamy y przydáiemy.
32:
Tákże Król Olbrycht, Alexánder, Zygmunt Auguſt, Henryk,Z Przywil. Iágiełło. bliſko Czérwieńſká dánégo/ 1422. Liſt 49.
strona: 54
1:
y Król, Stephan, wſzytkich Przywileie Confirmationis: kto będźie
2:
chćiał, znaydźie w Metrice:
3:
bo tu zátrudniáć álbo przedłużáć, ile
4:
ná przodku, nie iest rzecz ſłuſzna.
5:
EXEKVCIIA PRAW.
6:
Iázy ná rzékach niech będą zrzuconé.Ián Olbri. w Piotr. 1496. Liſt 98.
7:
A Iż próznoby Práwá czynić/ gdźieby nie były exequowá=
8:
né: dla tego obiecuiemy Státut ninieyſzy náſz od tego czáſu do
9:
ſkutku prędſzégo przywieźć/ y vczynić władzą náſzą królewſką:
10:
áby rzéki były wyczyśćioné/ á obywátele źiem náſzych áby wol=
11:
nie pływáli.
12:
Podobny temuz.
13:
GDyż prózné ieſt Práwo/ ieſli nie będźie chowano/ rć.
14:
Wſzytkié Przywileie, Práwá y ſwo=
15:
body koronné potwiérdza, y w E=
16:
xekuccią z ſwémi pewnémi Conſti
17:
tuciámi wſtáwia.
18:
IZ gdźieby pan Bóg z tego świátá Królá Ieo M. Oycá
19:
náſzégo wźiąć był raczył: nie piérwéy poddáni náſzy winniby
20:
nam mieli bydź poſłuſzeńſtwo/ áliżbyſmy wſzem wobec wſzyt=
21:
kié Liſty y przywileie/
22:
Ták poſpolité koronné/ y pańſtw iéy nale=
23:
żących/ iáko oſobnych oſób/ y mieyśc/ wſzelákich wolnośći/ Li=
24:
ſty/ y ſwobody/ od wysſzéy miánowánych przodków náſzych dá=
25:
né:
26:
y któréby ieſcze od Krolá Ieo M. Oycá náſzégo/ dokądby
27:
żyw był dáné były/ liſty náſzémi vtwiérdźili: y one ták iáko ſá=
28:
mé w ſobie ſą w ſłuſzną Exekuciią wedle możnośći náſzéy w=
29:
ſtáwili.
Sig. w Krá. 1507. Liſt 1.
Zyg. Aug. 1550. Stá. I. Liſt I
Conſt. 1588. Sta. 6. Liſt 24
Zyg. Aug. 1550. Stá. I. Liſt I
Conſt. 1588. Sta. 6. Liſt 24
30:
Zámknienié Exekuciiéy w Ruśi
31:
y w Podolu.
32:
EXekuciią ſtátutów/ ((tekst łać.))
strona: 55
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o korrecturze praw. |
1:
od przodków náſzych vczynionych/ záwiéráiąc/ obiecu=
2:
iemy:
3:
iż względem ich/ iuż więcey żadnégo z poddánych náſzych
4:
w Ruſkim y w Podolſkim Woiewództwách/ o dobrá wſzelá=
5:
kié/ którychby iuż kto od przodków náſzych odſądzon nie był/ in
6:
futurum inquietowáć nie będźiemy: wyiąwſzy té dobrá/ o któ=
7:
ré iuż litis pendentia záſzłá.
8:
Tu ſie piſáło generaliter de Exemptione. Ale potym z oſobná o
9:
káżdéy. Vide Tit. Bona Regalia, w tychże piérwſzych kśię=
10:
gách niżéy.
11:
CORRECTVRA PRAW.
12:
CASIMIRIANS correctura tá iest: Iż przyznawáią, że Ius Cano=
13:
nicum popráwia Ius poſitiuum koronnégo: Bo wſzytkié práwá té=
14:
mu deferuią: O czym pátrz ((tekst. łać.))
15:
Item, Stáré práwá przez poſzlednieyſzé bywáią corrigowáné,
16:
wedle wiérſzá onégo: Noua iura veteribus dant expoſitionem:
17:
Vetera nouis addunt authoritatem.
18:
Spoſób Correctury za Króla
19:
Zygmuntá opiſany.
20:
ACz przed tym/ gdy tego potrzeby poſpolité y wſzytkich po=
21:
żytek potrzebował/ y ktemu wiódł/ ſkazáliſmy ná wiele króle=
22:
ſtwá náſzégo Séymiéch Wálnych:Zygmunt w Krák. 1532.
23:
áby wſzytki Práwá y Stá=
24:
tutá koronné/ którékolwiek zdawná ſą chowáné/ od pewnych
25:
Deputatów w práwie náuczonych/ ták duchownych iáko świet
26:
ckich oſób były przeyźrzáné: áby z nich róznicá wſzytká/ y ſzko=
27:
dliwa wątpiénia przyczyná byłá odiętá.
28:
A wſzákże iż dla wiel=
29:
kich trudnośći/ któré przypadáły z wielkośći náznáczonych oſób/
30:
któré nie rychło ztąd y z onąd ſie ziéżdżáły/ y częſtokroć między
31:
ſobą były niezgodné/ tá rzecz poniekąd poczęta/ do tego czáſu
32:
ku końcu nie mogłá bydź przywiedźioná:
33:
My ábyſmy potrze=
34:
bie Rzeczypoſpolitéy/ y tákże w dokonániu rychleyſzym téy ſprá
35:
wy/ doſtoieńſtwu náſzému porádźili/ piérwſzé w práwie vczo=
36:
né deputaty do mnieyſzéy liczby przywodząc/ zá rádą wſzytkich
37:
Rad náſzych ſkazáliſmy/
38:
y ſkázuiemy przez ninieyſzy Liſt: áby
39:
ſześć tylko z oboygá ſtanu oſób niżéy nápiſánych byli ná to v=
40:
ważenié y popráwę Praw náznáczeni:
41:
którzy tu do Krákowá
strona: 56
1:
ná dźién piérwſzy Máiá bliſko przyſzłégo ziechawſzy ſie/ ſtátu=
2:
tów práwnych trudność (zániechawſzy Przywileiów y innych
3:
ſtátutów/ któré do ſądu nie należą) obiáſnić máią/
4:
wątpli=
5:
wość odkłádáiąc/ y wſzyſtko cokolwiek im będźie ſie zdáło po=
6:
trzebnégo ku záchowániu w ſądźiech ſpráwiedliwośći/ ku ie=
7:
dnoſtáynośći przywodzące/ odrzućiwſzy y ábroguiąc wſzelkié zá
8:
trudnienia/ y klauzuły:
9:
z którychby ná potym wątpliwość/
10:
która do tego czáſu ſędźióm trud=
11:
nośći zádawáłá/ nie mogłá ſie
12:
wcząć. Co gdy będźie od nich vczyniono/ ná potym ſkázuie=
13:
my:
14:
áby ſtátutów y práwá ſądownégo forma, przez rzeczoné
15:
ſześć mężów popráwioná ná wiele exemplarzów rozpiſáná/ y
16:
ná powi
17:
á tám przy bytnośći Di=
18:
gnitarzów/ Vrzędników/ y innéy ſzláchty oſób nie zwołániém/
19:
ále z wielką pilnośćią wſzyſtykich byłá przeczytáná: á potym áby
20:
poſłowie z pośrzodku ſzláchty/ iáko rzeczono ieſt zebránéy/ niech
21:
będą obráni:
22:
którzy tákowy ſpoſób ſtátutów y práwá poprá=
23:
wiony/ ná Wálny Séym bliſko przyſzły przynioſſzy/ będą mo=
24:
gli álbo zwolić imięniem wſzyſtkich ná przerzeczoną popráwę:
25:
albo oné zá potrzebą z lepſzym baczeniem poſtánowić/ z náſzą y
26:
wſzytkiéy Rády mocą y rádą:
27:
żeby iuż nápotym zá niepewné
28:
pewné/ zá niepożyteczné/ pożyteczné ſądowné vſtáwy były: áni
29:
dáléy dla niepewnégo wykładáiących ſporu od czynienia ſprá=
30:
wiedliwośći tym/ którzy ſie práwuią/ ſędźiowie nie byli zádźier=
31:
żeni.
32:
A ſą przez nas náznáczeni praw y ſtátutów przerzeczo=
33:
nych poprawcy: Z Wielkiéy Polſki/ Vrodzony Ian Niemoie=
34:
wſki/ Sędźia Inowłocłáwſki: y Vrodzony Máćiéy Krzyżá=
35:
nowſki/ Podſędek Poznáńſki.
36:
Z Máłéy Polſki/ Vrodzony
37:
Jan Pieniążek z Krużlowéy/ Sędźia Krákowſki: Vrodzony
38:
Bernát Maćieiowſki/ Sędźia Sędomiérſki/ Referendarze
39:
náſzy:
40:
Ku którym przydáliſmy dwu w práwie náuczonych Du=
41:
chownych: To ieſt/ Wielebné Mikołáiá Zamoſckiégo/ Scho=
42:
láſtiká Lęczyćkiégo/ y Grzegorzá Myſzkowſkiégo/ Kánoniká
43:
Krákowſkiégo/ Sekretarze náſzé.
44:
A iż w króleſtwie náſzym
45:
nietylko piſáné vſtáwy/ ále téż y zwyczáie záſtárzáłé zá Práwo
46:
ná wiely mieyścach ſą chowáné/ vſtáwiamy: áby káżdy z oſo=
47:
bná Woiewodá zwyczáie káżdy z ſwégo Woiewództwá ſpiſá=
48:
li/ y tu do Krákowá ná dźién piérwſzy mieśiącá Máiá do nas
49:
poſłáli.
50:
Abowiém oné/ iáko y inné práwá rozſądkowi tym
51:
Deputatóm poruczymy: áby iednáko y w tych iednoſtáyny
52:
zwyczay ſądów/ odrzućiwſzy trudné y wątpliwé wykłádánia/
53:
był poſtánowion.
strona: 57
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o korrecturze praw. |
1:
O téyze Correcturze ſtanów koron=
2:
nych było pieczołowánié zá
3:
Królá Auguſtá.
Zygmut Auguſt w Wárſzá. 1565.
4:
NA przełożenié Státutu z łaćinſkiégo ná polſkié/ y ná zga=
5:
dzánié y znaſzánié wſzytkich ſtátutów/ deputuiem páná Lubel=
6:
ſkiégo/ á páná Herbórtá Podkomorzégo
7:
Przemyſłkiégo:
8:
którzy do przyſzłégo Séymu koronnégo máią ij
9:
przełożyć ná polſki ięzyk/ y zgodźić wſzytki Státutá y Conſtitu=
10:
cię ſéymowé/ tym porządkiem iáko ieſt Correctura Statutorum,
11:
nie odſtępuiąc w niczym Práwá poſpolitégo/ áni mu nie vy=
12:
muiąc/ áni przyczyniaiąc:
13:
y ná przyſzły Séym máią to ku prze=
14:
źrzeniu á rozſądkowi ſéymowému przywiéźć. A ieſliby któ=
15:
rykolwiek z tych wysſzych námięnionych do przekłádánia tego z
16:
przyczyny ſłuſznéy bydź niemógł/ tedy nam będźie wolno inné=
17:
go ná to mieyſce dáć y náznáczyć.
18:
O correcturze z Státutem praw
19:
Litewſkich.
20:
Tákże y ſtany Wielk. X. Litewſkiégo, Roku 1569. korre=
21:
cturę Praw ſwych z tákim vważeniem, y z tákim ſtárániem
22:
pilnie byli przed ſię wźięli, że téż ná to ſumptu wielkiégo v=
23:
czynić nie litowáli.
24:
bo pobór z káżdey włóki po iednému gro=
25:
ſzu, y od ſzláchty po dwu groſzu, którzy poddánych nie máią,
26:
ná ſtráwę vłożyli byli: mieyśce w Wilnie, á czás ná S. Mar=
27:
ćin było złożono.
28:
A ći Deputaći mieli ſtátut polſki przed ſię
29:
wźiąć, á mieli z nim co nabliżey oné práwá Litewſkie zgodźić.Zygmunt Auguſt 1569 Liſt. 112.
Zygm. III. 1589 Liſt 16.
Zygm. III. 1589 Liſt 16.
30:
ABy iuż we wſzytkich páńſtwách/ iáko w iednéy Rzeczypo=
31:
ſpolitéy/ iednáka á nie odwłoczna ſpráwiedliwość ludźióm iść
32:
mogłá: A té práwá y z correkturą ná Séym Wálny mieli ich
33:
przeniéść.
34:
(Słowá ſą ſtátutowé.) Co y potym zá Królá Ste=
35:
phaná continuowáli/ 1579. Stat. 71.
36:
Correcturá praw.
37:
NA korrekturę práwá źiemſkiégo koronnégo/ y dla ſpiſánia
strona: 58
1:
doſkonáłégo y gruntownégo iednégo ſtátutu ięzykiem pol=
2:
ſkim/
3:
y tákże do vkrócenia proceſsu ad inſcriptiones, któryby
4:
był okróm wſzelákich dilácyy/ y niepotrzebnych exceptiy wyná=
5:
leźión: tákże téż dla wynáleźienia y ſpiſánia obyczáiu exekuciiéy
6:
prędkiéy rzeczy oſądzonéy/
7:
deputuiemy oſoby niżéy opiſáné z
8:
Rad Duchownych y świetckich/ y z Rycérztwá/ rć. którzy ná
9:
czás S. Marćiná w Roku ninieyſzym/ do Lubliná ziácháć ſie
10:
máią/
11:
á im ſalaria de ſuo bráćia ná ſéymikach obiéránia Trybu=
12:
náliſtów dáć máią/ vchwaliwſzy certam quotam káżdé Woie=
13:
wództwo ná ſię.
14:
Correkturá praw per Ius Canonicum bywa. ((tekst łać.))
15:
Ieſliby correcturá praw nie doſzłá,
16:
tedy poślednieyſzych Státutów
17:
vzywáć. ((w. 18-21 tekst łać))
18:
Correcturá troiáka. Textualis, Kiedy iedno ſłówká, liter, álbo ſylab popráwia.
19:
Moralis, Obyczáyna: że iedno y tu y owdźie w częśći popráwia mnieyſzych rzeczy.
Zygmunt w Kráko. 1543. ((tekst łać.))
20:
Realis, Która filaróm Rzeczypoſpolitéy ſie dotyká: Tá w ſześći ſtopniach záwiſłá.
strona: 59
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Zwyczáioch práw. |
1:
PRZEŁOZENIE PRAW
2:
ná polſki ięzyk.
3:
BAcząc potrzebę/ áby Práwá á Státutá polſkié/ polſkim
4:
ięzykiem były potrzebnieyſzé wſzyſykim/ niż łáćinſkié:Zygmunt Auguſt w Piotrko. 1562.
5:
z tych
6:
przyczyn/ deputuiemy z rádą pánów Rad koronnych pewné o=
7:
ſoby ku tákowéy ſpráwie ná tym Séymie przyſzłym.
8:
Temuż podobny, Iákoś piérwéy miał: Zygmunt August w
9:
Wárſzá. 1563. Fol. 57.
10:
Przełozenie Státutu.
11:
POzwalamy/ áby Vrodzony Jan Herbórt z Fulſztyná/
12:
Podkomorzy Przemyłſki/ Sekretarz náſz/ ſam tylko/ ták iáko iuż
13:
począł/ Státut ná polſkié przełożył/ y na przyſzły Séym KO=
14:
ronny wygotował.
15:
CONSVETVDINES.
16:
O zwyczáiach práwnych. ((tekst łać. (w. 16-17))
17:
ACz my Alexánder Król/ wypiſáliſmy wysſzéy ſpoſoby y
18:
przywileie ſpráwiedliwośći poſpolitéy/ przez niegdy przodki ná
19:
ſzé Książętá y potym Króle Polſkie/
20:
ku czynieniu ſpráwiedli=
21:
wośći/ w tym zacnym Króleſtwie náſzym nádáné: áby zá czá=
22:
ſem ſędźiowie źiemſcy/ którzy ſpráwiedliwość y ſpráwy ſądo=
23:
wé odprawowáć zwykli/ ich náſládowáli.
Zygmunt Auguſt w Piotrk. 1565.
Alexánder Liſt 120.
Alexánder w Rádom. 1505.
Liſt 124.
Alexánder Liſt 120.
Alexánder w Rádom. 1505.
Liſt 124.
24:
Wſzákże iż nád té
25:
káżda źiemiá ſwe zwykłá mieć oſobliwé zwyczáie:
26:
dla tego źie=
27:
mie Krákowſkiéy zwyczáie té/ któré ſą w niéy wźięté y pochwa=
28:
loné/ ninieyſzym poſpolitym práwá źiemſkiégo króleſtwá náſzé=
29:
go práwom przypiſáliſmy/
30:
y oné mocné vczyniliſmy/ y áby zá
31:
práwo wiecznie były dźierżáné ſkazáliſmy: y tu oné przypiſuie=
32:
my/ pochwalamy/ y ſkázuiemy przez ninieyſzy ſtátut.
33:
Zwyczáie práwá niech będą dzierzáné.
34:
WSzytkié práwá przerzeczoné/ My Alexánder z łáſki Bożéy
strona: 60
1:
Król/ z zwyczáiów ták Ziemſkich iáko Grodzkich ſądów źiemie
2:
Krákowſkiéy zebráliſmy: któré przypiſáné ćiáłu práwá ſkazáli=
3:
ſmy w źiemi Krákowſkiéy zá vchwałą onéy źiemie dźierżeć ná
4:
wieki.
5:
Który dekret náſz wſzyſtkim innym źiemiach przez ni=
6:
nieyſzy oznáymuiemy rádą náſzą vpomináiąc: áby dla otrzy=
7:
mánia y záchowánia ſpráwiedliwośći/ álbo té práwá przyięli
8:
álbo ná kſztałt tych/ ſwé niechay ſpiſzą ná pápiérze:
9:
dla których
10:
dwánaśćie kart zoſtáwiliſmy/ y káżdéy źiemi tylkóſz kart dáie=
11:
my. Wſzákże ták/ iż gdy inné źiemie nápiſzą ſwé zwyczáie/
12:
piérwéy ie nam álbo potomkóm náſzym niech deferuią: áby by=
13:
ły przez nas porządnie ſpiſáné.
14:
Któré potym porządnie ſpiſá=
15:
né my álbo potomkowie náſzy do kśiąg ſtátutowych króleſtwá
16:
w źiemi onéy/ z któréy zwyczáie nam będą podáné/ ná dwána=
17:
śćie kart wiernie ſpiſáné wróćimy/
18:
y potomkowie náſzy wrócą/
19:
przez Dekret Máieſtatu náſzégo królewſkiégo popráwioné/ v=
20:
miárkowáne y pochwaloné.
21:
REGVLA, Przy állegowániu Conſuetudines, záwżdy ie=
22:
dnák recurrendum ad ſtatuta originalia Cazimiri. Ná=
23:
ucza tám ſędźie. ((tekst łać.))
24:
Przydatek.
25:
ZLé zwyczáie káſſuie Zygmunt Król, a nie Conſuetudines, ále
26:
corruptelas ráczéy ie zowie, Tit. Conſuetudines, Lege 4. A w
27:
Polſkim Stát. List. 4. ſta. I Conſſuetudines Cracouie. weſpó=
28:
łek zebráné znaydzieſz w Stá. Laſkiégo, list 121. któré Król Alexán
29:
der potwierdza.
30:
Y z oſobná záś Conſuetudines Prouinciales.
31:
Conſuetudines Podláſkié w Conſtituciach 1569. ſta d. list 110.
32:
Item, Conſuetudines Mázoweckié pátrz Tit. Mázowſze, á w Con=
33:
ſtituciach Roku 1576. list 167. Ale y zá Zygmuntá trzećiégo, o
34:
tęſz correcturę kuſzono ſie, Roku 1589. ſtát. 35. ((tekst łać.))
35:
PRZYWILEIE.
36:
IAko Królowie poprzyśięgáią wſzyſtkié Przywileie chowáć, czy=
37:
tay in forma Iuramentorum królewſkich, y w Confirmaciách ich:
38:
O czym ſzérzéy w Metrice ſtátutowéy, ná początku: támże y ſámé
39:
przywileie ſą ingroſſowáné.
strona: 61
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o potwier. przywilo. |
1:
Hoyné potwiérdzenié Przywileiów ſtározytnych, którym choćby co
2:
derogowáli, ſámiz poſſeſſorowie
3:
przez niepráwné vzywánié: tedy
4:
ie do piérwſzégo ſtanu ich, y mo=
5:
cy przywodzi.
6:
DO tegóż máiąc ná baczeniu/ iże obywátele przerzeczoné=
7:
go króleſtwá náſzégo/ kwóli Máieſtatu náſzégo/ Przywileióm
8:
ſámym/ od nas/ y od náſzych przodków im pozwolonym/ nie=
9:
kiedy derogowáli.
10:
Téſz ich przywileie náſzé/ y przodków ná=
11:
ſzych Królów/ y Kśiążąt/ y dźiedźiców właſnych y prawdźi=
12:
wych króleſtwá przerzeczonégo/ do piérwſzégo ſtánowienia ich
13:
przywodźimy/
14:
y nápráwiamy/ y w zupełność wſtáwiamy/ y
15:
obroną ninieyſzégo piſmá ich potwierdzámy/ rátifikuiemy/ y
16:
obiáſniamy/ áby miáły moc wiecznégo trwánia.Włádiſł. Iágełło Liſt 52 w Lacinſk. 189.
17:
Przywileie ſie káſſuią, choćby iemi
18:
wyſtępni wyymowáli ſie od
19:
ſądów.
20:
VStáwiamy: áby pozwáni o którékolwiek obwinienia y
21:
wyſtępki w náſzym ſądźie/ byli ſądzeni: á iżby winni byli od=
22:
powiedáć: á będąc pokonáni/ żeby przyſtoyną kaźnią byli kará=
23:
ni/
24:
nie oględuiąc ſie ná to/ iákokolwiekby ſie miánowáli/ choć=
25:
by téż ná to mieli przywileie náſzé álbo przodków náſzych/ y o=
26:
némi ſie ſczyćili: któré/ ile ku temu/ iáko bárzo ſzkodliwé y obłę=
27:
dliwé káſsuiemy/ wniwecz obrácamy o odwoływamy.
28:
A co ſie
29:
tycze quéſtiy dźiedźiczych/ y innych iákichkolwiek/ któréby po=
30:
zwáni przed náſzym ſądem miánowáli: tákowi/ ieſliby od ná=
31:
ſzéy iurisdiciiéy chćieli ſie vchyláć/ niechcąc ſie w oné quéſtiie w=
32:
dawáć:
33:
ſkázuiemy/ áby przerzeczeni pozwáńcy od tychmiaſt/
34:
któregóżkolwiek ſtanu y kondyciiéy byli/ żeby zá zwyćiężoné
35:
práwem poczytáni byli.Kázim. W. w Wiſlicy cy Liſt 13. w Lacinſk. 199.
strona: 62
1:
Przećiwko Przywileiowi niech za=
2:
den pozywan nie będzie.
3:
VStáwiamy/ iż gdy kto przećiwko ſwému Przywileiowi
4:
w któréykolwiek rzeczy będźie pozywan/ y vkaże ſwóy przywi=
5:
léy v ſądu: niech tráći kopę groſzy/ którą ſędźia od tego który v=
6:
kázuie przywiléy ſobie weźmie.
7:
Ale ieſli powód nie zechce przy
8:
śiądz/ że niewiedźiał/ áby pozwány był vprzywileiowány: zá=
9:
płaći pozwánému przerzeczonému kopę/ którą ſtráćił.Káźi. W. w Wiſlicy Liſt 24.
10:
A ieſli
11:
téż powodowa ſtroná zechce przyśiądz/ iż niewiedźiáłá/ żeby
12:
ten którégo pozwał miał przywiléy/ y áby był opátrzon tákim
13:
przywileiem: vczyniwſzy tákową przyśięgę/ nie zapłáći kopy o=
14:
nému/ którégo pozwał.
15:
Regulae iuris powſzechné.
16:
PRzywileie máią bydź chowáné, któré zwłaſczá ſłużą ku pożyt=
17:
kóm Rzeczypoſpolitéy. ((w. 16-18 tekst łać.))
18:
Król przywileie potwiérdza, ále iuſté & legitimé emanatas. ((20 w. - tekst łać.))
19:
Lat. list 57.
Titul Priui. Iágełło in Iedlna Liſt 50. uerſus 15. Ex Decretis ále potwiérdzonégo. Caſimir M. 1368. Liſt 28.
strona: 63
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnośćiách. |
1:
TRZECI ARTYKVL
2:
PIERWSZEY POWINNOSCI
3:
Krolewskiey.
4:
Libertates, Swobody, któré do wiernych
5:
rąk iemu ſą zwierzoné, dochowáć: y pod
6:
ſwym patrocinium dotrzymáć ich ma.
7:
LIBERTATES
8:
PODIMNE
9:
Grunty pánſkié y Szlácheckié ſą wol=
10:
né od wſzytkich podatków, ieno
11:
dwá groſzá Podimné.Lodwik. w Koſzy. 1374 Liſt 40.
12:
Dla zaſług y wiernych poſług vczynionych/ y dla dobréy
13:
woléy wſzyſtkich (którą nam y potomſtwu náſzému oboiéy płći
14:
pod przyśięgą pokazáli/ y ná potym zá czáſem y mieyścem ſą go=
15:
towi wierné ſłużby zá wolą Bożą pokázowáć)
16:
chcąc im to o=
17:
ſobliwą łáſką nágrodźić/ miáſtá/ zamki/ dźierżáwy/ miáſtecz=
18:
ká/ y wśi/ y poddáné we wśiách wſzyſtkiégo króleſtwá Polſkié=
19:
go/ którzy w nim mieſzkáią/ pánów y ſzláchty wſzytkich czyni=
20:
my wolné/
21:
y wyymuiemy od ſkłádánia wſzytkich dani álbo po=
22:
datków/ ták poſpolitych iáko oſobliwych/ którymkolwiek imie=
23:
niem byłyby zwáné:
24:
y od wſzytkich poſług/ robót/ draźnienia/
25:
vćiſków nawiętſzych/ któréby miáły bydź w rzeczach y w oſo=
26:
bach/ ſczérze y prośćié wolni/ chcemy áby wyſwobodzeni y wy=
27:
ięći byli:
28:
ále tylko chcemy mieć ná tym doſyć/ áby dwa groſzá
29:
monety polſkiéy/ których ośm á cztérdźieśći groſzy grzywnę
30:
czynią połſką/
31:
z káżdégo łanu álbo częśći łanu ośiádłégo/ ná
32:
káżdy rok nam y potomkóm náſzym/ ná święto świętégo Mar
33:
ćiná Cofeſsorá ná znák naywysſzégo pánowánia/ y ná wy=
34:
znánié korony króleſtwá Polſkiégo były płáconé.
35:
Polacy królóm zwiérzáią ſie zdro=
36:
wia, máiętnośći: y co ieſt nád
37:
wſzytkié złotá y kléynoty droz=
38:
ſzégo ſwoich wolnośći.Zygm. III. w Confir. Praw ná początku 1588.
39:
A Gdyż o nas ſtany Koronné mniémanié to poięli/ że téż
40:
zdrowie/ maiętnośći/ y téż to co ieſt nád wſzytkié bogáctwá
41:
drozſzégo/ wolnośći ſwych/praerogátiw/ y ſwobód/ nawet
42:
cháriſmatá wſzelákie/ do wiernośći náſzéy y opiece náſzéy/ ták
43:
rozumieli:
44:
że ſie ták nalepiéy sſtało/ że ie nam poléćili. Tedy
45:
o tym ſie mamy pieczołowáć/ żebyſmy temu o nas mniémá=
46:
niu doſyć vczynili/ rć.
47:
Iáko Król regalia iura ták ſzláchćic iura terreſtria (oppo=
48:
nuntur haec) pięć grzywien ad haſtam chłubi ſie z tego.
49:
Vide tit. Ziemſkié ſzkody, damna terreſtria, facit ad
50:
hoc. Tit. Bella, Sta. 17. ver. 4
51:
Mądrzy ludzie y legiſlátorowie z
52:
kąd ná to nápádli, ze wolnośći
53:
wymyślili.
54:
IZ wolność ná to przez ludźi mądré ieſt wynáleźioná: áby
55:
láſy y gáie/ gdźie máłe ſą y przychodzą pożytki/ były wykopy=
56:
wáné/ y ku więtſzym pożytkóm przywiedźioné.
57:
Król ſtáciiéy v pánów y ſzláchty
58:
niech nie miéwa.
59:
IEſli ſie którégokolwiek czáſu nam y potomkom náſzym
60:
przyda przez króleſtwo iecháć/Iágełło 1423 Liſt 6
Z Przewil. Lódwiká w Koſzyc. 1374 Liſt 40.
Z Przewil. Lódwiká w Koſzyc. 1374 Liſt 40.
61:
zſtępowánia żadnégo do Pá=
62:
now/ Szláchty/ Rycérſtwá/ y ich ludu y kmieći/ nie będźiemy
63:
ćzynić przećiwko ich woléy: áni żadnéy rzeczy względem tego
64:
zſtępowánia nie każemy od nich wyćiągáć.
65:
A ieſli ináczéyby
66:
nie mogło bydź/ iedno żebyſmy muśieli zſtępić/ tedy zá náſzym
67:
nakłádem y pieniądzmi każemy żywnośći/ y potrzeby inné ſo=
68:
bie gotowáć.
69:
Nád to/ wſzytki Pány/ Przełożoné/ Szláchtę/
strona: 65
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Przywile. y Wolno. |
1:
Rycérſtwo/ miáſtá/ miáſteczká/ wśi/ dźierżąwy/ y ich lud/ y
2:
kmiećie w ich wolnośćiach obiecuiemy záchowáć:
3:
áni oné prze=
4:
ćiwko ich wolnośćiach niechcemy áni każemy przez kogokol=
5:
wiek vćiſkáć.
6:
GŁOWNE PRZYWILEIE
7:
y Wolnośći cztéry, ná których
8:
Polſka Koroná zdawná záśiádłá.
9:
Piérwſzy, iz ſobie wolnie obiéramy Páná wſzyſcy.
10:
Drugi, iz nic nowégo niemoze Król Polſki Pan náſz
11:
ſtánowić bez nas wſzytkich,
12:
Trzeći, iz nas ſądzić niemoze priuatim ni ócz, oprócz
13:
Séymu. bez Rad Koronnych, ná Dworze ſwym,
14:
exceptis prouentibus.
15:
Czwarty, iz poddánych ſwych ſzláchćiców káráć
16:
niemoze, ázby pierwéy práwem Ziemſkim byli ra=
17:
cionabiliter przekonáni.
18:
W tych wolnośćiách vkocháłá ſie Koroná tá, iáko te=
19:
raz ieſt in flore.
20:
Ieſcze okrągleyſzémi ſłowy tego wſzystkiégo ogárnienié
21:
iednégo Senatorá.
22:
Królá ſobie obiéramy.
23:
Práwo ſobie ſámi czyniémy.
24:
Sędźiégo y Podkomorzégo ſobie do tych praw iáko
25:
Exekutorów obiéramy.
26:
Y záśię onych deponowáć wolność mamy. Ieſli &c.
27:
ZA zezwoleniem Senatu y Poſłów Ziemſkich/ Vſtáwiamy
28:
Státut/ który wiecznémi czáſy ma bydź chowan.I. główny przywiléy y wolność/ z ſtrony obiéránia Pá. Zygmunt w Piotrko 1538. w Lać. ſtá. 12. ver. 2.
29:
Iż gdyby ná
30:
Królá Polſkiéo przypádło/ iżby z teo świátá zſzedł: Tedy wedle
31:
ſtáréo obyczáiu y zwyczáiu/ y wedle Praw Koronnych Generál
32:
nych Séym Koronny ma bydź złożon ku obiérániu nowégo
33:
Króla.
34:
A niech będźie obiéránié wolné: áby ták zá wſzyſtkich
35:
Koronnych Senatorów/ Pręłatów/ Báronów/ y ſtanu Szlá
strona: 66
1:
checkiégo/ którzyby iedno ná tym Séymie byli/ nowy Król o=
2:
bran był y opowiedźian.
3:
Vſtaw nowych nie będźiemy czynić/ iedno zá zwoleniém
4:
Rad y Poſłów Ziemſkich/ wedle ſtátutu Alexándrá Królá.II. Głów. przy. y wol. od vſtaw Zyg. w Pio.1538.
5:
Ze nas Król nie może niécz priuatim ſądźić oprócz Séymu
6:
bez Rad Koronnych/ ná Dworze ſwym/ exceptis prouentibus.
7:
A ktoby ſie ważył o inſze rzeczy/ niż o té któré właſnie Sądóm
8:
náſzym należą/ zá Dworem álbo ná Séym wyzywáć/
9:
táki ma
10:
bydź támże we ſtu grzywien winy ſtronie przekonan.
11:
Iż poddánych ſwych Szláchćiców káráć nie może/ áżby pier=
12:
wéy Práwem Ziemſkim byli przekonáni: wedle onégo dawné=
13:
go Státutu.
14:
((tekst łać.))
15:
Ale nietylko poymáć, ále y ſzlubem
16:
więzáć nie moze.III. Głó. Przy. y wol. od ſądu Zyg. Aug: w Co. Wár. 1557. liſt 6. ſtá. I.
III. Głó. Przy. y vſtáwá zſtrony imánia/ Tit. Captiuitas.
III. Głó. Przy. y vſtáwá zſtrony imánia/ Tit. Captiuitas.
17:
GDyż ták potrzebowáły poddánych náſzych ſpráwy/ ſkazá=
18:
liſmy: áby żaden ſzláchćic poddány náſz ſzlubem nie był przez
19:
nas wiązan/ iedno práwem zwyćiężony.Zigmunt w Kráko. 1540.
20:
A wſzákże ináczéy
21:
záchowáć ſie ma w ſłużbie woiennéy/ y gdźie nam álbo któré=
22:
mu z poddánych náſzych przydźie ſpráwá z ſłużebnikiem/ z vrzę=
23:
dnikiem/ z ſprawcą/ álbo poddánym ſwym:
24:
y gdźieby dla ſprá
25:
wy Rzeczypoſpolitéy miáło bydź co z kimkolwiek czyniono.
26:
Tákiz drugi Státut.Zyg. Aug. w Piotrko. 1550.
27:
SZlubem żadny ſzláchćic ośiádły wiązan nie ma bydź od nas/
28:
áni od żadnych vrzędników náſzych/ ieno wedle opiſánia
29:
ſtátutu/ Roku 1540. A ſádzon téż nikt bydź nie ma/ iedno
30:
práwem przekonány wedle ſtátutów y Przywileiów.
31:
Y to niepoſlednieyſza wolność, de
32:
confiſcatione bonorum.
33:
ABy obfitſzą łáſką byli od nas obywátele króleſtwá poćie=
34:
ſzeni/ y przećiwko nam więtſzą wiárę y poſługę pokázowáli/
35:
obiecuiemy/
36:
iż od tego czáſu y ná potym żadnégo poddánégo
37:
króleſtwá náſzégo/ którégokolwiek doſtoieńſtwá/ przełożenia/
strona: 67
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnośćiách. |
1:
ſtanu/ y ſtopniá będźie/ dóbr dźiedźicznych nie będźiemy bráć/
2:
áni do ſkárbu bráć álbo obrácáć roſkażemy/ áni ſie w tákowé
3:
dobrá przez nas/ álbo vrzędniki náſzé/ álbo inné którékolwiek
4:
ludźie nie w wiążemy/ áni każemy w więzáć/ zá iákiékolwiek
5:
wyſtępki álbo przewiniénia:
6:
áżby piérwéy o tym vprzédźił ſąd
7:
náſzych ſędźi/ któré ná to náznáczymy z náſzémi Prełaty/ Pány/
8:
Sąd/ y vważné vznánié y ſkazánié.Káźimierz w Nieſzo. 1454 Liſt 95.
9:
Ale y od woyny wolni ſą, chybáby ná
10:
to ſámi ná Séymie dobrowolnie
11:
zwolili.
12:
Obiecuiemy/ iż żadnych vſtaw nowych niechcemy czynić/
13:
áni roſkażemy poddánym náſzym ná Woynę ſie ruſzyć przez ſéy
14:
mu poſpolitégo: który ma bydź w káżdéy źiemi.
15:
Item, od poborów y od contribu=
16:
ciy wolni, chybáby ná to ná Séy
17:
mie ſámi dobrowolnie zwolili.
18:
OBiecuiemy/ że od tych miaſt nie będźiem niiákich popłát=
19:
ków wyćiągáć/ áni poborów wiárdunkowych/ áni po ſześći
20:
groſzowych/ od źiemian/ áni od ich ludźi.
21:
Ale będźiemy prze
22:
ſtáwáć ná dwu groſzu/ wedle ſtárádawnégo zwyczáiu.
23:
Ode cłá ták ſtárégo iáko y nowégo
24:
wolni. Tákowyż Lódwi: wysſzéy Tit. tegóż ſtá. I. Káźimiérz Iágełło 1447. Liſt 90.
25:
CLá wſzyſtkié/ po śmierći páná Włádyſłáwá Oycá náſzé=
26:
go/ pod którymkolwiek ſpoſobem ſłów y przyczyn dáné/ ták ná
27:
źiemi iáko ná wodách/ iáko té któré Rzeczpoſpolitą bárzo obra=
28:
żáią/ pſuiemy y nikczemné bydź czynimy/ y ich wybiéránia ná
29:
potym ſrodze zákázuiemy.
30:
Od moſtowégo tákze ſą wolni: á
31:
kto chce wbród iecháć, nie ma
32:
mu bydz broniono.Zygmunt w Piotrko. 1538.
Zygmunt Auguſt w Piotrko. 1550.
Stephan 1578. ſtá. 22
Iágełło w Iedlnéy Liſt 51.
Zygmunt Auguſt w Piotrko. 1550.
Stephan 1578. ſtá. 22
Iágełło w Iedlnéy Liſt 51.
33:
PRzywileie poślednieyſzé po przywileiu Królá Lódwiká/
34:
który ieſt dan wſzyſtkiéy ſzlachćie/ ſą dáné oſobóm pewnym ál=
35:
bo miáſtóm ná cłá Moſtowé/ álbo Grobelné/ przećiwko po=
36:
ſpolitéy ſzlácheckiéy wolnośći:
37:
té wſzytkié ná ninieyſzym Séy=
38:
mie przez nas były ſkáżoné y káſsowáné.
39:
Item, od wymiernégo téz ſą wolni.
40:
POnieważ ſtan Rycérſki y Duchowny y ich poddáni/ zá
41:
nádániém y vprzywileiowániém Przodków náſzych tę ſwobo=
42:
dę máią: iż Céł żadnych áni Myt wódnych/ tárgowych/ po=
43:
miernych/ ták téż y ludźie ich od tego co ſie im domá rodźi
44:
płáćić winni nie ſą.
45:
Od targowégo y łokćiowégo wolni.
46:
TAkże targowé/ łókćiowé/ áby były ſkáżoné y znieśioné/ po=
47:
dług Conſtituciy piérwſzych.
48:
Iuſticionarii.
49:
WOlność á Iuſticionariis.
50:
PRAEROGATIWY.
51:
Praerogátiwy Szlácheckié/ ácz w wielu rzeczach by=
52:
wáią doznáné/ y nád inné ſtany w tych Páńſtwách przodkuią:
53:
ále w tych cztéréch rzeczach naznáczniéy ſie pokázuią.
54:
Piérwſza, ze świádectwo ſzlácheckié przećiw innym
55:
ſtanóm przodek ma, á przećiwko niemu innych
56:
ſtanów nie idą: Pátrz tit. Teſtis. lege 6. ꝟ. 2.
57:
Druga, ze ad dignitates ſeculares & eccleſiaſticas
58:
przyſtęp ma: co iuz plebeis nie idzie, y owſzem ve=
strona: 69
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnościách. |
1:
titum eſt. Pátrz ((tekst łać.))
2:
Trzećia, o zábićie głowy ſzlácheckiéy: Albo gdzie=
3:
by téz ſzláchćic zábił: wielką Praerogátiwą ſzlách=
4:
ćic ieſt vcczón. Tit. Głównik. Sat. 4.
5:
Czwarta, o rány Szlácheckié, Mutilatio membro=
6:
rum: Inuaſio domeſtica. W tych tituléch wielkié
7:
Praerogatiwy ſzláchecki ſtan otrzymuie.Zygmunt Auguſt 1550 w Piotrk.
8:
Królowie Polſcy w ſwych Iurámenćiéch poprzyśięgáią té
9:
pręrogátiwy ſtanowi tému dochowywáć, y w liczbę Se=
10:
natorów nie bráć, ieno ſzláchćicá: gdyż ((tekst łać.))
11:
IMMVNITATES.
12:
Kuiáwſka y Dobrzynſka ziemiá od
13:
dániéy owſá ieſt wolna.
14:
WSzyſcy obywátele źiem Kuiáwſkiéy y Dobrzyńſkiéy/ z o=
15:
wſá/ który nam zwykli płáćić/ do dźieśiąći lat tylko nam będą
16:
powinni z niego odpowiedáć: któré gdy wynidą/ od tákowé=
17:
go owſá będą wolni y wyięći.
Włádyſł. Iágełło 1433. Liſt 52.
18:
Ruſka ziemiá od dániéy owſowéy
19:
wolná.
20:
Z Podatku owſowégo nam do żywotá náſzégo ſámá Ru=
21:
ſka źiemiá doſyć czynić będźie.
22:
Do tychże immunitates należy Przywiléy Lódwików kę=
23:
dy mówi: ((tekst łać. do w. 28))
24:
Iednák trzebá tego ſtrzédz, áby té Libertates zá niepo=
25:
rządkiem, nie obróćiły ſie in licentiam & corruptelam.
26:
Tit. Contrib. w Láć. Sta. 4 ver. 3.
27:
CZWARTY ARTYKVL
28:
PIERWSZEY POWINNOSCI
29:
Krolewskiey:
30:
Dignitates Koronné, których ſzáfowánié
31:
iemu do wiernych rąk zwierzoné, go=
32:
dnym rozdáwáć.
33:
DIGNITATES.
34:
Doſtoienſtwá y vrzędy, w práwiech
35:
ſwych máią bydz záchowáné: á ie=
36:
no Synóm Koronnym dawáné:
37:
Expektátitwy niemáią bydz ná nie
38:
dawáné, áni ich dochody vmniey
39:
ſzáné.
40:
DOſtoieńſtwá kośćielné y świetckié Króleſtwá Polſkiégo/
41:
iednoſtáynie przy Prawiéch y zwyczáiach y wolnośćiach ich/
42:
któré y których czáſu Naiáśnieyſzych Kśiążąt Pánów/ Káźimié
43:
rzá/
44:
Lodowiká/ y innych Rrólów y Kśiążąt/ dźiedźiców Kró=
45:
leſtwá Polſkiégo vżywáli/ dopuſczamy ſtać/ y chcemy przy nich
46:
zoſtáwić.Z Przywil. Iágełłow, w Iedlnéy 1433 Liſt 50.
47:
Któré to doſtoieńſtwá gdyby wákowáły/ to ieſt gdy
48:
by ten/ który ie miał vmárł/ żadnému cudzoźiemcowi poſtron=
49:
nemu/ iedno Szláchćicowi dobrze záſłużonému/ y w ſławie
50:
chwálebnie záchowáłému onéy źiemie/ w któréy Doſtoieńſtwo
51:
tákowé będźie wákowáło:
52:
to ieſt w źiemi Krákowſkiéy obywá
53:
telowi Krákowſkiému/ w Sándomierſkiéy/ Sándomierſkié=
54:
mu/ w Wielkiéy Polſzce obywátelóm Wielkiéy Polſki: á ták we
55:
wſzyſtkich źiemiách Króleſtwá náſzégo będźiemy dáwáć/ y roz=
56:
dáwáć.
VACANtiae.
2. Dobrze záſłużonev.
3. Z pochwałą ludźi. w ſławie dobrze záchowałev
Obywátelóm ſpół powiátowym.
Expectátiwy.
2. Dobrze záſłużonev.
3. Z pochwałą ludźi. w ſławie dobrze záchowałev
Obywátelóm ſpół powiátowym.
Expectátiwy.
57:
Ná któré doſtoieńſtwá ták Duchowné iáko Swietckié
58:
Expektátyw zápiſánych żadnéy oſobie nie damy ná przyſzłé czá=
59:
ſy. A tákowych doſtoieńſtw przerzeczonych ták Duchownych
strona: 71
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Doſtoien: y vrzę. |
1:
iáko Swietckich nie mamy vmnieyſzáć/ potłumiáć: y ich dźier=
2:
żaw/ czyńſzow/ álbo dochodów ku nim należących przez ſłuſzné
3:
go vznánia Práwá nie mamy bráć.6. Potłumiáć.
Bráć.
Bráć.
4:
Rády Koronné z Szláchty máią
5:
bydz wybiéráné.
6:
IZ Stan Rycérſki przodek ma w Koronie téy: nie ma bydź
7:
żaden w Rádźie/ iedno z Rycérſkiégo narodu/ ták Duchowny
8:
iáko Swietcki.Zyg. Aug. 1550.
9:
Doſtoienſtwá ábo vrzędy Króleſtwá,
10:
ſámym obywátelóm Szlácheckié=
11:
go rodu, nie innym máią dáwáć.Z Przywil. Lódwiko. w Koſzyc. 1374, Liſt 41.
12:
OBiecuiemy/ iż tákowych vrzędów y doſtoieńſtw/ iáko ſą
13:
Woiewództwá/ Káſztelánię/ Sądy/ Podkomórſtwá/ y tym
14:
podobné/ któré do żywotá zwykły bydź dawáné/
15:
y innym któ=
16:
rymkolwiek ludźióm obcym/ przychodnióm nie będźiemy dá=
17:
wáć/ oprócz ſámym ſynóm Koronnym/ y mieſzkáiącym w tych
18:
źiemiách/ etć.
19:
To znaydźieſz w Metrice Státutowéy.
20:
Sześć Właſnośći.
21:
1. Zaſługá. 4. Dowćip.
22:
2. Cnotá. 5. Rozum.
23:
3. Wieku nie młodégo. 6. Ośiadły rodzic.
24:
Máią bydz obaczeni w tych, co bywáią ná vrzedy Ko=
25:
śćielné y Senatorſkié obiéráni.
26:
Gdyż tuteczni obywátele zá ſwoie zaſługi y cnoty nád przy
27:
chodnie ſłuſznie máią bydź przekłádáni: obiecuiemy liſtem ni=
28:
nieyſzym Dignitarſtwá/ Káſztelániy/ y Vrzędów wſzyſtkich
29:
Króleſtwá náſzégo/
30:
nikomu/ iedno oſobóm dobrze záſłużonym/
31:
láty/ rozumem/ y mądrośćią okazáłym/ y iedno tutecznym ro=
32:
dákóm/ nie rozdáwáć: y damy Vrząd onéy oſobie/Káźi. w Nieſzo. 1454. Liſt 92.
33:
która
strona: 72
1:
onéy źiemie będźie obywátelem: w któréy tákowé doſtoieńſtwo
2:
będźie dignitarzá álbo vrzędniká potrzebowáło: y który támże
3:
będźie miał dźiedźiczné dobrá.
4:
A to dla tego: ábyſmy zámknęli
5:
drógę nielubośćióm y ſzemrániu ludzkiému.
6:
O zmyſlonych ośiadłośćiách.Zygmunt w Piotrko. 1538.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.
7:
KV vſtrzeżeniu zmyślenia/ któré przytrafuią ſie bydź około
8:
mienia ośiádłośći/ vſtáwiamy ná potym/ chcąc by ták było cho
9:
wano: iż doſtoieńſtwá/ Stároſtwá/ y inſzé vrzędy źiemſkié nie
10:
innym mogą bydź/ áni máią bydź dáné:
11:
ieno tym/ którzy przed=
12:
tym mieli nie zmyśloną/ áni pod iáką bárwą/ ále iſtotną á pra=
13:
wdźiwą dóbr dźiedźicznych ośiádłość w onéy źiemi: w któréy
14:
Doſtoieńſtwá álbo Stároſtwá przez Vrzędników ſą:
15:
chcąli
16:
miéć ſpoſobny ku otrzymániu tego doſtoieńſtwá przyſtęp.
17:
O tychze zmyſlonych ośiádłośćiách.
18:
GDyż o tym piérwſzé Státutá doſtátecznie vczą:
19:
áby ká=
20:
żdy Dignitarz y vrzędnik w téy źiemi był oſiádły/ gdźie digni=
21:
tárſtwá dźierży: á iż częſtokroć tákowé wątpliwośći ſie wſczy=
22:
náły/ że téż wiele ludźi ták to ćiáſno rozumieli/ chcąc áby ći to
23:
Dignitarze y Vrzędnicy nie w źiemi/ ále w Powiećiéch bywá=
24:
li ośiedli.
25:
Obiáśniáiąc tedy Státutá o tym przez przodki náſzé
26:
pierwéy vczynioné/ vſtáwuiemy: áby káżdy Dignitarz y Vrzę=
27:
dnik w ſwym Woiewództwie doſkonáłą á nie zmyśloną ośiá=
28:
dłość miał: á ktemu tákową/ w któréyby mógł pomieſzkiwáć.
29:
A ośiádłość tákowa ma ſie rozumiéć w okręgu Woiewództwá
30:
onégo/ nie w Powiećie. Wyymuiąc z tego Ruſkié/ Mázowec=
31:
kié y Ráwſkié Woiewództwá/ ktemu źiemię Wieluńſką/ podle
32:
Przywileiá Káźimiérzá Krolá:
33:
któré przez ſwą ſzérokość wiele
34:
źiem w ſobie zámykáią: á tákowé źiemie oſobné źiemſkié Sę=
35:
dźie/ y inné Vrzędniki w ſobie máią. W tych tedy Woiewódz=
36:
twách wysſzéy miánowánych ták vſtáwiamy:
37:
áby káżdy Vrzę=
38:
dnik źiemſki/ iuż nie w Woiewództwie/ ále w onéy źiemi/ która
39:
ſwóy Sąd źiemſki ma/ był ośiádły. Wyymuiąc z tego tylko
40:
Woiewody: którzy w któréykolwiek źiemi onégo Woiewódz=
41:
twá będą mieli ośiádłość/ zá dobrą y doſtáteczną ma bydź
42:
rozumiáná.
strona: 73
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnośćiach. |
1:
Ieſli nieośiádłému zá iáką zaſługę do=
2:
ſtoienſtwo będzie dano, w półroku
3:
niech ſie o ośiádłość ſtára.Zygmunt w Kráko: 1510. Liſt 10.
4:
Chcąc záchowáć w ſtárych vſtáwách ſpráwiedliwość/ bę=
5:
dźiemy ón Státut przywodźić ku ſłuſznému ſkutkowi: Iż któ=
6:
rymkolwiek doſtoieńſtwá y vrzędy będźiemy dáwáć źiemſkié/
7:
máią bydź ośiedli:
8:
á ieſlibychmy którému nieośiádłému zá iáką
9:
znáczną zaſługę doſſtoieńſtwo y vrząd dáli: tákowy będźie ſie
10:
powinien ſtáráć o ośiádłość od wźięćia vrzędu w półroku/
11:
pod ſtráceniém doſtoieńſtwá y vrzędu.
12:
A tym/ którzy ná ten
13:
czás ſą nie ośiedli/ doſtoieńſtwá y vrzędy dźierżąc/ ieſli od te=
14:
go czáſu do półroká nie vczynią ſie ośiádłémi/ doſtoieńſtwo y
15:
vrząd iemu weźmiemy.
16:
Ale dźierżáwy nieośiádłym wolno dáwáć, iedno rodakóm
17:
Szlách: 1562. Stá. 20. list 14. Ieſcze dokłádnieyſza Conſti
18:
tucia o zmyſlonéy ośiádłośći ieſt 1563. Stá. II. liſt 20.b.
19:
Kędyby przemieſzkywáć mógł: á nie zmyſloną: á któ=
20:
réyby nie w ten czás doſtał, gdy Vrząd wákuie álbo
21:
Dignitárſtwo: Ale przedtym ośiádłą: á nie nowo zápi=
22:
ſáną. Támże y proceſs przećiw tákim oſtrzeyſzy:
23:
INDIGENATVS
24:
Doſtoienſtwá tego rodzáiu Polſkié=
25:
go ludzióm máią bydz dawáné: iná=
26:
czéy obránégo niema nikt ſłucháć.Rády Koronne 1503. Liſt III.
27:
ZA iednoſtáynym Pánów Duchownych y Swietckich/ y
28:
Poſłów Ziemſkich/ ná tym Séymie Piotrkowſkim zebránych/
29:
poſpolitym ſkazániém: od ſtárégo Státutu nie odſtępuiąc/ v=
30:
ſtáwiono ieſt:
31:
iż Doſtoieńſtwá y vrzędy źiemſkié przez Króla
32:
Iego M. tylko obywátelóm Ziem/ óśiádłym/ godnym má=
33:
ią bydź dawáné. A ieſli będźie ináczéy vczyniono/ to niémá
34:
bydź chowano:
35:
áni temu/ którému tákowé Doſtoieńſtwo y V=
36:
rząd przećiwko przerzeczonéy Vſtáwie będźie dan/ niema bydź
37:
dopuſczono vżywánié tákowégo Doſtoieńſtwá y Vrzędu/ áni
strona: 74
1:
iemu ma bydź czynioné iákié poſłuſzeńſtwo.
2:
A o Królu Ieo
3:
M. ták czyniącému niema bydź ináczéy rozumiano: iedno iż
4:
przećiwko przyśiędze ſwéy/ krzywdę vczynił Przywileiowi po=
5:
ſpolitému.
6:
Tákowyz drugi Státut.
7:
ZAdnému nápotym ná wieczné czáſy Cudzoźiemcowi/ iá=
8:
kich Zamków ábo Doſtoieńſtw nie damy/ áni potomkowie ná=
9:
ſzy nie dádzą.Zygmunt w Piotrko. 1538.
10:
A którybykolwiek przećiwko ninieyſzéy vſtáwie
11:
iáki Vrząd álbo Doſtoieńſtwá trzymał/ y nápomniony niepu=
12:
śćił: dobrá iego máią bydź do ſkárbu obróconé/ á ſam ma bydź
13:
beze czći.
14:
Tákowyz Trzeći.
15:
Ponieważ ieſteſmy Królem Polſkim/ zamków/ áni dźier=
16:
żaw żadnych zwiérzáć ſie niechcemy/ iedno Polakóm ſzláchec=
17:
kiégo narodu ośiádłym: á to wedle Przywileiu Lódwikowéo.
18:
Pan Herbórt właſnie wykłáda: ((tekst łać.))
19:
P. BATOROWIE.
20:
Pánowie Batorowie iáko ſą przyięći pro indigenis Regni
21:
Poloniae pátrz w Metrice Tit. Indigenatus, nietylko
22:
żeby Polak, nietylko ośiádły, nie tylko genealogia no
23:
bilis, ále żeby był contribulis ſpółpowiátowy obywátél
24:
ſzláchćic.
25:
Tit. Dignit. Sta. I. ver. 4. Item, tit tenże 9.
26:
ver. 3. A to ſie rozumié y o dignitates powiátowych, że
27:
máią bydź ośiedli, 155. Tit. Dignit. ſta. 7. w Láćińſkim.
28:
Indigenatus pánów Bekieſzów
29:
Włádyſłáwá y Gábrielá.
30:
MAiąc przed oczymá mężné y doſyć dźiélné poſługi PP.
31:
Bekieſzów ná expedicyách woiennych téy R.P. przez nie poka=
32:
záłé: gdyż ieden pan Gábryel zá przodká náſzégo w ſzturmie ná
33:
murzéch mieyśckich Pſkowſkich w Moſkwie/ w źiemi nieprzy=
34:
iáćielſkiéy/
35:
z wielką ſławą ſwą zdrowié położył/ á drugi pan
36:
Káſper w téyże źiemi nieprzyiaćielſkiéy/ tákże ná potrzebie przod
37:
ká náſzégo woiennéy/ pracámi woiennémi ſtrapiony/ rychło po=
38:
tym vmárł:
39:
którym R.P. oddawáiąc wdźięczność/ ták Ko=
strona: 75
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnośćiách. |
1:
roná/ iáko y W.X. Litewſkié zá indigeny ſwé przyięli.
2:
Chcąc
3:
potomki ich páná Włádyſłáwá y Gábryelá Bekieſzá/ do náſzéy
4:
y R.P. poſługi ochotnieyſzé vczynić/ zá przyczyną Poſłów źiem
5:
ſkich/ y rádą PP. Rad náſzych oboygá narodu/ onym iáko fili
6:
is ((tekst łać.))
7:
((tekst łać.))
8:
oycá y ſtryiá wysſzéy pomięnio=
9:
nych przodków ſwych/ ták w Koronie/ iáko téż y w W.X. Li=
10:
tewſkim/ ((tekst łać.))
11:
mo=
12:
cą tego Séymu dáiąc im pozwalamy.
13:
Z tą iednák oſtrogą/ á=
14:
by ći przerzeczeni obá PP. Włádyſław y Gábryel/ Bekieſzowie/
15:
iuramentum fidelitatis, nam/ y Koronie/ tákże y W.X. Litew=
16:
ſkiému vczynili.
17:
Iákóż iuż ieden z nich Włádyſław/ który w
18:
Koronie/ y w W.X. Litewſkim indigenatum przyiąwſzy/ y pre=
19:
ſens będąc ná Séymie/ nam y Koronie/ y W.X. Litew=
20:
ſkiému przyśięgę oddał.
21:
A pan Gabryel młodſzy/ który w Ko=
22:
ronie y w W.X. Ltewſkim indigenatum przyiął/ ná przyſzłym
23:
Séymie tákąż przyśięgę vczynić będźie powinien.
24:
Indigenatus Pánów Wołoſkich.
25:
DLa ważnych przyczyn zá zgodną interceſsyą PP. Rad/
26:
Lukaſzá Stroycá/ y Ieremia Mogiłę narodu Wołoſkiégo/ lu=
27:
dźie w oyczyznie ich znácznie vrodzoné/ y ná zacnych vrzędźiéch
28:
w pánſtwie tám tym będącé/
29:
zá pozwoleniem wſzech ſtanów
30:
y Poſłów źiemſkich/ zá ſzláchćice y obywátele Korony téy prziy=
31:
muiemy. Condicye onym w przywileiu ich opiſáné do wypeł=
32:
nienia wcále záchowuiąc/ oddawſzy piérwéy powinną przyśię=
33:
gę nam/ y Koronie náſzey.
Zygmunt w Piotrk. 1593. Liſt 14.
34:
VACANCIAE.
35:
Doſtoienſtwá y Vákáncię ná począt=
36:
ku Séymu máią bydz rozdawáné o=
37:
śiádłym w onych powieciéch.Zygmunt w Piotrk. 1543. ſtátut 12. w łaćin.
38:
ABy ſpráwy źiemſkié nie były zániedbáné/ nápotym będźiem
39:
winni tákowé Vrzędy y Doſtoieńſtwá ná początku Séymu/
strona: 76
1:
piérwéy niż ſie Séym generálny pocznie/ do tego godnośćią
2:
ſpoſobnym ośiádłym rodákóm onéy źiemie/ według Przywi=
3:
leiów y Státutów rozdawáć.
4:
Ieſcze o Wákánciách.
5:
Wákáncię wſzelákié nadáléy pułroká/ potym iáko ſie która
6:
otworzy/ rozdawáné bydź máią: Iednák któréby immediaté
7:
przed Séymem przypádły/ máią bydź nadáléy w tydźiéń po po=
8:
częćiu Séymu rozdáné.
9:
Czego Poſłowie ná Séymie popié=
10:
ráć máią.
11:
INCOMPATIBILIA.
12:
Woiewodá y Káſztelan nie ma bydz
13:
ná Stároſtwo ſtáwión wyiąwſzy
14:
Stároſtę Krákowskiégo.Zygm. III. 1588 Liſt 40.
15:
GDyż káżdému vrzędowi ſą náznáczoné pewné ſpráwy: o=
16:
biecuiemy w żadnych źiemiách króleſtwá náſzégo Woiewodę
17:
áni Káſztelaná ná Stároſtwo nie wſádzáć: wyiąwſzy Stá=
18:
roſtę Krákowſkiégo.
19:
Tákowyſz potym.
20:
PRzy rozdawániu Doſtoieńſtw y Vrzędów/ ná potym
21:
Státuty Polſkié będźiem chowáć koronné: iże Dignitarzów
22:
ná Stároſtwo onych mieyśc nie będźiem ſtánowić/ á zwłaſczá
23:
iże práwámi koronnémi opátrzono ieſt/
24:
áby żaden Káſztelan
25:
áni Woiewodá onéy źiemie/ w którey ſądy ſądzoné bywáią/ ſtá=
26:
roſtwá nie trzymał.Káźi. III. w Nieſzo. y w Opok. 1454. Liſt 92.
Zygmunt w Piotrko. 1538
Zyg. Aug. w Piot. 1562.
Zygmunt w Piotrko. 1538
Zyg. Aug. w Piot. 1562.
27:
A przetóż któryżkolwiekby ſie ważył co
28:
wźiąć przećiwko téy ordináciiey y ſtárému koronnému poſtá=
29:
nowieniu: gdźieby táki był nápomniony ná Séymie Generál=
30:
nym/ álbo téż ná ſéymiku powiátowym/ á ón by tákowégo Di=
31:
gnitárſtwá álbo Vrzędu reſignowáć zániedbał/
32:
tákowy ſa=
33:
mym vczynkiem sſtawa ſie bezecnym/ rć.
34:
Podobna temu Vſtáwá.
35:
GDyż káżdé Dignitárſtwo/ ktemu y Vrząd źiemſki oſobné
strona: 77
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierw. o rozdawániu Vrzę. |
1:
powinowáctwo/ podle piérwſzych Státutów w ſobie ma:
2:
zá pilnym żądániém Poſłów koronnych vſtáwuiemy/ przechyláiąc
3:
ſie do Státutów piérwéy o tym wydánych: że żaden Woie=
4:
wodá áni Káſztelan Stároſtą áni Vrzędnikiem źiemſkim bydź
5:
niemoże w iednym Woiewództwie:
6:
okromia Stároſtwá á
7:
Woiewództwá y Káſztelániiéy Krákowſkiéy: któré podle da=
8:
wnieyſzych Státutów ſpołu ſtać może. Ale káżdy inny vrząd
9:
źiemſki z ſtároſtwem téż y z Krákowſkim ſpołu ſtać niemoże/
10:
wyiąwſzy teraznieyſzégo poſseſsorá.
11:
Doſtoienſtwá któré nie mogą
12:
weſpół ſtać.
13:
KAſztelan ieden Burgrábią zamku Krákowſkiégo bydź nie
14:
może. Gdyż ná woynie Káſztelaná káżdégo bytnośći dla ſprá=
15:
wowánia ludźi ieſt potrzebá:
16:
Burgrábiá záśię ná zamku Krá=
17:
kowſkim obecnie bydź powinien. Z tych tedy przyczyn/ y ná
18:
ten czás káżdy Káſztelan Burgrábſtwo puśćić będźie powi=
19:
nien exnunc:
20:
y ná potym Burgrabſtw Káſztelanóm dawáć nie
21:
będźiemy/ gdyż to oboie ſtać weſpółek niemoże.Zygmunt Auguſt w Piotrk. 1562.
22:
Ieſcze o dwoygu ſądowym Stároſtwie.
23:
GDyż ieſt rzecz ſłuſzna/ áby káżdy ná iednym Vrzędźie prze=
24:
ſtał: áby tym pilniéy powinnośći onégo Vrzędu wykonywał:
25:
vſtáwuiemy/ áby żaden dwoygá ſtároſtwá ſądowégo dźierżeć
26:
niemógł.
27:
A ieſliby kto był náleźión/ któryby niebacząc nic ná
28:
tę vſtáwę Koronną/ śmiał v nas tákowé ſtároſtwá vprośić/
29:
tedy tákiému máią bydź bona confiſzkowáné:
30:
á ktemu pozwá=
31:
ny od kogóżkolwiek bądź do któregóżkolwiek ſądu ábo vrzędu/
32:
winy dwie śćie grzywien przepada.Zygmunt Auguſt w Piotr. 1562.
33:
Którą winę ná piérw=
34:
ſzym roku iáko ná záwitym/ nie odchodząc od ſądu odłożyć bę=
35:
dźie ſtronie powinien: y tákowé ſtároſtwá támże in inſtanti pu
36:
śćić ma: exceptis modernis poſſeſſoribus, którzy do żywotá ſtá=
37:
roſtwá oboie trzymáć máią.
38:
O ſpólnośći Vrzędów Koronnych
39:
z Dignitárſtwy.
strona: 78
1:
IZ prośili Poſłowie źiemſcy/ áby Márſzałek y Podſkárbi
2:
Koronny przy vrzędźiéch ſwych Dignitarſtw nie trzymáli/Zyg. Aug. w Piotrko. 1565.
3:
po=
4:
nieważ że z tychże vrzędów ſwych/ y mieyſce y Wotum w Rá=
5:
dźie náſzéy máią/ y záwżdy mieć mogą/ á niemogą záś dwoy=
6:
gá mieyſcá w Rádźie záśiádáć.
7:
Ná ten czás żeſmy té Vrzędy
8:
ná początku pánowánia náſzégo weſpółek z Doſtoieńſtwy zá=
9:
ſtáli: y pámięć ieſt/ że y zá nieboſczyká Królá Zygmuntá Oycá
10:
y innych przodków náſzych/ tákże téż weſpółek té vrzędy z Di=
11:
gnitárſtwámi bywáły:
12:
tedy poſseſsory ich teráznieyſzé przy do
13:
ſtoieńſtwách zoſtáwiamy. A wſzákże iż zwłaſczá czáſu poſpo=
14:
litégo ruſzenia ná woynę oſobné przy oſobie náſzéy vrzędów ko=
15:
ronnych/ á oſobné téż Dignitarſtw/ gdźie indźie ná ſwych miey
16:
ſcach powinowáctwo y ſpráwá bydź muśi:
17:
przeto po zeſzćiu
18:
teráznieyſzych oiſseſsorów/ nie mamy tych vrzędów żadnému
19:
Dignitarzowi dawáć.
20:
Mnieyſzé Incompatibilia.Zygmunt Auguſt w Wárſzá. 1563 w Conſtit. Liſt 22.
21:
Káżdy vrząd ma ſwé ſpráwy: y nie máią dáléy dźierżeć Sę=
22:
dźiowie Ziemſcy y Piſárzowie Ziemſcy, Grodzkich ſą=
23:
dów albo piſarſtw weſpółek z źiemſkimi.
24:
Item, Duchowna oſobá Piſárzem źiemſkim bydź nie może.
25:
Item żaden Piſarz y podpiſek v tego ſądu, v którégo śie
26:
dźi, niemoże kauz żadnych ſpráwowáć. Aug. 1550. Sta. 33. y 34.Zyg. Aug. Piotrk. 1565 Liſt 58.
MERITA NAGRODA.
27:
A Ten Séym przyſzły/ ma ſie począć od exequuciiéy tych rze
28:
czy któré ſie ná teráznieyſzym Séymie nie dokonáły wedle Con=
29:
ſtituciiéy:
30:
á te gdy ſie dokona/ mamy z pány Rádámi Koron=
31:
némi y z Poſły źiemſkiémi náleźć obyczay/ iákoby ludźie dobrze
32:
záſłużeni Rzeczypoſpolitéy/ zapłátę cnotliwych poſług ſwoich
33:
mieli/ á potym czwartą część ná obronę Rzeczypoſpolitéy od=
34:
łożyć będźiem powinni.
35:
Tákiz drugi.
36:
A Támże téż mamy náléźć obyczay z pány Rádámi náſzémi/
37:
iákoby ludźie dobrze záſłużeni Rzeczypoſpolitéy/ zapłátę cno=
38:
tliwych zaſług mieli/ wedle Conſtituciiéy Wárſzáwſkiéy.
strona: 79
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o nagrodách. |
1:
Tákiz trzeći.
2:
A Támże ná Séymie Piotrkowſkim Koronnym bliſko przy
3:
ſzłym obyczay náleźć będźiemy powinni/ wedle Conſtituciy
4:
piérwſzych: áby poczćiwie záſłużeni Rzeczypoſpolitéy ludźie/
5:
nagrodę ſłużb ſwych przyſtoyną mieli.
6:
Ieſcze tákiz.
7:
NAydówánié obyczáiu/ którymby poczćiwie záſłużeni lu=
8:
dźie nagrodę przyſtoyną służbóm ſwym mieli/ záchowáné było
9:
do Séymu tego Conſtituciámi przeſzłémi/ do których przyſtá=
10:
wáiąc/ y widząc rzecz bydź potrzebną y przyſtoyną/ náyduie=
11:
my:
12:
Iż záſłużonym ludźióm Rzeczypoſpolitéy/ Doſtoieńſtwy/
13:
Vrzędy/ Dożywoćia ná dobrách náſzych/ kádukiem/ y nieſłuże=
14:
niem woyny/ przypádłémi dobry/ y innémi wſzytkimi zapłátá=
15:
mi/
16:
wedle zdánia y woléy náſzéy/ któréby práwá nie obrażáiąc/
17:
wieczną zá ſobą pámięć y poczćiwą ſławę nioſły/ były ſłużby
18:
nágradzáné.
19:
Minutiora bona vbogim páchołkóm
20:
w Inflantciéch pro meritis
21:
aequaliter.
22:
INſzé zamki y dobrá/ okróm wysſzéy omięnionych zam=
23:
ków/ máią téż bydź Inflantóm záſłużonym/ do dźierżáwy po=
24:
dawáné: á minutiora bona páchołkóm chudym záſłużonym/
25:
Pólſkiégo/ Litéwſkiégo/ y Inflatckiégo narodów in vſumfru=
26:
ctum aduitalem, dawáné aequaliter.
27:
Item, w Koronie minutiora bona wolno dáć było 156. ſta. 2.
28:
Z trzech częśći wolno Królowi
29:
nágrádzác.
30:
A Ieſliż my poſseſsorowi którému dóbr ſwoich łáſkę iáką
31:
vczynić chćieć będźiemy: tedy to z ſwych trzech częśći vczynić
32:
będźiem mogli.
Zyg. Augu. w Lublin. 1566. Liſt 70.
Tenże. w Piotr. 1567. Liſt 73.
Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 9.
Zyg. Augu. w Piotrko. 1562. ſtátut 14. verſus 3. Liſt 13.
Tenże. w Piotr. 1567. Liſt 73.
Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 9.
Zyg. Augu. w Piotrko. 1562. ſtátut 14. verſus 3. Liſt 13.
33:
Zá zaſługi zacné praerogátiwá.
34:
A Ieſlibychmy którému nieośiádłému zá iáką znáczną zaſłu=
35:
gę doſtoieńſtwo y vrząd dáli/ tákowy będźie ſie powinien ſtá=
36:
ráć o ośiádłość od wźięćia vrzędu w pułroku/ pod ſtráceniem
37:
doſtoieńſtwá y vrzędu.
38:
Máieſtat Królewſki w ten czás moc
39:
bierze, gdy zá zaſługi godné brá=
40:
wia poddánym oddáie.Zygmunt w Kráko. 1510. Liſt 10.
Ian Olbr. w Przywil. Liſt 91.
Ian Olbr. w Przywil. Liſt 91.
41:
W Ten czás ſczęśliwé pánowánié Królewſkié/ nietylko moc
42:
bierze/ ále iákoby perły nád nim ſie łſnieią: gdy zá wierné y ży=
43:
czliwe zaſługi/ dla oſzláchcenia królewſkiéy oſoby/ przyſtoyné
44:
nagrody ſwoim wiernym poddánym oddáie.
45:
((w. 13-17 tekst łać.))
46:
Niegodni wiele máią, á godni záś máło,
47:
Czym pokóy poſpolity domá nie iest cáło.
48:
Chudémi wſzędźie zátkáć, ich prace, roboty:
49:
Więc téż ſłuſznéy zapłáty, zwykły niemieć cnoty.
50:
Ieſcze: OFFICIA Y DOSTO=
51:
IENSTWA.
52:
Przyczyny, czemu vrzędy w Pol=
53:
ſcze nie amouibiles.Zygmunt w Piotrko. 1538.
Alexánder w Rádom. 1505. Liſt 119.
54:
IZ Doſtoieńſtw y Vrzędów po Séymie bliſko przeſzłym/
55:
wedle ſtárégo zwyczáiu przez nas podánych niegodźi ſie nam
56:
bráć/ y od tych/ którym ſą dáné/ oddaláć y bráć: boby tákowé
57:
oſób zacnych ruſzenié z mieyśc/ imięniu ich przynioſło nieiákié
58:
zelżenié:
59:
y byłoby wnętrznéy nienawiśći y roſtérku niemáłé zá=
strona: 81
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o rozdawá. doſtoien. |
1:
palenié. A ták ná przyſzłe czáſy gdy té mieyścá będą wáko=
2:
wáć/ wedle ſtátutów Króleſtwá náſzéo będźiemy ie podawáć.
3:
Vrzędów áni przyczyniáć áni
4:
vmnieyſzáć.
5:
VRzędów y Doſtoynośći/ áni ich przyczyniáć/ áni ich v=
6:
mnieyſzáć nie będźiemy: iedno té któré ſą w Práwie opiſáné y
7:
poſtánowioné.
8:
Diſcipliná ná przeſtępcé.
9:
PRzećiwko wſzelákim officia dźierżący/ przećiwko tym
10:
Conſtitucióm: A przetóż vſtáwiamy/ żeby licentia byłá pow=
11:
śćiągnioná młodych ludźi/ y innych/ áby w káżdych powiećiéch
12:
źiem koronnych Stároſtowie/ Vrzędnicy/ y Dignitarze mieyſc
13:
byli ośiedli:
14:
których liſtámi náſzémi obiecuiemy náwiédzáć/
15:
áby vrzędóm ſwoim doſyć czynili: á ieſliby po trzy kroć ná=
16:
wiedzeni/ álbo obeſłáni/ nie ſtáráli ſie áby vrzędóm ſwym do=
17:
ſyć czynili/
18:
tedy od onych Vrzędów y doſtoieńſtw máią bydź
19:
oddaleni: á iuż ſámą rzeczą iſtotnie priwowáni ſą. A tákże
20:
máią bydź vpómnieni/ áni ośiádłémi byli/ á iżby częśćiéy oné
21:
mieyścá nawiédzáli/ kędy vrzędy y doſtoienſtwá máią.
22:
O ALIENACIACH
23:
przednich XII.
24:
PIATY ARTYKVL
25:
PIERWSZEY POWINNOSCI
26:
Krolewskiey.
27:
Dobrá Rzeczypoſpolitéy do kupy zgromádzáć,
28:
y záś onémi ſczodrze y opátrznie rękámi
29:
goſpodárſkimi wedle Praw ſzáfowáć.
30:
BONORVM REGAL.
31:
ALIENACIAE.
32:
Skárby niech Król zbiéra, dla ſczodro=
33:
bliwośći ku Rzeczypoſpolitéy.Káźi. 3. Liſt 76.
Káźimi. 3. Liſt 76.
Káźimi. 3. Liſt 76.
34:
ACz z powinnośći Królewſkiéy ſczodrobliwośći/ ku wſzyt=
35:
kich poddánych pożytku y rozmnożeniu/ okiem opátrowánia
36:
mamy pilność czynić:
37:
wſzákże ku rozmnożeniu ſkárbów y po=
38:
żytku króleſtwá náſzégo tym ſkłonnieyſzy bydź mamy: z których
39:
króleſtwá y poddánych náſzych pożytków/ moglibyſmy ſłuſznie
40:
opátrowánia czynić.
41:
WIECZNOSCI.
42:
I. Alienatio.
43:
ALe iż Koroná króleſtwá przerzeczonégo przez tákowé ſuc=
44:
ceſsię mogłáby ktorymkolwiek ſpoſobem bydź rozdźieloná/ y
45:
rozerwána/ y którymkolwiek ſpoſobem zgwałcona: przeto o=
46:
biecuiemy
47:
dobrym ſłowem pod przyśięgą náſzą/ tę Koronę kró
48:
leſtwá Polſkiégo záwżdy/ cáłą/ zdrową/ y nieumnieyſzoną zá=
49:
chowáć: y żadnych źiem álbo cześći od niéy nie oddaláć/
50:
áni v=
strona: 83
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Alienáciách. |
1:
mnieyſzáć: ále onę rozmnażáć y iéy doſtawáć. iákóż ná Koro=
2:
náciiéy náſzéy ieſteſmy y byliſmy náſzémi liſty obowiązáni.
3:
Niechay pieniądze tráći. który ie
4:
dał ná źiemie główné, w których
5:
ſą Stároſtwá.
6:
GDyż dobrá y dźierżáwy ſtołu náſzego Królewſkiégo nie
7:
tylko dla oſoby náſzéy/ ále y dla obrony y záchowánia Króle=
8:
ſtwá wſzyſtkiégo/ od początku ſą poſtánowioné:
9:
obiecuiemy
10:
iż nie będźiem záſtáwiáć w pieniądze zamków y źiem piérw=
11:
ſzych/ w których Stároſtwá ſą. A ieſliby od nas kto tákowé
12:
źiemie álbo zamki ták w zaſtáwie wźiął/ pieniądze przezeń dá=
13:
né tym ſámym niech tráći.
14:
Dobrá Królewſkié w potrzebie Rze=
15:
czypoſpolitéy, iedno ná Séymie
16:
Wálnym máią bydz zápiſowáné, á
17:
to tylko ná wydzierzenie: á iná=
18:
czéy kto czyniąc, cześć y pienią=
19:
dze tráćić ma.
20:
IZ z dóbr Stolice Królewſkiéy ſtan królewſki zwykł oſo=
21:
bné miec opátrzenié:Káźi. III. w Nieſzo. 1454 Liſt 93.
Alexánder w Piotrko. 1504. Liſt 114.
Alexánder w Piotrko. 1504. Liſt 114.
22:
á gdyby tego niebyło/ tedy ſtan Królew=
23:
ſki muśiałby bydź podéymowan pomocámi, któréby wſzytkich
24:
doległy: á ták wiele potrzéb w Króleſtwie nośić ſie przydawa:
25:
że téż y poſpolitémi pomocámi niepodobieńſtwo doſyćby im v=
26:
czynić.
27:
A ták opátruiąc ſtan Królewſki/ y potrzeby przypadá
28:
iące/ á żeby zá czáſem mogły bydź wyſwobodzoné wſzytki do=
29:
brá ſtołu Królewſkiégo/ vſtáwiono ieſt/ y przez máyeſtat Kró=
30:
lewſki ma bydź vtwiérdzono:
31:
iż dobrá Królewſkié/ gdy będą
32:
wykupioné/ álbo którymkolwiek obyczáiem przypadną ná Kró=
33:
lá Iego M. iuż więcéy niemáią bydź záſtáwiáné/ áni dárowá=
34:
né przez Máyeſtat Królewſki:
35:
chybá żeby ná wálnym Séymie
36:
ná potrzebę Rzeczypoſpolitéy Pánowie Rádni zwolili záſtá=
37:
wić/ dárowáć/ álbo zápiſáć
38:
Dla tego Król Ieo M. żadné=
strona: 84
1:
mu nápotym do ſumm piérwſzych ná dobrách królewſkich nic
2:
przypiſáć nie ma: á ieſliby przydał ſie bydź zapis/ tedy y to ná
3:
Séymie Wálnym z zezwoleniém Senátorów koronnych bydź ma.
4:
A choćżeby y ták było/ tedy iednák Dekret wiecznym czá
5:
ſóm ſłużący wyſzedł táki: iż nikomu żadnych dóbr ſtołu Kró=
6:
lewſkiégo nie ma Máieſtat królewſki zápiſáć/ przez obowiązku
7:
wydźierżenie.
8:
A któryby przećiwko temu Státutowi pienią=
9:
dze ná dobrá królewſkié dał/ táki tráći y cześć/ y pieniądze/ któ=
10:
ré ma zápiſáné.Zygmunt Auguſt w Piotr. 1562.
11:
O Státućie Króla Alexándrá.
12:
Státut Królá Alexándrá Stryiá náſzégo ták ij wykłádáć
13:
y rozumieć náyduiemy/ iáko ſłowá tego Státutu ſamé w ſo=
14:
bie brzmią/ y obmawiáią: y w mocy ſwéy ij zoſtáwuiemy.
15:
A
16:
ták wſzytkié po tym to ſtátućie dániny/ dárowizny wieczné/
17:
feuda álbo lenna, téż y przedánia náſzé y przodków náſzych: tákże
18:
téż funduszé y nádánia wſzyſtkich Duchowieńſtw iákóżkolwiek
19:
zápiſáné/ máią bydź y ſą tym Státutem káſowáné/
20:
á wniwecz
21:
obróconé: iáko té/ któré ſą Práwu poſpolitému przećiwné ná=
22:
leźioné/ y oſądzoné/ we wſzyſtkich páńſtwách y kśięztwách
23:
do Koróny należących/ ták w Kśięztwie y źiemiách Pruſkich/
24:
iáko Zatorſkim y Oświęćimſkim Kśięztwie:
25:
gdyż té Kśięztwá
26:
pod iedną pieczęćią y laſką koronną ſą. Tákowé wſzytkié i=
27:
mioná dáné/ infeudowáné y przedáné w źiemiách wysſzéy omie
28:
mionych/ przypadáią w ręce náſzé y Rzeczypoſpolitéy:
29:
oſtáwu=
30:
iąc w mocy feuda y lenna Kśiążąt Pruſkiégo y Pomorzkich: z
31:
którémi prze potrzebę y dobré poſpolité/ zá zwoleniém ſtanów
32:
Koronnych/ té lenna vczynioné y nádáné ſą zdawná.
33:
Co ſie
34:
tknie Woiewództwá Mázoweckiégo/ to nie podpada pod exe=
35:
quucią Státutu Alexándrowégo/ áż do dánia y vprzywileio=
36:
wánia Státutów y wolnośći ich/ zá pánowánia świętéy pá=
37:
mięći Królá Zygmuntá Oycá náſzégo:
38:
zá którégo pánowánia
39:
do korony per ſuceſsionem przypádły: czego datá ich Státu=
40:
tu ſzérzéy świádczy/ y obmawia.
41:
Alexándrowym.Zygmunt Auguſt w Wárſz. 1563.
42:
AZe náoſtátek ná Státut Królá Alexándrá Stryiá náſzé=
43:
go/ De bonis Regalibus, Liſty tákże wſzyſtki z wielkąſmy pilno
strona: 85
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Alienáciách. |
1:
śćią z Rádámi Koronnémi/ y z Poſły źiemſkimi rewidowáli:
2:
á z oſobná ná káżdy/ rády ich słucháli/ y ſkazánia przy wſzech czy=
3:
nili/ nie folguiąc ſtanóm żadnym ze wſzech pańſtw koronnych/
4:
ná káżdé dárowizny/ lenná/ zaſtáwy/ dożywoćia/ frimárki/ y
5:
funduſzé/ po Alexándrze:
6:
wſzyſtki té wynálaſkiem y declárácią
7:
Séymu przeſzłégo/ y ktemu zá rádą Senatorów koronnych/ y
8:
Poſłów źiemſkich odpráwuiąc/ dobrze ſie liſtóm przypátruiąc/
9:
Dekretáſmy czynili/ y z łáſki Bożéy dokonáli.
10:
Iákóż iuż wſzy=
11:
ſtki mocą vchwały poſpolitéy Séymu przeſzłégo Piotrkow=
12:
ſkiégo/ y teráznieyſzégo Wárſzáwſkiégo/ z zwolenia Pánów
13:
Rad koronnych/ y Poſłów źiemſkich vtwiérdzamy w zupełnéy
14:
mocy/ wárunki wſzelákié w Conſtituciiéy łońſkiéy opiſáné oſtá=
15:
wuiąc o tych Artykuléch wysſzéy miánowánych.
16:
A ći wſzy=
17:
ſcy/ którzyby byli pozwáni/ vigore conſtitutionis Séymu prze=
18:
ſzłégo Piotrkowſkiégo o Ewikcią/ bądź to o ſummy/ bądź to
19:
o dobrá: tedy Roku mieć nie mogą piérwéy/ áż ná Séymie
20:
przyſzłym Koronnym: y ktoby interim ináczéy zá Dworem nád
21:
kim otrzymał/ irritum & inane.
22:
Státut Alexándrów.
23:
STátut Alexándrów o Dobrách ſtolice náſzéy królewſkiéy
24:
dekláruiąc zwalamy: áby Dźiedźictwá/ áni Lenná wieczné nie
25:
były nigdy dawáné.Zygmunt Auguſt w Piotrko. 1565.
26:
Zaſtáwy á zápiſowánié ſumm ná imio=
27:
nách ſtolice náſzéy/ gdźieby bydź muśiały/ propter grauem ne=
28:
ceſsitatem Reipublicae: tedy nie ináczéy áby były/ iedno ná Séy
29:
mie Wálnym koronnym/ zá iednoſtáynym pozwoleniém Rad
30:
náſzych koronnych Duchownych y Swietckich/ y Póſłów źiem
31:
ſkich/ ad extenuationem.
32:
Y gdźieby zaſtáwá tákowa ad exte=
33:
nuationem bydź muśiáłá: áby to w Conſtitucią onégo Séy=
34:
mu było wpiſano/ ná iáką potrzebę Rzeczypoſpolitéy/ y iák
35:
wielka ſummá/ y ná któré imioná tákowa ſummá wźiąć ieſt po=
36:
zwolona: ((tekst łać.))
37:
Zoſtáwuiemy iednák w mocy/ y
38:
w ſzáfunku náſzym dobrá wſzytki ná nas/ álbo do ſtolice náſzéy
39:
królewſkiéy przypádłé/ y któré potym przypadáć będą prze nie
40:
ſłużenié woyny/ Iure caduco, inſcripto, donato od kogo/ wedle
41:
Státutu.
42:
O czym Conſtitucya dwuletnia Piotrkowſka ſzé=
43:
rzéy świadczy/ Articulo, O karániu wyſtępnych.
strona: 86
1:
DOZYWOCIA. II.
2:
LIſty dożywotné od nas dáné/ we wſzytkim wedle ich
3:
brzmienia álbo opiſánia przez nas będą chowáné.
4:
O tychze dozywoćiach.
5:
ABy téż y to iákiégo zátrudnienia około dożywoć/ któréby
6:
Práwu poſpolitému przećiwné nie były/ nie czyniło/ ták o tym
7:
znáyduiemy:
8:
iż Dożywoćié ná káżdéy ſtáréy ſummie ieſt dobré.
9:
Dożywoćie oycowi z dźiećmi dáné/ á choćia téż dźieći nieby=
10:
łyby miánowáné expreſsé, á oyćiec przed tym Séymem gdźieby
11:
iuż vmárł/ á dźieći in poſseſsione zoſtáły:
12:
tedy ieden w dożywo
13:
ćiu znich/ á nie więcéy ma zoſtáć/ znáyduiemy/ bo nie ma bydź
14:
rozumiano zá expectatiue áni ſolide.Zygmunt 1538.
Zygmunt Auguſt 1562.
Zygmunt Auguſt 1562.
15:
Dożywoćie bráćiéy dáná bądź dwiemá/ bądź więcéy/ gdźie
16:
káżdy pro ſuo intereſſe vżywa go/ to ieſt rozdźielną álbo niero=
17:
zdźielną máiętnośćią/ iż gdy znich vmrze który/ tedy oni dru=
18:
dzy iuż nie w dożywoćia ſucceduią/ tylko w ſummę/
19:
ták iż oná
20:
część vmárłégo ieſt ná ſkupie/ choćia w tym to ták expreſse nie
21:
ſtoi/ NIE IEST SOLIDVM, ANI EXPECTATIVA: á ieſli niemáſz
22:
ſummy na tákim imieniu/ tedy tákże ma bydź rozumiano.
23:
Dożywoćié oycowi z ſynem dáné/ gdźie więc ſynowi poſseſſionem
24:
puśći przed ninieyſzym Séymem/ álbo concluzią Séy=
25:
mową/ nie ieſt expectatiua: exceptis ſądowych mieyſc.
26:
Gdyż
27:
Státut ieſt: że officia Sądowé máią bydź dawáné aetate, in=
28:
telligentia bené vigentibus. A ták ná to ma bydź báczność w tá
29:
kowym vſtępowániu/ áby był & aetate legitimabilis. Gdyż Stá
30:
tut mówi ((tekst łać.))
31:
Dożywoćié dwiemá bráćiéy dáné coniunctim & ſeparatim,
32:
gdy ieden drugiemu tego choćia exnunc vſtępuie/ álbo przed
33:
concluzią tego Séymu/ nie ieſt ſolidum áni expectatiua.Zyg. Aug. w Lublinie. 1566.
34:
Dożywoćié mężowi z żoną dáné/ á iednoby znich vmárło ál=
35:
bo vmrze: tedy ſuperſtes w dożywoćiu zoſtawa.
36:
Dobrá náſzé Królewſkié/ dáné komu do pewnégo czáſu zámie
37:
rzonégo/ niemáią bydź dłużéy trzymáné/ tylko ad vitam vnius
38:
perſonae exnunc poſsidentis.
39:
O Dożywoćiách ná dobrá Królewſkié.
40:
A Dożywoćia niemáią bydź dawáné ná dobrá ſtołu Kró=
strona: 87
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pier. o Dożywoćiach y Lennach. |
1:
lewſkiégo należącé/
2:
gdźieby ſtáré ſummy były ná dobrách ná=
3:
ſzych Królewſkich: iedno ktoby chćiał vpuśćić nam prynamniéy
4:
czwartą część ſummy głównéy zápiſánéy ſtáréy: w któréy oné
5:
dobrá dźierżáné były/ álbo dźierżéć ſie miáły.
6:
A wſzákże wſzyſt=
7:
kié inné Dożywoćia/ według Conſtituciy piérwſzych zoſtáwáć
8:
y dáwáć ſie máią.
9:
O Dozywoćiach ná ſtráconych
10:
ſummach.
11:
GDźieby téż kto máiąc piérwéy Dożywoćie ná dobrách kto
12:
rychkolwiek náſzych/ potym wieczność ſobie otrzymał ná nié/
13:
któraby mu przez tę Exekucyą vpáść muśiáłá/ tedy przy doży=
14:
woćiu zoſtáć káżdy ma.
Auguſt w Piotrk. 1562.
15:
LENNA FEVDA. III.
16:
Stephan K. obiecuie wiecznośći nie
17:
poczytáć zá Lenné.Zygmunt Auguſt w Piotrk. 1567. Liſt 74.
ſtatut 18 w conſtit.
ſtatut 18 w conſtit.
18:
TAkże obiecuiemy/ iż wykłádów nie przepuśćimy/ áni wy=
19:
wodów żadnych z Práwá obcégo/ áni dániny z Przodków ná=
20:
ſzych dóbr práwem dźiedźicznym nádánych/ miáły bydź zá Len=
21:
ná poczytáné: tylko ná którychby ſtało miánowićie/ że ſą nádá=
22:
né Iure feudali.
23:
Kráie Podolſkié y Ruſkié.
24:
Z Podolſkiégo y Ruſkiégo częśći Woiewództw Poſłowie
25:
opowiedáli: Iż Tátárowie y Wołochowie/ wiele dźierżaw w
26:
onych kráiách popuſtoſzyli:
27:
proſząc/ áby ći w których ſie to poſ=
28:
ſeſsiach ſtáło/ nie byli powinni do oddawánia częśći czwartéy
29:
ná ten czás: ktemu/ iż tám w tych kráiach ſą niektóré mieyſcá/
30:
ná których ieſliby inſzégo opátrzenia wiecznośćióm álbo Len=
31:
nym nie mogli miéć/ trudnoby ośiádáć mieli/ zkądby Rzeczy=
32:
poſpolitéy żaden pożytek niebył iedno ſzkodá/ gdyby tám té miey
33:
ſcá puſtyniámi miáły zoſtáć.
34:
A ták zá rádą Pánów Rad ná
35:
ſzych/ y pozwoleniém Poſłów Ziemſkich/ zdáło ſie w rzeczy obo=
36:
iéy wysſzéy opiſánéy/ ták poſtąpić: áby z tego Séymu ieden z
strona: 88
1:
Wielkiéy Polſki/ á drugi z Máłéy przez nas y Rády náſzé/ byli
2:
obráni Rewizorowie.
3:
iákóż obráni ſą z Máłéy Polſki/ Vrodzo=
4:
ny Mikołay Ligęzá z Bobrká Záwichoſki/ Biécki y Zydáczow=
5:
ſki Stároſtá: á z Wielkiéy Polſki/ Vrodzony Andrzéy Iłowſki
6:
Wiſki/ Káſztelani.
7:
A ći Rewizorowie przed Séymem bliſko
8:
przyſzłym tám ziáchawſzy/ áby to popalenié oglądáli/ y przy by=
9:
tnośći Stáróſt onych mieyſc/ przypátrzywſzy ſie mieyſcom y v=
10:
roczyſkóm/
11:
któré ná tych tám niebeſpiecznych mieyſcách Lenny/
12:
Wiecznośćiámi/ álbo téż do iákiégo niemáłégo czáſu záśiádáć=
13:
by miáły/ nam y wſzytkim Stanóm Koronnym ná przyſzłym
14:
Séymie o tym wſzytkim żeby oznaymili/
15:
y doſtáteczną ſpráwę
16:
dáli: żebyſmy my/ zá rádą Rad náſzych y pozwoleniém Poſłów
17:
Ziemſkich/ ták w tym poſtąpili/ iákoby było nalepiéy y nauży=
18:
teczniéy Rzeczypoſpolitéy.
19:
A co ſie tycze oddawánia czwartéy
20:
częśći z podwysſzenia Arend/ y oddánia piątéy częśći z Doży=
21:
wóć gołych/ tedy ći tylko będą wolni/ którzy ſzkody od Tátar y
22:
Wołochów podięli/ in Anno 1566. & Anno 1567.
23:
A to do drugié=
24:
go bliſko przyſzłégo Séymu: y będą ći poſzkodzeni té ſzkody ſwo
25:
ie pokázáć powinni przed Rewizory wysſzéy opiſánémi/ żeby téż
26:
záś Rewizorowie o tym nam y wſzytkim Stanóm Koronnym
27:
ná przyſzłym Séymie doſtáteczną ſpráwę dáć mogli.
28:
Feudá w Ziemi Ruſkiéy y
29:
Podolſkiéy.
30:
ZA prośbą Poſłów źiem Ruſkich y Podolſkich/ y zá pozwo
31:
leniém wſzech Stanów Koronnych/ vſtáwiamy y pozwala=
32:
my/
33:
że Práwá Lenné Exequuciiéy podległé/ niemáią bydź ro=
34:
zumiáné/ iedno od Státutu Królá Alexándrá/ Anni 1504.Stephan w Kráko. 1576. Liſt 163. w conſti. Zyg. trzeci 1588. Liſt 51.
35:
Po Státućie Alexándrowym, wſzyſtkié Lenná káſował
36:
August Exequucią, Conſt: 1562.
37:
Zámknienié przeſzłych Státutów.
38:
FEudá Ziem Ruſkich y Podolſkich przed Státutem Ale=
39:
xándrowym nádáné/
40:
y Conſtituciámi królá Stephaná w dźie
41:
dźictwá obróconé/ nie máią bydź iuż więcéy in controuerſiam
42:
quamuius przywodzoné/ choćby kto tákiémi dobry przez conſen=
43:
ſu náſzégo diſponował/ álbo ich téż kto przez zapis doſtał.
strona: 89
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Arendách. |
1:
Wiecznośćią dáné dobrá przed Alexándrem, zá Lenná
2:
niéma Król poczytáć. Steph. 1573. Liſt 148.
3:
ARENDY IIII.
4:
O Arendach dozywotnych, y do=
5:
zywoćiach gołych, ábo de Plano.Zyg. Aug. w Piotrko. 1567.
6:
PAnowie Rády niechcąc ſie wdáć w długié tu interpretá=
7:
cię Legum, iedno z vprzéyméy chući á miłośći ſwéy ſzukaiąc áby
8:
było wychowánié ſtanu náſzégo Królewſkiégo/ y obroná Rze=
9:
czypoſpolitéy:
10:
przyzwaláią dobrowolnie ná podwysſzenié A=
11:
rend/ Stáróſtw/ y Dźierżaw naſzych/ oſtáiąc mocnie przy Do=
12:
żywoćiach nádánych: któré z ſpólnégo niedawnégo zwolenia
13:
Rad y Poſłów máią bydź mocno dźierżáné:
14:
y któré téż dożywo
15:
ćia Arend/ do zywotá káżdému trymáć mamy. A wſzákże któ=
16:
rzy chcą ná liczbie zoſtáć/ to im będźie wolno. Co ſie tycze go=
17:
łégo dożywoćia/ ná których ſumm nie było/ ábo y teraz niemáſz/
18:
álbo bywſzy vpádły:
19:
tákie téż máią mocno zoſtáć ad vitam ad
20:
praeſens poſsidentis, tym obyczáiem: áby téż nieco poſtąpili do
21:
ſkárbu náſzégo/ iáko y ći którzy Arend podwysſzyli/ á to przy
22:
Rewizyiéy nowéy.
23:
Tákowaz Vſtáwá.
24:
ARendy dożywotné/ dożywoćia gołé/ y podwysſzenié árend/
25:
z których poſseſsorowie według Conſtituciy przeſzłych/ nieco
26:
poſtąpić byli powinni/ ták decláruiemy:
27:
Iż piąta część docho=
28:
dów wſzelákich/ według Inwentarzów Rewizorſkich/ ma bydź
29:
z gołych dożywoć. A co ſie tycze Arend podwyszenia:
30:
tedy A=
31:
rendę oddawſzy ſpełná do ſkárbu/ oſtátek co zoſtánie docho=
32:
dów przy Stárośćie/ wedle Rewizorów/ którzy byli y nápo=
33:
tym będą/ piątą część do ſkárbu náſzégo dáwáć máią: á to ma
34:
bydź rozumiano zá podwysſzenié Arend:
35:
y dźiać ſie to ma pod
36:
winą w Conſtituciiéy Lubelſkiéy opiſáną/ náyduiąc iż té wſzy=
37:
tki afficit Conſtituciia Lubelſka/ którzykolwiek tu ná tym Séy=
38:
mie nie oddádzą czwartéy częśći/ niéco z dożywoć gołych/ y
39:
podwysſzénia Arend:
40:
ponieważ że tu ieſt to podwysſzenié A=
41:
rend/ y nieco z dożywoć gołych miánowáné y declárowáné: y
strona: 90
1:
tu iuż ma bydź oddawáné wedle Conſtituciiéy Séymów prze=
2:
ſzłych.
3:
Formularz Arend potocznych niżéy znaydźieſz, tit. In=
4:
ſcriptiones. A w Láćińſkim tytuł tenże, Sta. 8.
5:
FRYMARKI. V.
6:
O rewidowániu frymárków.Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.
7:
FRymárki wſzytkié/ któréby były z ſzkodą Rzeczypoſpolitéy/
8:
máią ſie názad cofnąć: boby tákowé Frymárki były z niepożyt=
9:
kiem Rzeczypoſpolitéy. Ale iż tákowé frymárki/ któréby były
10:
bez ſzkody/ y owſzem z pożytkiem Rzeczypoſpolitéy/ nie mogą
11:
tu bydź rozeznáné:
12:
dla tego vſtáwuiemy/ áby teraz vigore Con
13:
uentus były deputowáné w káżdéy źiemi pewné oſoby/ któré że=
14:
by oglądáły y popiſáły wielkość y dobroć tych imión/ któré y
15:
królowi dano/ y król dał:
16:
A tákowé ſpiſki áby były ná przyſzły
17:
Séym znieśioné: á tám dopiéro z tákowych ſpiſków łátwiéy
18:
ſie rozeznáć y rozſądzić będźie mogło/ ná których Rzeczpoſpoli=
19:
ta mieyścach byłáby vſzkodzoná:
20:
á dopiéro tákowé vſzkodze=
21:
nia Rzeczypoſpolitéy/ w tych frymárkach máią bydź rozſądzo=
22:
né. A nápotym kiedybyſmy z ſwéy ſtrony/ álbo téż kto inny z
23:
ſwéy ſtrony frymárku iákiégo z imięniem náſzym potrzebowá=
24:
li/
25:
tedy piérwéy máią bydź Rewizorowie z Séymu wyſłáni/ á
26:
potym zá ich doſtáteczną ſpráwą y opiſániém pożytków przyle=
27:
głośći rć. ná Séymie Wálnym omnium ordinum conſenſu koń
28:
czyć ſie máią.
29:
Téż to przykłádáiąc/ gdyż téż to vim frymárków ſapit, ieſliby
30:
kto zá otrzymániem wiecznym dániny/ nam iáką wieś puśćił/
31:
álbo ſummę ſtárą/ któraby ſie przed Státutem oſtáć mogłá:
32:
á okazał to iáſnémi documenty/ żeſmy tákową wieś/ ná któréy
33:
dobrá á ſtára ſumma byłá/ od niego przyięli: choćby téż to in
34:
Priulegio donationis nie było expreſſum:
35:
tedy/ gdy to będźie o=
36:
kazano iáſnie/ powinni będźiemy záśię onému tęż wieś/ y z tąż
37:
ſummą wróćić: gdyż iego donácya przed práwem poſpolitym
38:
zoſtáć ſie nie mogłá/ á cognitio tego ná Séymie bydź ma.
39:
O tychze frymárkach.
40:
FRymárki wſzyſtkié/ ćiż Rewizorowie rewidowáć máią:
strona: 91
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Frimárkach. |
1:
czego y Stároſtowie/ álbo ich Podſtárośćiówie ſpółem z in=
2:
némi doźrzeć máią.
3:
O wpiſániu frymárków do kśiąg.
4:
FRymárki dóbr náſzych z kimżekolwiek vczynioné/ wedle o=
5:
piſánia Conſtituciy czynioné y pozwoloné bydź máią:Zyg. Aug. w Lublin. 1569.
6:
któré ná
7:
Séymie de conſenſu omnium ordinum, gdy ápprobowáné bę=
8:
dą/ w Aktá Séymowé/ ktoré tu ná tym Séymie vczynić róſka=
9:
záliſmy/ wpiſáné bydź máią:Zygm. III. 1589. Liſt 39.
1565. Liſt 48. Zyg. Aug. w Conſti.
1565. Liſt 48. Zyg. Aug. w Conſti.
10:
których Akt kśięgi iedné przy Kán
11:
celláriiéy náſzéy/ á drugié przy tym ſkárbie/ y Deputaćiéch czwar
12:
téy częśći wysſzéy opiſánéy chowáné/ y ná Seym przez nié przy=
13:
wożoné bydź máią.
14:
A ktemu ten káżdy/ z którym ſie frymárk
15:
sſtánie/ ná pierwſzé ſądy źiemſkié po Séymie/ liſt ten ſwóy fry=
16:
márkowy tám publikowáć/ y od ſądu źiemſkiégo woźnégo ad
17:
intromittendum ma wźiąć.
18:
Wſzákże któré ſie ná przeſzłych ſéy=
19:
miech ſkończyły/ mocy záchowywamy y zoſtáwiamy.
20:
Kauzy frymárków dóbr królewſkich
21:
w Wielkim X. Litewſkim.
22:
ZAmiány y frymárki/ któréby od przodków naſzych weſzły w
23:
domy ſzlacheckié wiecznośćią/ ieſliby o té dobrá kto pozywał/ y
24:
práwem dźiedźicznym v poſseſsorów tego dochodźić chćiał/
25:
tedy ſpráwy tákié ſámi ſądźić mamy w Litwie.
26:
A káżdy vrząd
27:
tákową ſpráwę do nas odſyłáć winien będźie.
28:
Bona litigioſa iáko zá dobrá królew=
29:
ſkié frymárkiem vdáią.
30:
CO sie tycze rzeczy nam dánych/ álbo zápiſánych/ któré iuż ſą
31:
przed tym dáné álbo zápiſáné/
32:
máią ſwą drógę wedle Conſti=
33:
tuciiéy Piotrkowſkiéy. Ale któréby potym zápiſowáné álbo
34:
dárowáné bydź miáły/ oſoby náſzéy niewolić w tym niechce=
35:
my. Wolno nam będźie bona non litigioſa prziymowáć/ y o
36:
nie czynić ná Séymie Práwem przyſtoynym.
37:
O frymárkach któré nie były rewi=
38:
dowáné przez deputowáné Rewi=
39:
zory z Séymu.Zyg. Aug. w Piotrko. 1567. Liſt 73 w Conſtit. Zyg. Aug. w Piotrko. 1562. Liſt 10. w Conſtit. tit. Teſtamen.
40:
FRymárki żadné/ któréby nie były rewidowáné przez depu=
41:
towáné Rewizory z Séymu/ y potym nie byłyby ná Séymiéch
42:
Koronnych ápprobowáné/ nie będą żadnéy ważnośći:
43:
iákóż
44:
frymárku Blizánowſkiégo Thykádłowa/ rć. wśi od Stáro=
45:
ſtwá Káliſkiégo zá wśi w Mázowſzu/ który iáko przedtym nie
46:
był/ y Rewizya ſie około niego żadna nie dźiałá/ ták go téż áp=
47:
prowobáć nie możemy/ ánic chcemy.
48:
NADANIA, FVNDACIĘ. VI.
49:
Státutem Królá Alexándrá wſzyſtkié
50:
funduſze, nádánia Duchowien=
51:
ſtwu, ſą káſsowáné.Dla vmnieyſzenia ſłużby woiennéy, Teſtámentem zákázuie wiecznośći oddawáć/ ále Królowi królewczyznę może.
52:
A Ták wſzyſtki potym to Státućie Dániny/ Dárowizny
53:
wieczné/ Feudá álbo Lenná/ téż y przedánia náſzé/ y przodków
54:
náſzych. Tákże téż Funduſze y Nádánia wſzyſtkich Ducho=
55:
wieńſtw iákóżkolwiek zápiſáné/
56:
máią bydź y ſą tym Státutem
57:
káſsowáné á wniwecz obróconé/ iáko té/ któré ſą práwu poſpo=
58:
litému przećiwné náleźioné y oſądzóné we wſzytkich páńſtwách
59:
y kśięztwách do korony należących/
60:
ták w kśięztwie y źiemiách
61:
Pruſkich/ iáko Zatorſkim y Oświęćimſkim kśięztwie.
62:
Temuſz podobny: iednákze do
63:
przyſzłégo Séymu Exequucya
64:
tego ieſt odłozona.Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.
65:
IEdnák káżdy poſſeſſor bonorum Regalium, zá ſwym Prá=
66:
wem bądź to dárowizną/ zaſtáwą/ lennem/ dożywoćiem/ rć.
67:
á tákże ſzpitálné/ kollegiáckié/ klaſztorné/ y inſzé nádánia po A=
68:
lexándrze/ w ſpokoynym vżywániu oſtáć ſie máią
69:
(nie includu=
70:
iąc w to dóbr y ſtáróſtw náſzych wolnych/ któréby wákowáły:
strona: 93
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Fundáciách. |
1:
bo tym ſzáfowáć wolno wedle Práwá nam ieſt)
2:
áże do przyſzłé
3:
go Séymu Koronnégo/ ná którym my Exequucyą doſtátecz=
4:
ną/ ták Artykułóm w Conſtituciiéy łońſkiéy opiſánym/ iáko y
5:
innému wſzytkiému/
6:
cokolwiek nam Státutów koronnych/ y
7:
Przywileiów poſpolitych pokazano będźie/ vczynić ſie obowię=
8:
zuiemy. Ani drzewiéy poſseſsiiéy bráć w imioná/ ná tym Sey
9:
mie poſádzoné/ y Rewizyą tą declárowáné/ y przez Rewizory
10:
inwentowáné mamy:
11:
áż piérwéy ná tym to bliſko przyſzłym
12:
Séymie doſtáteczną Exequucyą wysſzéy opiſáną vczynimy/ á
13:
generaliter wſzytko ze zwoleniem wſzytkiégo Séymu conclu=
14:
duiemy:
15:
gdyżeſmy nie in parte ále in toto Exequucyą czynić
16:
záwżdy pownni.
17:
Téſz fundáciie y frymárki po Ale=
18:
xándrze mocą Séymu Piotrkow=
19:
ſkiégo y tego Wárſzáwſkiégo po=
20:
wtóré káſſuią.
21:
LEnná/ Zaſtáwy/ Dożywoćia/ Frymárki y Funduſze po A=
22:
lexándrze/ wſzytki té wynálaſkiem y Declárácią Séymu prze=
23:
ſzłégo/ y ktemu zá rádą Senatorów koronych/ y Poſłów źiem=
24:
ſkich odpráwuiąc/ dobrze ſie liſtóm przypátruiąc/ Decretáſmy=
25:
czynili/
26:
y z łáſki Bożéy dokonáli. Iákóż iuż wſzytki mocą vch=
27:
wały poſpolitéy Séymu przeſzłégo Piotrkowſkiégo/ y terá=
28:
znieyſzégo Wárſzáwſkiégo zwolenia pánów Rad Koronnych/ y
29:
Poſłów źiemſkich/
30:
vtwiérdzamy w zupełnéy mocy wárunki
31:
wſzelákié w Conſtituciiéy łońſkiéy opiſáné oſtáwuiąc.
32:
Fundáciia nowa 10. marcas w Lublinie ná kośćiół S.
33:
Stániſłáwá 1589. fol. 41.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1563. Liſt 18. w Conſti.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.
34:
DANINY, Y DONACIE. VII.
35:
Dániny po Státućie Alexándrowym,
36:
y oſądzeniu ſtárych liſtów.
37:
Item/ Oſtrzegáiąc áby żaden w téy Exequuciiéy nád ſłu=
38:
ſzność obciążón nie był/ vſtáwiamy: iż ieſliby kto nád dáninę
strona: 94
1:
od nas álbo téż od Oycá náſzégo/ po Státućie Królá Alexán=
2:
drá ſtryiá náſzégo otrzymáną/ nálazł iákié ſtáré liſty:
3:
którémi li=
4:
ſty mógłby to iáſnie pokázáć/ że tákowé dobrá były nie náſzé:
5:
tedy tákowa wątpliwość ma bydź ſądzoná ná Séymie Wál=
6:
nym.
7:
A ieſliby to było ná Séymie tym to náleźiono/ iż táko=
8:
wé dobrá były od nás dáné/ á nienależáły ſtołu náſzému króle=
9:
wſkiému/ álbo téż w iákich ſummách/ álbo przezyſkach też były
10:
przez przodki náſzé komu odięté:
11:
tedy tákowé dobrá podle nála=
12:
zku Séymowégo z Rádámi Koronnémi będźiem powinni te=
13:
mu/ komu będźie należáło wróćić/ á onégo przy nich záchowáć.Zyg. Aug. w Piotrko. 1565.
Zyg. Aug. w Lublin. 1566.
Zyg. Aug. w Lublin. 1566.
14:
Item, Ieſliby téż przez nas/ álbo przez przodki náſzé komu
15:
były dobrá confiſcowáné/ á potym tákowe dobrá były przez nas
16:
álbo téż przodki náſzé záśię wróconé/
17:
álbo dáné piérwſzym poſ=
18:
ſeſsoróm/ álbo potomſtwu ich: tákowé dániny máią zoſtáć cá=
19:
łé á nie náruſzóné: áni Exequuciiéy podléc máią: y téż tákowé
20:
dobrá ná łáſce náſzéy záwſze záwiſły.
21:
Ktemu: Ieſliby kto okazał/ że mu przećiwko práwu od nas
22:
álbo od przodków náſzych dobrá iego dźiedźiczné wźięté były y
23:
ſą:
24:
tedy przy Rewiziiéy liſtów/ gdy to legitime od tegóż okaza=
25:
no będźie przez liſt iego y Munimenta, że to iego właſność/
26:
nullo iure wźięta: o tákowé dobrá będźiemy powinni ná Séy=
27:
mie Wálnym vznánié vczynić przy Rewiziiéy iego Práwá.
28:
Drugi o tymze.
29:
OKoło ſądzenia ſtárych liſtów/ któréby kto miał ná imioná
30:
przez nas álbo przodki náſzé/ nullo iure wźięté: to odkłádamy
31:
do drugiégo bliſko przyſzłégo Séymu Koronnégo/ in eodem
32:
vigore,
33:
iáko tu teraz ná ten Séym z przeſzłégo Séymu Wárſzá=
34:
wſkiégo odłożono było. A tákże téż y co gninia około 11 liſtów
35:
Swidrygałá/ Lwá/ y innych kśiążąt:
36:
około których liſtów ná
37:
przeſzłym Séymie Wárſzáwſkim przy Rewiziiéy nieiáka rózni=
38:
cá byłá/ y tu ſie ná ten Séym odłożyłá/ do drugiégo bliſko przy=
39:
ſzłégo Séymu Koronnégo odkładamy.
40:
Liſty Lwá, Swidrygałá.
41:
A w dálſzym téyże Conſtituciiéy przeglądániu/ o ſądzeniu
42:
ſtárych liſtów Lwá/ Swidrygałá/ y innych kśiążąt/ których
43:
cognicia ná ten Séym byłá odłożoná/ ták cum Ordinibus Re=
strona: 95
| Práwá krolew. albo wálnego Kśięgi pierwſze o Donácyách. |
1:
gni náleźliſmy:
2:
Iż kóżkolwiek zá liſty témi ieſt in poſſeſsione
3:
bonorum quorumcunque, przy niéy ma bydź zachowan perpe=
4:
tue & in aeuum, iuxta tenorem earundem literarum.
5:
O dárowániu imión ſzláchćie ná
6:
woynie bez przywileiu.
7:
TYm Státutem ſkázuiemy ná wieki bydź chowano/ iż dá=
8:
rowánia ſtale y mocnie máią ſtać/ choćby téż Przywiléy ná nié
9:
nie był dan:
10:
gdy tylko śmierćią onégo który dárował/ álbo któ
11:
rému dar ſie sſtal/ to było potwiérdzono/ á zwłaſćzá tym/ któ=
12:
rzy známi álbo z náſzémi potomki mężnie ná woynie woiuiąc
13:
byli zábići: tákowé dárowánia niech wieczną moc máią.
14:
SąDZENIE ſtárych liſtów, Ieſliby kto mógł pokázáć iáſnie, że
15:
tákowé dobrá były nie Królewſkié, 1562. Sta. 21. ver. 1.
16:
ZATAIENIE liſtów chcąc vléc, poſtępek do Powiátów odsyłá,
17:
1563. Sta. 18. á w Polſkim Sta. 1566. list 48. Sta. 2.
18:
Do Séymu przyſzłégo odkłáda rewidowánié ſtárych liſtów,
19:
1562. 52. 24.
20:
Dobrá królewſkié rozdáwáć, iże Królóm Polſkim ręká iuż iest
21:
záwárta: tedy gdźieby były záwiedźioné, Dźierżawcę, á Dźier=
22:
żawcá Ewiktorá: w Polſkim 1562. List 9. ſta. 2.
23:
O dáninach Kniáźiá Rożyńſkiégo, Taránowſkiégo, Chodkie=
24:
wiczóm z Swiſłośći, Czápli Máximowi, Połotyńſkiému, Niemie=
25:
rze, Fárenſbekowi, y innym: w Metrice. 1581. fol. 221. Conſti=
26:
tuciiéy o tym trzebá ſzukáć: bo tu tym zátrudniáć niechćieliſmy,
27:
Nimietatem ſie ſtrzegąc.
Káźimie. Wielki. w Wiſli. 1368. Liſt 38.
28:
MINVTIORA BONA, wolno było przed Alexándrem od ſtáro=
29:
ſtwá oderwáć y dáć, 1562. ſta. 2. ver. 3.
30:
INCORPORACIĘ, Kroſnu Wóytoſtwo,
31:
Lublinowi,
32:
Lęczycy,
33:
Wſchowéy,
34:
Srzedźie, 1589. ſta. 150.
35:
O ZASTęPCY, potym iáko ręká Królóm Polſkim záwárta,
36:
1562. ſta. 9.
37:
CONFISZKOWANE DOBRA, 1562. ſta. 21.
38:
WZIęTE nullo iure, 1562. ſta. 21.
strona: 96
1:
KADVKI Y WAKANCIAE. VIII.
2:
Dobrá ná Królá przypadáiącé.
3:
DObrá wſzelákié/ któréby ná nas przypádły/ abo prze nieſłu=
4:
żenié woyny/ ábo iure caduco, ábo dániną/ ábo zápiſániém iá=
5:
kim/ ábo iákimkolwiek inſzym przypadkiem wedle Práwá po=
6:
ſpolitégo:
7:
tákowé dobrá będźie nam y potomkóm náſzym wol=
8:
no ſzáfowáć y dawáć wedle woléy náſzéy: á wſzákże tylko Po=
9:
lákóm/ á ſtanu ſzlácheckiégo/ dla nieumnieyſzenia ſłużby wo=
10:
iennéy.
11:
NVLLO IVRE. IX.
12:
Nullo iure wzięté dobrá.
13:
Czyniąc téż doſyć Conſtituciiéy przeſzłégo Séymu/ o ſą=
14:
dzęniu ſtárych liſtów/ gdy nam okázowáli poddáni náſzy/ iż
15:
którému dobrá iego właſné dźiedźiczné/ nullo iure były wźięté:
16:
pilnoſmy tego z Rádámi náſzémi przy Pośléch Ziemſkich prze=
17:
ſłuchywáli: y ku ſpráwiedliwośći ſie przychyláiąc/ onéſmy im
18:
przyſądźili.Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.
19:
Iakóż tego z dobroći ſwéy pánſkiéy/ wſzem áż do
20:
Séymu przyſzłégo Koronnégo pozwalamy: áby káżdy ktoby
21:
ieno miał ſie czego ſłuſznie vpomináć/ nam ná Séymie przed
22:
Rewizormi témi okazał dowodnym świádectwem:
23:
iż mu to/
24:
czego ſie vpomina/ nullo iure wźięto: nacz Przywileie vkázáć
25:
ma/ iákóż ie iuż inſzy przed námi vkázowáli: á my vznánié prá=
26:
wá tákiégo káżdégo/ y rozſądek ſpráwiedliwy ná Séymie przy=
27:
ſzłym Koronnym vczynić mamy.
28:
A gdy nam to od niego doſtá
29:
tecznie pokazano będźie/ że nullo iure ſą mu dobrá iego wźięté:
30:
wróćić mu ie powinni będźiemy, A ktoby tego potrzebował/
31:
ma oznaymić Rewizoróm: á oni ku temu ziácháć máią.
32:
Item, 1562. ſta.21
33:
Item, 1565. w Polſkim ſtát. list 48. ſta. 3.
34:
Item, 1581. ſta. 6.
35:
Támże dokłáda, że Królo. bez Pręſcriptiy
36:
vſpráwiedl.
strona: 97
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pier. o Expect. Iurg. Wyku. |
1:
EXPECTATYWY. X.
2:
Expektátywy, Iurapatronatus, y Soli=
3:
dá káſowano.
4:
A Iż wiele ieſt nádano zá Królá Ieo M. świętéy pámięći
5:
Oycá náſzégo/ y zá nas téż iuż Expectátiwy/ któré ſą przećiw
6:
Práwu poſpolitému:
7:
zá proſbámi Poſłów koronnych/ y rádą
8:
Rad náſzych wſzytki Expectátiwy/ któré ſą zá Iego Krolew=
9:
ſkiéy M. Oycá náſzégo/ y zá nas téż którymkolwiek ſpoſobem
10:
dáné przećiw práwu poſpolitému:
11:
ták téż y Solidá/ albo ſpol=
12:
né dźierżenia/ do tego y Iurapatronatus/ któré ſobie kśięża ná pe
13:
wné oſoby wypráwuią/ ſkáźiliſmy y zepſowáli/ ták iż żadnéy
14:
mocy mieć ne máią:
15:
á my ich téż áni potomkowie náſzy dawáć
16:
nikomu nie máią. Wſzákóż dożywoćia y conſenſy wſzytki po=
17:
dle Státutu w mocy zoſtáwiamy/ któré Práwu poſpolitému
18:
nie ſą przećiwné.
19:
((tekst łać.)) List 55.
20:
IVRGELTY. XI.
21:
VKazáli nam Poſłowie Ziemſcy opátrzenié od Rzeczypo=
22:
ſpolitéy ſtołu náſzégo/ y innych potrzeb Koronnych/ y náſzych/
23:
z dóbr y dochodów wſzytkich/ któré ſkárbowi náſzému należą.
24:
Lecz iż ten ſkarb/ dobrá y prowentá onerámi y iurgelty ſą śći=
25:
śnioné: przetóż onych ná przyſzłym piérwſzym Séymie cogni=
26:
cyą mamy vczynić/ z ſtany Koronnémi do Séymu należącémi/
27:
gdźie káżdy pro cognitione tego ma ſie ſtáwić peremptorie z
28:
práwem ſwym bez pozwu:
29:
wſzákże póki tá cognicia nie dóy=
30:
dźie/ niechcemy derogowáć Práwu niczyiemu.Zyg. Aug. w Piotrko. 1550 Liſt 3. w Conſti. Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 17. w Conſti.
31:
Iurgeltów ná Soli Bydgoſkiégo ſkłádu, żadnému nie da=
32:
wáć, á ieſli ſą dáné, káſuią. 1576.
33:
Item, o Iurgeltách cognicia. 1589.
34:
WYKVPNA. XII.
35:
O dobrách Królewſkich, od Królowéy Iéy M. wykupio=
36:
nych, w Metrice znaydźieſz: Zygmunt w Krákowie, 1540.
37:
Spoſób wykupienia dóbr Królewſkich.
38:
IZ przy wykupnie dóbr náſzych Królewſkich/ zwykło ſie
39:
przydáwáć: że Dźierżawcy/ z których rąk bywáią dobrá wyku=
40:
powáné/ ciężkośći y trudnośći znosić bywáią przymuſzáni:
41:
á=
42:
by tedy to nie bywáło/ vſtáwiamy/ żeby przy wykupnie dóbr
43:
náſzych królewſkich/ bądź oné do ſtołu náſzégo Królewſkiégo/
44:
bądź téż przez kogo innégo zá dozwoleniem náſzym byłyby wy=
45:
kupówáné/
46:
nie było ná potym chowáné zápowiedánié pienię=
47:
dzy człowiekowi ośiádłému/ tákże y nieoſiádłému/ który záśię
48:
ſtáwi rękoymie.Zygmunt w Piotrk. 1538.
Zygmunt w Kráko. 1507. Liſt 3.
Zygmunt w Kráko. 1507. Liſt 3.
49:
Ale ieſli który poddány náſz powiádał/ iż z o=
50:
nych dóbr wykupionych/ od tego który ieſt wykupión/ krzyw=
51:
dę y ſzkodę ma: tedy o tákową krzywdę álbo ſzkodę Práwem
52:
źiemſkim niech z nim czyni:
53:
á potym ku rumowániu káżdy/ z
54:
którégo rąk choć przez nas/ álbo kogo inégo dobrá náſzé bywá=
55:
ią wykupioné/ czás ſześć niedźiél wolny niechay ma:
56:
w którym
57:
czáſie wolno będźie wykupionému wſzyſtki/ y káżdé z oſobná
58:
rzeczy y dobrá którékolwiek ruchomé właſné wywiéźć/ wygnáć/
59:
y wyniéść. A tákowé wykupowánié ma bydź w właſnym
60:
Powiećie: gdy przez kogo innégo/ nie przez nas bywáią wyku=
61:
powáné.
62:
A rok pozwu ku wykupiéniu dóbr/ choć przez nas
63:
choć przez kogo innégo zá dozwoleniem náſzym bywáią wyku=
64:
powáné/ ma bydź ſześć niedźiel od czáſu położenia pozwu.
65:
Przy wykupnie dóbr do ſkárbu kró=
66:
lewſkiégo nalezących, iáko Liſty
67:
máią bydz rewidowáné.
68:
DLa znieśienia wątpliwośći/ y dla oddalenia ſporów nie=
69:
potrzebnych/ któré mogą ſie wſzczynáć z róznośći zapiſów dóbr
70:
náſzych/ vſtáwiamy:
71:
iż gdy tákowé dobrá wykupić zechcemy/
72:
máią bydź ogłądáné liſty zapiſów: á któré ſłuſznie/ ſpráwiedli=
73:
wie/ y wedle Práwá ſą zápiſáné: któré téż ináczéy/ to ma bydź
74:
vznano y ſkazano przez nas y Rády náſzé.
75:
A ieſli kto táko=
76:
wym vznániem y Dekretem czułby ſie bydź vćiſnionym/ będźie
77:
mu wolno to vznánié vćiſku ſwégo przez áppellácią przyniéść
78:
ná Séym Wálny.
strona: 99
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wykupnách. |
1:
A tákowé wykłádánié ma bydz pro=
2:
ſté, á niewykrętné.
3:
PRzywileie poſpolité y oſobliwé/ nie máią bydź wykłádá=
4:
niém iákim ná inné rozumienié obracáné/ iedno ná to: iáko w
5:
ſobie brzmią/ y ták iáko w ſobie ſą nápiſáné/ á ináczéy nie máią
6:
bydź rozumiáné.
7:
LIQVIDATIAE.
8:
STARE SVMMY, 1565. ſtá. 27. Item, ſtáré ſummy czwartégo do=
9:
żywoćia bywáią wytrzymáné, Iako, 1588. ſtá. 28.
10:
NOWE SVMMY, 1562. ſtá. 8. Nowe ſummy w X. Litewſk.
11:
1589. ſtá. 83.
12:
ZLąCZENIE ſtárych ſumm, y odnawiánié ſtárych liſtów, 1562.
13:
ſtá. 6.
14:
PRZYPISANIE ſumm, 1562. ſtá. 7. Item, tit. Bona Regalia,
15:
ſtá. 14. w Láćińſkim.
16:
SVMMY nábyté, ná Pruſkiéy woynie, 1562. ſtá. 8
17:
ZAPISOWANIA ZASTAWY, ſummy zápiſáć mogą, y teraz bydź
18:
po Exequutiiéy: ále iedno ad extenuationem ſtatuti aeuiterni.
19:
Alexándrá wykład, 1562. ſtá. 21.
20:
NABYCIE piąći kroc ſto tyśięcy pátrz w Metrice.
21:
SVMMA POZWOLONA Kárchowſkiému z Sieſzwieyſkiégo ſtár.
22:
1589, ſtá. 94. Item, Podbiélſkiému 95. Andrzeiowi Wołkowi.
23:
CONSENSVS wſzytkié potwierdza, y w mocy ſwéy záchowywa,
24:
któré iuri communi nie ſą przećiwné, 1550. ſtá. 10. obiecuie
25:
nie brónić conſenſu. tit. Molend. ſtá. 3. Od conſenſu 15. gro=
26:
ſzy. Poena kto abscue conſenſu przedáie, záſtáwia.
27:
OPRAWY KROLOWAM, Zophiiéy Królowéy 1562. ſtá. 2.
28:
weyźrzy w Metrykę.
29:
Opráwá Królo. Bony. vide Metri.
30:
Opráwá Królowéy Anny w Metryce.
31:
Opráwy Królewien, máią ſie dotykáć y X.
32:
Litewſkiégo.
33:
Liqvidacie, 1566. ſtá. 5.
34:
SCVLTETVS Wóyt. tit. Palat. 234.
35:
Wſzytkié królew=
36:
ſkich dóbr contrá=
37:
kty do dwu iedno
38:
principales contra
39:
crus referuntur:
40:
do Frymárków á
41:
do Donáciy.
42:
O tych contráctach y náturze ich diſcurſy, znaydźieſz lib. 10. ná o=
43:
ſtátku w wykłádźie oſmégo przykazánia Decálogu.
44:
((od 1 w. do w. 27 tekst łać.))
45:
LVSTRATOROWIE.
46:
Intencia Authorowá.
47:
KROL AVGVST ſławnéy pámięći, pomniąc ná to, będąc bárzo
48:
w młodych lećiéch na króleſtwo obrány y podwysſzony, te zań przy=
strona: 101
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Luſtráciiey |
1:
rzékł oyćiec iego Zygmunt ſtáry,
2:
że miał poprzyśiądz y doſyć vczy=
3:
nić oycowſkiéy y ſwoiéy przyśiędze (iáko ſam świádczy w Confirmá=
4:
ciiéy ſwéy Praw) ſtárał ſie o to, áby to wykonał, y ku exequuti=
5:
iéy przywiódł, ná co byl obowiązan.
6:
A to tym ſpoſobem y porząd=
7:
kiem czynił: Wyłozywſzy y obiáśniwſzy vigore & authoritate ſéy=
8:
mowégo ſtatutum aeuiternum Królá Alexándrá, y obiáſniwſzy
9:
bárzo dokłádnie té wſzytki tytuły Práwá wysſzéy rzędem położoné,
10:
ná wſzytkié tortuoſos contractus, álbo zaloty,
11:
którémi niektórzy
12:
zwykli byłi ſzpóćić Státut ſławny Alexándrów. Rozeſłał po wſzyt=
13:
kich Woiewództwách y Powiátach Koronnych Luſtratory y ludźi
14:
ſławnych dobrze záwołánych, ktemu y vmieiętnych w ſpráwách ko=
15:
ronnych:
16:
którzy & maiora & minutiora bona Regia wſzędy náwie=
17:
dźili (obáczywáiąc, vpátrywáiąc, y reieſtruiąc) coby ſie gdźie wſzę=
18:
dźie dźiało y exorbitowáło przećiwko Artykułóm y punctóm Prá=
19:
wnym obiáſnionym z ſtróny dóbr menſae Regiae.
20:
álbo dóbr ſtolice
21:
królewſkiéy, álbo bonorum Reſpub. (Bo té przezwiſká wielekroć
22:
confunduią) dopiéro wſzytkim poſſeſſoróm dubiorum vczynił rok
23:
záwity ná Séymie, á drugich Inſtigatorowie pozywáli:
24:
Támże
25:
Przywileie, Liſty, Zapiſy ich vważono, y ſądzono, iáko o tym ſą
26:
Conſtitucię Séymu Lubelſkiégo 1569. których ia tu nie kłádę: bo
27:
to iest intencia compilatorá tych Praw Polſkich, nie wpiſowáć tu
28:
w tę práktykę práwną, ieno mere leges názwáné.
29:
A leges to ſą
30:
właſnie, co záchodzą wſzytkich. A przetóż wſzytkié priwatné rze=
31:
czy, iáko ſą nárrácię długié rei geſtae, Tranſáctię, Ordinácię, Przy=
32:
wilele, Incorporácię, Dyſkurſy vczónych Iuriſtów, Anormitanów.
33:
Item, Dániny, Libertácię miast, y inné tym podobné, których
34:
było námiéſzano w ſtátut, y zátłumiono wſzytek porządek práwny.
35:
Té wſzytki rzeczy do Metryki ſtátutowéy odſyłamy, iáko do źwie
36:
rzyńcá iákiégo:
37:
która ná końcu Státutu będźie przydána, tám
38:
wſzyſtko znaydźieſz.
39:
O LVSTRACIIEY.
40:
LVſtratio wſzytkich dochodów Koronnych/ w pięć á w
41:
pięć lat záwżdy ma bydź czyniona:Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.
42:
áby zá przymnożeniém po=
43:
żytków téż y tá czwarta część/ którą ná żołniérze dla obróny grá=
44:
nicznéy dawáć mamy/ tákże pomnożona byłá. A ieſliżeby téż
45:
zá iákim przypadkiem pożytków Koronnych vmnieyſzyło ſie/
46:
áby téż w téy czwartéy częśći vmnieyſzenié było.
47:
O Luſtratorách.
48:
LVſtratory wedle Conſtituciiéy do wſzech Imión y dóbr
49:
náſzych wolnych/ nullis penitus exceptis, wedle Conſtituciiéy
50:
deputuiemy y wyſyłamy.w Lublin 1569.
51:
O EXEKVCIIEY.
52:
((w. 6 i w. 7- tekst łać.))
53:
QVARTA.
54:
BONA MENSAE REGIAE,
55:
ORDINACIA DOCHODOW
56:
totius corporis regni: ná on czás
57:
rozdział Korony.Zyg. Aug. w Piotrko. 1562. Liſt 12.
58:
Wſzytká pięć częśći Korony, t.i. iedné do
59:
Wielkiéy Polſki, drugié do máłéy, trzećié
60:
do Mázowſza, czwarté do Ruśi, piąté do
61:
Prus.
62:
Auguſt świętéy pámięći Król, recu=
63:
perowawſzy dobrá królewſkié: or=
64:
dynácią y porządzenié ich, tákié
65:
vczynił.
66:
PO námówieniu tych Artykułów Vniwerſałowych/ któré
67:
ſie tyczą wnętrznych ſpraw Koronnych/
68:
ktemu zá pilnym á v=
69:
śilnym ſolicitowániem Poſłów źiemſkich o poſtánowieniu o=
70:
bróny potocznéy tákowéy/ któraby rok od roku ná gránicach
71:
Koronnych dźierżána bydź miáłá/
72:
tedy my z łáſki náſzéy królew
73:
ſkiéy/ á z miłośći przećiwko Rzeczypoſpolitéy pozwalamy te=
74:
go/ áby czwarta część wſzytkich dochodów totius corporis Re=
75:
gni, ku ſtołu náſzemu należących/ byłá ná obronę potoczną o=
76:
bróconá/ tym obyczáiem:
strona: 103
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Quárćie. |
1:
że naprzód ze wſzytkich dochodów ká=
2:
żdégo Stároſtwá/ y káżdéy dźierżáwy náſzéy królewſkiéy/ ma
3:
bydź odłożono ná wychowánié Stároſty álbo Dźierżawce/
4:
wedle Rewiziiéy nowéy/ to czymby ſie mógł dobrze wychowáć:
5:
potym wſzytkié dochody máią bydź ná cztéry częśći rozdźielo=
6:
né: z których czwartá część ná obrónę potoczną/ Rok od roku
7:
z ſkárbu náſzégo będźiem powinni dáwáć/ ták z dożywotnych
8:
Arend/ y z dożywoć gołych/ álbo de plano, iáko y ze wſzytkich
9:
innych dochodów ſtołu náſzégo królewſkiégo/ nullis exceptis.
10:
A wſzákże ći którzy máią Arendy dożywotné/ y dożywoćia
11:
gołé/ będą powinni nieco podwysſzyć á poſtępić do ſkárbu ná
12:
wychowánié ſtołu náſzégo/ ták iáko ſie ná to dobrowolnie ze=
13:
zwolili.
14:
Któréy czwartéy częśći wysſzéy miánowánéy/ mocą
15:
vchwały Séymu ninieyſzégo/ ná ſłużebné obróny potocznéy
16:
poſtępuiemy iuż exnunc y ná potomné czáſy/ ſámi y potomko=
17:
wie náſzy przeſtáwáć będźiemy ná ordinarios &extraordinarios
18:
ſumptus,
19:
y ná opráwienié zamków Koronnych/ y opátrzenié
20:
ich ku obronie/ ná trzech częściách dochodów: opátrzywſzy na=
21:
przód ze wſzytkich cztéréch częśći Stároſty y Dźierżawce/ y
22:
ich wychowánié.
23:
A dla zgody/ y miłośći między ſtany/ tę czwartą część któ=
24:
raby miáłá przyść z Arend dożywotnych/ y z gołych dożywoć/
25:
bierzemy ná ſwé trzy częśći/ że z nich ią odpráwowáć mamy/
26:
y
27:
oddawáć ná ſłużebné z ſkárbu Koronnégo/ ták iáko ſie pokaże
28:
z Rewiziiéy z tych nowych Inwentarzów/ któré máią bydź ná
29:
przyſzły Séym znieśioné/ wſzytkich dochodów náſzégo Króle=
30:
wſkiégo imięnia.
31:
A tego téż/ ná któré záſzły Arendy dożywo=
32:
tné/ y gołé dożywoćia/ áby iuż nigdźie indźie nikt nie pátrzył
33:
téy czwartéy częśći z Arend dożywotnych y dożywoćia gołé=
34:
go/ iedno v nas w ſkárbie náſzym rok podle roku/ iáko y czwar
35:
téy częśći dochodów ze wſzyſtkiégo innégo imięnia náſzégo.
36:
Státut Królá Alexándrá w mocy zoſtáwuiąc de bonia men
37:
ſae Regalis vſtáwuiemy: áby Kánclérz y Podkánclérzy Koron=
38:
ny nie śmieli liſtów mimo Státut ten wydawáć/ ná Doná=
39:
cię/ obligácię/ wendicię/ feudá/ pod vtráceniem vrzędu ad in=
40:
ſtigationem Nuntiorum Terreſtrium.
41:
Szérſzé obiáſnienié téy Ordynáci=
42:
iéy, iáko ſie máią rozumieć té pięć
43:
częśći.
44:
O Koło opátrzenia Stároſtów y Dźierżáwiec/ któré odkład
45:
czwartéy częśći vprzédźić miáło/ náyduiemy zá rádą Senatu
46:
Koronnégo/ y pozwoleniem Poſłów źiemſkich:
47:
iż ze wſzytkich
48:
prowentów przez Rewizory/ którzy byly y nápotym będą/ re=
49:
widowánych y ſzácowánych/ ma bydź naprzód odłączona pią=
50:
ta część/ która żeby do trzech częśći náſzych przyłączoná byłá.
51:
A my ſámi żebyſmy Stároſty y Dźierżawce opátrowáli/ we=
52:
dle tego iáko gdźie nalepiéy rozumieć będźiemy/ y iáko mieyſce
53:
y vrząd który będźie potrzebował/ zoſtáwiáiąc ſpełná czwartą
54:
część ná obronę Rzeczypoſpolitéy pozwoloną.
55:
Ku temuz deklárowánié z ſtróny
56:
piątéy częśći z gołych dozywoć.Auguſy w Piotr. 1567. Liſt 71. w Conſti.
Tenże Támże 1567. Liſt 72.
Tenże Támże 1567. Liſt 72.
57:
ARendy dożywotné/ dożywoćia gołé/ y podwysſzenié A=
58:
rend/ z których poſseſsorowie według Conſtituciy przeſzłych/
59:
nieco poſtąpić byli powinni/ ták decláruiemy: Iż piąta część
60:
dochodów wſzelákich/ według Inuentarzów Rewizorſkich/
61:
ma bydź z gołych dożywoć.
62:
A co ſie tycze Arend podwysſze=
63:
nia/ tedy Arendę oddawſzy ſpełná do ſkárbu/ oſtátek co zoſtá=
64:
nie dochodów przy Stárośćie/ wedle Rewizorów którzy byli/
65:
y nápotym będą/ piątą część do ſkárbu náſzégo dawáć máią.
66:
A to ma bydź rozumiano zá podwysſzenié Arend. Y dźiać ſie
67:
to ma/ pod winą w Conſtituciiéy Lubelſkiéy opiſáną: náydu=
68:
iąc iż té wſzytki afficit Conſtitucia Lubelſka/ którzykolwiek tu
69:
ná tym Séymie nie oddádzą czwartéy częśći/ nieco z dożywoć
70:
gołych/ y podwysſzenia Arend.
71:
Ponieważ że tu ieſt to pod=
72:
wysſzenié Arend/ y nieco z dożywoć gołych miánowáné y de=
73:
clárowáné/ y tu iuż ma bydź oddawáné wedle Conſtituciy
74:
Séymów przeſzłych.
75:
Item, zá Stephaná Decláráciiéy o trzech częśćiách pátrzyć,
76:
czym Pan Kánclérz állegował.
strona: 105
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Qwárćie. |
1:
Wolność od QWárty Królowéy
2:
Iéy M. Anny ſtárſzéy.Zyg. III. w Wárſzá. 1593. Liſt 12.
Port w Kieydan. Conſtitu. Liſt 220.
Port w Kieydan. Conſtitu. Liſt 220.
3:
ZA zgodnym wſzech ſtanów zezwoleniem/ przychyláiąc ſie
4:
do decláráciiéy S. pámięći Królá Stephaná przodká náſzégo/
5:
ná Séymie Wálnym Wárſzáwſkim w roku 1585. zá pozwo=
6:
leniem wſzech ſtanów Koronnych vczynionéy/ onę authoritate
7:
praeſentis Conuentus ápprobuiemy/
8:
y dobrá Iéy Kró. M. dźier
9:
żáwy y włośći Biélſkiéy z leſnictwem/ y wśiámi/ folwárkámi
10:
do tego należącémi: y od dwu ſet beczek owſá Kleſczelſkiégo
11:
w Stároſtwie Bełzkim Iéy K.M. należącégo.
12:
Item, Ty=
13:
koćińſkié tákże z leśnictwem Ráygrodu y Auguſtowá/ tákże
14:
moſtu y młynów Wárſzáwſkich/ z czego dwoygá dźieie ſie po=
15:
práwá moſtu Wárſzáwſkiégo/ oddawánia quárty R.P. na=
16:
leżącéy/ do żywotá Iéy Kró. M. wolné czyniémy/
17:
áby Iéy K.
18:
M. z tych dóbr zupełné prowenty do żywotá ſwégo miáłá. A
19:
to coby ná qwártę odchodźić miáło/ áby ſie do Iéy Kro. M. o=
20:
bracáło/
21:
y ktemu dźierżawce tych dóbr pomienionych ninieyſzé
22:
y zmárłé z potomſtwem ich/ którzy byli od Inſtigatorá náſzégo
23:
eo nomine quocunque modo zpozwáni/ od pozwów/ ákciy/
24:
y
25:
win wſzelákich wolnémi perpetuo czynimy/ authoritate con=
26:
uentus iſtius generalis: ita tamen, iż po śmierći Iéy Król. M. z
27:
tych wſzyſtkich dóbr qwártá R.P. według rewiziiéy/ y piér=
28:
wſzéy Conſtituciéy oddawána bydź ma/ áſsecuráciiéy opráwy
29:
Kró. Iéy M. in dubium non vocando.
30:
Inwentarz dóbr Koronnych,
31:
álbo Summáriuſz.
32:
NAprzód latifundia Koronné ták wielkié, że téż pięć Kró=
33:
leſtw ná nie przed dwiemá ſty lat były fundowáné od Papieżá:
34:
Hálickié, Kiiowſkié, Połockié, Inflantckié, y Polſkié.
35:
Item, Kśięztwá Pruſkié, Kurlándckié, Vdźielné, y innych
36:
Kśiążąt Ruſkich.
37:
Item, Ziemice y Powiáty wielkié, któré w ſwym ſtanie y regi=
38:
menćie zoſtáwiáią.
39:
Item, Brzegi morzkie, kędy Burſztyny, Lowiſká ryb morzkich
40:
y inné pręrogátiwy, któré w ſobie zámyka Dominium maris.
41:
Item, Portowé miáſtá z ich portámi y náwigáciámi:
42:
iáko iest
strona: 106
1:
Gdańſk, Elbląg, Królewiec, Rygá, Párnáwá, y té które ſą w ocze=
2:
kiwániu, Rewel y Narwá. Ná których gdyby były vłożoné con=
3:
dycie, áby pewnych czáſów winni byli po kilku okrętów wedle pro=
4:
porciiéy ná morze,
5:
z Armatą, y Admirałem koronnym z Fráybite=
6:
rámi, ku vtwiérdzeniu maris dominium Połſkiego y Litewſkiego:
7:
byłáby rzecz wielka, y wiecznéy pámięći godna, y poniekąd podo=
8:
bna Confederáciiéy.
9:
Anſes, śiedmdźieśiąt miast Niemieckich Po=
10:
morzkich, zá którym porządkiem mogłáby zgołá iuż ſtánąć Náwi
11:
gácia Moſkiewſka, y záśię wróćiłyby ſie do nas Sobole, y inné to=
12:
wáry Moſkiewſkié,
13:
któré inędy niewiedźiáły drógi do Fránciéy
14:
Włóch, y Hiſzpániiéy, iedno przez Lublin: zkąd ono bywáły ſła=
15:
wné iármárki Lubelſkié. O czym téż przemyślawał Auguſt Król,
16:
kiedy ono Fráybiterowie pośćináni byli: y tákże potym Król
17:
Stephan.
18:
Item, Intratá Ryſka wedle tránſactiiéy Stephanowéy.
19:
Item, Intratá Barenſis z Włóch.
20:
Item, Oekonomię Málborſkie, Grodźieńſkie, Sámborſkie, y
21:
Rządy wielkie Krákowſkie,
22:
y Sędomirzkie Stároſtwo z iego prę=
23:
rogátiwámi wedle Státutu Królá Włádyſłáwá de bonis Magnae
24:
procuratię: y Káźimierzá III. ná źiemię Sędomirzką, o których
25:
obudwu y o Bełźie Przywileie znaydźieſz de verbo ad verbum w
26:
Metryce, bo tám tego mieyſce.
27:
Item, Stároſtwá ſądowe których liczą w Máłey Polſcze czter=
28:
dźieśći, oprócz dźierżaw z intratámi ich. w Wielkiey Polſcze trzy
29:
dźieśći: w Mázowſzu dwánaśćie: w Inflanćiech trzydźieśći. W
30:
Litwie wiele ich pytay ſie Oekonomiiéy w ſáméy Litwie 1589. Gro
31:
dźiens, Száwle, Mohiłów, Brzeſka, Olitá.
32:
Item, Góry kruſzcowe. Item, Zupy Krákowſkie, y Ruſkie.
33:
Item, Cłá ſtáré y nowé, y wodné. Item, dochody Porádlnégo,
34:
Fum, Woále, Ciſzy, etć.
35:
Item, Bona mobilia, iáko Archiuum Regium Caza Regia,
36:
Chtriſmata Regni.
37:
Té wſzytki rzeczy do wiernośći Królow ſwych Polacy, których
38:
wolno iáko lud wolny obiéráiąc zlécáią, powiérzáią: y ná znak te=
39:
go klucze od zamków, miast, ſolenniter przy Koronáciiéy Bur=
40:
miſtrzowie im oddáią.
41:
Tit. merita ná końcu. Item, lib. 2.
42:
conſuetudinum Regni.Przywileie ná Rządy Wielkié/ y ná źiemię Sędomierſką
Liczba Stáróſtw
Liczba Stáróſtw
strona: 107
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Quárćie. |
1:
Inwentarz dochodów Wielk. X.
2:
Litewſkiégo.
3:
W Wielkim Kśięztwie Litewſkim/ Grodno ze wſzytkim/
4:
Száwle ze wſzytki poſt deceſsum moderni poſseſſoris:Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 38.
5:
Brzéść
6:
z Kobryniem ze wſzytkim: Mohiłów ze wſzytkim: Olitá ze
7:
wſzytkim: y Mytá ſtáré máią bydź wolné/ áby z nich prowen=
8:
ty ſkárbu Wielkiégo X. Litewſkiégo dochodźiły: woále zácho=
9:
wawſzy iednák káżdégo przy Práwie iego/ któré tę Conſtitu=
10:
cią vprzédziło.
11:
O cudzoziemcach co v Gdanſká ſo=
12:
bie máiętnośći nákupili.
13:
IZ śiłá ludźi z zamorza cudzoźiemców do Prus ſie przypro=
14:
wádźiło/ którzy źiemſkich máiętnośći nákupili/ álbo ná tákowé
15:
imioná y ná zaſtáwę dawáli/ y dawaią.
16:
A iż tákowi ludźie
17:
przychodniowie/ nie ſą Nobiles Regni & terrarum coniuncta=
18:
rum, Vſtáwiamy tę Conſtitucią ninieyſzą/ áby ci Zamorſczy=
19:
cy y cudzoźiemcy/ co máiętnośći źiemſkich nákupili do trzech lat
20:
powinni to poprzédzáć / pod vtráceniém tychże maiętnośći.
21:
A
22:
ktoby ſie tákowy tego nápotym ważył/ záraz in inſtanti, y pie=
23:
niądze y máiętność źiemſką tráćić ma do ſkárbu Koronnégo/ o
24:
co forum ad inſtigationem cuiusuis ná Tribunał peremtorie
25:
bydź ma inter officij cauſas.
26:
Wśi poſłuſzné.Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 38.
Tenże 1589 Liſt 15.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1565. Liſt 65.
Tenże 1589 Liſt 15.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1565. Liſt 65.
27:
WSi náſzé Królewſkié/ y pánóm Duchownych/ y káżdych
28:
innych któré ſą ná iákichkolwiek poſługách/ á choć téż y cynſzów
29:
nie płácą/ y podatków przedtym nie dawáli/ ábo téż y dźieię=
30:
ćin nie płacáli/ ná ten rok iuż powinni płáćić ſą/
31:
ták iáko inſzy
32:
wſzyſcy weſpół z dźieśięćiną po groſzy dwudźieſtwu
strona: 108
1:
SZOSTY ARTYKVL
2:
PIERWSZEY POWINNOSCI
3:
Krolewskiey.
4:
Páktá Conuenta dotrzymáć, któré Máie=
5:
ſtatowi Królewſkiému zwierzoné y zlé=
6:
coné, których teraz zmówionych liczą
7:
XIII.
8:
I. Aby Król Naiáſnieyſzy Zygmunt Trzeći, ná Króleſtwo
9:
Szwedzkie ſukcedował dźiedźicznym práwem, y iego potomek pier=
10:
worodny: zá którym przypadkiem żeby mu wolno było y tám ná
11:
czás odiecháć, zá pozwoleniem Pánów Rad Koronnych.
12:
II. Część Inflantckiey źiemie, która iest w dźierżeniu Królá
13:
Szwedzkiego do tych miast, Króleſtwu y Wielkiemu Kśię. Litew=
14:
ſkiemu incorporowáć:
15:
zá co Królowa Anná iśći ſie ná Króleſtwie
16:
Neápolitańſkim, Kśięztwie Barſkim y Różáńſkim Duoaná Fog=
17:
gia ná wienie, y przywianku, y ná ſummách wſzytkich, ná rzeczach
18:
ruchómych y nieruchómych.
19:
III. Claſſem y z woyſkiem tu obróćić ku potrzebie R.P.
20:
IIII. Appáratu dźiał woiennych ku dobywániu Smoleńſká,
21:
Nowogrodá, y Pſkowá, y z kulámi dożyczyć ſwym koſztem.
22:
V. Summy pożyczáney Auguſtowi Kró: odſtępić y ſpadków.
23:
VI. Strzelby w Kieśi ſpólną ręką odiętą pozwolić.
24:
VII. Pięć zamków ná gránicy ſwyw koſztem zbudowáć.
25:
VIII. Cudzoźiemców zſobą nie przywodźić, y odpráwić okróm
26:
niektórym domowników.
27:
IX. Zołniérzów ku ſtrażéy zdrowia ſwégo żadnych cudzoźiem
28:
ców niechowáć.
29:
X. Zołnierzóm Inflantſkim & cohorti zapłáćić. Volſcianae
30:
cohorti.
31:
Confęderáciiéy zſtrony rozróznionych w wierze pod przy=
32:
śięgą dochowáć.
33:
XII. Długi Rycérztwu popłáćić, którzy czáſu interregnum
34:
koſzt podéymowáli.
35:
XIII. Práwá, Wolnośći, Artykułów Henrykowych, y co do
36:
correctury Praw y wolnośći należy dotrzymáć y wypełnić:
37:
A to
strona: 109
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Vniiey. |
1:
wſzyſtko záraz ſkoro wyśiędźie z morzá ná brzég, ma poprzyśiądz y
2:
potwiérdźić, okrómią Artykułu z ſtrony częśći Inflantckiéy źiemie:
3:
w czym folgá záchowána iest do onégo czáſu, áże przydźie ku poſſes=
4:
ſiiéy przerzeczonégo króleſtwá Szwedzkiégo: A tego wſzyſtkiégo
5:
nienáruſzenié dochowáć, y nierozwáláć, áni roſparáć, áni proſto
6:
áni ná vkoś.
7:
Tych wſzyſtkich Páktów ſpiſek ſłowo od ſłowá ni=
8:
żey w Metryce ſtátutowéy znaydźieſz.
9:
IEDNOSC,
10:
POKOY, ZGODA.
11:
ODOREM, SAPOREM, COLOREM, ET VIGOREM
12:
DVRABILITATIS, SI INDIVISVM EST, SERVAT.
13:
DRVGA POWINNOSC
14:
KROLEWSKA:
15:
Poddánych ſwych do iednośći zgániáć, iáko
16:
do iednéy owczárnie páſtérz: gdyz wſzelkié
17:
króleſtwo w ſobie rozdziéloné ginie.
18:
VNIA.
19:
Obiecuie Litewſkié Kśięſtwo, Pruſsy,
20:
y inné rózné do iednośći przywiézć.
21:
Sprawcá pokoiu/ do iednośći y do pokoiu duchá/ ſwémi
22:
ogrómnémi mándaty ná káżdy czás nas wzywa.
23:
GDyż wſzytkim rzecz ieſt doświádczona: iż moc ſkupiona
24:
y ziednoczona zwykłá bydź záwżdy mocnieyſza/ niż rozdźielo=
25:
na: obiecuiemy pilność vczynić/ ábyſmy Wielkié Kśięztwo
26:
Litewſkié/ y źiemie Pruſkié/ y inné źiemie pográniczné krole=
27:
ſtwu/ do iednośći przywiéźć mogli:
28:
y iáko naſnádniéy będźie
29:
mogło bydź/ w to vgadzáć będźiemy: áby wſzytki brzemioná
30:
ſpólné nośili/ y monetę iednáką poſpolićie bráli: á zwłaſczá
31:
gdy Séym oboim Páńſtwóm przerzeczonym ku ſkończeniu te=
32:
go potánowiémy.
33:
O iednośći záchowániu y do=
34:
dzierzeniu.
35:
ALe iż Koroná Króleſtwá przerzeczonégo przez tákowé ſuc=
36:
ceſsię mogłáby którymkolwiek ſpoſobem bydź rozdźielona/ rć.
37:
iáko wysſzéy w Piątym Artykule/ Liſt 82.
I. Artykuł. Włádiſła. y Pruſcy Miſtrzow. 1404. Liſt 132.
Zygmunt w Kráko. 1510. Liſt 8.
Z przywile. Ludwiko. w Koſzyc. 1374. Liſt 40.
Zygmunt w Kráko. 1539.
Zygmunt w Kráko. 1510. Liſt 8.
Z przywile. Ludwiko. w Koſzyc. 1374. Liſt 40.
Zygmunt w Kráko. 1539.
38:
Podobna temu Vſtáwá.
39:
GDyż rozmáitémi przykłády bywamy náuczeni: iż moc zie=
40:
dnoczona/ ieſt mocnieyſza/ niż rozdźielona. Co my pilnie w
41:
vmyśle náſzym rozważáiąc/ á widząc króleſtwu náſzému więt=
42:
ſzé teraz y ćiężſze niż kiedy przedtym nieprzeſpiecznośći nálégáć:
43:
ábyſmy ie tedy tym łátwiéy od nas y poddánych náſzych gardł
44:
odpędźić mogli/ obiecuiemy pilné ſtáránié vczynić wſzelkim
45:
ſpoſobem vczćiwym: áby kśięztwá náſzé Litewſkié/ Zatorſkié/
46:
y Oświęćimſkié/
47:
y źiemie náſzé Pruſkié do tegoſmy przywiedli/
48:
(ponieważ baczą w nieprzeſpieczeńſtwie króleſtwá náſzégo/ téż
49:
ſwé nieprzeſpieczeńſtwo bydź: á iż króleſtwo náſzé niemogłoby
50:
vpaść króm vpadku onych źiem)
51:
wſzytki ſwé śiły złączyli z kró=
strona: 111
| Práwá krolew. ábo wálnego Księgi pierwſze o Vniiey. |
1:
leſtwá náſzégo śiłámi: Iż gdyby możny iáki nieprzyiáćiél gwałt
2:
nam iáki vczynić chćiał/ złączywſzy vmyſły/ y moc woienną w
3:
iedno/ łácwiéybyſmy mogli onému odeprzéć.
4:
Ná on czás Ariſtoteles kwóli ſwému Alexán-
5:
drowi Mácedonſkiému: á teraz kwóli Alexán
6:
drowi Królowi Polſkiému Legiſlator Philo=
7:
zophuie.1501. w Mielniv Alexánder.
8:
VNiia króleſtwá Polſkiégo y Wielkiégo X. Litewſkiégo/ nie=
9:
tylko ieſt pożyteczna/ ále y powinna: ábowiém Vniiéy y ziedno=
10:
czenia/ którégo naipilniéy w zákłádániu Króleſtw y Pańſtw po=
11:
żądáią/ przyczyną ieſt záwſze przywoitſzą ieden/ á niżeli wie=
12:
lość.
13:
A przetsóż on Philozoph wyſoce dowćipny/ przypátrzy=
14:
ćiel y bádácz biegu nátury/ gdy ſie obráchował/ bádáiąc ſie co=
15:
by był zá nayſłuſznieyſzy obyczay rządzenia Rzeczypoſpolitéy/
16:
záwołał ſłowy y wiérſzem Homeruſá Poéty Gréckiégo:
17:
KROL IEDEN, iednośći rychléy dogodźi;
18:
WIELOPANOSZA, rząd rádá roſpłaſzá.
19:
Dáiąc znáć/ że inſzé rzeczy łácniéy ku ziednoczeniu przywiéźć/
20:
gdy róznych narodów ludźiem ieden Król pánuie:
21:
Abowiém
22:
tym ſpoſobem rózne náćię/ y rózné pánſtwá/ y ſtany rózné we=
23:
ſpółek rychléy iedno poczynáią rozumieć/ y w iedno á nieroz=
24:
dźiélné ćiáło przez ſpoienié y zlepienié iednych Praw zwykły ſie
25:
zchadzáć y zráſtáć.
26:
A przetóż My Alexánder Król/ rć. vni=
27:
tatem in proportione dodźierżeć. rć.
28:
COMPOSICIA
29:
Między ſtanem Duchownych á
30:
Swietckich.II. Artykuł. Alexánder w Rádom. 1505. Liſt 117.
31:
Niezgody domowé, gorſzé nád woynę.
32:
CHcąc zá czáſu náſzégo ſczęśliwégo Pánowánia zábieżeć
33:
wczás roſtérkóm y niezgodóm domowym (któré gorſzé bywá=
34:
ią niż woyny z obcym) których roſtérków niktóré znáki iuż ſie
35:
poczęły/ á to ztąd/ iż Doſtoieńſtwá y mieyſcá/ rć.
36:
Obiecuie Król wſzytkié róznice mię=
37:
dzy Duchownémi y Swietckiémi
38:
pogodźić.
39:
OBiecuiemy/ iáko ſkoro z woiennéy potrzeby (zá wſpomo=
40:
żeniém Bożym) do źiem náſzych przyda ſie nam wróćić: że wſzy
41:
tkié róznice záczęté między Duchownémi y Swietckiémi ná
42:
Séymie Wálnym vśmiérzemy.
43:
Zá wolą Króla Káźimiérzá, Bo=
44:
dzántá Biſkup Krákowſki, około
45:
dźieśiąći róznic, ták poſtánowił
46:
ná Séymie.
47:
GDy były ruſzoné nienawiśći wielkié y różnośći między
48:
Duchownémi y Swietckiémi oſobámi/ Pány Dioeceſiiéy Krá=
49:
kowſkiéy:
50:
potym były vſpokoioné między nimi ná Séymie
51:
przez Królá Káźimiérzá/ y ná Synodźie przez Bodzántę Bi=
52:
ſkupá Krákowſkiégo ná ieden czás/ w Krákowie czwartégo
53:
dniá Mieśiącá Czérwcá/ Roku 1369. złożonym.
54:
Przy czym
55:
był Iároſław Gniéźnieńſki Arcybiſkup/ Bogurya rzeczony: któ
56:
ry ná ten czás zá przyczyną onych róznośći/ zá władzą ſwégo
57:
przełożeńſtwá/ wizytował Dioecezią Krákowſką.
58:
A ſą po=
59:
ſtánowioné rzeczy niżéy nápiſáné/ o wolnośći Dźieśięćin/ o wy=
60:
dźierániu Dźieśięćin/ o czáśie wytykánia Dźieśięćin/ około
61:
targu/ około kupienia Dźieśięćiny przez Pány/ około bránia iéy
62:
z pługu/ około naymu nowiny/ y ich poſtępkach/ rć.
63:
około Co=
64:
lumbáciiéy/ około Wizytáciiéy Ardźiákońſkiéy/ o wypráwie Du
65:
chowieńſtwá ná woynę/ o pozywániu świetckich do ſądu
66:
Duchownéo / o opráwie kośćiołá/Káźimierz w Nieſzow. 1454. Liſt 93. Liſt 55.
67:
o dźieśięćinie konopnéy/ o Inter=
68:
diktcie trzech dni przeſtánia od ſłużby bożéy. około zapłátyTabellionum álbo iáwnym Piſárzom.
69:
Po=
70:
ſłóm/ około budowánia kośćiołów w imięniu ſzlácheckim: iá=
71:
ko to wſzytko niżéy ieſt nápiſano.
strona: 113
| Práwá krolew. álbo Wálnego Kśięgi pier. o Compozyciach. |
1:
Róznicá zſtrony wyzwánia z Powiá=
2:
tu do Duchownégo práwá.
3:
CHcąc záchowáć zgodę (która ieſt mátká rozmnóżenia) mię
4:
dzy Duchownémi y Swietckiémi oſobámi/ zákázuiemy nápo=
5:
tym/
6:
áby świetckié oſoby oboiéy płći w ſądy duchowné nie w=
7:
dawáły ſie o rzecz świetcką/ álbo o dług vczyniony/ álbo który
8:
ieſcze vczynion bydź ma: y żaden świetcki świetckiégo o rzecz
9:
ſczérze świetcką do ſądu Duchownéo niech nie śmie pozywáć.
10:
Rózność zſtrony inhibiciy.
11:
CHcąc zámknąć drógę róznicóm/ któré ſie wielkié wczęły
12:
między ſtanem duchownym y świetckim/ zſtrony liſtów záká=
13:
zuiących/ któré Prełaći duchowni do Práwá świetckiégo da=
14:
wáć zwykli/ vſtáwiamy:
15:
áby Prełáći duchowni od tákowych
16:
liſtów ſpráwiedliwośći hámuiących przeſtáli/ á zwłaſczá w
17:
ſpráwách o rzeczy do ſądu świetckiégo przynależących. Wyią=
18:
wſzy ſpráwy/ któré Práwu Duchownému ſą podległe:
19:
w któré
20:
ſąd źiemſki żadnym obyczáiem wdawáć ſie nie ma.
21:
O róznicy zſtrony mieyſc przed świetckimi Senatory, przy
22:
boku królewſkim: czytay w Kroynice Kromerowéy.
23:
Item in Annalib. poſzledzéy wydánych.
24:
COMPOSICIIA druga
25:
Przeſtrzéga tákze rozruchu między
26:
Rycérſkim ſtanem, á między ple=
27:
beios, áby ſie diſplicentiam zábié=
28:
gáło wczás. Ian Olbr. w Piotrko. 1496. Liſt 108.
III Artykuł.
Ian Olb. w Piotrko. 1496. Liſt 100.
III Artykuł.
Ian Olb. w Piotrko. 1496. Liſt 100.
29:
ABy ſie co nie zdáło bydź vczynionégo z nienawiśći plebei=
30:
orum, których ſtan zwykł vżywáć oſobnych praerogátyw y ná=
31:
dánia ſwégo w Króleſtwie náſzym: dla tego ácz ſynowie ſzlá=
32:
checcy/ zdádzą ſie tákże bydź vczeniy częſtokroć vczeńſzy nád
33:
proſtégo ſtanu ludźi/ rć.
34:
NABOZENSTWO.
35:
Kompozyciia zſtrony rozróznienia
36:
w wierze. ((od w. 4 - w. 12. tekst łać.))IIII. Artykuł.
Stephanowá przyśię. 1576. w Conſti. Liſt 144.
Tenże Támże Liſt 147.
Stephanowá przyśię. 1576. w Conſti. Liſt 144.
Tenże Támże Liſt 147.
37:
Tákze w Confirmáciiéy praw tóſz
38:
powtarza.
39:
A Iż w téy zacnéy Koronie narodu Polſkiégo/ Litewſkié=
40:
go/ Ruſkiégo/ Inflantſkiégo/ y innych ieſt niemáło diſsidentes
41:
in religione,
42:
przeſtrzégáiąc nápotym iákich ſediciy y tumultów/
43:
z téy przyczyny/ rozerwánia/ álbo niezgody religiiéy. Wárowá
44:
li to ſobie niektórzy obywátele Koronni Confoederáciią oſobli=
45:
wą:
46:
że w téy mierze in cauſa Religionis, máią w pokoiu bydź
47:
záchowáni/ którą my im obiecuiemy trzymáć wcále/ czáſy wie=
48:
cznémi.
49:
Tákże Król Henryk w przyśiędze ſwéy. List. 131. Conſt. y w
50:
Confir. Praw.
51:
Tákże krol Zygmunt III. w przyśiędze ſwéy,
52:
w Conſt. anni 1587. list 6. A w Confirmáciiéy list 10. Te
53:
wſzytkié rzeczy w Metryce znaydźieſz ſłowo od ſłowá.
54:
Tego wſzytkiégo ſzérſzé obiáſnienié znaydźieſz in Confoede=
55:
ratione generali Varſauie.
56:
ták iáko tám iest nápiſano
57:
ad verbum, list 120.
58:
MY Rády Koronné/ Duchowné y Swietckié/ y Rycér=
59:
ſtwo wſzyſtko/ y ſtany inſzé iednéy á nierozdźielnéy R.P. z
60:
wielkiéy y z máłéy Polſki/
61:
Wielkiégo X. Litewſkiégo/ Kiiowá/
strona: 115
| Práwá krolew. albo wálnego Kśięgi pierwſze o roznośći w práwiech. |
1:
Wołyniá/ Podláſza/ z źiemie Ruſkiéy/ Pruſkiéy/ Pomorzkiéy/
2:
Zmudzkiéy/ Inflantckiéy/ y miáſtá koronné.
3:
Oznáymuiemy
4:
wſzytkim wobec komu należy ad perpetuam rei memoriam, rć.
5:
A wnet potym. A iż w Rzeczypoſpolitéy náſzéy ieſt diſsidium
6:
niemáłé in cauſa Religionis Chriſtianae: źábiégáiąc temu/ áby ſie
7:
z téy przyczyny między ludźmi ſedyciia iáka ſzkodliwa nie wſczę=
8:
łá/ którą po inſzych króleſtwách iáſnie widźimy:
9:
Obiecuiemy to
10:
ſobie ſpólnie/ pro nobis & ſucceſſoribus noſtris in perpetuum,
11:
ſub vinculo iuramenti, fide, honore, & conſcientiis noſtris: iż
12:
którzy ieſteſmy diſsidentes de religione, pokóy między ſobą zá=
13:
chowáć/
14:
á dla róznéy wiáry y odmiány w kośćieléch/ krwie nie
15:
przeléwáć/ áni ſie poenowáć confiſcatione bonorum, poczćiwo=
16:
śćią/ carceribus, & exilio, y zwiérzchnośći iednéy/ áni vrzędo=
17:
wi do tákowégo progreſsu żadnym ſpoſobem niepomagáć:
18:
y
19:
owſzem gdźieby ią kto przeléwáć chćiał/ ex iſta cauſa záſtáwiáć
20:
ſie o to wſzyſcy będźiem powinni/ choćby téż zá prętextem De=
21:
kretu/ álbo zá poſtępkiem iákim ſądowym kto to czynić chćiał.
22:
Przećiwko tym wſzyſtkim Confęderáciiam, záwſze prote=
23:
ſtácię bywáły niemáłé ná Séymiéch.Zyg. Aug. w Lublin. 1569. Liſt 91.
Archimędr. Włádykowie ná woynę iádą.
y Contribucie dáią.
w Confoe. Wárſzáw. 1573.
Liſt 120.
Archimędr. Włádykowie ná woynę iádą.
y Contribucie dáią.
w Confoe. Wárſzáw. 1573.
Liſt 120.
24:
Z ſtrony Religiiéy Ruſkiéy.
25:
KV tęmu téż obiecuiemy/ y powinni będźiemy wſzech prze=
26:
rzeczonych Kśiążąt źiemie Wołyńſkiéy obywátelów/ y potom
27:
ków ich/ ták Rzymſkiégo iáko y Gréckiégo zakonu będących/
28:
w
29:
ich ſtárádawnéy czći y doſtoynośći/ iáko z przodków ſwoich y
30:
do tego czáſu byli záchowáć/ y oné wedle cnoty y godnośći ká=
31:
żdégo/ á vpodobánia náſzégo/ bez zawády Artykułów w Stá=
32:
tućie/ rć. ná vrzędy przekłádáć.
33:
Temuz podobny.
34:
ABy wſzytkié beneficia Iurispatronatus Regii Praelaturarum
35:
Eccleſiaſticarum, iáko Arcybiſkupſtw/ Biſkupſtw/ y inſzych
36:
wſzélákich beneficiy były dawáné nie inſzym/ iedno Rzymſkié=
37:
go kośćiołá Klerykóm indigenis Polonis, iuxta ſtatutum.
38:
A be=
39:
neficia kośćiołów Gréckich/ ludźióm teyże Gréckiéy wiáry da=
40:
wáné bydź máią.
strona: 116
1:
Niepozytki róznośći wiáry.
2:
ABowiém częſtokroć rózność wiáry/ przywodzi rózność v=
3:
myſłów: y rády bywáią wydawáné/ któré máią bydź táiemnie
4:
chowáné.
5:
PRAWA ROZNOSC.
6:
Práwá rózność, ćiągnie téz zá ſo=
7:
bą rozdwoienié ludu, y rozerwá=
8:
nié ćiáłá Korony.
9:
GDyż pod iednym Kśiążęćiém y iedną głową/ iedenże lud
10:
róznych Praw nie miałby mieć: áby nie był iákim dźiwem/ má=
11:
iąc rózné głowy.
12:
Ieſt to tedy pożyteczne Rzeczypoſpolitéy/
13:
áby iednym y iednákim práwem ták Krákowiánie/ to ieſt Má=
14:
łéy Polſki/ iáko Wielkiéy Polſki obywátele/ y inné pod Króle=
15:
ſtwem náſzym będącé źiemie/ vżywáły/ y im ſie ſądźiły:
16:
gdyż
17:
ieſt iedno Kśiążę wſzyſtkich/ y ieden Pan.Przywileie. Litewſkie 1413. Liſt 125. Státu. 12
V. Artykuł.
Káźimierz Wielki w Wiſlicy 1368. Liſt 32.
Włádiſł. Iágełło w Czerwie. 1422. Liſt 49.
V. Artykuł.
Káźimierz Wielki w Wiſlicy 1368. Liſt 32.
Włádiſł. Iágełło w Czerwie. 1422. Liſt 49.
18:
Temuz podobny.
19:
GDyż wſzytkim źiemióm/ któré okrąg Króleſtwá náſzégo
20:
zámyka/ iáko iedno Kśiążę y Pan iednoſtáynie pánuiemy: nie
21:
ieſt tedy ſłuſzna rzecz/ áby rozmáitémi obyczáymi ſądzenia lud
22:
nam poddány/ y pod náſzym rządzeniém będący/ miał ſie ro=
23:
zmáitośćią ſądów dźielić.
24:
Dla tego wiecznym zápowiedze=
25:
nim vſtáwiamy/ áby wſzyſcy y káżdy zoſobná/ ludźie króleſtwá
26:
náſzégo/ którégokolwiek ſtanu/ doſtoieńſtwá/ y ſtopniá będą=
27:
cy/VI. Artykuł. Zyg. Aug. w Wárſzá. 1557. Liſt 7.
28:
ſpráwy ná ſądźiéch náſzych źiemſkich przekłádáiący/ álbo któ
29:
ré zechcą przekłádáć oſobliwie káżdy zoſobná y wſzyſcy wobec/
30:
iednym práwem/ obyczáymi/ zwyczáiem/ po wſzyſtkim Kró=
31:
leſtwie náſzym byli ſądzeni.
32:
WOYSKO.
33:
Rozdział woyſká, rozerwánié mocy
34:
téz wielce czyni.
35:
IZ téż gwałtownému nieprzyiaćielowi podatkową obro=
strona: 117
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o roznośći w prá. |
1:
ną/ którąſmy ná ten Rok vchwalili/ odpór dáć ſie niemoże.
2:
Zá
3:
namową Rad náſzych/ y prośbą Poſłów źiemſkich/ vchwalili=
4:
ſmy woynę/ álbo ruſzenié poſpolité: ku którému/ gdybyſmy ſie o
5:
gwałtownym nieprzyiaćielowi oſłyſzeli/ ſámi oſobą náſzą przy=
6:
iedźiemy.
7:
Ale ieſliby ſie ná rózné mieyſcá gwałtowny nieprzyia=
8:
ćiél oborzył/ ták żeby nie ná iednym mieyſcu odporu potrzebá/
9:
któryby ſie wſzyſcy około oſoby náſzéy bá=
10:
wili.
11:
Zá pozwoleniém tedy Poſłów źiemſkich od Rycérztwá ná
12:
ten Rok tylko/ będźie ná woli náſzéy opátrzyć/ iákoby ſie każda
13:
potrzebá ſtátecznie odpráwiłá.
14:
A tám gdźie nagleyſza potrze=
15:
bá będźie/ ſámi oſobą náſzą ſie obróćimy z pocztem ludźi/ iáki
16:
będźiem rozumieć bydź potrzebny. A inné Woiewództwá dru
17:
giéy potrzebie przyległé/ támże z Hetmánem gdźie będźie trze=
18:
bá/ obróćić ſie máią.
19:
Któré pozwolenié Poſłów źiemſkich ná
20:
rozdźiał ten woienny ná ten rok tylko vczynioné/ ſtanu Rycér=
21:
ſkiému vbliżenia żadnégo niéźć nie ma/ áni tę ſequellę czynić/
22:
żeby miał bydź rozdwaian nápotym/ ále ma bydź záchowan
23:
wolno ná potomné czáſy/ wedle praw á wolnośći ſwych.
24:
Temuz podobny.
25:
NAprzód/ żadnégo rozerwánia między ſobą nie czynić/ áni
26:
diſmembráciiéy żadnéy dopuśćić/ iáko w iednéy nierozdźielnéy
27:
R.P. áni iedná część bez drugiéy Páná ſobie obiéráć/ áni factio=
28:
ne priuata z inſzym nárabiáć.
29:
Ale podług mieyſcá y czáſu tu ná=
30:
znáczonégo ziecháć ſie do grómády koronnéy/ y ſpólnie á ſpókoy=
31:
nie ten Akt Electionis podług woléy bożéy do ſkutku ſłuſznégo
32:
przywiéźć:Confoeder 1573. Liſt 119.
33:
á ináczéy ná żadnéy Páná nie pozwáláć/ iedno z tá=
34:
kową pewną á miánowitą vmową: Iż nam piérwéy Práwá
35:
wſzytkié/ Przywileie y Wolnośći náſzé/ któré ſą/ y któré mu po=
36:
damy/ poſt Electionem poprzyśiąc ma.
37:
A miánowićie to po=
38:
przyśiąc/ pokóy poſpolity między rożerwánémi y różnémi lu=
39:
dźmi w wierze y w nabożeńſtwie záchowywáć/ y nas zá gráni=
40:
cę koronną nigdy nie ciągnąć żadnym obyczáiem/
41:
áni prośbą
42:
Królewſką ſwą/ áni ſolutione quinq; marcarum ſuper haſtam,
43:
áni ruſzenia poſpolitégo bez vchwały Séymowéy czynić.
44:
CONVENTICVLA, GVERRI,
45:
TVMVLTY.
46:
Poddánych pod iednym Pánem ku
47:
ſpokoynému zyćiu vpomina.
48:
IEſt wielce pożyteczno Rzeczypoſpolitéy/ áby poddáni
49:
ſpokoynie żyli: co ſie sſtawa/ gdy nikomu ſzkód niewyrządzá=
50:
ią/ á cnotą ſczérą złączywſzy ſie zmagáią.
51:
Bunty y Guerry czynić, ieſt Rze=
52:
czypoſpolitéy ſzkodliwa.Zygmunt w Piotrko. 1523.
Káźimi. Jágełło w Piotr. 1447. Liſt 91.
Zygm. III. 1503. Liſt 4.
Káźimi. Jágełło w Piotr. 1447. Liſt 91.
Zygm. III. 1503. Liſt 4.
53:
W Niektórych ludźiach zły vpór y śmiáłość/ to ieſt iż chcąc
54:
ſie ſwych krzywd y żáłośći pomśćić/ częſtokroć woyny ſzkodli=
55:
wé Króleſtwu náſzému pobudzáią/ y ſzkody wielkié ſprawuią:
56:
dla tego roſkázuiemy ninieyſzą zapowiedźią:
57:
áby żaden któré=
58:
gokolwiek ſtanu álbo záwołánia będąc rozgniewány iákim=
59:
kolwiek obráżeniém/ álbo krzywdą/ álbo ſzkodą/ nie śmiał
60:
przez náſzégo zwolenia woiowáć álbo vtarczek przećiw oſo=
61:
bam poſtronnym y tutecznym zruſzáć.
62:
A ieſliby kto śmiał
63:
przećiw téy Conſtituciiéy vczynić/ tego przekonánégo ná zápłá=
64:
cenié ſzkód wſzyſtkich/ któré my álbo poddáni náſzy dla tego
65:
podięli/ ſkázuiemy:
66:
á ieſliby ſie doſtáteczna zapłátá/ álbo w czę
67:
śći ſzkód onych dla iego poczęćia woyny przećiw Króleſtwu/
68:
álbo oſobom podnieśionéy nie sſtała/ tedy ſkázuiemy go/ áby
69:
był ná ćiele karan.
70:
O Práctykántách.
71:
KToby od tego czáſu w práktykách z kimkolwiek około pá=
72:
nowánia czyiégokolwiek/ y poſádzenia ná ſtolicy pańſtw tych
73:
doznan był/
74:
tedy o to od Inſtigatorá z delátorem/ iáko y od ſá=
75:
mégo delatorá vrodzenia ſzlácheckiégo/ może bydź ná Séym
76:
pozwan iáko perduellis: á pod ten odiazd náſz/ w niebytnośći
77:
náſzéy do Trybunału.
78:
Przećiw którym ták ma bydź poſtąpio=
79:
no. Położywſzy pozew przed terminem ſześć niedźiél/ y vczy=
80:
niwſzy záraz reláciią położenia pozwu w Grodźie powiátu o=
81:
négo/ w którym citatus ma mieſzkánié/
82:
á gołoćie wſzędźie w rę
83:
ce może bydź dány pozew/ álbo w páráfiiéy położony. A dla
84:
doſtátecznéy wiádomośći/ ma bydź od woźnégo pozew publi=
85:
kowan w Grodźie onym/ pod którym záſtan z pozwem będźie/
strona: 119
1:
álbo położon ná gołotę/ á poená ták ná pozwánégo iáko y ná de=
2:
latorá/
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Gwerrách. |
3:
tákże y process w tákiéy ſpráwie táki ma bydź/ iáki ieſt
4:
opiſány w Conſtituciiéy Koronáciiéy náſzéy: y tá ſpráwá ma
5:
bydź continuowána tákowym porządkiem y poſtępkiem/
6:
iáki
7:
ieſt opiſány w téy to Conſtituciiéy contra perduelles, & patra=
8:
tores criminis laeſae maieſtatis. A PP. Stároſtowie w téy mie=
9:
rze zá odeſłániem Tribunálſkim/ exekuciią tám in bonis, quam
10:
in perſonis czynić máią/
11:
ſum poena trecentarum marcarum, cum
12:
motione Nobilitatis, ſi adeo fuerit fortis. iáko ná bánnity/ z ob=
13:
wieſczeniem ſzláchty od Stároſty przez vniwerſały/ choć bez
14:
mándatów náſzych/ pod niebytność náſzę.
15:
A gdźieby który
16:
Stároſtá w tym był obwiniony y przekonány/ tedy tákiż pro=
17:
ces/ y exekucia tákoważ ma bydź przećiwko nim vczynioná per
18:
viciniorem Capitaneum, do którégo dekretem Tribunálſkim o=
19:
deſłány będźie.
20:
Confoederácia ſtára: zprzyśięzenié
21:
przećiw buntownikóm y przećiw=
22:
ko Haeretykóm.
23:
IZ ktobykolwiek był tu obywátelem króleſtwá Polſkiégo/
24:
máiąc w króleſtwie Polſkim imięnie/
25:
á chćiáłby nieiákie niepo=
26:
ſłuſzeńſtwá przećiwko práwu Polſkiému poſpolitému/ álbo téż
27:
iákowé niepokoie nam y króleſtwu Polſkiému ſzkodliwé komu
28:
wyrządzáćw Korczy 1437 Liſt 76.
29:
przez dozwolenia Páná náſzégo Królá nałáſkáw=
30:
ſzégo/ y Rad iego/ áni ná Práwie źiemſkim poſpolitym niech=
31:
ćiałby przeſtáwáć/ álbo kácérſkie błędy vnośić/ y ie forytowáć:
32:
tedy przećiwko tákowému y tákowym/ by téż niewiedźić iákié=
33:
go ſtanu y záwołánia byli/ Duchowni y świetcy/ chcemy ku
34:
ſkáźie ich powſtáć/ y obiecuiemy pod wiárą y czćią náſzą bez
35:
chytrośći y zdrády:
36:
áni im pomocą y rádą álbo przyiáźnią chce=
37:
my pomágáć/ pod wiárą y czćią náſzą: choćiaby krewnośćią/
38:
przyiáźnią po żonách/ álbo którąkolwiek bliſkośćią nam/ álbo
39:
którymkolwiek z náſzych byli powinni:
40:
áni zá nimi chcemy mó=
41:
wić żadnégo ſłowá/ ále oné chcemy y obiecuiemy káráć. Wſzák=
42:
że Praw náſzych Kśiążęcych y źiemſkich niwczym nie gwałcąc
43:
áni od nich odſtępuiąc.
44:
Confoederáciia nowa temuz podo=
45:
bna, áby ſie Diſplicentiam zá=
46:
biégáło wczás.
47:
NAprzod/ żadnégo rozerwánia między ſobą nie czynić/ áni
48:
diſmembráciiéy żadnéy dopuśćić/
49:
iáko w iednéy nierozdźielnéy
50:
R.P. áni iedná część bez drugiéy Páná ſobie obiéráć/ áni facti=
51:
one priuata z inſzym nárábiáć/ rć.Confederá. 1573. Liſt 119.
Zyg. III. 1593. Liſt 7.
Zyg. III. 1593. Liſt 7.
52:
O Tumulćiéch.
53:
STátut Toruńſki poćiągamy y decláruiemy/ do wſzelákich
54:
tumultów/ któréby ſie pod odiazd náſz do Szweciiéy z któréy=
55:
kolwiek miáry y przyczyny/ w mieſćiéch wſzyſtkich ná wſzelákich
56:
mieyſcách dźiáły/
57:
tákiż máią bydź ſpólnie przez vrząd Stáro=
58:
śći y Mieyſcki hámowáni y koieni: y ći którzyby tumultuowá=
59:
li/ máią bydź od nich imáni/
60:
y zá zgodnym obu vrzędów/ ták
61:
zamkowégo iáko y mieyſckiégo oſądzeniém karáni/ etiam cum
62:
refuſione damnorum, ſaluo ſcrutinio & appellatione ſzláchćico=
63:
wi tylko ná Trybunał. A gdźieby rózność między témi vrzędy
64:
byłá/ máią dośiądz informáciiéy Tribunálſkiéy.
65:
A gdźieby co
66:
ná vrzędách/ álbo iednym z nich ſchodźiło/ máią bydź o to do
67:
Trybunału ex officio pozwáni/ od vkrzywdzonych: y gdźieby
68:
winnémi byli ználeźieni/ máią bydź poena trecentarum marca=
69:
rum, & refuſione damnorum karáni.
70:
Wſzákże máią bydź bli=
71:
ſcy do ewáziiéy. Nihilominus patratores tumultus, którzyby z rąk
72:
vrzędowych/ álbo więźienia vćiekli/ ſzláchćicy/ mogą bydź ex
73:
bonis vel perſonis ſuis, w vrzędźie Grodzkim fori ſui requiro=
74:
wáni.
75:
A ieſliby krwie roźlanie ſie ſtáło/ ná gárdle karáni/ á z
76:
dóbr iego ſzkody nágradzáné/ ſaluo ſcrutinio & appellatione ná
77:
Trybunał/ bydź máią. Plebei záśię vbicunque depraehenſi,
78:
imáni/ y przez vrzędy Stárośćié/ y Mieyſckié ſądzeni/y kará=
79:
ni bydź máią.
80:
A gdźieby kto przy hámowániu tumultów mo=
81:
cą ſprzećiwił ſie tym vrzędóm/ á w tym byłby zábit ábo ránión/
82:
tedy o to vrzędóm/ áni ich ſługóm/ áni pomocnikóm/ nie może
83:
bydź akciia intentowána.
84:
A tá Conſtituciia ma ſie śćiągáć
85:
ták do źiem Koronnych/ iáko y W.X. Litewſkiégo/ y innych
86:
pańſtw do nich należących/ z czego iednák zá żądániem PP.
87:
Poſłów źiemię Pruſką wyymuiemy.
88:
Która to Conſtitucia ma
strona: 121
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Guerrách. |
1:
trwáć do czáſu náznáczonégo z wrócenia náſzégo ze Szweciiéy.
2:
Item, O Tumulćiéch iáko máią bydź gáſzoné y tłumioné,
3:
znaydźieſz Titulo Kráków, Conſt. oſtátnia.
4:
Concluſia, y Párácleſis do zgody
5:
y iednośći.
6:
BArzo wiele á práwie wſzytko: bo zdrowié náſzé, ná téy po=
7:
winnośći przećiw Rzeczypoſpolitéy należy. A prędſzégo zginie=
8:
nia niémáſz, iáko gdy rozerwánié prze niezgodę álbo iákié do=
9:
puſczenié Boſkié ná Rzeczpoſpolitą przychodźi.
10:
Przeto w natru=
11:
dnieyſzé przygody, któré Rzeczypoſpolitą kiedy záchodźiły, ſtárzy
12:
Polacy zwykli do kupy, á do przyrzeczenia ſobie przyſtępowáć. Tá=
13:
tárſcy Carzowie miáſto ſymbolum ſnop ſtrzał związány nośili, áby
14:
pámiętáli ſtrzéc ſie rozerwánia.
15:
bo ſtrzałę poiedynkiem łácno zła=
16:
máć, ále związáné trudno. Czego iest wizerunk málowány w onym
17:
Támerlanie. Ale náſzy przodkowie miáſto ſtrzał, iábłko Królóm
18:
w ręce dawáli.
19:
Bo iáko iábłko cáłé á nierozdźieloné trwa dłużéy:
20:
á rozerznioné, colorem, odorem, ſaporem, y ſámo ſie od śiebie
21:
tráći. Do tegóż wiodąc, ábyſmy zgodę y iedność królowi między
22:
poddánymi ſwémi mnożyli y ſczépili.
23:
Niektórzy Mądrość y artem
24:
regiam to zową, niezgody między poddánémi ſwémi wpuſczáć, áby
25:
ich ná podatki rychléy przywiedli. Nie ták ſtárzy pánowie Pol=
26:
ſczy czynili: ále do zgody, do iednośći záwżdy poddánych ſwoich wie
27:
dli,
28:
y dla tego przyśięgáią, Pacem inter diſsidentes manu tene=
29:
bo do tego przymiérzáiąc y przymawiáiąc ſie ſwą przypowieśćią,
30:
iáko y znákiem iábłká pokázuią iáwnie, któré w ręku piáſtuią,
31:
gdy ich Królmi czynią, á ná iábłku krzyż:
32:
áby zgodę w Pánu Kry=
33:
ſtuśie mnożyli, y onę przed oczymá mieli. Bo co w rękach nośi=
34:
my piáſtuiąc, to przed oczymá mieć káżdy muśi poſpolićie. Król
35:
Lokietek w téy mierze między wſzytkimi królmi ſławę odźierżał:
36:
Bo páńſtwo to, któré było prze rozrodzenié Królewiców Polſkich,
37:
rozerwáné, y ná ſztuczki rozdźieloné, ón ie záś reuniował, y do ie=
38:
dnośći do kupy przywiódł. Przeto tym iábłkiem zá tę cnotę ſłu=
39:
ſznie ma bydź dárowány:
40:
wedle przypowieśći trzech onych Bogiń:
41:
Pulchriori detur. Acz téy ſławy iego y ſyn iego Káźimiérz Wielki
42:
popráwił: nietylko że Ruſkié kráie ziednoczył, ále iże Práwá ſpi=
43:
ſawſzy, ſtabilimentum regni wielkié vczynił.
44:
Tákże po nim Iá=
45:
gełło, który kśięztwo wielkié vniował. Wołyn, Kiiów, Podláſzé,
46:
etć. Przetóż pánowie Polacy y Litwá niechcąli zginąć nagle, niech
strona: 122
1:
ſie trzymáią przodków ſwych tego zwyczáiu y trádiciy:
2:
A żadnémi
3:
dáry áni prośbámi, áni złotem, áni żelázem nie dáli ſie od téy ie=
4:
dnośći vniiéy y diſmembráciiéy odrywáć. Do iednośći práwéy,
5:
y iednośći wiáry, áby ſie ćiſnęli, á mocy ſwéy rozdźiałámy nowé=
6:
mi nie dáli ſie rozrywáć.
7:
OBRONA
8:
TRZECIA POWINNOSC
9:
KROLEWSKA.
10:
Poddánych Króleſtwá ſwégo brónić, rá=
11:
dą, y brónią woienną, y dilatatione finium.
12:
RADĄ.
13:
Wſzytkich niebeſpieczenſtw obmyśla=
14:
wánia, piérwéy rádą niz woyną ko=
15:
ſztowáć.
Káźimiérz w Nieſzo. 1454. Liſt 95.
16:
OBiecuiemy/ iż żadnych vſtaw nowych niechcemy czynić/ á=
strona: 123
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Obronie. |
1:
ni roſkażemy poddánym náſzym ná woynę ſie ruſzyć przez Séy
2:
my poſpolitégo: który ma bydź w káżdéy źiemi.
3:
Temuz podobna vſtáwá.
4:
POſpolité ruſzenié woyny nieináczéy/ iedno rozmyſlnie y
5:
z ſłuznych przyczyn y potrzeby poſpolitéy ná przyſzłé czáſy vſtá=
6:
wiáć będźiemy/ wedle vſtáwy ſtátutów: piérwéy złożywſzy
7:
Séym Wálny y Powiátowy.
8:
A gdy będźie vchwaloné ruſze=
9:
nié poſpolité/ ku odmięnieniu iego/ Séymy niemáią bydź ſkłá=
10:
dáné: áby zá ſkazániém y obwołániem woiennym/ gdy ſzlách=
11:
tá ná woyne zgotuie ſie/ ieſliby tegóż czáſu muśieli ſie ſkłádáć/
12:
dwoiákim nakłádem obćiążeniby muśieli bydź.
13:
Powiátowé Séymy przed woyną
14:
niech będą.
15:
IZeſmy ſie ták zwolili ze wſzyſtkimi poddánémi náſzémi/ á=
16:
by káżdą woienną wypráwę Séymiki Powiátowé ná miey=
17:
ſcach wedle zwyczáiu vprzédzáły.
18:
Dla tego vſtáwiamy: iż
19:
my y potomkowie náſzy/ ilekroć Woynę poſpolitą zechcemy
20:
mieć za potrzebą iáką/ tylekroć Powiátowé Séymy mamy á=
21:
bo máią vſtáwić. To ieſt obywátelóm źiemie Krákowſkiéy w
22:
Proſzowicach:
23:
Sądeckiéy y Biéckiéy/ we Czchowie: Sędo=
24:
mirſkiéy/ Nowym mieśćie: w Wielkiéy Polſcze y w Szcho=
25:
wſkiéy źiemi/ we Srzedźie: Siérádzkiéy y Wieluńſkiéy/ w Sié
26:
rádzu: Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ y Brzéſkiéy/ w Brzéśćiu:
27:
Do=
28:
brzyńſkiéy/ Rypieńſkiéy/ Goſtyńſkiéy/ Socháczowſkiéy w Ry=
29:
piniu: Ráwſkiéy w Ráwie: Lubelſkiéy/ y Lukowſkiéy/ w V=
30:
rzędowie: Chełmſkiéy y Rubieſzowſkiéy y Bełſkiéy/ w Buſku:Zygmunt w Piotrk. 1538.
31:
Przemyſłkiéy w Mośćiſkach: Podolſkiéy w Kámieńcu: Sá=
32:
nockiéy/ w Sánoku: Lwowſkiéy/ w Wiśni: Hálickiéy/ w
33:
Trębowli: áby rádźili około potrzeby/ któráby nád námi y kró=
34:
leſtwem wiśiáłá.
35:
Przećiwko tym Státutóm exceptia.
36:
A Iż niepewna ieſt przyſzłych czáſów wiádomóść/ áni prze=
37:
ćiwko Ian Olbr. 1496. Liſt 105. Zygmunt w Kráko. 1527.
38:
nim mogą bydź dáné pewné rády y opátrzenia:
39:
będźie
strona: 124
1:
w mocy náſzéy zá Dekretem tego Seymu ruſzyć woynę poſpo=
2:
litą: gdźieby tákowa nawálna potrzebá przyſzłá/ żeby pomoc
3:
vchwaloná nie mogłá temu doſyć vczynić.
4:
GRANICE.
5:
Gránice Koronné, y Wielkiégo X.
6:
Litewſkiégo, obiecuie Król nie=
7:
umnieyſzáć, ále ich brónić.
8:
A To wſzyſtko/ co ieſt nieſłuſznie od tego Króleſtwá odda=
9:
lono álbo rozerwano/ wedle mocy méy/ do tegóż Króleſtwá
10:
przygromádzę:
11:
Gránic króleſtwá mégo Polſkiégo nie będę v=
12:
mnieyſzáć/ ále ráczéy wedle możnośći méy brónić y rozſzérzáć
13:
będę. Ták mi Boże pomagay/ y té święté boſkié Ewányelie.Alexánder Liſt 161. w Przyśiędze Krole.
14:
Tákze y Królowie poſzledni
15:
przyśięgáią.
16:
A To wſzyſtko co ieſt nieſłuſznie od tego Króleſtwá/ y od
17:
Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo/ y od tych Pańſtw iákimkol=
18:
wiek obyczáiem oddalono/ álbo przez woynę/ álbo którymkol=
19:
wiek inſzym ſpoſobem oderwano/
20:
do tegóż króleſtwá Polſkié=
21:
go/ y Wielkiégo X. Litewſkiégo przygromadzę: á gránic Kró=
22:
leſtwá tego/ y Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo nie będę v=
23:
mnieyſzáć/ ále ráczéy będę brónić/ y rozſzérzáć. Ták mię
24:
Boże wſpomoż.
25:
POSELSTWA.
26:
A tego naprzód przez poſelſtwo, y
27:
rádámi dobrémi dochodzić.w Przyśię. Zygm. III. 1588. Liſt. 6. w Confir. Stepháno. 1573 Liſt 147.
28:
A w ſpráwách Koronnych/ któré ſie dotykáć będą oſoby
29:
náſzéy/ y Doſtoieńſtwá náſzégo/ poſelſtw do cudzych kráiów
30:
wyſyłánia/ y cudzych tákże poſelſtw ſłuchánia/ y odpráwowá=
31:
nia Wóyſk iákich/ álbo żołniérzów zbiéránia álbo prziymowánia.
strona: 125
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Obronie gránic. |
1:
My/ y potomkowie náſzy/ nic záczynáć y czynić nie mamy
2:
bez rády Rad Koronnych oboygá narodu: Spraw Séymo=
3:
wi należących niwczym nie wzruſzáiąc.
4:
A wſzákóż té poſel=
5:
ſtwá/ któréby ſie Rzeczypoſpolitéy nie dotykáły/ á mogły bydź
6:
wedle ich czáſu y potrzeby odpráwowáné: tedy té mamy/ y bę=
7:
dźiem mogli záwſze odpráwowáć/ zá wiádomośćią Panów
8:
Rad Koronnych/ oboygá narodu/ którzy przez nas mieſzkáć
9:
będą.
10:
De pactis & foederibus, zwyczáy=
11:
nych, nowych ſie wyſtrzégáć, ab=
12:
ſolutum dominiū nienáruſzáiąc.
13:
PActa & foedera z Pány poſtronnémi/ zwłaſczá pogránicz=
14:
némi mámy ponowić:
15:
á nigdy pakt y foederá/ tákże legáciy ſłu=
16:
chánia/ odpráwowánia/ wyſyłánia/ okróm wiádomośći Pá=
17:
nów Senatorów/ zwłaſczá ná Dworze będących/ czynić nie
18:
mamy.Zygm. III. 1588. Liſt 14.
19:
GOTOWOSC.
20:
Gotowość w rzeczach woiennych
21:
y inné Appáraty woienné, nie=
22:
przyiaćielá od vporu hámuie, &
23:
opinionem virtutis militaris do=
24:
chowuie.Stephán w Confir. 1576. Liſt 159.
Zygm. III. w Confir. Páct. Liſt 15.
Zygm. III. w Confir. Páct. Liſt 15.
25:
A Czáſu woyny będźiemy potrzeby wſzyſtkié koſztem ſwym
26:
odpráwowáć/ iáko dźiáłá/ prochy/ puſzkarze/ draby/ y ſtraż
27:
wſzeláką.
28:
Temuz podobny.
29:
Item/ Dźiał woiennych moc niepodłą ku potrzebie Kró=
30:
leſtwá Polſkiégo/ y Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo potrze=
31:
bną.
32:
A zwłaſcza ieſliby ſie zdáło kiedy Nowogrodá/ Pſko=
33:
wá/ álbo Smoleńſká dobywáć/ wſzyſtkié ku téy rzeczy ták dźiá=
34:
łá/ iáko y prochy/ y kule potrzebné z Króleſtwá Szwedckiégo/
35:
będźiemy koſztem ſwym dodawáć.
36:
ZAMKI.
37:
Zamki ſtáré kto ma opátrowáć.
38:
Item/ Ieſli który zamek ſtáry będźie potrzebował oprá=
39:
wy: tedy czáſu pokoiu Burgrábiá álbo Dźierżawcá/ álbo któ=
40:
rému ieſt poruczón/ będźie powinien ij opráwowáć.
41:
Ale gdy
42:
ſie zácznie woyná/ álbo rozruch iáki: tedy zamki náſzé ná pográ
43:
niczu Króleſtwá náſzégo połóżoné y będącé/ ludźie onych po=
44:
wiátów/ gdźie zamki ſą położoné/ będą powinni popráwo=
45:
wáć y budowáć.Lódwik. w Przywi. 1374.
46:
Item, Ieſli który zamek dla obrony y pożytku tego Króle=
47:
ſtwá/ zá rádą y zwoleniem Pánów zechcemy budowáć: tedy
48:
ná budowánié onégo ćiź przełożeni w Króleſtwie będą powin
49:
ni pomágáć.Káźim. W. w Wiſlicy 1368. Liſt 33.
50:
A ieſli króm wiádomośći y zwolenia téyże ſzlách=
51:
ty y Pánów zechcemy budowáć: tedy to budowánié náſzym
52:
koſztem y wydatki czynić będźiemy.
53:
Item, in Conuentione pactorum conuentorum, Zygmunt
54:
III. Artykuł 7. ku temuż znaydźieſz.
55:
OKAZOWANIE.
56:
IZ w zbroynym Rycérztwie zacność/ y obroná wſzyſtkié=
57:
go Króleſtwá należy: przetóż powinien ieſt kożdy Rycérzki
58:
człowiek wedle wielkośći máiętnośći ſwych y dochodów Rze=
59:
czypoſpolitéy z pewną liczbą zbroynych ludźi ſłużyć/ y iéy po=
60:
mocen bydź.
61:
Spoſobność y gotowość, okázowá=
62:
nié zſobą przynośi.
63:
CO ſie tycze okázowánia w Powiećiéch/ żeby ná dźiéń pe=
64:
wny poſtánowiono było:Zyg. Aug. Piotrko. 1562.
65:
áby ſie wiedźieć mogło/ iáko kto z
66:
Rycérzkiégo ſtanu wedle powinnośći ſwoiéy ſzlácheckiéy ieſt
67:
gotów ku ſłużbie Rzeczypoſpolitéy/ á ku obronie oyczyzny ſwo=
68:
iéy. Skłániáiąc ſie ku prośbie Poſłów źiemſkich/ roſkázuiemy:
69:
áby to okázowánié we wſzytkich Woiewództwách ná dźiéń S.
70:
Woyćiechá/ Roku 1564. było: á tám iżby Woiewodowie/
strona: 127
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o okázowániu. |
1:
Káſztelani/ y inni Dignitarze wſzyſcy okázowáć ſie téż byli po=
2:
winni/ ſub poena in ſtatuto expreſsa de expeditione generali.
3:
A
4:
Woiewodowie mieyſc do okázowánia tákiégo w głównych
5:
mieśćiéch wywołáć á oznáczyć pod tákąż winą będą powinni.
6:
Ná drugim Séymie okázowánié.Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.
7:
GDyż prze pilné ſpráwy Seymowé/ któré ſie ták długo pro=
8:
wádźiły/ á panowie Woiewodowie y ſzláchty wiele zábáwić
9:
ſie tu muśieli/ Okázowánié dóydź ná czás náznáczony nie mo=
10:
gło:
11:
przeto zá zwoleniem Séymowym odkłádamy ie ná świę=
12:
to świętégo Máćieiá Apoſtołá bliſko przyſzłé: tego dokłádá=
13:
iąc/ áby iuż tám ták ſie káżdy okazác był powinien: iáko woynę
14:
poſpolitą ieſt powinien ſłużyć.
15:
Y iuż mieyſcá Woiewódz=
16:
twóm ku tákowému okázowániu ſkłádamy.
17:
Woiewództwu Krákowſkiému/ v Krákowá przed Káźi=
18:
miérzem.
19:
Poznáńſkiému/ v Poznániá.
20:
Sędomirſkiému/ v Pokrzywnice.
21:
Káliſkiému/ v Pyzdr.
22:
Sierádzkiému/ v Siérádzá/ y źiemi Wieluńſkiéy.
23:
Lęczyckiému/ v Lęczyce.
24:
Brzeſkiému/ v Brześćia.
25:
Inowłocłáwſkiému/ v Inowłocłáwiá.
26:
Ziemi Dobrzyńſkiéy/ v Lipná.
27:
Ziemióm Ruſkim/ Lwowſkiéy/ v Glinian z Woiewodą.
28:
Przemyłſkiéy/ v Medyki.
29:
Sánockiéy/ v Sánoká.
30:
Chełmſkiéy/ v Chełmá.
31:
Hálickiéy/
32:
Trębowelſkiéy/ v Háliczá.
33:
Kołomyyſkiéy/ v Háliczá.
34:
z Káſztelanem.
35:
Wioewództwu Podolſkiému/ v Baliná.
36:
Lubelſkiému/ v Lubliná nád Byſtrzycą.
37:
Bełſkiému/ v Bełzá.
38:
Płockiému/ v Ráćiążá.
39:
Mázowieckiému/ ná trzech mieyſcách/ gdźie ſądy ſwé no=
40:
wé mieli.
41:
Ráwſkiému/ v Socháczowá.
42:
To naprzód opátruiąc: áby żadnych krzywd/ żadnych ſzkód/
strona: 128
1:
nikomu/ ták Duchownégo/ iáko Swietckiégo ſtanu/ czynić
2:
nikt nie śmiał:
3:
ták oſobóm/ iáko ſługóm y poddánym ich: ták
4:
ná mieyſcu/ iáko w ćiągnieniu ná mieyſce/ y w ćiągnieniu od
5:
mieyſcá ku okázowániu náznáczonégo. A ktoby ſie tego wa=
6:
żył/ żeby krzywdę álbo ſzkodę komu vczynił:
7:
tedy ten pozwány
8:
do Stároſty/ ((tekst łać.))
9:
ma to zápłáćić/ wedle oſzácowánia ſtrony obrażo=
10:
ney/ medio iuramento: á reus poterit etiam iutamento euadere,
11:
quod neque per ſe, neque per ſeruum ſuum tego nie vczynił.
12:
A iż ná tákowé ziáchánia ludźi ſie wiele zwiéźć muśi róznych
13:
myśli/ álbo téż zánieprzyiáźnieni/ álbo zwaśnieni/ by ſnać ku
14:
iákim roſtérkóm álbo zwádóm nie przyſzło: przeto ieſt potrze=
15:
bá pokóy poſpolity w tym oſtrzédz.
16:
Ieſliby tedy kto kogo w ćiągnieniu do mieyſcá náznáczoné=
17:
go dwie niedźieli przedtym/ álbo názad do domu odćiągáiąc
18:
we dwie niedźieli po okázowániu nágábał:
19:
táki przez Woiewo
20:
dę álbo Káſztelany z Vrzędniki źiemſkiémi przy okázowániu/
21:
gdy nań dowód ſłuſzny dwu ſzláchćiców poczćiwych zeznány
22:
będźie/ poiman bydź ma/ y w więźieniu dwie niedźieli trzy=
23:
man:
24:
á vchoway Boże/ żeby kto kogo álbo w ćiągnieniu/ álbo
25:
ná mieyſcu/ álbo w odćiągnieniu zábił infra praeſcriptum tem=
26:
pus: tákowy ma bydź przez Woiewodę y Káſztelaná poiman y
27:
ſądzon:
28:
od Woiewody/ gdy Woiewodá będźie: álbo od Ká=
29:
ſztelaná z Vrzędniki źiemſkimi: ná co ſcrutinium doſtáteczné ma
30:
bydź/ ſicut in recenti crimine, y ná gárdle ſkaran:
31:
á ieſliby ziá=
32:
chał boiąc ſie kaźni/ tedy ma bydź proſcriptus y bannitus de Re=
33:
gno, Dominisque nobis ſubiectis: ac bona eius debent confi=
34:
ſcari ad inſtigationem propinquorū, wedle Státutu Anni 1507.
35:
A ieſliby kto ránił/ ma bydź poiman/ y tákże ſądzón za ſłu=
36:
ſznym ſcrutinium, y do wieże wſádzón: á ták Rok siedźieć ná
37:
dnie w Stároſtwie blizſzym okázowánia/ y z więzienia nie wy=
38:
chodząc zá ránę parti laeſae dáć ſto grzywien.
39:
A to Woiewo=
40:
da álbo Káſztelan káżdy ma exequowáć y Stároſtá/ gdy mu
41:
winowáćiec oddán będźie/ ((tekst łać.))
42:
A to wſzyſtko co ſie poſtánowiło/ ná ten
43:
ieden raz okázowánia tylko ściągáć ſie ma/ ad hunc ſolum a=
44:
ctum pro hac vice.
45:
Od okázowánia, pro hac vice tantum, máią bydź wolni
46:
Dworzánie/ y ſłudzy dworſcy náſzy/ którzy ná ten czás przy nas
47:
oſobámi ſwémi będą. A tákiż téż żołniérze/
48:
którzy nam zá
strona: 129
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wićiach. |
1:
pieniądze náſzé żołniérſką ſłużą/ álbo ná ten czás ſłużyć będą.
2:
Tákże y Rewizorowie/ któréſmy ku rewidowániu dóbr náſzych
3:
deputowáli.
4:
A wſzákże tákowi wſzyſcy będą ſie winni potym
5:
rázem iednégo dniá okazáć w Powiećiéch ſwych/ po roſpuſcze=
6:
niu żołniérzów w ſześć niedźiél:Zygmunt w Bydgo. 1520. Liſt 25.
7:
od ſądów téż wſzelákich żołnié=
8:
rze tákowi wolni będą/ áż do przyſzłégo Wálnégo Séymu: o=
9:
prócz tych/ którzy ku zapiſóm ſpráwy iákié máią/ álbo mieć bę=
10:
dą. A ták ku lepſzému tego wſzyſtkiégo świádectwu/ Pieczęć
11:
náſzę przyćiſnąćeſmy kazáli.
12:
Dan w Wárſzáwie ná Séymie
13:
Wálnym Koronnym/ piérwſzégo dniá Kwietniá/ Roku Bo=
14:
żégo/ Tyśiącnégo/ pięćſętnégo/ ſześćdźieśiątégo czwartégo.
15:
Pánowánia náſzégo/ Trzydźieſtégo piątégo.
16:
WICI.
17:
Wići przed woyną máią bydź
18:
wyſyłáné.
19:
VStáwiamy/ y ten porządek czynimy: áby gdy poſpolité
20:
ruſzenié wedle dawnych Státutów przez nas y potomki náſzé
21:
będźie vchwaloné: tedy troie Wići iedné zá drugimi oſobno
22:
niech będą ſłáné/ á ná oſtátnich liśćiéch Wići/ będźie miánowan
23:
dźień Séymików Powiátowych.
24:
Ná który czás w Powie=
25:
ćiéch Káſztelani powiátowi będą powinni z ſzláchtą ſie ziecháć/
26:
y między ſobą poſtánowić iednoſtáynie czás y mieyſce: ták áby
27:
ſie ſzláchtá Powiátów z ſwémi Káſztelany ná mieyſce poſpoli=
28:
tému ruſzeniu náznáczoné ziecháłá.
29:
A Káſztelan w ciągnie=
30:
niu ſpráwiedliwość z ſzláchty czynić ma/ tym którzy ſie ná nie
31:
ſkárżą o ſzkody y o krzywdy: á niepoſłuſzné nam y potomkóm
32:
náſzym będźie odnośić: co ieſli nie vczyni/ ſam ſzkody płáćić bę=
33:
dźie.
34:
A gdyby Káſztelan dla choroby álbo dla innéy przyczy=
35:
ny ćiągnąć niemógł/ tedy ma ná mieyſce ſwé godnégo inégo
36:
ſzláchćicá náznáczyć/ ku wypełnieniu przerzeczonych rzeczy.
37:
Iedné Wići zá dwoie nie máią bydz
38:
ſłáné.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1550.
39:
WIći iedné zá dwoie bez vchwały Séymowéy nie máią
strona: 130
1:
bydź wyſyłáné/ iedno iedné po drugich wedle Státutu. A o=
2:
koło wyzwolenia od woyny wedle ſtárádawnégo zwyczáiu y
3:
práwá poſpolitégo záchowamy ſie.
4:
POTOCZNA OBRONA.
5:
Bronić od nieprzyiaćielá Szláchtá
6:
powinná byłá.
7:
TO iedno wyráźiwſzy: iż gdźieby naiazd nieprzyiaćielſki ná
8:
rzeczone Kroleſtwo zkąd przypadł: tedy ſzláchtá Koronna ku
9:
odpędzeniu ich ſrogośći ma ſie záſtáwić ze wſzytką mocą.
10:
Królowie poſzledni potym tę po=
11:
winność ná ſię przyięli, Quártę
12:
oſtáwuiąc.
13:
GRánice Koronné oboygá narodu/ wſzyſtkich Panſtw do
14:
Korony należących/ od wtárgnienia nieprzyiaćielá wſzelákié=
15:
go/ obroną opátrowáć nakłádem náſzym mamy/
16:
y powinni bę=
17:
dźiemy y potomkowie náſzy/ oſtáwuiąc Quártę w mocy we=
18:
dle Státutu Polſkiégo.
19:
Podobna temuz
20:
Ale tu y potomki obowięzuie y Król Zygmunt III. to
21:
wſzyſtko confirmuie y rátifikuie.
22:
GRánice Koronné oboygá narodu y wſzyſtkich Pańſtw do
23:
Korony należących/ od wtárgnienia nieprzyiaćielá wſzelákie=
24:
go/ obroną opátrowáć/ nakłádem náſzym mamy y powinni bę=
25:
dźiem y potomkowie náſzy/ oſtáwuiąc Quártę w mocy we=
26:
dle Státutu Polſkiégo.
27:
Diſcurs niektórych.Ludwik w Przywileiu w Koſzycá. dány 1374. Liſt 40.
Henryk w Confirmá. 1574.
Stephán 1576. Liſt 147.
Zygm III. w Confir. 1587.
Henryk w Confirmá. 1574.
Stephán 1576. Liſt 147.
Zygm III. w Confir. 1587.
28:
MIáſto nakłádów ná obronę potoczną, y áby Quártá domá zo=
29:
ſtáłá, rádzą niektórzy,
30:
Márchionatus Niemieckim ſpoſobem po=
strona: 131
| Práwá krolew. albo wálnego Kśięgi pier. o Ruſzeniu poſpolitym. |
1:
ſtánowić. Bo Márchionów vrząd iest, pográniczną obronę dzier=
2:
żeć: y ztąd ie Marchiones ięzykiem ſwym zową, co gránice ſtrzédz
3:
winni.
4:
Tych iest przednieyſzych ſześć, Antuerpienſis Marchio od
5:
Fránciiéy obronę dźierży: Auſtriae od Węgier: Moráwſki od Má=
6:
łéy Polſki: Brándenburſki Márchio od Wielkiéy polſki: Turyń=
7:
ſki od Angliiéy.
8:
A ná to máią páńſtwá vdźiélné Práwem pe=
9:
wnym, kędy oné źiemie ruſzyć mogą, y zamki opátruią przy gráni=
10:
cy: puſzkárnie, prochownie, płátnérze, fundowáné máią, y inné
11:
áppáraty woienné: owa ſie káżdy funduie ná to.
12:
Ieſliby ieden nie
13:
mógł zádźierżeć ná ſobie nieprzyiaćielá, tedy go blizſzy winni ráto=
14:
wáć. Ták y v nas od Tátárów kiedyby ieden Márchio Nieſtro=
15:
wy był, kędy Szárygród: Drugi Bohowy, kędy Brácław: Trzeći
16:
Nieprowy, kędy Kiiów:
17:
A tákże y wysſzéy od Moſkwy nád Dźwi=
18:
ną od Smoleńſka, Witepſká, Inflant, áż do morzá, któréby prá=
19:
wem lennym álbo niewárownym dźierżeli, żeby tym pilniéy ſie
20:
fundowáły zamki: ſtrzelby, żołniérze, wybráńce, kozaki, etć. mie=
21:
li:
22:
tedybyſmy tych háłáſów, vſtáwicznych poborów ták ćiężkich
23:
vſzli, y Quártáby zoſtáłá domá. Gdyż to iest iákoby lex naturae:
24:
że dálſzé członki w ćiele winné brónić ćiáłá y vitalia membra.
25:
A
26:
vitalia membra (iáko iet ſerce, głowá) winné duchem, porádą, y
27:
mocą pośiłkowáć oné odległé członki: iáko ſą ręce, nogi, etć. rá=
28:
mioná którémi ſie człowiek zwykł brónić.
29:
O Woynie/ álbo Ruſzeniu poſpolitym/ nic záczynáć nie
30:
mamy/ imo pozwolenié Séymowé wſzech ſtanów/ áni zá grá=
31:
nice Koronné oboygá narodu Rycérztwá Koronnégo/ woien=
32:
nym obyczáiem wywodźić:
33:
żadnym ſpoſobem/ áni prośbą ná=
34:
ſzą Królewſką/ áni płáceniém piąći grzywien ſuper haſtam, my
35:
y potomkowie náſzy Królowie Polſczy niemamy/ y ſłowem
36:
náſzym Królewſkim przyrzékamy.Henryk w Confirmá. 1573. Liſt 147.
37:
Wſzákże/ ieſlibyſmy zá v=
38:
chwałą Séymową ruſzenié poſpolité vczynili/ iednák nie dłu=
39:
żéy mamy dźierżeć poddánych náſzych ná mieyſcu/ tám kędy im
40:
Wićiámi oſtátecznémi/ to ieſt/ Liſty woiennémi czás y mieyſce
41:
oznáczemy/ iedno dwie niedźieli.
42:
A ieſlibyſmy zá pozwole=
43:
niém wſzech ſtanów zá gránice poddáné ſwé wywiéźć chćieli/ á
44:
oni nam tego dobrowolnie dozwolili/ tedy ná káżdégo zoſo=
45:
bná iézdnégo żadnéy oſoby nie wyymuiąc/ tákże y ſzláchćicá pie
46:
ſzégo woynę ſłużyć powinnégo/ powinniſmy im dáć/
47:
niż ſie z
strona: 132
1:
gránic ruſzámy/ po piąći grzywien: á nie mamy ich dłużéy trzy=
2:
máć ná żołdźie tych piąći grzywien/ iedno ćwierć roku. Roz=
3:
dźiału żadnégo ná częśći wóyſk/ ták wielkiéo iáko y máłégo/ nie=
4:
czyniąc między nimi.
5:
A ieſlibyſmy ich do dwu niedźiél nie ruſzéli
6:
zá gránice/ tedy przy nas dłużéy trwáć nie będą powinni. A
7:
czáſu woyny będźiemy potrzeby wſzyſtkié koſztem ſwym odprá
8:
wowáć/ iáko dźiáłá/ prochy/ puſzkarze/ draby/ y ſtraż wſzeláką.
9:
Temuz podobny.
10:
O Woynie/ álbo Ruſzeniu poſpolitym/ nic záczynáć nie ma=
11:
my/ imo pozwolenié Séymowé wſzech ſtanów/ áni zá gránice
12:
Koronné/ oboygá narodu Rycérztwá Koronnégo woiennym
13:
obyczáiem wywodźić/
14:
żadnym ſpoſobem/ áni proſbą náſzą
15:
Królewſką/ áni płáceniém piąći grzywien ſuper haſtam, my y
16:
potomkowie náſzy Królowie Polſczy nie mamy/ y ſłowem ná=
17:
ſzym Królewſkim przyrzékamy.
18:
Wſzákże/ ieſlibyſmy zá vch=
19:
wałą Séymową Ruſzenié poſpolité vczynili/ iednák nie dłu=
20:
żéy mamy dźierżeć poddánych náſzych ná mieyſcu/ tám kędy im
21:
Wićiámi oſtátecznémi/ to ieſt/ Liſty woiennémi czás y mieyſce
22:
oznáczymy/ iedno dwie niedźieli.
23:
A ieſlibyſmy zá pozwole=
24:
niém wſzech ſtanów zá gránice poddáné ſwé wywieźć chćieli/
25:
á oni nam tego dobrowolnie dozwolili: tedy ná káżdégo zoſo=
26:
bná iézdnégo/
27:
żadnéy oſoby nie wyymuiąc/ tákże ſzláchćicá pie=
28:
ſzégo woynę ſłużyć powinnégo/ powinniſmy im dáć/ niż ſie z
29:
gránic ruſzymy/ po piąći grzywien: á nie mamy ich dłużéy trzy=
30:
máć ná żołdźie tych piąći grzywien/ iedno ćwierć roku.
31:
Roz=
32:
dźiału żadnégo ná częśći wóyſk/ ták wielkiégo/ iáko y máłégo
33:
nie czyniąc między nimi. A ieſlibyſmy ich do dwu niedźiel nie
34:
ruſzéli zá gránice/ tedy przy nas dłużéy trwáć nie będą powin=
35:
ni.
36:
A czáſu woyny będźiem potrzeby wſzyſtkie koſztem ſwym
37:
odpráwowáć/ iáko dźiáłá/ prochy/ puſzkarze/ draby/ y ſtraż
38:
wſzeláką.Stephan w Conſti. 1576. Liſt 159.
Zygm. III. w Confir. 1587. Liſt 6.
Zygm. III. w Confir. 1587. Liſt 6.
39:
Potwiérdzenié tego, wſzyſtkiégo,
40:
przez Zygmuntá Trzećiégo, w
41:
przyśiędze y Confirm. Praw.
42:
WSzyſtki Práwá/ Wolnośći/ Przywileie poſpolité y oſobné
strona: 133
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Ruſzeniu poſpo. |
1:
rć.
2:
od Królów Káźimiérzá ſtárégo/ Lódwiká rć. áże do Hen=
3:
ryká/ Stephaná/ królów Polſkich/ y Wielkich Kśiążąt Lite=
4:
wſkich przodków moich/ ſłuſznie y práwnie wydáné/ pozwo=
5:
loné/ darowáné:
6:
álbo téż od wſzyſtkich Pánów pod Interregnum
7:
poſtánowioné/ y vrádzoné y mnie ofiárowáné/ etć. Ták=
8:
że pákté y condicię z moimi Poſły poſtánowioné/ w rękách bę=
9:
dę trzymał/ záchowywał/ ſtrzégł/ dźierżał:
10:
we wſzyſtkch Ar=
11:
rtykuléch/ condyciach/ y punktćiéch w tychże wyráżonych/ rć.
12:
Co w Metryce dáléy znaydźieſz.Zyg. III 1593. Liſt 8.
Zyg. III. 1593. Liſt 8.
Zyg. III. 1593. Liſt 8.
13:
O poſpolitym ruſzeniu pod czáſem
14:
odiázdu królewſkiégo z Korony.
15:
A Iz tego ieſt pótrzebá/ áby pod czás odiáchánia náſzégo tá
16:
Rzeczpoſpolita od wſzech poſtronnych nieprzyiaćielſkich naiá=
17:
zdów y gwałtów byłá opátrzoná.
18:
Przetóż gdźieby co gwał=
19:
townégo do nieprzyiaćiół poſtronnych/ y wielka iáka nawáł=
20:
ność od możnégo iákiégo nieprzyiaćielá/ pod czás odiázdu náſzé=
21:
go/ ná Rzeczpoſpolitą przypádłá/
22:
tedy vchwalamy z pozwo=
23:
leniém wſzyſtkich ſtanów/ ná wſzeláką gwałtowną moc/ y na=
24:
iazd nieprzyiaćielſki/ poſpolité ruſzenié/ y tą vchwałą ninieyſzą
25:
po publikowániu Conſtituciy Séymu tego ma bydź zá dwoie
26:
Wići poczytano: á W. X. Litewſkim/ przez liſty woienné/ we=
27:
dle dawnégo zwyczáiu.
28:
O Conuokáciiéy Arcybiſkupiéy,
29:
czáſu poſpolitégo Ruſzenia w
30:
niebytnośći Królewſkiéy.
31:
A Ieſliby tákowy gwałt/ pod czás odiázdu náſzégo ná
32:
R.P. przypadł/ którémuby ſie ináczéy odeprzéć nie mogło/ ie=
33:
dno poſpolitym ruſzeniém/
34:
tedy trzećie tákowym ſpoſobem
35:
wyſłáné wići bydź máią. Naprzód Hetmánowie ták Koron=
36:
ni/ iáko y W.X. Litewſkiégo/ vpátrzywſzy iáko naprędzéy bę=
37:
dźie mógł niebeſpieczeńſtwo/ któréby ná R.P. przychodźiło/
38:
obwieśćić ma X. Arcybiſkupowi/
39:
który záraz obwieśćić powi=
40:
nien Senatoróm oboygá narodu/ y czás náznáczyć iáki/ ná
41:
któryby wſzyſcy ziácháć ſie mogli do Wárſzáwy/ á tám ziácha=
strona: 134
1:
wſzy ſie
2:
conſultatione facta vigore vchwały ninieyſzéy/ będą
3:
mogli PP. Senatorowie trzećie Wići zá ſpólną zgodą roze=
4:
ſłáć. Zá którémi káżdy/ ſub poena de expeditione bellica ſanci=
5:
ta, ſtáwić ſie ná mieyſce będźie powinien.
6:
WOYNA MORZKA.
7:
O woyſku morzkim, iáko ieſt wielce
8:
potrzebné do wiela rzeczy, téz obiecuią przerzeczeni Poſłowie.
9:
NAiáſnieyſzégo Królá obránégo/ iáko ſkoro zá wolą Bożą
10:
do Króleſtwá ſwégo przyiedźie/
11:
że winien będźie woyſko morz=
12:
kié potrzebné/ doſtátecznie/ ku obronie portów morzkich/ y zá=
13:
dźierżeniu Dominium maris, Páńſtwá Koronnégo/ y prowin=
14:
ciy iemu przyległych/ ták iáko ſie podáie wſzyſtko ono położenié
15:
mieyſc Polſkiégo páńſtwá/ ſwym koſztem chowáć.
16:
Któré to
17:
woyſko ták ſpoſobi y poſtánowi/ iáko rzecz będźie potrzebo=
18:
wáłá wedle porády ſtánów Koronnych. Którégo woyſká po=
19:
żytek ſie pokaże wielki ku zábronieniu Náwigáciiey portu Na=
20:
rewſkiégo/ y ku doſtániu y dobyćiu tego portu do Królestwá
21:
należącégo.
22:
O tymze Zygmunt III. ſtánowi.
23:
Item/ Woyſko Morzkié wſzyſtkiémi doſtátkámi opátrzo
24:
né/ ku potrzebie Korony Polſkiéy y Wielkiégo Kśięztwá Lite=
25:
wſkiégo ſwym kosztem chcę wyſtáwić/Henr. Król 1573. 16. MAij Liſt 129. ((tekst łać.)) opiſuie
26:
áni w tym vſtawáć bę=
27:
dźiem/ záſtáwiáiąc ſie ná morzu dla potrzeby Korony Polſkiéy/
28:
y Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo.w Confir. Pakt. Liſt 15.
O tymże czytay wyzſzéy tit. Inwentarz. Liſt 105.
O tymże czytay wyzſzéy tit. Inwentarz. Liſt 105.
29:
PRZYPOMNIENIE.
30:
OD Narwie do Gdańſká álbo do Lemburgu, iest 130. mil mo
31:
rzem brzegu pięknégo, y wielce pożytecznégo: zkąd go Moſkiew=
32:
ſki ſtáry zwał Serebrnym brzegiem. Wielka to iest diſtáncia, że
33:
áni ći ztąd, áni owi ztámtąd ná rátunek niemogliby przybydź
34:
cza=
35:
ſu gwałtownéy potrzeby, ledwo zá ſześć niedźiél landem. A nimby
strona: 135
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Więźniach. |
1:
woyſko doſzło, tymby ſie ſámo znędźiło, y ónby kray znędźiło ćią=
2:
gnąc:
3:
y żółdby im muśiał iść, nimby doćiągnęli, z wiełką ſzkodą
4:
ſkárbu. A kiedyby tá claſsis ábo flotá byłá, o któréy tu wſpomi=
5:
na w Conſtituciiéy, tedyby zá ſześć dni mógł woyſko przywieźć ná
6:
rátunek Narwi.
7:
á z Narwie
8:
tákże ná rátunek Pruſóm zá ſześć dni,
9:
czegoby zá ſześć niedźiél landem niemógł ſpráwić. Tákże y z portu
10:
który w Conſtituciach ſpomináią, Kieydany, pomocby mogłá bydź.
11:
WIĘZNIE.
12:
Zapłátá temu kto więzniá poima.
13:
IEſli kto z náſzych przełożonych z ſzláchty/ Pánów/ álbo
14:
obywátelów/ którégo álbo któré więźnie którégokolwiek ſtanu
15:
álbo záwołánia/ y przełożenia będącégo poima: onému/ álbo
16:
onym obiecuiemy
17:
od kożdégo tákowégo więźniá dáć y zápłáćić
18:
iednę kopę monety w Króleſtwie biéżącéy: á więźniá ſobie
19:
wźiąć mamy/ ábyſmy go ná śię ſzácowáli. Wyiąwſzy Mie=
20:
ſczany y proſtégo ſtanu ludźie: któré ſzácowáć będą oni/ którzy
21:
ich przywiodą/ álbo ie poymáią/ wedle woléy ſwéy.
22:
Więznie ſwé z zátrzymánia Król ma
23:
wyſwobodźić, y ſzkody nágrodźić.
24:
IEſliby naiazd nieprzyiaćielſki ná rzeczoné króleſtwo zkąd
25:
przypadł: tedy ſzláchtá Koronna ku odpędzeniu ich ſrogośći
26:
ma ſie záſtáwić ze wſzyſtką mocą ſwą.
27:
A Ieſliby téż zá czaſu
28:
pánowánia náſzégo/ ábo potomków náſzych dla woyny zá grá=
29:
nice króleſtwá iecháć nam była potrzebá:Władyſł. Iágełło w Iedlnéy 1433. Liſt 51.
Lódwik 1374 Liſt 40
Zyg. III. 1593. Liſt 9.
Lódwik 1374 Liſt 40
Zyg. III. 1593. Liſt 9.
30:
álbo táſz ſzláchtá przy
31:
bytnośći náſzéy z którémikolwiek nieprzyiaćioły ná woynie pot=
32:
kánié vczyni/ á niktórzy z nich w tymże potkániu będą poimáni:
33:
álbo zátrzymáni/ álbo y ſzkody bądź máłé/ bądź wielkié podéy=
34:
mą w rzeczach y oſobách/ tedy im to doſtátecznie nágrodźimy.
35:
OPATRZENIE MIAST.
36:
BEſpieczeńſtwo miaſt náſzych Krákowá/ Lubowle/ Ráb
37:
ſztyná/ Oświęćimiá/ Kámieńcá/ á tego z Quárty/ Poznániá
strona: 136
1:
Kiiowá/ Brácłáwiá/ zá vchwałą Séymu tego/ ludem ſłuże=
2:
bnym pieſzym opátruiemy. Którzy to ludźie máią bydź pod
3:
zleceniém Stárośćinym.
4:
Iednák Rotmiſtrze/ Porucznicy má=
5:
ią przyśiądz/ że wiernie mieyſc ſobie náznáczonych ſtrzédz/ y
6:
nam do czáſu náznáczonégo dotrzymáné będą. Do buntów
7:
y zaſzćia inter priuatas perſonas, przymiéſzywáć ſie nie máią.
8:
Zamków y Miaſt ſobie náznáczonych/ przy Stárośćiéch ná=
9:
ſzych brónić/ tákże y tumultów z któréykolwiek miáry y przyczy=
10:
ny/ którébykolwiek w miáſtách tych náſzych wſczynáły ſie/ zá
11:
tychże Stároſtów roſkazániém/ brónić máią/
12:
wierność y pod=
13:
dáność nam we wſzyſtkim wcále záchowuiąc.
14:
CONTENTACIA.
15:
Nagrodá Rycérzkim ludźióm od
16:
Królá Iego M. y wdźięczność zá
17:
ich poſługi.Z Przywil. Iágełłów. 1422. Liſt 48.
18:
MAiąc baczenié ná wiárę wielką/ y ná ſłużby záwżdy wier
19:
né/ którémi Pręłaći/ Pánowie/ Przełożeni/ Szláchtá/ y wſzy=
20:
ſtko Królſtwá náſzégo Rycérztwo/ iuż rádząc/ niegdy téż ná
21:
woynach/ y innych przypadkách y przygodách vprzęymą cnotą
22:
knam przyſtawáiąc/
23:
wdźięczną chęć nam pokázowáli/ y bez
24:
przeſtánku pokázuią/ y ieſcze tym więcéy ná przyſzłé czáſy poka=
25:
záć mogą: z tych tedy przyczyn królewſkiéy ſczodrobliwośći ná=
26:
ſzéy dáry v nas ſobie záſłużyli.
27:
O dárowániu imión Szláchćie
28:
przez Królá.
29:
TYm Státutem ſkázuiemy ná wieki bydź chowano: iż dá=
30:
rowánia ſtale y mocnie máią ſtać/ choćby téż Przywiléy ná nie
31:
nie był dan:Támże.
32:
gdy tylko śmierćią onégo który dárował/ ábo któ=
33:
rému dar ſie sſtał/ to było potwiérdzono: á zwłaſczá tym/ któ=
34:
rzy známi/ álbo z náſzémi potomki mężnie ná woynie woiuiąc/
35:
byli zábići: tákowé dárowánia nich wieczną moc máią.
Káź. Wiel. w Wiſlicy 1368. Liſt 38.
strona: 137
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Spráwiedliwośći. |
1:
SPRAWIEDLIWOSC
2:
CZWARTA POWIN=
3:
NOSC KROLEWSKA.
4:
Spráwiedliwość czynić ſam: y in=
5:
nych od vkrzywdzenia powśćiągáć.
6:
SPRAWIEDLIWOSC
7:
zacnośc Królewſka.
8:
ABowiém zacność Królewſka/ prze grzéch nieſpráwiedli=
9:
wośći bywa zelżoná.
10:
Pokóy Koronny przez Spráwiedli=
11:
wośc bywa záhámowány.
Olbrácht w Piotrk. 1496. Liſt 96.
Káźimierz w Kráko. 1369. Liſt 53.
Káźimierz w Kráko. 1369. Liſt 53.
12:
GDyż piſmo święté świádczy/ że wſzyſtek wiek człowieczy
13:
ieſt ſkłonny ku złému/ y wſzelkié ſtworzenié w wyſtępku ſie znáyduie.
14:
Ktemu/ że przyrodzenié człowieczé łácniéy vpada ku złému/
15:
ták/ iże złośći ráczéy náſzláduiemy. Acz Páńſka vſtáwá ieſt/
16:
że poddáni máią bydź ſromieźliwi/ ſkrómni/ ſpráwiedliwi/ ſpo
17:
koyni:
18:
á wſzákóż niepohámowána pożądliwość/ by nie byłá
19:
pohámowána ſtárániém ſpráwiedliwośći/ tedyby záprawdę
20:
zgodá y pokóy między ludźmi zginęłá. Nawysſzé tedy dobro
21:
ieſt w tym żywoćie/ ſpráwiedliwośći náſzládowáć/ y iedné=
22:
mu káżdému co iego ieſt przywłaſczáć.
23:
Formá przyśięgi Królewſkiéy.
24:
SPráwiedliwość wſzytkim obywátelóm Koronnym/ we=
25:
dle Praw poſpolitych/ we wſzyſtkich Páńſtwách poſtánowio=
26:
nych/ bez wſzélákiéy przewłoki y odwłoki będę czynił:
27:
nie má=
28:
iąc względu álbo brákowánia ná wſzelákié oſoby.
29:
MATERIA SĄDÓW KROL:
30:
Co zá máterią do ſwych ſądów
31:
Król ſobie zoſtáwił.Zyg. III. 1587. Liſt 7.
32:
EXceptis cauſis mere criminalibus, któré ſądowi náſzému
33:
ná Séymie należéć máią. A gdźieby kto ex ciuili cauſa crimi=
34:
nalem czyniąć/ ná Séym álbo zá Dworem kogo wyzwał/ tedy
35:
gdy będźie vznána przez nas ná Séymie bydź cauſa ciuilis, ma
36:
tákowy ((tekst. łać.))
37:
według Conſtituciiéy
38:
A cauſa ma bydź ode=
39:
ſłána ad forum competens. A wſzákże ((tekst łać))
40:
áppellácia ma bydź ((tekst łać do w. 28))
41:
któré ſądowi ná=
42:
ſzému zoſtáwuiemy.Stephan w Conſti. o Tribu. 1578. Liſt 185.
43:
A ieſliby kto Stároſtę álbo Dźierżawcę
44:
pozwał o grunty náſzé/ z których Dźierżawcá álbo Stároſtá
45:
Quártę dawa/ ábo pod rewizią y luſtrácią podpádły/ tákże
46:
któré w ſtárych ſummách ſą inſcriptae, o tákié dobrá ma ſąd o=
47:
deſłáć ná Séym pro cognitione noſtra.
48:
A nam ſámému o do=
49:
brá náſzé iuxta praeſcriptum Statuti czynić/ y onych dochodźić
50:
wolno záwſze będźie.
strona: 139
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Sądźiech krolew. |
1:
Tákże o niewydánié Quárty/ y o dobrá nullo iure recepta, ná
2:
Séymie ſądy bydź máią. Exceptis quoque cauſis iuris Magde=
3:
burgenſis, Teutonici, &Culmenſis, któré z oſtrzeżeniem rzeczy
4:
w ſtátućie opiſánych ſądowi náſzému należeć będą.
5:
Zſtrony
6:
przezyſków interim otrzymánych przećiw miáſtóm/ tákże téż
7:
mieſczan przećiw ſzláchćie/ to ſie záchowáć ma do vznánia ná=
8:
ſzégo/ iáko około przezyſków Duchownych.
9:
Ieſcze potym niektóré z tego Reyeſtru ſą wyięté, á do Trybunál
10:
ſkiégo ſądu przyłączoné: O czym weyźrzy w Conſtitucie Séymów
11:
annorum 1590. y záśię 1591. iáko o niewydánié Quárty, y inné
12:
niektóré ſkárbowé kauzy.
13:
Item, Státut Zygmuntów de cauſis officij, iuż iest znieśión, że
14:
nie trzebá znimi ná Roki królewſkié, bo ná Trybunał ſą odeſłáné.
15:
Item, o Remiſſiách od Trybunału, 1581.Zygmunt 1538.
16:
Item, Reyeſtr Artykulów, któré Król ſądźi, ((tekst łać.)) w Láćińſkim.
17:
Item, Appellácię od ſądów Kśiążęćiá Pruſkiégo, Kurlánckié=
18:
go, ((tekst łać.))
19:
CZASY SĄDOW KRO:Con. Wár. 1589. Liſt 37.
20:
Spráwy ná Séym przypádłé, we Srzo=
21:
dę y w Piątek ná kozdy tydzien má
22:
ią bydz ſądzoné: á po zámknieniu
23:
Séymu dáléy ſądzic nie máią.
24:
ZWalamy/ áby ſpráwy ná Séym Wálny Króleſtwá przy=
25:
pádłé dwá dni w tydźień/ to ieſt/ we śrzodę y w piątek/ przez
26:
nas były vznawáné y ſądzoné:
27:
á gdy ſie sſtánie zámknienié
28:
Séymu/ żaden potym w ſpráwách/ któré ná Séym przypádną/
29:
nie ma bydź/ áni będźie mógł bydź ſądzon.
30:
Criminalia Litewſkié, y ſądy
31:
Séymowé.
32:
VStáwuiemy/ áby ná Seymie Wálnym káżdégo tegodniá
strona: 140
1:
w dźiéń ieden/ miánowićie Wtorkowy/ ſpráwy główné Litew=
2:
ſkié Séymowé przez nas ſądzoné y odpráwowáné były.
3:
Król wyiézdzáiąc do któréy ziemie
4:
y powiátu, ma z Stároſty ſprá=
5:
wiedliwość czynić.
6:
OBiecuiemy/ iż záwżdy ná przyiechániu náſzych do źiem
7:
którychkolwiek náſzych/ w káżdym Powiećie/ do którégo ſczę=
8:
śliwie przyiedźiemy/ wſzyſtkim proſzącym ſpráwiedliwośći
9:
z Stároſtámi náſzémi onę czynić roſkażemy.
10:
((tekst łać.))
11:
INSTIGATOR.
12:
Vrząd Inſtigstorſki.
13:
A Zeby do ſpraw nullo iure mógł bydź Inſtigator gotowy/
14:
((tekst łać.)) y z drugiéy ſtrony/ áby
15:
téż przewłoká dálſza/ tym którzy ſie vpomináią nie byłá:w Lać.
16:
káżdy
17:
któryby praetenderet żeby mu bona nullo iure były odięté/ ma
18:
ná piérwſzé á nadáléy wtóré Roki źiemſkié/ któryby był z Má=
19:
łopolſkich Woiewództw w Krákowie/ z Wielopolſkich w Po=
20:
znániu/
21:
z Ruſkich wſzech we Lwowie/ z Mázowieckich w
22:
Wárſzáwie/ dáć ſie wpiſáć w Reyeſtr.
23:
Inſtigator zá Dworem niepotrze=
24:
bnie nikogo niema wyzywác.Káźimierz w Nieſzow. Liſt 93.
25:
NAprzód zábiegáiąc temu/ áby ludźie niepotrzebnie wyćią=
26:
gáni zá Dworem náſzym niebyli/ vſtáwiamy: iż Inſtigator
27:
náſz nie ma nikogo pozwáć ad inſtantiam ſuam, áni oſoby náſzéy/
28:
áni zá dilácią ſtrony/ tylko o rzeczy właſnie należącé oſobie/
29:
zwiérzchnośći/ pożytkóm/ y imionóm náſzym:
Stephán w Wárſzá. 1581. Liſt 3. Státut 2. w Conſtit. 1557. Liſt 6.
30:
A ktoby ſie wa=
31:
żył o inſzé rzeczy niż o té/ któré właſnie ſądóm náſzym należą/ zá
32:
dworem álbo ná Séym wyzywáć: táki ma bydź támże we ſtu
33:
grzywien winy ſtronie przekazan.
strona: 141
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Inſtigatorze. |
1:
W pozwie vſczypliwé ſłowá, y czci
2:
czyiéy dotykáiącé, niemáią bydz
3:
wnaſzáné, ták przed Królem Ieo
4:
M. iáko y przed innym ſądem.
5:
MAyeſtat Królewſki Dekretem ſwym/ ná wieczné czáſy/
6:
iáko mocą Státutu/ wſzyſtkim poſpolićie ták Prokuratoróm/
7:
iáko téż innym oſobóm/ którégokolwiek ſtanu y záwołánie by=
8:
łyby/ roſkázáć y zábrónić raczył:
9:
áby żaden pozwu nievczćiwé=
10:
go y ſłów/ któréby czyiéy poczćiwośći y dobréy ſławie dotykáć
11:
miáły/ nápiſánych/ áni przed Máieſtatem Królá Ieo M. áni
12:
przed káżdy ſąd Ziemſki álbo Grodzki wnośić/ álbo nań co ſprá
13:
wowáć nie śmiał/ pod winą śiedzenia iednégo tygodniá w
14:
wieży:
15:
która winá ma bydź od tych odnoſzoná/ którzy przećiw=
16:
ko temu Dekretowi ninieyſzému przećiwnie czynić będą.
17:
Artykułów Reyeſtr Inſtigatorſkich
18:
y formá pozywác tákich.Dekret Krolá Zyg. pierw.
19:
POzywa ćię: iżeś ty zápomniawſzy dobrégo obywátelá y
20:
wiernégo poddánégo powinnośći/ mówił to álbo owo prze=
21:
ćiw perſonie królewſkiéy/ áboś téż (czego Boże nieday) potá=
22:
iemnie/ ná iego ſkazę práktykował:
23:
przez co tę ábo owę káźń zá=
24:
ſłużyłeś/ iákoć to ſzérzéy będźie ná Roku wyłożono.
25:
Item, iżeś ty kaźni śiedzenia Nam y Rzeczypoſpolitéy prze=
26:
winionéy nie wyśiedźiał.Zygmunt w Piotrko. 1523, Liſt 32.
27:
Item, iżeś ty ſądy/ y Commiſsarze/ y Séymów pokóy poſpo=
28:
lity zruſzył/ álbo Poſłóm náſzym gwałt vczynił.
29:
Item, iżeś ty dobróm ſkárbowym w tym á w tym/ tę álbo o=
30:
wę ſzkodę wyrządźił: z onych pieniądze/ któré od nas odbié=
31:
ráné bywáły/ y dochody czynſzów z dóbr náſzych/ álbo czynſz ná
32:
ſię zátrzymał.
33:
Item, iżeś ty ſól nád zákazánié náſzé poſpolité tám álbo ow=
34:
dźie przewoźił/
35:
Item, iżeś ty morze náſzé zbóycámi morzkiémi nápełnił/ y to=
36:
wáry do brzegu wyrzuconé przywłaſczyłeś ſobie.
37:
Item, iżeś ty rzéki ſpuſtné przenágábał.
38:
Item, iżeś ty gośćiniec náſz ścieśnił/ álbo záśiadł/ záwárł/
39:
álbo zaléwkiem zálał/ álbo gorſzym mieyſcem obróćił/ álbo téż
40:
odwróćił.
41:
Item, iżeś ty ſzlák/ gdźie konie álbo woły goniono z Korony/
42:
nád Dekret królewſki vganiał.
43:
Item, Myto y Cło nowé ſobieś wymyślił: álbo téż rzeczy
44:
któré z Komiſsiiéy ná nas przypadáły/ gwałtemeś pobrał.
45:
Item, Monetę fałſzywą kułéś/ álbo téż wnióſłeś.
46:
Item, iżeś win/ któréś nam przepadł/ álbo ſkárbowi náſzé=
47:
mu nie zápłáćił.
48:
Item, iżeś ty wpadł w winę peculatus, alias ſkarb poſpoli=
49:
ty z oſzukániém vſzkodźił.
50:
Item, iżeś ty famoſum libellum, álbo Páſquiluſz vczynił/ ál=
51:
bo dla iákiégo inégo złégo vczynku w winę wpadł.
52:
Item, iżeś ty pánnę ábo wdowę/ ábo żonę tego ábo owégo
53:
vnióſł y zgwałćił.
54:
Item, iżeś ty Gléytowy liſt wiáry poſpolitéy/ temu álbo o=
55:
wému dány/ poſłány/ złamał/ zátrzymał.
56:
Item, iżeś ty liſty Séymowé álbo Wići woienné odebrał/
57:
y zádźierżał.
58:
Item, iżeś ty ſzlub obowiązku złamał.
59:
Item, iżeś ty woyſko zebrawſzy ná zamek/ tego ábo owégo rę
60:
ką nieprzyiaćielſką dobył/ w czym pokóy Rzeczypoſpolitéy zru=
61:
ſzywſzy/ álbo téż woyſko nád Dekret Séymowy zá gránice do
62:
nieprzyiaćiół wywiódłeś.
63:
Item, iżeś ty w bitwie plácu niedoſtał/ alias vćiékł.
64:
Item, iżeś ty táiemną rádę tobie zwierzoną/ dźiáłá/ zbroie/
65:
prochy do dźiał/ woyſko/ zamki álbo miáſtá náſzé nieprzyiaćio=
66:
łóm ná zdrádźie wydał.
67:
Item, iżeś ty ná woynę poſpolitégo ruſzenia/ álbo téż żołd
68:
ſłużby woiennéy wźiąwſzy niedoſłużył/ rć. y inné podobné
69:
tym Artykułóm.
70:
PRZYPOMNIENIE Z STRONY
71:
INSTIGATOROW.
72:
TAk wiele rozumieią, co de Repub. mówić vmieią: że potrze
73:
báby Inſtigatorów więcéy mieć w kożdym zoſobná Woiewództwie,
74:
y ich opátrzyć. Bo exekucia Praw ináczéy niemoże dóźć, á Práwá
75:
bez exekuciiéy zimné ſą:
76:
á bez Prawá rząd Rzeczypoſpolitéy ſtać
strona: 143
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Pozwiech. |
1:
nikaki niemoże. A ieden Inſtigator ták wiele Artykułóm ſpro=
2:
ſtáć, odia odiąć niemoże.
3:
Więc y ſpraw ſie przyczyniło zá Vnią,
4:
á Séymu ſie vkróćiło: bo iedno ſześć niedźiél. Tedy iáko Król Ieo
5:
M. niemoże tego odſądźić, ták y Inſtigator ieden inſtigowáć, y
6:
ták wiele rzeczy popiéráć niemoże, y niepodobna rzecz.
7:
Inſtigator z porády Márſzałká, Kánclérzá, y Podſkárbiégo po=
8:
czynáć ma. ((tekst łać.)) y
9:
Sam Inſtigator w niektórych rzeczach ma bydź Aktorem. ((tekst łać.))
10:
Tóż czynią Procuratores fiſci co Inſtig. ((tekst łać.))
11:
Zup. inſtigowáć, List ((tekst łać.))
12:
POZWY
13:
Y O NADWORNYCH.
14:
Około pozwów przed Królem Iego
15:
M. Nadwornych, y innych ſądziéch.
16:
STáry Státut ſłuſznym vmiárkowániém wykłádáiąc/ v=
17:
ſtáwiamy:Zygmunt 1511 Liſt Zygmunt w Piotrko. 1507. Liſt 21.
18:
áby Prokurator ták ośiádły iáko nie ośiádły/ máiąc
19:
doſtáteczną prokurácią/ y moc v ſądów ſtawáć/ y wſzyſtko czy=
20:
nić y ſpráwowáć/ co iego Princypałá ſpráwy y ſpraw ſie doty=
21:
cze/
22:
tęż ſtronę Pozwem Nadwornym pozwáć/ ſędźiégo ruſzyć/
23:
y wſzyſtko czynić/ co ku obronie ſpráwy iego przynależy: wſzák=
24:
że zapiſów áni nowych czynić/ áni ſtárych kwitowáć/ áni pie=
25:
niędzy zápiſánych bráć będźie mógł/ okróm bytnośći ſwéy
26:
ſtrony Powodowéy.
27:
Pozew Nadworny tylko, gdy Król
28:
w któréy zemi ieſt, bywa: á in=
29:
né forum fori odſyłáią.
30:
IZ Termin/ álbo iáko mówią/ Nadworny Rok wielóm
31:
ludźióm trudnośći przynośić zwykł/Támże.
32:
dla tego/ iż niekiedy ći/
33:
którzy ſpráwy poſpolité przy nas odpráwuią/ nieuważnie y v=
strona: 144
1:
pornie od kożdégo zwykli bydź pozywáni/ y w ſpráwách Rze=
2:
czypoſpolitéy zátrudnieni:
3:
Vſtáwiamy/ áby nápotym/ gdy my
4:
będźiemy w źiemiách Máłéy Polſki/ żaden okróm tego/ który
5:
w onychże źiemiách mieſzkánié ma/ przed nas Nadwornym po=
6:
zwem niemógł bydź pozwan/ o ſummę w Státućie opiſáną.
7:
Tákże gdy będźiemy w źiemiách Wielkiéy Polſki/ tylko z tychże
8:
źiem ſzláchtá do ſądu Dworu náſzégo ma bydź pozywáná. A
9:
ſpráwy przed námi nieſkończoné/ do powiátu pozwánégo má=
10:
ią bydź odeſłáné:
11:
któré Sędźia Ziemſki będźie ſądźił/ y ná Ro=
12:
céch o wſzelką ſummę/ o którą przed námi rzecz ſie pocznie.
13:
O pozwie nieſpodziéwánym ná
14:
kogo przypádłym.
15:
GDyż w rozmyśle dobrym zależy mátká cnót Diſcretio, to
16:
ieſt/ dobré rzeczy vważenié y rozeznánié: przydawa ſie częſto=
17:
kroć/ iż niektórzy náſzy ſłudzy/ álbo inni iákokolwięk ná Dwo=
18:
rze náſzym poſtánowieni/ álbo v ſądu záſtáni/ z tráfunku nád
19:
nádźieię przed nas/ álbo przed ſędźiégo bywáią wyzywáni:
20:
y
21:
quaeſtię álbo ſpráwy/ o których namniéy niemyślili/ bywáią im
22:
zádawáné: á ták chcąc oboię ſtronę obwárowáć/ áby rzeczo=
23:
nym obyczáiem pozwáni z dobrym rozmyſłem y vważeniém ná
24:
rzeczy ſobie zádáné odpowiádáli/
25:
á Powodowé ſtrony w ſwo=
26:
ich ſpráwách nie były omyláné/ vſtáwiamy: iż gdy kto ná Dwo=
27:
rze náſzym álbo ná ſądźie będźie ználeźión/ y przed nas álbo ſę=
28:
dźiégo náſzégo bytność obyczáiem przerzeczonym wyzwan:
29:
te=
30:
dy Powodowa ſtroná/ álbo ſam ſędźia onę ſpráwę pozwáné=
31:
mu dowodnie ma przelożyć/ y ná piſmie będźie powinien od=
32:
dáć: áby odpowiádał ná tęż rzecz y pytánié.Káźimierz w Wiſlicy Liſt 12.
33:
Roki nadworné Sędźia Ziemſki może ſądźić: á niedokończoné.
34:
((łać.))
35:
O pozwie verbali, záocznym pozwem Conſt.
36:
Formá pozwu Nadwornégo.In Priluiſii doſtátecznie Liſt 55.
strona: 145
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Terminach. |
1:
TERMIN.
2:
Ná pozwie, który ieſt nápiſány ná Séym, Rok ſzóſtégo dniá po przy
3:
iechániu Królewſkim niech bę=
4:
dzie nápiſan. Ián Olbr. Liſt Káźimierz w Wiſlicy Liſt
5:
IZ niekiedy Rok Pozwów zámiéſzánié był piſan ná Séym
6:
Wálny/ álbo nie był pewnym miánowániém dniá oznáczón/
7:
álbo ná długi czás był náznáczón:
8:
zkąd przydawáło sie/ iż vbo=
9:
dzy niektórzy nieczekáiąc Roku/ dla niedoſtátku wydatków z
10:
Séymu odiéżdżáli/ zkąd w nieſpráwiedliwośći bywáli zánie=
11:
dbáni:
12:
tą tedy przyczyną poruſzeni vſtáwiamy: áby Pozew
13:
ſtrony Powodowéy przećiwko pozwánému/ który ma bydź ná
14:
Séym Wálny/ w ſobie zámykał Rok/ álbo dźień ſzóſty po przy=
15:
iechániu náſzym ná mieyſce Séymu/ pod winą trzech grzy=
16:
wien.
17:
A to dla tego/ iż gdy wynidźie ieden tydźień po przyie=
18:
chániu náſzym ná Séym/ Zdánia y Sądy będą ſpráwowáne/
19:
áby nakłády y wydatki wielkimi ludźie nie byli vćiśnieni.
20:
Pozwowi Nadwornému o Dzidzi=
21:
ctwo álo o Summę czterdźieśći
22:
grzywien. Rok we trzy niedziele
23:
ma bydz: á o mnieyſzą ſummę ál=
24:
bo o krzywdę, názáiutrz moze
25:
czynić.
26:
IEſli ſpráwá będźie o Dźiedźictwo/ álbo o wielką ſummę
27:
pieniędzy/ to ieſt/ o Cztérdźieśći grzywien: Rok przez Sędźié=
28:
go we trzy niedźiele má bydź mu náznáczón: ále o mnieyſzy dług/
29:
álbo krzywdę ſłowną/ do iutrá Rok niech będźie przedłużón.
30:
Roki zá Dworem wedle Státutów niech
31:
będą náznáczoné.
32:
POzwy y Roki zá Dworem/ któré ták zową wedle Stá=
33:
tutów/ O porządku Pozwów/ y ich kłádźieniu vczynionych/
34:
niech będą náznáczáné.Zygmunt w Piotrk.
35:
ACTA.
36:
Séymowé rzeczy do Káncelláriiéy,
37:
á Ziemſkié, w Ziemſkié Actá
38:
wpiſane bydz máią.
39:
IZ téź Práwem poſpolitym róznym vrzędóm/ rózné ſprá=
40:
wy ſą przypiſáné:Zyg. Aug. 1550 Liſt 2. w Conſti.
41:
cokolwiek Ziemſkim ſpráwom ſądowym na=
42:
leży/ któré przy bytnośći náſzéy ſpráwowané bywáią: to w źiem
43:
ſkié kśięgi wpiſano bydź ma: á inſzé rzeczy y ſpráwy do Kán=
44:
celláriiéy náſzéy/
45:
wedle ſtárádawnégo zwyczáiu Státutu/
46:
Roku Páńſkiégo 1538, wedle tegóż Roku Státutu Referen=
47:
darze náſzy záchowywáć ſie máią
48:
Sądowi ná Séymie náznáczonému
49:
ieden álbo dwá z Rády, álbo z V=
50:
rzędników Mázowieckiégo Kśię=
51:
ztwá, niech będą przyſádzeni.
52:
ABy Práwóm y zwyczáióm Kśięztwá Mázowieckiégo
53:
przerzeczonégo náſzégo w czym ſie nieubliżyło/ á zwłaſczá ná
54:
Séymiéch Wálnych króleſtwá náſzégo/ gdźie ſpráwy przez Ap=
55:
pellácię do ſądu náſzégo zwykły ſie zſtáczáć:
56:
obiecuiemy/ iż do
57:
ſędźi/ któré ná ſądzenié ſpraw ná Séymie króleſtwá náznáczy=
58:
my/ iednégo álbo dwu z Rad náſzych/ álbo Vrzędników Kśię=
59:
ztwá onégo przydamy ſędźi/ którzy będą vmieiętni około vſtaw
60:
y zwyczáiów Kśięztwá onégo.Zygmunt w Piotrk. z Státutu Mázowie.
strona: 147
| Práwá krolew. albo wálnego Kśięgi pierwſze o Criminałách. |
1:
DRVGA CZĘSC
2:
CZWARTEY POWINNOSCI
3:
Krolewskiey.
4:
Sam kſztałt Spráwiedliwośći ſądów
5:
pokázuiąca.Káźi. III. w Nieſzo. 1454.
6:
SPRAWIEDLIWOSC.
7:
Sędzióm roſkázuie Król áby ſądzili
8:
wedle ſtateram AEquitatis:
9:
Sędźiowie Ziemſcy Króleſtwá náſzégo/ do Conſtituciy ſie
10:
nákłoniwſzy/ y z nich wyuczenié poiąwſzy/ w ſądzeniu ſpraw
11:
niech záchowuią ſtateram aequitatis. to ieſt/ Wagę ſpráwie=
12:
dliwośći.
13:
CRIMINALES.
14:
O rzeczach któré ſie poczćiwośći
15:
dotyczą.
16:
IZ ſie to zábiegło/ że iáko wielka licentia w ludźiéch vroſłá/
17:
iuż práwie bez wſtydu/ ludźie niebacząc nic ná przyrodzoną
18:
vczćiwość/ bez boiáźni wyſtępuią.
19:
To téż nie mnieyſza/ iż ſie
20:
záśię ták wiele potwarzy námnożyło/ że téż té bez przyczyny cri
21:
minaliter pozywáią perſony niewinné/ y wyćiągáią Akcię/ któ=
22:
réby właſnie miáły bydź Ziemſkié Grodzkię/ álbo ciuiles rzeczo=
23:
né ná Séym ábo zá Dworem przed oſobę náſzę:
24:
Czym ſie wie=
25:
le omieſzkiwa ſpráwóm Koronnym/ y ludźie ſie tym wielce ſzko
26:
dzą. A ták temu zábiégáiąc/ ze zwoleniem wſzech ſtanów/ ná
27:
ninieyſzym Séymie będących/ vſtáwiamy:Zyg. Aug. w Piotrk. 1565. Liſt 54.
28:
iż ktobykolwiek ná
strona: 148
1:
potomné czáſy pozwał iáką perſonę criminaliter in cauſis hono=
2:
rem tangentes, przed Máieſtat náſz ná Séym/ iákóż nie gdźie
3:
indźie o to pozwáć nikt nie ma ſczypiąc go ná poczćiwośći ie=
4:
go:
5:
iuż ma bydź ták gotów/ iákoby vkazał rzecz bydź prawdźi=
6:
wą/ którą pozwánému záda. Tákże téż y pozwány ma bydź
7:
gotów ze wſzyſtkimi ku okazániu niewinnośći ſwéy.
8:
A gdźie=
9:
by więc z obudwu ſtron tákowé wywody wątpliwé były/ ál=
10:
bo z któréykolwiek ſtrony/ tedy w téy mierze ſcrutinium ma
11:
bydź czyniono w onym Powiećie álbo Ziemi/ gdźie Wiécá ſą=
12:
dzoné będą/ vbi crimen commiſsum eſt.
13:
A iż ná káżdy Rok
14:
Wiécá máią bydź w káżdym Woiewództwie/ tedy wolno to
15:
będźie ták Aktorowi/ iáko citato, dóydąli Wiécá przed Séy=
16:
mem przypozwáć pozwem zá źiemſką membraną ſtronę drugą
17:
ná Wiecá. A zá onym przypozwem ná Wiécach/ będźie po=
18:
winien ſąd wiécowy vczynić ſcrutinium.
19:
A naprzód wſzyſcy
20:
Dignitarze/ y Vrzędnicy/ y inſzy świádkowie/ będą powinni
21:
pod ſumnieniem wiádomość ſwoię w téy rzeczy powiedźiéć.
22:
Potym y káżdy ſzláchćic iny/ któryby iedno w tym był requiro=
23:
wan.
24:
Gdźieby téż więc po zápozwániu/ Wiecá nie doſzły przed
25:
Séymem: Aktor álbo téż Citatus, pozwałby ad deducendum
26:
ſcrutinium, & audienda teſtimonia. Tedy my ná Séymie bę=
27:
dźiem powinni ſkrutatory dáć do onéy źiemie/ gdźie ſie crimen
28:
sſtáło/ ((tekst. łać.))
29:
Po którym ſcrutinium
30:
á pewnym wywiádowániu/ tedy my mamy/ álbo Aktorowi/
31:
dowód/ álbo citáto odwód ſkázáć/ to ieſt: która ſtroná pew=
32:
nieyſzé dowody zá ſobą będźie miáłá.
33:
A gdźieby ſie nálázło
34:
przez Dekret náſz/ iż citatus niewinnie á potwarnie pozwan
35:
był: tedy ón Aktor będźie mu powinien wnet do ſądu nie od=
36:
chodząc/ ſto grzywien winy położyć: y ná cokolwiek/ ná ſzkody
37:
przyśięże/ co pozwány ná Práwo náłożył/ zápłáćić ma przy przy=
38:
śiędze.
39:
Y ktemu ieſcze dwánaśćie niedźiél ná dnie w wieży
40:
śiedźieć ma/ źiemie álbo powiátu ſwégo. A wſzákoż té Akcię/
41:
któré ſie ćiągną z dawnégo práwá y zwyczáiów/choćiaby do=
42:
brze były criminales, do ſądu Grodzkiégo y Ziemſkiégo/ nie má=
43:
ią podlegáć téy Conſtituciiéy.
44:
Cauſae criminales y ſcrutinium.
45:
SCrutinia in cauſis criminalibus máią bydź záStephan w Wárſzá. 1578. Liſt 186.
46:
przypozwá=
strona: 149
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Criminałách. |
1:
niém ſtrony przez ſtronę/
2:
ná źiemſkich/ álbo Grodzkich Rokách
3:
ſądowych ((tekst. łać.)) co piérwéy
4:
będźie ((tekst łać.)) wypráwowáné. A
5:
to dla tego/ gdy ſtroná ſtronę pozowie ná Séym/ áby tám iuż
6:
obie tronie były cum ſrutiniis gotowé dla prędkiégo odpráwo
7:
wánia ſpraw.
8:
A iżeby ſie criminales actiones ná Séymie zá=
9:
wſze odſądźić y odpráwowáć mogly/ tedy od poczęćia Séy=
10:
mu/ który ná náznáczony dźiéń liſty Séymowémi propozycią
11:
záczynáć ſie ma záwżdy.
12:
A po propozyciiéy/ y odpráwieniu
13:
przy Pośléch źiemſkich wót Senatorſkich/ tydźień cáły dźiéń
14:
podle dniá mamy mieć wolny do ſądów criminalium actio=
15:
num.
16:
A potym póki iedno Séym będźie/ mamy odpráwowáć
17:
té criminalia, ná káżdą Srzodę/ Piątek/ y Sobotę/ nie omie=
18:
ſzkawáiąc innych ſpraw Séymowi należących. A zwłaſczá
19:
nullo iure, y Quárty ſądzenia/ wedle Conſtituciiéy Lubelſkiéy/
20:
((tekst łać.))
21:
Dwoiákié ſpráwy, któré ſie pocz=
22:
ćiwośći dotyczą: iedné mere cri
23:
minalia, á drugie ták rzeknącé
24:
criminalia.
25:
EXceptis cauſis mere criminalibus któré ſądowi náſzému
26:
ná Séymie należéć máią.
27:
A gdźieby kto ex ciuili cauſa crimi=
28:
nalem czyniąc/ ná Séym álbo zá Dworem kogo wyzwał/ tedy
29:
gdy będźie vznáná przez nas ná Séymie bydź cauſa ciuilis, ma
30:
tákowy ((tekst łać.))
31:
według Conſtituciy.
32:
A cauſa ma bydź odeſłá=
33:
na ad forum competens. A wſzákże ((tekst łać.))
34:
Appellácia ma bydź ((tekst łać. do w. 32)) któré ſądowi náſzému zoſtáwuiemy.
35:
O criminaléch Wołynſkich.Stephan w Wárſzá. 1578. Liſt 185. Pozwyzſzono
36:
A Spráwá ma bydź odeſłána do należącégo ſądu/Zyg. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 52.
37:
wſzák=
strona: 150
1:
że w Artykuléch Criminálnych/ od ſądu y práwá Grodzkiégo
2:
áppellácia ma bydź do ſądu Trybunálſkiégo/ wyiąwſzy tylko
3:
ſpráwy Práwá Máydeburſkiégo/
4:
rzeczy ſkárbu náſzégo/ któré
5:
zoſtrożeniém pewnym ſądowi náſzému należéć będą. ((od w. 5 do w. 7 - tekst łać.))
6:
W ſpráwách criminalia, áni Król, áni Stároſtá nie ma vzná=
7:
wáć, áni żadnego ſkázowáć, áż któryby ſie o iáki vczynek wyznał,
8:
ábo práwem przewyćiężon był do wyznánia. w Polſkim 27. I.
9:
BEZECNI
10:
KTORZY SĄ.
11:
Siedmnaśćie ſtopniów bezecnych.
12:
BEzecni/ którzy z króleſtwá ziéżdżáią rozbóie czyniąc.w Lácinſk. Liſt
13:
Bezecni/ którzy Hęretyków brónią. Tit. Hęretyk.
14:
Bezecni ſą/ którzy zbóyce y złodźieie w domu przechowywáią.
15:
Którzy w Reyeſtrzéch trzy rázy ſą popiſáni. Tit. Szláchcic.
16:
Bezecni ſą/ którzy przez świádków oczyśćienia do ſądów przy=
17:
ſtępuią.
18:
Bezecni ſą/ którzy oyce ſwé álbo bráćią zábiiáią.
19:
Bezecni ſą wſzyſcy/ którzy popełniwſzy złodźieyſtwo vćiekáią.
20:
((tekst łać.))
21:
Bezecni ſą/ którzy złodźieie przechowywáią.
22:
Bezecni ſą/ którzy czwarty raz o potwarſtwo bywáią pozywá
23:
ni.
24:
Bezecni ſą/ którzy náſzćié domowé vczyniwſzy/ z króleſtwá v=
25:
ćiekáią.
26:
Bezecni ſą/ którzy o poimánié bywáią pokonáni.
27:
Bezecni bywáią pokonáni.
28:
Bezecni ſą ſłudzy/ którzy złoczyńców nie gonią/ gdy Pan roſka=
29:
że.
30:
Bezecni ſą/ którzy czáſu Ruſzenia woiennégo od pánów odſta=
31:
waią.
32:
Bezecni ſą mężobóycy/ którzy pozwáni nie ſtáną/ zwłaſczá nie
33:
ośiedli.
strona: 151
| Práwá krolew. álbo wálnégo Kśięgi pierw. de Crimine laeſae M. |
1:
Bezecni ſą wſzyſcy/ którzy ná Séymie záburzenié vczyniwſzy
2:
vćiekáią.
3:
Bezecni ſą/ którzy vrzędy y doſtoieńſtwá przećiwko Státuto=
4:
wi biorą: á vpomnieni/ niepuſczáią ich.
5:
Bezecni ſą/ którzy Zamki Koronné przećiw Státutowi trzy=
6:
máią.
7:
CRIMEN LAESAE M. REGIAE.
8:
Pátrzáć trzebá wysſzéy, List 21. dwá Státuty o téy rzeczy:
9:
ále tu iuż ſam Proces opiſány.
10:
Poſtępek práwny in cauſa criminis laeſę
11:
Maieſtatis Regię:Zygm. III. Liſt
12:
IEſliby kiedykolwiek nam/ y potomkóm náſzym Królóm
13:
Polſkim/ z poddánym ſwym/ ſzlácheckiégo záwołánia/ przyſzłá
14:
ſpráwá o crimen laesae Maieſtatis, które tylko in perſonam Regiam,
15:
podług Práwá/ ((tekst łać.))
16:
tedy od Inſtigatorá náſzégo/ zá wiádomośćią Márſzalká ná=
17:
ſzégo/ ma ná tákowégo pozew/ ſześć niedźiél przed terminem/
18:
bydź położony ná Séym: y onégo położenia relácia w kśięgách
19:
Grodzkich tegóż Powiátu/ ma bydź zápiſána/
20:
w którą pozew
21:
ma bydź wpiſány/ y ná Séymiku tákié położenié pozwu/ dla
22:
doſtátecznéy wiádomośći przez woźnégo ma bydź publikowá=
23:
né. Który ták pozwány/ ma peremptorie ſtánąć:
24:
y gdy ſprá=
25:
wá z pozwu tákowégo przypádnie/ mamy/ wyſłuchawſzy pro=
26:
pozycią y dowody Inſtigatorá náſzégo/ tákże y ſtrony obwi=
27:
nionéy/ Panóm Rádóm náſzym/ y Poſłóm źiemſkim/ niżéy o=
28:
piſánym/ w tym dáć czás/
29:
áby ná tę ſpráwę ná Séymie onym/
30:
bez bytnośći náſzéy/ wotowáli: y w niéy ſie/ wedle potrzeby/
31:
rozmówili. A gdyby ſie ſpólnie wſzyſcy ná iednę ſentencią
32:
zgodźili/
33:
tedy táki Dekret przez nie/ w niebytnośći náſzéy con=
34:
cludowány/ przy nas ex ſcripto ma bydź ferowan przez Már=
35:
ſzałká. A gdźieby ſie wſzyſcy ná ieden Dekret zgodźić niemo=
36:
gli/ tedy przy więtſzéy częśći concluzya zoſtáwáć ma.
37:
Do któ=
38:
régo tákowégo ſądu z kołá Poſelſkiégo/ deputowáni bydź má=
39:
ią ośm oſób: którzy przyśiągſzy/ ná práwné y ná ſpráwiedliwé/
strona: 152
1:
podług ſumnienia/ wotowánié/ przy pániéch Senatorzéch wo=
2:
towáć.
3:
y wotá ich tákże iáko y Pánów Rad/ liczoné y porácho=
4:
wáné bydź máią. Delator żeby był przy Inſtigatorze dla con=
5:
wikciiéy/ który może bydź y plebeius.
6:
A gdźieby probationes &
7:
documenta contra reum, nie były certa manifeſta, notoria &
8:
ſufficentia tedy obwiniony/ blizſzy záwżdy będźie do Ewázi=
9:
iéy/ wedle Státutu de viro bonae famae, choćby téż eiuſmodi
10:
inſufficientia documenta & probationes, były depozycyámi po=
11:
przyśiężonémi vtwiérdzoné.
12:
Tákże ieſliby byłá votorum pa=
13:
ritas, tedy obwiniony do odwodu blizſzy bydź ma. To miá=
14:
nowićie wáruiąc/ iż ktobykolwiek był ((tekst łać.))
15:
á toby nań doſtátecznie było
16:
dowiedźiono/ iáko wysſzéy nápiſano ieſt/ ma bydź do tego ſą=
17:
pozwan: á byłliby iáko y Pryncypał conuictus, reus eſſe cri=
18:
minis condemnabitur.
19:
A ten któryby ratioue criminis laesae Ma=
20:
ieſtatis był pozwány/ nie ma w więtſzym poczćie ná Séym przy
21:
iéżdżáć/ tylko ad ſummum, ze dwudźieſtą oſób/ includuiąc w
22:
to/ ták przyiaćiele iáko y ſługi: y w tákiéyże liczbie oſób/ do miey
23:
ſcá ſądów/ nie więtſzéy przychodźić ma.
24:
Prokurator ma bydź
25:
dan z Práwá/ ieſliby go ſtroná obwiniona potrzebowáłá. któ=
26:
ry ták przydány/ poſt propoſitionem & documenta omnia, per
27:
Inſtigatorem exhibita, ma mieć ſpatium delibera ad reſponden=
28:
dum do trzećiégo dniá/ będźieli tego ſtroná potrzebowáłá.
29:
A
30:
ieſliby ſie to pokazáło/ iżby pozwány niewinnie á potwarnie
31:
był odnieśión/ ma bydź ((tekst łać.))
32:
karan wedle Conſtituciiéy/ ná tákié anno 156 quinto v=
33:
chwalonéy/ á ná tym Seymie popráwionéy: á plebeius poena
34:
capitis.
35:
Iednák gdźieby obwiniony nie zgołá/ ále przez przy=
36:
śięgę ſie odwiódł/ tedy ná Delatorá żadna poená śćiągáć ſie nie
37:
ma. A tákowa ſpráwá nie ma bydź przez Inſtigatorá żadnym
38:
obyczáiem zwłóczóná:
39:
owſzem przez té oſoby/ któré do tego ſą=
40:
du wysſzéy ſą náznáczoné/ ſądzoná bydź ma/ ták áby iuż ná
41:
tymże Seymie odpráwióná byłą: ałias ná dokończeniu Séy=
42:
mu nie ma bydź bronioná/ y owſzem dopuſczoná pozwánému
43:
euazia/ gdźieby mu z práwá przyſzło:
44:
oprócz żeby ſam pozwá=
45:
ny vżywał diláciiéy vera infirmitate, którá ſámá iedná in eo ca=
46:
ſu ma bydź pozwoloná/ do dwu niedźiél: álbo żeby on ſąd v=
47:
znał ex allegatis & reſponſis, żeby w tym potrzebnę było ſcruti=
48:
nium.
49:
Iáko gdy Król z poddánym zaydźie w iáki kłopot, zwłaſczá
strona: 153
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze de Parduellionis Cri. |
1:
in crimine laeſae Maieſtatis, pátrz Alexándrá Królá Przywileiu w
2:
Metryce, tám iáki poſtępek w téy mierze przyſtoi, znaydźieſz.
3:
PERDVELLIONIS CRIMEN.
4:
Wyſtępek przećiw Rzeczypoſpo.
5:
y Oyczyznie, alias Perduellia.
6:
TAkiż poſtępek ma bydź in cauſa perduellionis, contra R.P.
7:
to ieſt/ gdyby kto czynił bunty przećiwko Rzeczypoſpolitéy/
8:
porozumiéwáiąc ſie z nieprzyiaćielem Koronnym ku ſzkodźie
9:
Koronnéy:
10:
wynośił táiemnice R.P. zwierzoné: nieprzyiaćie=
11:
lowi Koronnému/ podał mu zamek ná zmowie: wzruſzał pa=
12:
cta & faedera z poſtronnémi Pány/ rebellią facto pokázuiąc: ál=
13:
bo którykolwiek iny wyſtępek popełnił/ któryby właſnie był cō=
14:
tra Rempub.
15:
Iednák iuż in tali caſu, my iáko głowá/ z pány Rá
16:
dámi/ y z ośmią Deputatów Poſelſkich/ ſądźić/ y przy więt=
17:
ſzéy częśći concluzią vczynić mamy: w których ((tekst łać.))
18:
To
19:
wáruiąc/ iż gdźieby in ea cauſa perduellionis Delatora nie sſtá=
20:
ło/ tedy ſam Inſtigator/ z wiádomośćią Márſzałká náſzégo/
21:
máiąc certa & euidentia documenta, táką kauzę może inſtituere
22:
& continuare, záchowuiąc w ſwéy mocy poſtępek/ tu ná tym
23:
Séymie oſobno contra perduelles modernos vczyniony.
24:
Reſtitucia rozróznionych
25:
w Elekciiéy.
26:
Z Wrodzonéy dobroći y łáſki náſzéy królewſkiéy/ zá pozwo=
27:
leniem PP. Rad wſzech zgodnym y prośbą Poſłów Ziemſkich.Zygm. III. Liſt
Zygm. III. Liſt
Zygm. III. Liſt
28:
Ze wſzyſtkich/ którzy in hoc exilio ſą/ álbo którzy byli in contu=
29:
matiam zdáni w Krákowie/ dla popiéránia Arcykśiążęćia Ieo
30:
M. Máximilianá/ decreta poenarum infamiae znośiémy/
31:
y oné
32:
in priſtinum ſtatū reſtituiemy/ wolnégo im przyiázdu do Koro=
33:
ny exnunc pozwaláiąc/ á oni máią wierność nam przyśięgą
34:
ſwą oświadczyć.
strona: 154
1:
DVELLVM.
2:
O wyzwániu ná poiedynek.
3:
IZ ſie to między ludźmi rozbieżáło/ że ieden drugiégo ná
4:
poiedynek wyzywał/ nád práwo Krześćiáńſkié/ tedy vchwa=
5:
lamy/ áby żaden ſzláchćic ſzláchćicá ná duellum nie wyzywał: á
6:
wyzwány/ áby ſie nie sſtáwił/ oprócz żeby to było komu przez
7:
nas dopuſczono.
8:
A ktoby ſie przećiw temu poſtánowieniu
9:
ważył tego vczynić/ tedy ma śiedźieć pułroká w wieży/ y ſześć=
10:
dźieśiąt grzywien dáć: o co forum w Ziemſtwie.Zygm. III. liſt
11:
De duellis, czytay w Státućie ſtárym, gdźie Gregorius
12:
Papiéż oné odrzuca, iáko té któré ſą przećiwné práwu
13:
Bożému (ſą ſłowá Státutowé) Támże nágánił Specu=
14:
lum Saxonum z téyże przyczyny de duellis list CLXXIIII.
15:
KWAPLIWOSC.
16:
W ſądzeniu, kwápliwośći ma ſie
17:
ſtrzédz Pan. a AEquitatem ſie
18:
dokłádáć.Káźim. W. w Wiſlicy Liſt
Włádiſła. Iágełło w Przywil. Liſt
Káźi. III w Piotrko. Liſt
Włádiſła. Iágełło w Przywil. Liſt
Káźi. III w Piotrko. Liſt
19:
ACzkolwiek w wielu ſpráwách prędkość zálécáią/ y wſzá=
20:
kóż táż prędkość álbo kwápliwość w ſądzeniu y odpráwowá=
21:
niu niektórych kauz/ ſłuſznie nie ma bydź záchowána/ á owſzem
22:
przedłużona y przymnażána:
23:
z téy przyczyny/ iże ſądzącému
24:
wſzyſtko potrzebá ieſt zwártowáć.
25:
O tymze.
26:
Sąd náſz/ y tych/ których ná to deputuiemy z Pręłaty/ y téże
27:
weſpółek z Pány/ matura cognitio, t.i. doyźrzáłé vznánié y De=
28:
kret ma zátym náſzládowáć.
29:
O tymze
30:
TYm ſpoſóbem wagę álbo funt ſpráwiedliwośći záchowa=
strona: 155
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pier. o kwápliwośći ná ſądźiech. |
1:
my/ ieſli tym którzy ſie nie porownywáią rádźi/ z ſtráchem
2:
Praw rátunku vdźiélamy/ záſtáwuiąc ſie zá drobnieyſzé/ bu=
3:
cznieyſzych niezáhámuiemy.
4:
Ku temuz o świętéy ſpráwiedliwośći.
5:
GDyż Trybunał ſpráwiedliwośći ſą do práwice nay=
6:
wysſzégo Bogá/ z rządzenia Bożégo záchowáné ku rozezná=
7:
niu ſpráwiedliwéy rzeczy.
8:
Tedy y my/ którzy namieſtnic=
9:
two pieczołowánia ludzkiégo poruczoné nieśiemy/ imięniem
10:
ſpráwiedliwośći/ prawdy w prawdźie ſzukamy/ Bogá potáie=
11:
mnie w tym wierząc/ rć.
12:
PRZYPOMNIENIE.
13:
TAk rozumieią mądrzy Práwnicy: nim nisſzy vrząd, tym ſie
14:
do práwá práwnégo bárźiéy przywięzuie: A nim wysſzy vrząd, tym
15:
ſie do ſpráwiedliwośći iest wolny gárnąć, niéco vchyliwſzy práwá.
16:
A iż Król á Trybunał naywysſzy vrząd trzyma y oſtáteczny rozſą=
17:
dek, tym mu wolniéy iest y należy ſpráwiedliwośći y Práwá ſie
18:
przydźierżywáć: ſpráwiedliwość iednák w práwéy ręce máiąc, á w
19:
lewéy Práwo.
20:
POKI SPRAWA W ZAWIE=
21:
SZENIV IEST.
22:
Zgadzáiący ſie, od win wolen by=
23:
wa: táka ieſt benignitas Práwá
24:
Polſkiégo.Z przywile. Włádiſłá. Liſt.
25:
TEż ieſli którzy obywátele náſzy/ álbo którzy ini Króle=
26:
ſtwie náſzym mieſzkáiący/ gdy ieſcze Dekret nie ieſt vczyniony
27:
w ſądźiéch/ chćieliby ſie zgadzáć o którékolwiek rzeczy: tych od
28:
win náſzych y Sędźiéch/ y Podſędków y Woiewodzych/ y Ká=
29:
ſzteláńſkich/ czynimy wolné y ſwobodné.
strona: 156
1:
O GLEYCIECH,
2:
Gléytowé liſty kto dawáć moze.
3:
VStáwiamy/ iż gdy kto przed námi/ álbo náſzym Stáro=
4:
ſtą o iáki wyſtępek álbo zły vczynek będźie oſkárżon/ á ku oka=
5:
zániu ſwéy niewinnośći przez nas álbo Stároſtę náſzégo nie
6:
będźie dopuſczon/
7:
á dla tego przydáłoby ſie mu vćiéc: á ták/ że=
8:
by tákowé iego vćiekánié nieſławy mu nie przynioſło: tedy ten
9:
vćiekáiący przed Naywielebnieyſzym w Pánu Kryſtuśie Oy=
10:
cem/ Biſkupem Krákowſkim/ álbo Krákowſkim/ álbo Sędo=
11:
miérſkim Woiewodą/ będźie ſie świadczył/
12:
iżeſmy mu/ álbo
13:
Stároſtá náſz okázáć niewinnośći ſwéy niechćieli dopuśćić: á
14:
ći przerzeczeni álbo Woiewodá náſz onéy źiemie temu vćiekáią=
15:
cému może dáć Gléyt do dwu Mieśięcy/ y onégo zbiegłégo mo
16:
że chowáć.
17:
W którym to czáśie tenże Woiewodá v nas álbo
18:
v potomków náſzych temu zbiegłemu niech ſzuka łáſki/ ábyſmy
19:
go ku ſpráwiedliwośći dopuśćili.Káźimierz Wielky w Wiſlicy Liſt
20:
Czego ieſli przerzeczony
21:
Woiewodá nie będźie mógł vprośić/ to ieſt/ iż go niebędźiemy
22:
chćieć przepuśćić ku ſpráwie iego niewinnośći/ tedy Woiewo=
23:
dá do gránic źiemie będźie go powinien doprowádźić:
24:
który od
25:
czáſu doprowádzenia Woiewodzégo przez Rok źiemi Króle=
26:
ſtwu obywátelóm żadnych ſzkód czynić niema: á żoná w do=
27:
brách iego w pokoin ón rok ma bydź zániecháná.
28:
Ten rok
29:
gdy wynidźie/ przez który czás vſtáwicznie ma ſie ſtáráć o łáſkę
30:
náſzę: á gdyby iéy otrzymáć nie mógł/ á ten to przerzeczony ſzko
31:
dy iákié poddánym náſzym poczynił/
32:
zá to nie ma bydź zá beze=
33:
cnégo mian/ áni obywatele Pańſtw náſzych vłápionégo máią
34:
dáć nam álbo Stárośćie náſzému ná śmierć: áni zá to w iáki
35:
gniéw náſz máią przydź poddáni náſzy.
36:
A ieſli komu ſie przy=
37:
da ze złośći ſwéy y przez winy vćiéc/ y niechćieć bydź poſłuſzen
38:
práwá/ á vćiékſzy/ czyniłby obywátelóm y Króleſtwu ſzkody:Bez obrázy Páná gleyt może bydź wydány.
39:
dobrá iego nieruchomé (wyiąwſzy opráwę żony iego) Komo=
40:
rze náſzéy ná wieki niech będą oddáné: á ruchomé między nas y
41:
Przełożoné náſzé ná poły máią bydź rozdźieloné.
42:
A ieſli bę=
43:
dźie poiman przez kogokolwiek/ niech będźie ná łáſce náſzéy: áni dla poimánia onégo nie ma bydź żaden gniéw/ áni nieprzyiaźń
44:
od przyiaćiół iego ſkryta álbo iáwna:
45:
á żoná iego przy opráwie
46:
zoſtánie/ iáko wysſzéy ieſt napiſano: álbo onę będźie iéy wolno
47:
przedáć.
strona: 157
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Gleyćiech. |
1:
Wſzyſtkim Gléyty máią bydz dáné.
2:
IZ częſtokroć przydawa ſie obywátelóm Króleſtwá/ zá
3:
przygodą przypadáiącą/ álbo dla nieprzeſpieczeńſtwá żywotá z
4:
Króleſtwá z potrzeby wyiecháć:Ian Olbr. Liſt
5:
á ták áby Máyeſtat Królew=
6:
ſki o nieſpráwiedliwość lżon nie był/ chcemy/ vſtáwiamy/ y
7:
ſkázuiemy: áby obywátelom ſzláchcicóm/ ábo téż proſtégo ro=
8:
du oboiéy płći ludźióm/ którégobykolwiek ſtanu ábo doſtoieńſtwá byli
9:
(którzy dla beſpieczeńſtwá oſób ſwych y zá potrzebą
10:
z Króleſtwá wyiádą) Gléyt y vprzeſpieczenié przez nas y po=
11:
tomki náſzé było dáné tym/ którzy o nie proſzą/
12:
áby w ſwobo=
13:
dźie poſpolitéy będąc álbo ſie ſpráwowáli/ álbo ſpráwiedliwo=
14:
śći prośili/ álbo téż oſkárżeni będąc vſpráwiedliwiáli ſie.
15:
Stároſtowie ſługóm gléytownych
16:
liſtów przećiwko Pánóm dáwáć
17:
nie máią.
18:
GDy ſie ſkárżyli Pręłaći y Pánowie Wielkiéy Polſki/ iż z nie
19:
iákim deſpektem y obelżeniem ich do tego czáſu Stároſtowie Poznáńſcy gléytowne liſty/ kmiećióm ich/ y poddánym zwykli
20:
dáwáć:
21:
vtáwiamy zá ſpólnym zwoleniém/ áby nápotym Prę=
22:
łáckim/ Páńſkim/ y innych obywátelów náſzych poddánym/
23:
kmiećióm/ mieſczánom álbo ſługóm/ Stároſtowie mieyſc gléy=
24:
townych liſtów nie dawáli:Alexánder w Rádom. Liſt
25:
ále ſkázuiemy/ áby w przypádłych
26:
rzeczach do Práwá poſpolitégo vćiekáli ſie kmiećie/ y inni któ=
27:
rzy ſie ſkárżą: á ták áby od Práwá káżdému obroná byłá po=
28:
winna.
29:
Komu gléyt dádzą, niech go
30:
obwołáią.
31:
ABy ná obie ſtronie około Gléytowéy przeſpiecznośći o=
32:
nych/ którym nieprzyiaźńi bywáią opowiedáné/ było obwáro=
33:
wano: á iżby ći/ którym karánié przynależy/ potwarzmi gléyto=
34:
wnych liſtów niewinnie nie byli wikłáni:
35:
ſkázuiemy/ áby w
36:
winę żadnégo gléytownégo liſtu żaden nie wpadał/ iedno zá
37:
tákowym gléytownym liſtem/ który będźie obwołan/ y który=
38:
by ſie im iáwnie brónić chćiał.Zygmunt w Kráko.
strona: 158
1:
Gléytowné Liſty wedle Státutu
2:
máią bydz.
3:
LIſty gléytowné żadné/ któréby były Práwu poſpolitému
4:
przećiwné/ nie máią bydź dawáné: á ieſli kto ie otrzyma/ niech
5:
nikczmné będą.
Zyg. Aug. w Piotrko. Zyg. III Liſt.
Kázimierz Wielki Liſt
Kázimierz Wielki Liſt
6:
Approbatio Salui conductus Páná
7:
Kryſztophá Zborowſkiégo.
8:
SAluum Conductum o bytnośći y mieſzkániu w Polſcze áż
9:
do Séymu przyſzłégo/ y dwie niedźieli po Séymie/ Vrodzoné=
10:
go Kryſztophá Zborowſkiégo/ we wſzyſtkich punktách y klau=
11:
zulách iego/ vchwałą Séymu tego vmacniamy/
12:
y ápprobuie=
13:
my/ záchowuiąc wcále Conſtitucią anni 89. & anni 1591. tyczących ſie oſoby ſámégo y domu iego.
14:
Tóż ſie ma rozumieć, gdy przećiw Práwu opiekę Król dáie.
15:
Bywáią téż zeznánia zapiſów przed Królem.
16:
Syła téż Król do niemocnych dla czyniénia Teſtámentów.
17:
SZLVBEM WIąZANIE, O tym pátrzay wysſzéy ((od w. 17- do w. 20 tekst łać.))
18:
NA ROZMYSLENIE.
19:
Ná rozmyślenié nie przychodzi
20:
Królowi bráć, iedno rozmyślnie
21:
wedle ſpráwiedliwośći ſądźić.
22:
GDyż w poſtępkách Práwnych v ſpráwiedliwych ſędźi nie
23:
ma miec waśń mieyſcá/ áni łáſká nie ma ſobie nic przywłaſczáć/
24:
tákże boiaźń nie ma nic przemagáć/ áni zapłátá ſpráwiedliwo=
25:
śći wywracáć:
26:
bo oni noſzą wagę w rękach/ którą ná ſzalách
27:
záwieśiwſzy iednoſtáynie/ áby w rozumieniu y czyniéniu ſkazá=
28:
nia ſámégo Bogá przed oczymá máiąc/ ſławy ſwéy nie zápá=
strona: 159
| Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pier. o brániu ná rozmyśle. |
1:
miętáli/
2:
y áby przenáſzládownicy czći ſwéy przećiwko ſwému
3:
ſumnieniu y ſpráwiedliwośći dla łáſki álbo ſczęśćia czyiégo nic
4:
nie czynili ku vbliżeniu ſtronie.
5:
Podobny temuz.
6:
Sędzia ma ſie przypodobáć ku pro=
7:
ſtoćie ſtron, ieſliby która niedo=
8:
myślnie opuśćiłá potrzebné rze=
9:
czy ſobie do ſpráwy.Zygmunt w Piotrk. Liſt
10:
BEdźie powinien Sędźia ná ſądźie śiedzący od ſtron ſto=
11:
iących przed vczynieniem ſkazánia pytáć/ ieſliby mieli iákié mu=
12:
nimentá álbo dowody/ álbo obrony Práwné ſłuſzné ku popié=
13:
rániu ſwéy rzeczy: áby ludźie prośći proſtotą ſwą w rzeczach
14:
ſwych nie vpádli.
15:
A będźie wolno oboiéy ſtronie przywodźić
16:
rzeczy pomocné/ y ſłowné/ y liſtowé przed vczynieniém ſkazánia:
17:
y niech káżdéy ſtronie będźie wolno wſzyſtko czego ma potrze=
18:
bę przywodźić/ y kłáść przed vczynieniém ſkazánia.
19:
PRZYSIĘGI.
20:
PRzyśięgi któré ſkázuią v ſądu náſzégo/ ták ná Séymie/ iá=
21:
ko króm Séymu/ máią bydź odſyłáné do Powiátów/ chybá iż
22:
kto támże będźie chćiał przyśiądz.Zyg. Aug. Liſt w Conſti.
23:
ODESZCIE.
24:
Wolność odeſzćia ná porádę.
25:
GDy iuż ná pozew y przypozew ku doſyć vczynieniu ſtrony
26:
ſpór wiodą/ tedy ieſliby która ſtroná potrzebowáłá ná ſtronę
27:
odyść od ſądu/ może ſie ná ſtronę odwiéść od ſądu
28:
z przyiaćio=
29:
ły ſwémi y z Prokuratory ná porádę/ wyſłuchawſzy Akciiéy po=
30:
wodowéy ſtrony/ á wſzákóż ták żeby záśię wróćiwſzy ſie od po=
31:
rády/ odpowiédź vczyniłá ſtroná pozwána.
32:
SCRVTINIUM, o tym pátrz w Práwie Ziemſkim, Kśięgi X.
strona: 160
1:
INTERPRETATIO PRIVILEGIORVM, Pátrz w práwie
2:
Káncelláriiiéy.
3:
TESTAMENTVM, Iáko Król zwykł do niemocnych Vrząd
4:
ſyłáć pátrz Tit.AEger.
5:
Są y inné Tytuły y z ich Státutámi obwłáſnémi, ku nábyćiu
6:
biegłośći w práwie Królewſkim: Iáko iest, Obligácia, Minutá, ((w. 7 do 8 - tekst łać.))
7:
Pręſcriptia, Contumácia, Inhibicia, Mán=
8:
daty, Exempty, ((w. 9 - 10 tekst łać.))
9:
Tych wſzyſtkich tytułów z Státutámi wła=
10:
ſnémi opiſánié znaydźieſz w Práwie Ziemſkim, w Kśięgách 10.
11:
TRZECIA CZĘSC
12:
CZWARTEY POWINNOSCI
13:
Krolewskiey.
14:
O rzeczach po ſądziéch Królewſkich.
15:
O Areſtowániu ſpraw oſądzonych.
16:
GDy kto kogo zda nieſpráwiedliwie/ zdány niech áreſtuie
17:
zdánié w Kśięgách. A ieſli pozowie o nieſpráwiedliwé zdá=
18:
nié/ tedy ón/ który ták zdał/ ma zápłáćić winę trzy grzywny: á
19:
zdánié wypiſáć z kśiąg.
20:
A ieſli zdány nie áreſtowałby zdánia/
21:
tedy ón/ który zdał/może wypiſáć okróm winy.
22:
PRZESĄDZONE WINY.
23:
Winy ſądowné nie máią bydz
24:
nikomu dárowáné.Zwyczay źiemie Krá. Z Przywil. Włádyſł. Liſt
25:
TEż obiecuiemy: iż Win ná ſzláchćie nam ſądownie ſkazá=
26:
nych/ żadnému nie obiecuiemy ku wyćiągániu dopuśćić: ále o=
27:
né przez nas ábo Stároſty ábo vrzędniki náſzé będźiemy wyćię=
28:
gáć/ á wyćiagnioné będźiemy wedle woléy náſzéy ſzáfowáć.
strona: 161
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Appelláciách. |
1:
Temuz podobny.
2:
WIn przeſądzonych żadnych ná Szláchćie dawáć nie bę=
3:
dźiem/ wedle Przywileiu Prádźiádá náſzégo Królá Iágełłá.
4:
SALARIA, Iákié podatki przy ſądźiéch, y od Pozwów, y od Li=
5:
ſtów v Dworu: pátrz Tit. Cáncellária,
6:
APPELLACIA.
7:
Appellácia do KRólá.Zyg. Aug. Stá. 7. w polſkim ſtátućie śiłá o tym/ liſt
8:
MOże tedy áppelowáć od Roków przerzeczonych głów=
9:
nych do Królewſkiégo Máyeſtatu/ iáko do Páná wysſzégo
10:
wſzyſtkich Praw/ dla otrzymánia ſpráwiedliwośći.Zygmunt w Piotrk. Liſt
11:
Appellácia od Królá w niektórych
12:
rzeczach ná Séym.
13:
DLa znieśienia wątpliwośći/ y dla oddalenia ſporów nie
14:
potrzebnych/ któré mogą ſie wczynáć z róznośći zapiſów dóbr
15:
náſzych/ vſtáwiamy:
16:
iż gdy tákowé dobrá wykupić zechcemy/
17:
máią bydź oglądáné Liſty zapiſów: á któré ſłuſznie/ ſpráwie=
18:
dliwie/ y wedle Práwá ſą zápiſáné/ któré téż ináczéy: to ma
19:
bydź vznano y ſkazano przez nas y Rády náſzé.
20:
A ieſli kto tá=
21:
kowym vznániém y Dekretem czułby ſie bydź vćiśnionym: bę=
22:
dźie mu wolno to vznánié vćiſku ſwégo przez áppellácią przy=
23:
nieść ná Séym Wálny.
24:
EXEKVCIA SąDOW KROLEWSKICH, przychodźi ná vrząd Már=
25:
ſzałkowſki, álbo odsyłáią ad brachium Regale: wſzákże nie vbli=
26:
żáiąc nic onému Státutowi y wolnośći, ((w. 24-25 tekst łać.))
27:
o
28:
Wolnośćiách. ((26-28 w. tekst łać.))
Zygmuut w Kráko. Liſt.
Séymowych Conſtituciy Zygmunt król nie ſromał ſie retráctowáć
Séymowych Conſtituciy Zygmunt król nie ſromał ſie retráctowáć
strona: 162
1:
Iáko Stáro=
2:
ſtá Królewſki/
3:
ták y ſam Król
4:
troiákié kauzy
5:
y ſądy miéwa.
6:
Stároſtá ma
7:
Grodzkié Ro=
8:
ki/ Querellę/ y
9:
Coercicia:
10:
Tákże y Król.
11:
ZAMKNIENIE.
12:
I Cauzy Séymowé ad conuenti=
13:
onem ſtatis diebus in Comi=
14:
tiis iudicentur. List 376. Itē,
15:
Stá. ſtáry, 151. ſta. II.
16:
Te dni
17:
miáſto Terminos Regales, o
18:
których maſz śiłá, Tit. Ap=
19:
pellatio: Otóż ono częſto wſpomina ad Ter=
20:
minos &c comitia: vel quod prius horum fue=
21:
rit: iáko téż ad colloquia vel comitia, vel
22:
quod horum prius fuerit.
23:
A ná Séym Ter=
24:
min, ſexta die poſt ingreſſum, Item, de cauſis officij vt iudicentur non expectatis termi=
25:
nis Regalibus.
26:
Crimináły/
27:
Remiſ=
28:
ſie od
29:
Trybu=
30:
nału/ gdy ((t. łać.)) gdy ((t. łać.))
31:
II. Cauſae poſt Curiam Zadworné 187. á 185.
32:
w Polſkim 30. zowie tám Pozwy y Roki zá
33:
Dworem Hetermini. Bo tám dokłáda, Przed
34:
námi: á tám mówi, Ná Séym. ((do w.22 - tekst łać.))
35:
III. Cauzy Nadworné Curiales, Tu dáią po=
36:
zwy in loco facti ná Dworze. Item, Nie=
37:
mieckié kauzy. Kauzy potoczné Emergen=
38:
tes, in Hoſpitio citati. ((do w.28 - tekst łać.))
39:
Ter=
40:
minus facionatus, 283. 5. zaoczny, oczywiſny,
41:
Areſtatio in hoſpitio.
42:
OBLIGATIA.
43:
Obowiązek Królów Polſkich zſtrony niepoſłuſzen=
44:
ſtwá obywátelów, gdzieby ſobie co pozwaláli vpor=
45:
négo, przećiwko Práwóm y wolnośćióm czynić.
strona: 163
| Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Obowiąſku krole. |
strona: 163
1:
Prózno Práwá czynić, króm exe=
2:
quowánia ich.
3:
PRózno ieſt Prawá czynić/ któré wyiſczáné álbo exequo=
4:
wáné nie będą.
5:
Król Alexánder w Piotrkowie w
6:
potwiérdzeniu Praw ná
7:
Koronáciiéy.
8:
PRzetóż teráznieyſzym piſániem náſzym vmacniamy/ v=
9:
twiérdzamy y pochwalamy: áby ná wieczné czáſy prawdźiwą/
10:
wieczną/ nie wątpliwą moc miáły:Olbrácht w Piotrk. Liſt Roku Páń. 1505. w Kráko.
11:
obiecuiąc pod przyśięgą/
12:
która ſie ná przerzeczonéy ſczęśliwéy Koronáciiéy náſzéy przez
13:
nas ſkutecznie sſtáłá/ náſzą oné wſzyſtkié y káżdé zoſobná we
14:
wſzyſtkich zwyczáiach/ obyczáiach/ położeniu/ wypiſániu
15:
ár=
16:
tykuléch/ punktćiéch/ ſpoſobiéch/ mocnie/ niezgwałcenié trzy=
17:
máć/ záchowywáć/ y cále trzymáć/ mieć/ záchowywáć/ roſkáże
18:
my ná wieczné czáſy.
19:
A ieſlibyſmy co przećiwko wolnośćióm/
20:
przywileióm/ ſwobodóm/ y Práwóm przerzeczonégo Króle=
21:
ſtwá náſzégo vczynili: to wſzyſtko ma bydź nikczemné/ prózné/
22:
y zá nic ie mieć od tego czáſu chcemy y ſkázuiemy: y to wſzyſtko
23:
nikczemnym próznym przez ninieyſzy liſt czynimy.
24:
Temuz podobny Zygmuntá Królá.
25:
To przydawáiąc mocą przyśięgi/ którąſmy przy Koronáci=
26:
iéy vczynili/ wſzyſtkié przerzeczoné wolnośći we wſzyſtkich zwy=
27:
czáiach/ wypiſániu/ punktćiech/ członkach/ konkluziách/ rozu=
28:
mieniu/
29:
mocnie y niezgwałcenié dźierżeć/ y roſkazáć/ dźierżeć/
30:
mieć y záchowáć ná wieczné czáſy. A ieſli co przećiwko wol=
31:
nośći/ przywileióm/ práwóm/ y ſwobodóm/ przerzeczonégo
32:
Króleſtwá vczyniemy/
33:
onym co vbliżáiąc/ y oné pſuiąc wcá=
34:
łośći álbo w częśći/ któréykolwiek rzeczy wysſzéy miánowá=
35:
néy: to wſzyſtko niech będźie nikczemné y prózno/ y áby żádnéy
36:
mocy áni władzéy niemiáło/ mocno mieć chcemy.
strona: 164
1:
Temuz podobny Zygmuntá Auguſtá.
2:
OBiecuiemy ſłowem náſzym Królewſkim/ y pod tą przyśię=
3:
gą/ którąſmy vczynili/ obowiązuiemy ſie/ iż té wſzyſtki wysſzéy
4:
miánowáné Práwá/ Státutá/ Swobody/ Wolnośći/ Dáni=
5:
ny/
6:
Przywileie/ y Liſty przez przodki náſzé ſławnéy pámięći/ á
7:
miánowićie przez Królá Ieo M. Oycá náſzégo ſłuſznie y ſprá=
8:
wiedliwie dáné y wydáné/ mocnie á nieporuſzenié dźierżeć/
9:
y
10:
wedle nich poddáné náſzé ſtanów wſzyſtkich ták wobec wſzyt=
11:
ki/ iáko y zoſobná káżdégo záchowywáć będźiemy/ y wſzyſtkim
12:
dźierżeć y záchowywáć roſkażemy czáſy wiecznémi. A to/ co
13:
by im było przećiwnégo/ áni ſámi czynić będźiemy/ áni innym
14:
czynić dopuśćimy.
15:
A gdźieby ſie przytráfiło/ iżby álbo przez
16:
nas álbo przez kogo inſzégo sſtáło ſie co tákowégo tym to Prá=
17:
wóm/ Státutóm/ Dáninóm/ Przywileióm/ Liſtóm/ Swo=
18:
bodóm/ y Wolnośćióm przećiwnégo:
19:
álbo iżbyſmy im dero=
20:
gowáć/ álbo abrogowáć ſámi przez śię czym chćieli: tedy to
21:
wſzyſtko żadnéy mocy áni wagi mieć nie ma: ále wſzyſtko mo=
22:
cą tego Séymu nikczemné y ſkáżoné rozumiano bydź ma.
23:
iákóż
24:
y my to pſuiemy y káźimy/ á nikczemné bydź náyduiemy tym li=
25:
ſtem náſzym czáſy wiecznémi.
26:
Temuz podobny Królá Stephaná.w Przyśię. Liſt
((do końca strony tekst łać))
strona: 165
| Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Obowiąſku krole. |
1:
Declaratio articuli de obedientia.
2:
ARtykuł de obedientia non praeſtanda mógłby przyczyną
3:
bydź różnégo rozumienia y wykłádánia.
4:
Przeto wáruiąc w
5:
tym Regiam dignitatem, interpretácią Artykułu tego/ którą Po=
6:
ſłowie Koronni w Węgrzéch/ z poruczenia wſzech ſtanów nam
7:
podáli/ Teraz zá ſpólnym wſzech zwoleniem vtwiérdzamy/ y
8:
pewną bydź znáyduiemy. Która tákowa ieſt. ((do w.26 tekst łać.))
w Conſti. Seymu koronáciiéy Stephán Liſt
9:
Henryk Król, y Pan náſz dźiśieyſzy, temuż podobną Confirmá=
10:
cią y Obligácią vczynił: czego wſzyſtkiégo Copią w Metryce znay=
11:
dźieſz.
12:
Bo ieſli przećiw Dignitarzóm ninieyſzym ten ieſt poſtępek, że
13:
piérwéy trina vice auiſati: ieſliby vpornie w tym leżeli, dopiéro ich
14:
deponuią: Dáleko więcéy przećiw Królóm nie ma ſie nic ſkwá=
15:
pliwie poczynáć. ((tekst łać.))
16:
Alexánder in Radom. ((tekst łać.))
17:
Wyiąwſzy w nagłéy rzeczy, gdźieby criminaliter, á o zdrádę.
strona: 166
1:
DRVGA TABLICA
2:
PRAWA DVCHOWNEGO.
3:
Iáko téz v Rzymian był rex Sacrorum.
4:
Kośćielnych
5:
oſób z Státu=
6:
tu opiſánych/
7:
Arcybiſkupá/
8:
Biſkupów/
9:
Kánoników/
10:
y fundáciy ko=
11:
śćielnych:
12:
kte=
13:
mu cztéréch v=
14:
rzędów Ducho
15:
wnych oſób/
16:
do których pe=
17:
wné tytuły/ do
18:
tytułów ſtátu=
19:
ty/ á ſtátuty ná
20:
wiérſzé rozdźie
21:
loné/ powinność ieſt
22:
I. Chwałę Bożą pomnażáć.
23:
A do tego należą
24:
Duchowni/
25:
Akádemia/
26:
Opáći/
27:
Klaſztory/
28:
Włádyctwá.
29:
II. Rząd dobry w ludu, zwie
30:
rzonym od Bogá, czynić.
31:
Bo tego należą viſitácie/
32:
Archidiakon/
33:
Kośćioły/
34:
Sácrámentá/
35:
Skárby Kośćielné.
36:
III. Sądy y Iuriſdicią ſwą od=
37:
práwowáć, wedle Arty=38:
kulów Práwu Duchow=
39:
nému podległych. A do
40:
tego ſie śćiąga
41:
Práwo Duchowné y ártykuły im podległé/ Wykłádánie Práw/ Heretyk/ Scyſmátyk/ Aktá Duchowné.
42:
IIII. Senatorem wiernym bydź Regi & Regno, wedle ich przyśięgi. Diſcipliná kośćielna.
strona: 167
1:
DRVGIE KSIĘGI
2:
PRAW
3:
KORONNYCH.
4:
W KTORYCH PRAWO DVCHO=
5:
WNE, PRZEDTYM PO WSZY=
6:
STKICH KARTACH STATVTV
7:
ROZSYPANE, A TERAZ W KVPĘ
8:
IEST ZEBRANE, Y NADOBNYM
9:
PORZĄDKIEM OBIASNIONE.
strona: 168
1:
IASNIE OSWIECONEV KSIąZęCIV,
2:
Ieo M. X. Ierzemu, Kardynałowi,
3:
RADZIWIŁOWI,
4:
BISKVPOWI KRAKOWSKIEMV, KSIąZęCIV
5:
NA OLYCE Y NIESWIEZY, &c. &c.
6:
Pánu ſwému M.
7:
Oświecone Miłośćiwe Kśiążę.
8:
MAm ia przyczyny domowé, przéczem ia winien ſłużby ſwé od=
9:
dáwáć Wáſzéy Kśiążęcéy M. o czym wié dobrze Ieo M. pan Wo=
10:
iewodá Trocki, Pan Brát Wáſzéy X.M.
11:
Bo moi rodzeni y powi=
12:
nowáći, fámiliiéy zacnéy Wáſzéy X.M. długi czás byli ſługámi.
13:
Ale iest ieſzcze druga przyczyná więtſzá, że ia w oſobie Wáſzéy X.
14:
M. Duchowné Práwo, Ieo M.X. Arcybiſkupowi Gniéźnieńſkié=
15:
mu oddáię, & toti ordini Eccleſiaſtico.
16:
Bych nie miał nic więcéy
17:
zálécenia v ſtanu Duchownégo, ieno żem Práwo Duchowné, któ=
18:
ré było po wſzyſtkim Státućie rozsypáné, w kupę zebrał, y zebra=
19:
wſzy porządnie y methodicè porządźił: tedy pewieném tego, że mi
20:
wſzyſcy Ich M. mogą miłośćiwą łáſkę ſwą obiecowáć.
21:
Vmyſlnie
22:
da pan Bóg nicem nie zbłądźił áni odmięnił. Co ieſli ták iest, do
23:
vſzu Wáſzéy X.M. áppelluię: á przytym me, & obſequia mea,
24:
ſed & ſeruitia do łáſki Wáſzéy X.M. mégo M. Páná zálécam.
strona: 169
1:
ARCYBISKVP
2:
Zacność y praerogátywá koronowánia
3:
Królá, ſámému Arcybiſkupowi
4:
Gniéznienſkiému nalezy.
5:
KRolá wolno obránego/ żaden
6:
inny koronowáć nie ma/ oprócz kśiędzá
7:
Arcybiſkupá Gniéźnieńſkiégo/Zyg. Aug.
8:
wedle
9:
Przywileiu iego/ przez Królá Káźimié=
10:
rzá dánégo/ Roku Páńſkiégo/ 1451.
11:
Przy którym Arcybiſkupie máią bydź/ któ
12:
rzy ktemu wedle ſtárádawnégo zwyczáiu
13:
należą/ Biſkupi.
strona: 170
1:
Ale y Królowéy nikt inny nie ma koronowáć, iedno tenże
2:
Arcybiſkup. Priluſ. List
3:
Moderowano to zſtróny Koronáciiéy w Iędrzeiowie,
4:
Ieſli kto przed kśiędzem Arcybiſku=
5:
pem ſzkárádé ſłowá będźie
6:
mówił.
7:
IEſli kto przed kśiędzem Arcybiſkupem ſzkárádé ſłowá bę=
8:
dźie mowił: winę niechay temuż Arcybiſkupowi trzy grzyw=
9:
ny/ álbo iáko zową/ piątnądźieſtą zápłáći.
10:
Ieſli kto przed Kśiędzem Arcybi=
11:
ſkupem kogo ráni, álbo miecz
12:
wyymie.
13:
IEſli kto przed kśiędzem Arcybiſkupem miecz/ álbo kórd
14:
wyymie/ choć kogo ráni álbo nie ráni: śiedmnądźieſtą/ to ieſt/
15:
cztérnaśćią grzywien ma bydź karan: która ma bydź Kśiędzu
16:
Arcybiſkupowi dáná.
17:
LAGATVS NATVS, Y PRIMAS,
18:
KARDYNAŁ, BISKVP.
19:
O zwiérzchnośći Arcybiſkupiéy.
20:
NAprzód tedy/ iże Stolicá Metropolitáńſka/ rć.Káźimirz w Wiſlicy Liſt.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt
Alexánder Król
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt
Alexánder Król
21:
My Ale=
22:
xánder Król oznáymuiemy: iż Nawielebnieyſzy w Pánie Kry=
23:
ſtuśie oyćiec/ Pan Andrzéy Róża/ Arcybiſkup Gniéźnieńſki/
24:
y Króleſtwá náſzégo Primás/ przy bytnośći Rad y Przeło=
25:
żonych Duchownych y Swietckich/ podał nam prośby ſwé/
26:
ábyſmy z Reyeſtrów Káncelláriiéy Oświéconégo KAźi=
27:
miérzá Królá Polſkiégo Oycá náſzégo/ Przywiléy kośćiołowi
28:
Gniéźnieńſkiému przynależący/ przez Máieſtat królewſki Oycá
29:
náſzégo dány/ y pozwolony przypiſáć/ y odnowić/ y potwiér=
30:
dźić raczyli: który ieſt táki.
strona: 171
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o zwierzchnośći Arcybiſk. |
1:
KAZIMIERZ. Oznáymuiemy ninieyſzym Liſtem wſzyt=
2:
kim/ teraz y potym będącym/ którym tego wiedźieć ieſt potrze=
3:
bá:
4:
iż gdy między źiemiámi Króleſtwá náſzégo Polſkiégo/ y
5:
poddánych náſzych niemáłé róznośći y ſpory sſtáły ſie/ około
6:
Kárdynálſtwá Nawielebnieyſzégo w Pánu Kryſtuśie/ Páná
7:
Zbigniewá Biſkupá Krákowſkiégo:
8:
dla których róznic Rzecz=
9:
poſpolita práwie ſie tárgáłá/ y wiele ſzkody bráłá. My tedy tá=
10:
kową rózność y ſpory (iakoſmy ná to z vrzędu náſzégo powin=
11:
ni) chcąc oddalić/ vſpokoić/ y porownáć
12:
y chcąc źiemie náſzé
13:
ku iednośći przywiéźć/ złożywſzy przez nas/ nawięcéy dla téy
14:
rzeczy/ Séym z Pręłaty y Pány Króleſtwá náſzégo/ w mieśćie
15:
w Piotrkowie ná dźiéń Swiąteczny/ zá rádą tychże Pręłatów
16:
y Pánów Króleſtwá náſzégo/
17:
tákeſmy tę rzecz zámknęli/ deter=
18:
minowáli/ y ſkazáli. Naprzód/ iż Stolicá Metropolitaná ko=
19:
śćiołá Gniéźnieńſkiégo/ y Kśiędzá Arcybiſkupá/ y Primáſá téy=
20:
że Stolice ná ten czás będącégo/ we wſzyſtkim práwie/ po=
21:
wadze/
22:
mocy/ pręrogátiwie/ iurisdiciiéy/ zwyczáiu/ któré inych
23:
czáſów kośćiół Gniéźnieńſki z ſtárádawná nád kośćiołem Krá=
24:
kowſkim miał y ma/ ma bydź ná wieki záchowána. Tochmy
25:
téź vſtáwili y poſtánowili:
26:
iż przerzeczonégo Zbigniewá Kár=
27:
dynałá y Biſkupá Krákowſkiégo/ wſzyſcy y káżdy zoſobná oby=
28:
wátele/ którégokolwiek ſtánu y doſtoieńſtwá będący/ zá praw=
29:
dźiwégo y niewątpliwégo Kárdynałá będą trzymáć y rozu=
30:
mieć/
31:
y iego tytułem Kárdynálſkim piſáć/ y napiſy czynić/ y
32:
zwáć onégo powinni y przyćiśnieni będą.Zaden z duchownych Práłatow niema doſtáwáć Tytułu Kárdinálſkiégo. Ordinácya zſtrony mieſcá Kárdynałowi w Senaćie.
33:
Ale od tychmiaſt
34:
nápotym/ áni kśiądz Arcybiſkup Gniéźnieńſki/ áni Biſkup Krá
35:
kowſki/ áni inni Biſkupi nie máią próśić/ álbo którymkolwiek
36:
obyczáiem vpraſzáć Doſtoieńſtwá Kárdynálſkiégo/ álbo Po=
37:
ſelſtwá Stolice Apoſtolſkiéy/ przez dozwolenia náſzégo/ y
38:
wſzyſtkich Rad Króleſtwá.
39:
A żeby wſzyſtkié przekázy w da=
40:
wániu rády dla dobrégo poſpolitégo vſtáły/ y trudnośći były
41:
odćięté/ y áby mocna ſtałość Rad w Króleſtwie náſzym zoſtá=
42:
łá: obádwá przerzeczeni Praełaći máią ieźdźić z inémi Praełaty
43:
y Pány ná Séymy zá czáſem złożoné/
44:
áby dawáli rády Rzeczy
45:
poſpolitéy pożyteczné wedle tego/ iáko ktory w czym pytan bę=
46:
dźie. Ale ieden z nich iednégo dniá/ á drugi drugiégo do Rá=
47:
dy przychodźić ma/ wezwány od nas: á nie wezwány/ w go=
48:
ſpodźie ma zoſtáć.
49:
Wſzákże ma dawáć ztámtąd rády potrze=
50:
bné ná to/ o co będźie pytan. A ten ninieyſzy Dekret w prze=
51:
rzeczonych rzeczach vczyniony/ miány/ y zámkniony/ niezgwałce
strona: 172
1:
nié y króm ſporu wſzélákiégo trzyman y záchowan bydź ma.
2:
A
3:
któryby tego Dekretu chowáć/ dźierżeć y pilnowáć niechćiał/
4:
y im gárdźił/ álbo nań dbáć niechćiał/ tedy my przećiwko táko=
5:
wéy ſtronie przerzeczonych vſtaw niechowáiącéy/ y wſzyſtkié
6:
Rády náſzé y obywátele mamy bydź/ y niedopuſczáć mu ſwéy
7:
woléy.
8:
Ku którému wſzyſtkich rzeczy wierze y świádectwu
9:
pieczęć náſzá temu liſtowi ieſt záwieſzona. Dźiało ſie to w
10:
Piotrkowie ná Wálnym Séymie w Piątek po oktawie Swią
11:
tecznéy/ Roku Páńſkiégo 1451.
12:
Ze téż Arcybiſkup Gniéźnieńſki między Królem á Biſku=
13:
pem Krákowſkim rozſądek czyni, Patrz ((tekst łać. do w. 13))
14:
Iże teraz mieyſce Kárdynałóm dáią, iáko kárdynałóm w Se=
15:
naćie: Ale przedśię Arcybiſkup piérwéy wotuie.
16:
((od w. 16-19. tekst łać.))
17:
Ieſli Biſkupi máią przyśięgáć w Rádźie, weyźrzy w Conſtitu=
18:
cią Królá Auguſtá. Item weyźrzy 1588. fol. 40. przydáwáć má=
19:
ią w przyśiędze: ((do w. 23 t. łać.))Ian Olbr. w Piotrk. Liſt
20:
IVSPATRONATVS,
21:
O PODAWANIV.
22:
Kto ſobie vprośi Duchowné opá=
23:
trzenié podawánia Królewſkié=
24:
go, álbo poddánych iego, iáko
25:
ma bydz karan.
26:
IEſliby kto Duchowné opátrzenié podawánia náſzégo
27:
Królewſkiégo/ álbo poddánych náſzych ku krzywdźie y vbliże=
strona: 173
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o podawániu beneficiy. |
1:
niu podawánia náſzégo y tychże poddánych náſzych z któréykol=
2:
wiek przyczyny vprośił/
3:
vſtáwiamy/ y ſkázuiemy/ y roſkázuie=
4:
my: áby tákowy ná wſzyſtkich dobrách ſwych ták ſpólnych/ iá=
5:
ko właſnych świetckich byli karáni: to ieſt/ áby im dobrá były
6:
do ſkárbu álbo ſtołu náſzégo wźięté/
7:
á kośćielné dobrá ich áby
8:
byly zápowiedźiáné/ y do ſkárbu obróconé: y ieſcze nád to/ niech
9:
będą zárázem tákowi wywołáni.
10:
Táki drugi Státut.Alexander Rádom. Liſt
11:
ABy żaden bądź którégokolwiek rodzáiu y záwołánia Be=
12:
neficium podawánia náſzégo nie śmiał iáko vpraſzáć/ álbo po=
13:
danégo od kogokolwiek prziymowáć przez dozwolenia náſzeo /
14:
pod winą przerzeczonéy kaźni:
15:
to ieſt/ wywołánia/ y dóbr ták
16:
iego iáko téż rodźiców y przyiaćiół iego do ſkárbu obrócenia.Alexander w Rádom. Liſt
Zygmunt w Kráko. Liſt
Zygmunt w Kráko. Liſt
17:
Tákiz trzeći Státut.
18:
PRzydáie ſie częſtokroć: iż Kortyrozowie y biegunowie
19:
do Rzymá duchowné opátrzenia/ któré przez poddáné náſzé z
20:
dóbr ich ku poćieſze przyiaćiół żywiących y vmárłych ſą nádáné/
21:
vpraſzáią/
22:
á ztąd wielkié Szkody vbogiéy ſzláchćie/ Práwem ſie
23:
broniącéy zádawáć zwykli: dla tego ſkázuiemy/ áby ći/ którzy
24:
opátrzenié duchowné v Stolice Apoſtolſkiéy podawánia ná=
25:
ſzégo/ y tákże Pánów y ſzláchty świetckiéy Króleſtwá náſzégo
26:
vpraſzáią/ byli karáni ná oſobie y dobrách ſwych:
27:
tákże przyia=
28:
ćiele y powinowáći tych/ którzy vpraſzáią/ tákowąż kaźnią niech
29:
będą karáni.
30:
Podawánia, któré nie będą ná Li=
31:
śćiéch wyrázoné, Królewſkiému
32:
podawániu ſą záchowáné.
33:
GDźie oſobnéy zmienki w Przywileiu álbo w zapiśie o po=
34:
dawániu nie ieſt vczyniono: Práwu Królewſkiému ieſt zácho=
35:
wano.
strona: 174
1:
Podawánia, któré ſobie kśięza ná iné
2:
vpraſzáią, ſą ſkázoné.
3:
POdawánia/ któré ſobie kśięża ná pewné oſoby wyprá=
4:
wuią/ ſkáźiliſmy y zepſowáli/ ták iż żadnéy mocy mieć nie
5:
maią.
6:
ANNATY, SACRY.
7:
Annaty więcéy nie dawáć Papiezo=
8:
wi, ále ná obronę R.P.
9:
Doſyć czyniąc prośbóm Pánów Rad náſzych świetckich
10:
y Poſłów Ziemſkich/ poſzlemy do świętégo Oycá Papieżá pro=
11:
śić o Annaty/ ábyſmy ich z Króleſtwá nie dopuśćili wynośić/
12:
ále żeby w Króleſtwie zoſtáły ná obronę Rzeczypoſpolitéy.
13:
A
14:
ieſlibyſmy ich vprośić nie mogłi/ tedy iuż od tychmiaſt mamy
15:
ſie mu opowiedźiec/ że ich my áni dawáć/ áni wynośić żadnym
16:
kſztałtem nie dopuśćimy.Zyg. Aug. w Piotrk.
Zygmunt w Kráko.
Zygmunt w Kráko.
17:
O tychze Annaciech.
18:
SWiętobliwy Máyeſtat Królewſki/ między innémi przy=
19:
czynámi Legáciiéy do Rzymu/ w Rzymie v Papieżá będźie v=
20:
śiłował/ áby Annáty zoſtáły w Króleſtwie/ rć.támże. Tenże Krol
21:
Temuz podobny, o Bázyleyſkim
22:
Concilium.
23:
ANnaty będźie vśiłował vprośić v Papieżá/ któré iemuw Láć. liſt.
24:
náſzy Biſkupi przećiwko Dekretóm Bázyleyſkiégo Concilium
25:
zwykli dáwáć.
26:
Annaty.
27:
POzwalamy/ áby Annaty w Koronie zoſtáły ná obronę
28:
Rzeczypoſpolitéy.Zygmunt y Pánowie w Piotrko. w Conſtit. Piotrkow Liſt
strona: 175
1:
Pod winą duplicis Annatae, máią
2:
bydz oddawáné do ſkárbu.
3:
ANnaty/ któré Séymową Conſtitucią ſą pozwoloné/ ná
4:
obronę potoczną: támże máią bydź oddawáné od poſseſsorá/
5:
od Contituciiéy dwuletniéy Piotrkowſkiéy/ pod winą dupli=
6:
cis annatae.
7:
Temuz podobny.
8:
ANnaty Ich M. Kśięża Biſkupi wedle Conſtituciiéy An=
9:
ni 1567. Anni 1569. powinni oddawáć támże w Wárſzáwie
10:
do ſkárbu Koronnégo ſub poenis ibidem expreſsis.Conſtitu. Lubelſkie Liſt
11:
KORTYZANI.
12:
Ná Kortyzany grozá.
13:
IEſliby kto przećiwko poſtánowieniu Státutowému co
14:
práwem Kortyzáńſkim otrzymał: niech będźie wywołan zárá=
15:
zem/ y dobrá iego wedle Státutu máią bydź do ſkárbu náſzé=
16:
go obróconé.
17:
A ieſliby zá boiáźnią przerzeczonégo karánia
18:
odſtąpił od Práwá y kauzy ſwéy: tedy przedśię ku zápłácéniu
19:
ſzkód y nakłádu temu/ przećiwko którému Práwem Kortyzáń=
20:
ſkim czynił/ będźie powinien/ y ma bydź przyćiśnión:
21:
á ſzkody
22:
y nakłády przyśięgą tego/ który z nim práwem czynił/ máią bydź
23:
dowodzoné.w Confir. Iędrzeiow. Liſt
Zygmunt w Piotrko.
Zygmunt
Zygmunt w Piotrko.
Zygmunt
24:
Kortyzáni pod winą wywołánia, má=
25:
ią ſie do Beneficiy wróćić.
26:
IZ niektórzy z poddánych náſzych od wiele lat w Rzymie
27:
mieſzkáiąc/ w Króleſtwie náſzym niemáło duchownych vrzę=
28:
dów/ ſtáránié około duſz máiącé dźierżą:
29:
y té częſtókroć zánie=
30:
dbawáiąc inſzych tu w króleſtwie mieſzkáiących pokoiowi y
31:
Bozkim poſługóm oddáné/ Pozwy do Rzymſkiégo Dworu
32:
wyzywáią/ práwy motáią/ y rozmáićie trapią:
33:
która ich ſwa=
34:
wola y nie dobré przedśięwźięćie w vmyſłach poddánych ná=
35:
ſzych niemáłé zruſzenié vczyniłá. Dla tego prośbą Poſłów ná=
strona: 176
1:
ſzych źiemſkich/ y wołániém niktórych poddánych náſzych poru=
2:
ſzeni y práwie przymuſzeni/ vſtáwiamy:
3:
áby wſzyſcy tácy Kor=
4:
tyzani z Rzymu do Króleſtwá náſzégo/ y do Beneficiy któré
5:
dźierżą/ byli wyzwáni: á gdźieby ſie wezwáni przez nas w ná=
6:
znáczonym czáśie niewróćili/ zá wywołáné y bezecné niechay
7:
będa miáni:
8:
áni ná potym niech przywrócenia do Oyczyzny nie
9:
máią.
10:
Temuz podobny.
11:
ABy tákowi Kortyzani ku niedoſtoieńſtwu náſzému y o=
12:
belżéniu narodu Polſkiégo ná Dworze Rzymſkim tákowémi
13:
nieprzyſtoynémi chytrośćiámi ſie nie ćwiczyli/
14:
zá iednoſtáyną
15:
rádą y zwoleniém Rad náſzych/ y Poſłów źiemſkich króleſtwá
16:
náſzégo ſkázuiemy y vſtáwiamy: áby tym Kortyzanóm poddá=
17:
nym náſzym/ którzy w króleſtwie y w Páńſtwách náſzych Du=
18:
chowné mieyſcá trzymáią/
19:
którzy poddánym y ſługom náſzym
20:
ſwowolnie przykrośći zádáią/ przywodząc ie ku ſumptóm y na
21:
kłádóm niepotrzebnym/ którzy vżywáią Praw króleſtwá ná=
22:
ſzégo/ Przywileiów od ſtolice Apoſtolſkiéy nam y Króleſtwu
23:
náſzému pozwolonych:
24:
áby iuż przez nas byli wezwáni/ otwo=
25:
rzyſtémi Liſty náſzémi: któré do kośćiołów ich poſzlemy/ áby w
26:
ſześći Mieśięcy (od czáſu do kośćiołów liſtów náſzych oddá=
27:
nych czás obliczywſzy) do Króleſtwá y Pańſtw náſzych/ y do
28:
vrzędów ſwych kośćielnych wróćili ſie/
29:
wedle vſtáwy Piotr=
30:
kowſkiéy przerzeczonéy/ rć.
31:
Edict ten zupełnié znaydźieſz w Metrice Státutowéy.
32:
O BISKVPSTWACH.
33:
Statuta de Cortiſanis w mocy zachowuiemy/ y oné do exe=
34:
kuciiéy przywodząc/ vchwalamy ná wieczné czáſy:
35:
áby żadna
36:
oſobá/ Biſkupſtw/ ku vbliżeniu práwá náſzégo królewſkiéo / nie
37:
otrzymywáłá/ ále do nich wedle praw y zwyczáiów ſtárádaw=
38:
nych przychodźiłá: áliás to wſzytko ináczéy otrzymano/ ma bydź
39:
iritum & inane.
40:
PENSIAE.
41:
Wymyślnych obyczáiów nábywánie Duchownégo chlebá. Práwo zákázuie.Zygmunt w Kráko. Zygm. III. ná Séymie Kornáciey Liſt
strona: 177
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Biſkupſt. y Penſyách. |
1:
((od w. 1 do 28. tekst łać.))
2:
PLEBEIVS.
3:
Kánonie ná Tumách Szláchćicóm z
4:
oycá y z mátki, máią bydz dawáné.Ian Olbr. w Piotrko. Liſt.
5:
ACz przez święté niegdy Króle Polſkié przodki náſzé z ſtárá=
strona: 178
1:
dawná było vſtáwiono/
2:
y przez niektóry czás niezgwałcenié by=
3:
ło chowano: áby dla obrony Kośćielnéy y dóbr iego/ do prze=
4:
dnieyſzych kośćiołów/ to ieſt Gniéźnieńſkiégo/ Krákowſkiégo/
5:
Włocłáwſkiégo/ Poznáńſkiégo/ Płockiégo/ nie były prziymo=
6:
wáné/
7:
iákóż nie były prziymowáné/ ná doſtoieńſtwá perſona=
8:
tus, Vrzędy/ Kánoniae/ y Prębendi/ oſoby nie ſzlácheckiégo y proſtégo ſtanu: któré ku obronie potrzebnéy kośćiołów w kró=
9:
leſtwie náſzym/
10:
zwłaſczá dla ludźi ſwowolnych y częſtych wy=
11:
praw woiennych/ máło/ álbo nic/ mogą bydź pomocni kośćio=
12:
łóm: ále tylko mieli bydź prziymowáni Pánowie Vrodzeni y
13:
ſzláchetni: z którychby prędka y łácwa obroná Kośćiołóm mo=
14:
głá bydź.
15:
Wſzákże gdy przez nieiákiéś ochylánié/ któré było w
16:
Státućie y Przywileiu ſtárym záchowáné/ wiele oſób proſté=
17:
go ſtanu do kośćiołów przerzeczonych tych czáſów było brano/
18:
ták iż kośćielné dobrá żadnéy obrony niemiáły:
19:
y dla tego z wiel=
20:
kiéy częśći ſpuſtoſzoné y ſkáżoné/ á ná niektórych mieyſcách ták
21:
zepſowáné były: że téż niémaſz domów wczęśnych ná grunćiéch
22:
oſobóm kośćielnym ku mieſzkániu: á to wſzyſtko ztąd/ iż ludźie
23:
proſtégo ſtanu ich nie bronią.
24:
Téż obaczywáiąc ćiężkié nietyl=
25:
ko Duchowieńſtwá/ ále y Króleſtwá náſzégo y Rzyczypoſpoli=
26:
téy ſzkody/ któré z záchowánia beneficiy zá żywotá poſseſsorá
27:
nie dawno wymyślonégo/ y z penſiiéy/ którá bywa dawáná o=
28:
ſobóm/ nie w tym króleſtwie zrodzonym/ y nie tu mieſzkáią=
29:
cym
30:
iáko káżdégo czáſu doznawamy ſkutkiem. Iż tedy té ſzko=
31:
dy ztąd przychodzą/ y przez nié chwałá Boża bywa vmnieyſzo=
32:
na: obroná kośćielna y wolnośći bywa odięta/ y przyſtęp oſo=
33:
bóm godnym/ któré ſą Rzeczypoſpolitéy Krześćiiáńſkiéy y kró=
34:
leſtwu náſzému pożyteczné/ bywa odięté:
35:
ktemu y pogorſzenia
36:
od Duchowieńſtwá wczynáią ſie w ludźiach nam poddánych.
37:
Dla czego my niemniéy Rzeczypoſpolitéy/ iáko téż Kośćielnéy
38:
Króleſtwá náſzégo w téy mierze (iákoſmy powinni) ſzkodźie
39:
chcąc zábieżeć vſtáwiamy:
40:
áby w káżdych Kápitułách kośćio=
41:
łów przerzeczonych ná Doſtoieńſtwá/ perſonatus, y vrzędy/ y
42:
Kánonię y Prębendy nie byli bráni/ tylko oſoby té/ któré ſą o=
43:
bywátelmi Króleſtwá Polſkiégo ſzláchćicy z oboygá rodźiców:
44:
o których ſzláchectwie tákby wiádomo y dowiedźiano było: iá=
45:
ko w poſpolitym Práwie Króleſtwá náſzégo ſzláchectwo nie=
46:
nágánioné zwykło bydź dowodzoné.
strona: 179
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Plebeiuſzach. |
1:
Tákiz Státut.
2:
DO kośćiołów Tumſkich w króleſtwie náſzym niech nie
3:
będą prziymowáni ná Biſkupſtwá/ Pręłatury/ Kánonię/ ie=
4:
dno ſzláchćicy z obudwu rodźiców/ y którzy ſą obyczáiem ſzlá=
5:
checkim wychowáni:
6:
á proſtégo ſtanu ludźi pewna liczbá niech
7:
przy kośćieléch będźie. A którzy z nich ná Biſkupſtwá y Prałá=
8:
tury ſą podnieśieni/ którzyby nie byli z oboygá rodźiców náro=
9:
dzeni y wychowáni obyczáiem ſzláchćiców
10:
niech ná wysſzé nie
11:
wſtępuią/ pod winą wiecznégo wywołánia y dóbr rodziców
12:
ich/ y krewnych do ſkárbu wźięćia/ tych/ którzyby kuśili ſie prze=
13:
ćiwko tákowému porządku to czynić/ zá zaſłoną iákiéykolwiek
14:
mocy y władzéy.
15:
Dla tego ninieyſzy y niżéy nápiſány Státut
16:
ná to iáwnie vczyniony náſzémi ninieyſzémi/ y innémi przez nas
17:
potwierdzonémi przodków náſzych Státutmi/ y Przywileymi
18:
wiecznémi przypiſuiemy pod tákowémi ſłowy.
19:
Státut o proſtégo ſtanu ludziach:
20:
NA prośbę Naiaſnieyſzéy Kśiężny/ Pániéy Helżbiéty/ z łá=
21:
ſki Bożéy Królowéy Polſkiéy/ Mátki náſzéy/ vſtáwiony: zá=
22:
mykáiąc w ſobie/ którzy y iáko ná Biſkupſtwá y Doſtoieńſtwá
23:
máią bydź bráni:
24:
y iáko ſzláchectwo tákowych ná potym ma
25:
bydź dowodzoné.
26:
Ten Státut w Metrice ſtátutowéy znaydźieſz.
27:
ZYGMVNT Potwiérdza Práwá przećiwko proſtégo ſta=
28:
nu ludźiam/ y przećiwko Kortyzanóm. w Metrice znaydźieſz.
29:
O INDVLTCIE v Oycá S. Papieżá vproſzonym/ ná
30:
podawánié Beneficiy kośćielnych w ſześć Mieśięcy. Máło co
31:
niżéy naydźieſz przed Akádemią.Alexánder Liſt
Alexander w Rádom.
Zyg. w kra. Liſt Zyg. Aug. w Kráko. Ian Olbr. w Piotrko.
Alexander w Rádom.
Zyg. w kra. Liſt Zyg. Aug. w Kráko. Ian Olbr. w Piotrko.
32:
Wiele, y iácy, proſtégo ſtanu lu=
33:
dzie, do kościołów Tumſkich
34:
máią bydz bráni.
35:
ABy ſie co nie zdáło bydź vczynionégo z nienawiśći proſté=
36:
go ſtanu ludźi/ których ſtan zwykł vżywáć oſobnégo opátrze=
strona: 180
1:
nia y nádánia ſwégo w Króleſtwie náſzym:
2:
dla tego ácz ſyno=
3:
wie ſzlácheccy/ zdádzą ſie tákże bydź vczeni/ y częſtokroć vczen=
4:
ſzy nád proſtégo ſtanu ludźie: y niémáſz téy Kápituły/ któraby
5:
ludźi vczonych y biegłych/ Pręłatów/ Kánoników/ ſzláchćiców
6:
w ſobie nie miáłá/
7:
którzy nie mniéy ſą godni ku potrzebie/ iáko
8:
téż ku czći y ozdobie kośćiołów: y którzy o kośćiołách zwykli y
9:
vmieią rádźić. Wſzákże mimo Doktory/ którzy ſą w Kápitu=
10:
łach z ſynów ſzlácheckich/ ſkázuiemy/
11:
áby byli téż przypuſczeni
12:
Doktorowie z proſtégo rodzáiu pod liczbą y porządkiem niżéy
13:
nápiſánym: to ieſt/ v Kośćiołów przerzeczonych/ v których ſą
14:
Doktorowie/ Zygmunt Zyg. Aug. w Piotrko.
15:
ábo czytáiący Práwo Duchowné y święté piſmo/
16:
bądź zdawná/ bądź téż teraz nowo poſtánowieni y fundowá=
17:
ni/ álbo gdźie máią bydź przez nową fundácią ná nie nádáną
18:
ſtáwieni: ná tych mówię mieyſcách ieden ma bydź Doktór w
19:
świętym Piſmie:
20:
drugi w Práwie Duchownym: á trzeći w
21:
Lékárſkiéy náuce. A gdźie v kośćiołów nie ſą fundowáni prze=
22:
rzeczeni Doktorowie/ ſkázuiemy/ áby nie więcéy ich było/ iedno
23:
dwá w świętym Piſmie/ dwá w Práwie Duchownym/ á pią=
24:
ty w Lékárſkiéy náuce.
25:
Którzy to nieináczey będą prziymowá
26:
ni w kápitułach: iedno których przełożeni mieyſc godné w táko=
27:
wych náukách doktorſkich pochwalą: y tákowi/ ná któré będą
28:
rádźić/ áby pod tąż liczbą byli przyięći.
29:
Podobnyz temu Státut.
30:
STátuty o liczbie proſtégo ſtanu ludźi/ którzy máią bydź
31:
do głównych Kośćiołów bráni/ y około odięćia penſiiéy/ y o
32:
winie ná Kortyzany/ ilekroć będźie potrzebá/ będźiem y roſka=
33:
żemy exequowáć.
34:
O tychze ludziach proſtégo ſtanu,
35:
Zygmunt Auguſt piſze.
36:
GDyż to ieſt Státuty przodków náſzych opátrzono/ áby
37:
ludźie narodu proſtégo do głównych Kośćiołów dawáni nie
38:
byli/ tylko ludźie narodu y krwie Polſkiéy:
39:
roſkażemy Kápi=
40:
tułam/ áby ich między ſię nád opiſány poczet nieprziymowáli.
strona: 181
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o wolnośćiách kośćiel. |
1:
KOSCIOŁY.
2:
O praerogátywach kośćiołów Tum=
3:
ſkich, y o wolnośći kośćielnéy.
4:
WSzyſtki domy Bożé álbo Kośćioły/ we wſzytkich ich prá
5:
wiéch/ ſwobodách/ wolnośćiách/ gránicach/ rozdźiałách ſtá=
6:
rych/ których zá czáſów świętych Przodków náſzych Królów
7:
Polſkich y Kśiążąt vżywáli/ chcemy wcále záchowáć.
8:
Doſtoienſtwá kośćielné przy Prá=
9:
wiéch y wolnośćiach ich zácho=
10:
wywa.
11:
DOſtoieńſtwá kośćielné y świetckié Króleſtwá Polſkié=
12:
go iednoſtáynie przy práwiéch y zwyczáiach y wolnośćiach ich/
13:
któré y ktorych/ czáſu Naiáſnieyſzych Kśiążąt/ Pánów Káźimié
14:
rzá Lódwiká/ y innych Królów y Kśiążąt/ dźiedźiców Króle=
15:
ſtwá Polſkiégo vżywáli/ dopuſczamy ſtać/ y chcemy przy nich
16:
zoſtáwić.
17:
Ktoré to doſtoieńſtwá gdyby wákowáły/ to ieſt
18:
gdyby ten/ który ie miał vmárł/ żadnému codzoźiemcowi po=
19:
ſtronnému iedno ſzláchćicowi dobrze záſłużonému/ y w ſławie
20:
chwalebnie záchowáłému onéy źiemie/ w któréy doſtoieńſtwo
21:
tákowé będźie wákowáło/
22:
to ieſt/ w źiemi Krákowſkiéy oby=
23:
wátelowi Krákowſkiému: w Sędomiérſkiéy/ Sędomiérſkié=
24:
mu: w Wielkiéy Polſcze obywátelóm Wielkiéy Polſki: á ták
25:
we wſzyſtkich źiemiach Króleſtwá náſzégo będźiemy dáwáć/ y
26:
rozdáwáć.
27:
Ná któré doſtoieńſtwá ták Duchowné iáko y świet
28:
ckié/ Expektátyw zápiſánych żadnéy oſobie nie damy ná przyſzłé
29:
czáſy. A tákowych Doſtoieńſtw przerzeczonych/ ták Ducho=
30:
wnych iáko y Swietckich niemamy vmnieyſzáć/ potłumiáć:
31:
y
32:
ich dźierżaw/ czynſzów/ álbo dochodów ku nim należących
33:
przez ſłuſznégo vznánia práwá nie mamy bráć.Iágełło w Iedlney Liſt
Támże Liſt.
Zygmunt w Krák. Pożogá
Támże Liſt.
Zygmunt w Krák. Pożogá
strona: 182
1:
Práwo poſpolité nie dopuſcza, á=
2:
by byli bronieni od Kośćiołów
3:
nocni złodzieie.
4:
NOcni ſzkódnicy ná polu/ grunćiéch/ rolách: tákże zwadź=
5:
ce/ y ná dobrowolnych drógách záſtępuiący:
6:
ktemu złodźieie iá=
7:
wni/ álbo trzykroć do Reyeſtru wpiſáni: ieſcze którzy palą y
8:
gwałcą wolnośći kośćielné: ci wſzyſcy tákowi máią bydź z ko=
9:
śćiołów bráni/ á nie ma ich żaden brónić.
10:
O ſkárbach kośćielnych niżéy Tytuł właſny naydźieſz.
11:
FVNDACIAE.
12:
O FVNDACIACH y nádániu Kośćiołów/ Klaſzto=
13:
rów/ Kollegia/ Szpitalów/ y inſzé nádánia/ co o nich rozumieć:
14:
Znaydźieſz wysſzéy w kśięgach Piérwſzych w Tytule, Nádánia,
15:
Fundácię.Zygm. III Liſt.
16:
O rekuperowániu dóbr kośćielnych
17:
álienowánych.
18:
IZ wiele dóbr Kośćielnych od Kośćiołów y Klaſztorów
19:
nieſłuſznie ieſt álienowánych/ ták/ iż powinnośćiam onych ko=
20:
śćiołów nie może ſie przyſtoynie doſyć czynić.
21:
Poſtánawia=
22:
my/ áby nápotym álienácię żadné ważné nie były/ którychby w
23:
Práwiéch y Przywileiach przyczyn y kondiciy ſłuſznych/ y oné=
24:
mu kośćiołowi pożytecznych/ probabiliter ſpecificé, & auten=
25:
ticé wyráżonych y opiſánych nie było:
26:
y conſenſy/ quorum in=
27:
tereſt, wedle práwá nie przyſtąpiły. A ináczéy álienatá/ prá=
28:
wem rekuperowáć ſucceſſoribus záwżdy wolno będźie: o co
29:
forum w Ziemſtwie ratione bonorum vkázuiemy.
30:
Iednák do
31:
ſwégo żywotá poſſeſſores vżywánié mogą dáwáć/ cittra tamen
32:
praeiudicium Eccleſiae, & derogationem onerum ipſis, według
33:
práwá/ incumbentium. Tóż ſie y o dobrách Gréckich Władyctw
34:
y Monáſterów rozumieć ma.
strona: 183
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Dźieśięćinach. |
1:
DZIESIĘCINY.
2:
Iároſław Arcybiſkup Gnieznienſki,
3:
między Káźimiérzem á Bodzán=
4:
tą Biſkupem Krákowſkim, około
5:
róznośći Dzieśięćin, ták poſtá=
6:
nowił.
7:
Káźimiérz z łáſki Bożéy Król Polſki: Oznáymuiemy niniey=
8:
ſzym piſániém: iż chcąc áby poddáni náſzy w króleſtwie náſzym
9:
mieſzkáiący/ á zwłaſczá w króleſtwie Polſkim y w źiemiách/ bę=
10:
dąc którégokolwiek ſtanu y záwołánia/ poczćiwie żyli/
11:
á ieden
12:
drugiégo nie obrażał/ y áby práwo ſzło káżdému: nád to zá rá=
13:
dą Wielebnégo w Pánie Kryſtuśie Oycá y Páná Iároſłáwá/
14:
świętego kośćiołá Gniéźnieńſkiégo Arcybiſkupá/
15:
tákże Pręła=
16:
tów/ Woiewód/ Pánów/ y wſzyſtkiéy ſzláchty náſzéy Polſkiéy/
17:
ná wieczną pámięć wydáliſmy Státutá niżéy nápiſáné:Káźi. Król Liſt
Támże ná tym Liśćie.
Támże ná tym Liśćie.
18:
chcąc
19:
áby té Státutá w przerzeczonéy źiemi Polſkiéy/ od wſzyſtkich
20:
były chowáné/ ieſliże chcą vydź niełáſki náſzéy/ y kaźni w nich
21:
nápiſánych. Abowiém potrzebuie tego częſtokroć śmiáłość
22:
złych/
23:
ábyſmy nietylko zákázowáć co mieli/ ále téż y winę ná
24:
przeſtępce włożyli.
25:
Król máiąc przy ſobie Arcybiſku=
26:
pá Gnieznienſkiégo iáko iedna=
27:
czá, ták z nim około Dzieśięćin
28:
poſtánowił.
29:
MY tedy Iároſław/ Boskim przeyźrzeniém Swiętégo
30:
Gniéźnienſkiégo Kośćiołá Arcybiſkup/ w Krákowſkim Bi=
31:
ſkupſtwie ná Wizytáciiéy będąc/ wſzyſtkim/ do których té Liſty
32:
prziydą/ chcemy bydź wiádomo:
33:
iż przez Naiáſnieyſzé Kśiążę
34:
Królá Káźimiérzá z łáſki Bożéy Królá Polſkiégo/ y obrońce náſzégo z iednéy ſtrony/ á Bodzántą z drugiéy ſtrony brátá ná=
35:
ſzégo namilſzégo/ Biſkupá Krákowſkiégo/
36:
gdy byłá wątpli=
strona: 184
1:
wość wſczęta około Dźieśięćin/ y około innych rzeczy niżéy o=
2:
piſánych/ potym iż ſtrony chcąc ku zgodźie bez obráżenia ſu=
3:
mniénia przyść/ ná nas dobrowolnie z pewnéy wiádomośći
4:
nie żadnym obłądzeniem/
5:
áni iáką zdrádą oſzukáni/ zá Artyku=
6:
ły niżéy opiſáné z ſtróny ſwéy y namiáſtków ſwych/ zgodnie ſie
7:
zgadzáiąc/ dáli ſie ná náſz wyrok/
8:
iáko ná nalazek Compromiſ=
9:
ſárſki/ y ná nas iáko iednaczá/ pochwalićielá y definitorá/ álbo
10:
przyiaćielſkiégo zgodźićielá/ dáiąc y pozwaláiąc nam wolną y
11:
ſtáteczną moc y władzą:
12:
ábyſmy mogli zgołá/ y przez práw=
13:
nych poſtępkow/ y obyczáiu ſądowégo ná przerzeczoné Arty=
14:
kuły ſkázáć/ pochwalić/ ſkończyć/ iednáć/ poſtánowić/ práwny
15:
poſtępek záchowawſzy/ iákokolwiek nam będźie ſie zdáło nale=
16:
piéy y napożyteczniéy.
17:
My tedy wezwawſzy imięnia Bożé=
18:
go/ y porádźiwſzy ſie ludźi mądrych/ y dobrze ſie około tego ro=
19:
zmyśliwſzy/ dla dobrégo pokoiu y pożytku Kośćiołá Krákow=
20:
ſkiégo/ mocą Compromiſſu przerzeczonégo vchwalamy/
21:
po=
22:
ſtánawiamy/ ſkázuiemy/ y kończąc rzecz/ to iednánié czynimy/
23:
między Królem Ieo M. y Biſkupem przerzeczonym.
24:
Kto folwárkową Dzieśięćinę wydziéra.Liſt Liſt Támże
25:
IEſli który ſzláchćic Dźieśięćinę po Folwárku wydrze/ tá=
26:
kowy wydźiércá álbo złoczyńcá/ piérwéy vpomniony/ będźie
27:
záklęt: á gdźieby w klątwie przez ſześć Mieśięcy trwáć miał:
28:
tedy poddáni w iego wśi mieſzkáiący/ którzy byli powinni Dzie
29:
śięćinę dáwáć/ máią bydź záklęći z tym/ który był pobrał Dźie=
30:
śięćinę. A gdźie żoná czyiá w niebytnośći mężowéy Dźieśię=
31:
ćinę wydrze:
32:
przez klątwę kośćielną ma bydź ku doſyć vczynié=
33:
niu ſłuſznému przećiwko tákowéy poſtąpiono: która ieſliby
34:
przez ſześć Mieśięcy w klątwie zátwárdźiałym vmyſłem trwá
35:
łá/
36:
tedy kmiećie w téyże wśi/ gdźie Dźieśięćiná byłá vłápiona/
37:
z nią weſpółek máią bydź záklęći.
38:
O poſtánowieniu targu około
39:
Dzieśięćiny.
40:
TEż którybykolwiek Pan we wśi chćiał Dźieśięćinę kupić/
41:
przed świętym Iákubem ma z Pánem Dźieśięćiny ſtánowić:
strona: 185
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Dźieśięćinach. |
1:
bo gdy tego nie vczyni/ tedy Pan Dźieśięćinny Dźieśięćinę
2:
przeda wolnie: á przekázowánié Páná onéy wśi nie má nic
3:
ſzkodźić.
4:
Około Dzieśięćiny z pośianych
5:
rzeczy ná ogrodzie.
6:
GDźiekolwiek pługiem w ogrodźie álbo ná polu będźie o=
7:
rano/ Dźieśięćiná zupełnie ma bydź dawáná/ wyiąwſzy Rzepę/
8:
mák/ kápuſtę/ cebulę/ czoſnek/ y iné rzeczy tym podobné ná o=
9:
grodźie ſie rodzącé.
10:
Ieſliby kto orząc ſczépił/ Dźieśięćiná od
11:
tego żadnym obyczáiem nie ma bydź bráná.
12:
Zá wolą królá Kázimiérzá, Bodzán=
13:
tá Biſkup Krákowski około Dzie=
14:
śięćin ták poſtánowił ná Séymie.
15:
By były zá niezawiśći wielkié y róznośći/ między
16:
Duchownémi y Swietckiémi oſobámi/ Pány Dioeceſiiéy Krá=
17:
kowſkiéy:Liſt Liſt
Tenże
Tenże
18:
potym były vſpokoioné między niémi ná Séymie
19:
przez Królá Káźimiérzá/ y ná Synodźie przez Bodzántę Bi=
20:
ſkupá Krákowſkiégo ná ieden czás/ w Krákowie czwartégo
21:
dniá Mieśiącá Czérwcá/ Roku 1369. złożonym.
22:
Przy czym
23:
był Iároſław Gniéźnieńſki Arcybiſkup Boguria rzeczony: któ
24:
ry ná ten czás przyczyną onych róznośći zá władzą ſwégo
25:
przełożeńſtwá wizytował Dioeceſią Krákowſką.
26:
A ſą poſtá=
27:
nowioné rzeczy niżéy nápiſáné/ o wolnośći Dźieśięćin/ o wy=
28:
dźiérániu Dźieśięćin/ o czáśie wytykánia Dźieśięćiny/ około
29:
targu/ około kupienia Dźieśięćiny przez Pány/
30:
około bránia iéy
31:
z pługu/ około naymu nowiny/ y ich poſtępkách/ rć. około Co=
32:
lumbáciiéy/ około Wizytáciiéy Ardźiákońſkiéy/ w wypráwie
33:
Duchowieńſtwá ná woynę/
34:
o pozywániu świetckich do ſądu
35:
duchownégo/ o opráwie kośćiołá/ o Dźieśięćinie konopnéy/ o
36:
interdiktcie trzech dni przeſtánia od ſłużby bożéy/ około zapłá=
37:
ty Poſłóm/
38:
około budowánia kośćiołów w imięniu ſzláchec=
39:
kim: iáko to wſzyſtko niżéy ieſt nápiſano:
40:
W Imię Boże Amen. NIechay wiedzą wſzyſcy/
strona: 186
1:
którzy ninieyſzégo ſtánowienia wiádomość będą mieć:
2:
iż my Bodzántá z bozkiégo przeźrzenia y Stolice Apoſtolſkiéy/ Bi=
3:
ſkup Krákowſki/ przypátruiąc ſie/ iż źiemiá Lubelſka/ Siećie=
4:
chowſka/ y Lukowſka/ náſzéy Dioeceſiiéy/ przez naiazd niewier=
5:
nych Tátárów y Litwy dla grzéchów náſzych ſą po wielkiéy czę
6:
śći ſpuſtoſzoné.
7:
Chcąc tedy áby ku oſádźie tych źiem lud Krze=
8:
śćiiánſki był przywiedźion/ ná vśilną prośbę Naiáſnieyſzégo
9:
Kśiążęćiá Páná náſzégo Páná Káźimiérzá/ z łáſki bożéy Królá
10:
Polſkiégo oświéconégo/ zá wolą y dozwoleniem Bráćiéy ná=
11:
ſzéy Kápituły Krákowſkiéy/
12:
wſzyſtkim y káżdému zoſobná/ któ=
13:
rzy w źiemiach przerzeczonych ośiędą/ álbo do tego czáſu ośie=
14:
dli we wśiach przerzeczonych y ośiádłośćiach/ w których do
15:
ſtołu náſzégo Biſkupiégo dźieśięćiny należáły/
16:
od płacéy dźie=
17:
śięćiny/ trzydźieśći lat od daty teráznieyſzéy zupełną/ y wſzelá=
18:
ką dáiemy wolność. A wſzákże ták/ iż ieſli w czáśie téy wol=
19:
nośći będźie przerzeczony Król Ieo M. álbo iego Vrzędnicy/
20:
álbo ſzláchtá którakolwiek/ ná Borách ſwych/ któré ſą w przerze=
21:
czonych źiemiách/
22:
dźieśięćinę od ſwych kmieći weźmie/ álbo ku
23:
pożytku ſwému obrácáć ie chćiał/ tedy od tego czáſu wolność
24:
tá nic przekázowáć nie ma: áby téż dźieśięćiná dóbr tychże ná
25:
ſtół náſz/ przez wſzelkiégo ſporu niemiáłá bydź przywróconá.
26:
A w tych folwárcech/ w których dźieśięćiná nie będźie bráná/
27:
wolność niech trwa/ iáko przedtym ieſt dáná. Ale przez náſzę
28:
tę wolność/ Zakonnikóm y Kśiężéy téż świetckiéy/
29:
którzykol=
30:
wiek w źiemiách przerzeczonych względem ſwych klaſztorów/
31:
innégo kośćielnégo opátrzenia/ dźieśięćiny dźierżą/ ábo dźier
32:
żeli/ żadnégo vbliżenia niechcemy czynić/ ále káżdy z nich przy
33:
práwie ſwym zoſtánie/ iáko piérwéy.
34:
Dzieśięćiny iáko bywáły dawáné z
35:
ſtárádawná, ták máią bydz dawá
36:
né: y o Dzieśięćinach Wóytow=
37:
skich álbo Szołtyskich.
38:
TO téż roſkázuiemy/ zá przyzwoleniem Paná náſzégo Kró=
39:
lá Ieo M. Liſt
40:
iż gdźiekolwiek we wſzyſtkim Biſkupſtwie náſzym/
41:
w mieśćiéch/ zamkach/ miáſteczkach/ wśiach/ folwárcéch/ o=
42:
śiádłośćiách/ dźieśięćiná ſnopowa z polá do tych czáſów byłá bráná:
strona: 187
| Práwá Duchownego/ Kśięgi wtore o dźieśięćinách. |
1:
tám y teraz tymże ſpoſobem dźieśięćiny nápotym máią
2:
bydź bráné/ nic niedbáiąc ná przećiwienié czyie. Ale Wóyto=
3:
wie/ Sołtyśi/ w mieściéch/ w miáſteczkach/ álbo we wśiach/
4:
w których dźieśięćiny ſnopowé płácą/ ze cztéréch włók Woyto=
5:
ſtwá ſwégo/ któré będą robić właſną robotą y nakłádem/ z
6:
káżdéy włóki przerzeczonéy/ ná dźiéń świetégo Marćiná kśięży=
7:
cá Liſtopádá/ ośm groſzy Práſkich zá dźieśięćinę nam zápłácą.
8:
A ieſli więcéy włók zechcą robić niż cztérzy/ álbo przerzeczoné
9:
cztérzy przedádzą/ naymą/ álbo dádzą ku robieniu: z tych má=
10:
ią dáć táką dźieśięćinę ſnopową ná polu/ iáką inni kmiećie ich
11:
ſąśiedźi zwykli płáćić.
12:
Dzieśięćin wytykánia czás.
13:
ABy roboty ludzkié dla leniſtwá tych/ którzy wytykáią/ nie
14:
omieſzkáły ſie: ſkázuiemy/ áby káżdy w Oktawę świętégo Iá=
15:
kubá ku zbierániu ſwéy dźieśięćiny/ álbo przez ſię/ álbo przez
16:
poſłá ſwégo ku temu godnégo był gotow.
17:
á ieſliby ináczéy v=
18:
czynił/ tedy odłożywſzy y zoſtáwiwſzy ná polu pięć ſnopów z
19:
káżdéy kopy zboża/ káżdy ſwé wolnie woźić będźie.
20:
Około dzieśięćin ná nowinách.Liſt Liſt.
21:
NA nowinach/ któré ſie poczęły zá Wiſłą/ y ku gránicy Ru=
22:
ſkiéy/ Węgierſkiéy/ áż do gránic źiemie/ gdźie do tego czáſu
23:
nam ſnopowa dźieśięćiná nie byłá dawáná/ gdy wolność ſie
24:
wypełni/
25:
z káżdéy włóki máłéy álbo wielkiéy ośiádłéy/ álbo któ=
26:
rą oſádźić máią/ wiérdunek groſzy Práſkich ná święto święté=
27:
go Marćiná przerzeczoné/ ná káżdy rok nam máią bydź płáco=
28:
né miáſto dźieśięciny folwárkowéy.
29:
A Wóytowie/ Sołty=
30:
śi z nowin przerzeczonych ze cztéréch włók álbo źrzebia/ Wóy=
31:
toſtwá álbo Soltyſtwá/ któréby robili właſnémi robotámi/
32:
iáko ſie przedtym rzekło/ z káżdéy włóki przerzeczonéy ſześć gro=
33:
ſzy płáćić máią/
34:
onému kośćiołowi zá dźieśięćinę/ gdźie ſłuchá=
35:
ią chwały Bożéy/ y prziymuią kośćielné świątośći. A ieſliby
36:
więcéy niż cztérzy włoki robili/ álbo niektórzy z nich nieco inym
37:
przedáli/ náięli álbo dáli ku roboćie:
38:
z káżdéy z nich włóki/ ie=
39:
den wiárdunek groſzy/ iáko y kmiećie/ ná święto przerzeczoné
40:
zá dźieśięćinę zápłácą. A ktemu zá tę łáſkę/ którą im czynimy
strona: 188
w płáceniu dźieśięćiny/ iáko ſie rzekło/1:
ćiż Wóytowie y Soł=
2:
tyſowie Wiárdunki náſzé dźieśięćinné w święto świętégo
3:
Marćiná wysſzéy miánowáné/ pod przyśięgą wiernośći ſwéy
4:
od ludźi wybráć/ á nam/ álbo náſzému ſprawcy/ w piętnaśćie
5:
dni przed świądki bliſko przyſzłémi przyniéść wiernie y cále bę=
6:
dą powinni.
7:
A wſzákże gdźie ná przerzeczonych Nowinach
8:
nam dźieśięćiná ſnopowa byłá płáconá/ ieſcze ná przyſzłé czáſy
9:
ná wieki płácona ma bydź: áni iéy dla tego popuſczamy ná
10:
Wierdunki.
11:
O Dzieśięćinach ról płónnych y
12:
Długiégopolá y Czorſtyná ku
13:
Myślimicóm,
14:
ALe iż w rozdźialéch przy Długimpolu Czorſtynie pod tą
15:
gránicą/ to ieſt/ między drógą która bieży do Myślimic ku
16:
Twárdoſzynu/
17:
y między Słoną górą ku górze/ którą zową Ob=
18:
zdów w Dunáiec/ y iákoſmy wyrozumieli/ ſą polá płonné/ y źi=19:
wná wielkie dłużéy źiemię zátrzymawáią/ ták iż krótki czás
20:
przez rok tám robią/ chcąc łáſkáwiéy z onych ſtron obywátel=
21:
mi ſie obéydź y poſtánowić/
22:
vſtáwiamy: iż kmiećie przerzecze=
23:
ni/ którzy ſie tám oſádźili/ y nápotym oſádzą/ ná święto świę=
24:
tégo Marćiná przerzeczonégo/ zá Dźieśięcinę z káżdéy włóki
25:
ſześć groſzy/ groſzów Práſkich ná káżdy rok nam niechay zápłá=
26:
cą:
27:
któré pieniądze Sołtyśi mieyśc przerzeczonych będą odbié=
28:
ráć/ y nam álbo ſprawcy náſzému oddáwáć/ iáko w téy rzeczy
29:
wysſzéy ſkończenié ieſt wyráżono.
30:
A to ſámo rozgrániczenié około płácénia wiárdunków zá dźieśięćinę ná mieyścách wys=
31:
ſzéy wyráżonych/ doſtátecznie z Pánem Káźimiérzem Królem/
32:
iż ma trwáć/ poſtánowiliſmy:
33:
á wſzákże nápotym ná miáſtá/
34:
wśi/ miáſteczká/ folwárki/ ośiádłośći/ którékolwiek we wſzy=
35:
ſtkim okręgu Biſkupſtwá náſzégo/ gdźie nam ſnopową dźie=
36:
śięćinę z ſtárádawna płácą/ to nigdy ná żadny czás śćiągáć
37:
ſie nie ma.
strona: 189
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o dźieśięćinách. |
1:
O Dzieśięćinách przez Szláchtę
2:
zoránych, árendowánych, álbo
3:
od kmieći miánych.Liſt Liſt Liſt
4:
SKázuiemy/ iż gdźiekolwiek który Szláchćic drugiému
5:
ſzláchćicowi ſobie równému/ gdy będźie potrzebą przyćiśnion/
6:
dźiedźictwo ſwé záſtáwi/ á ten/ który ná zaſtáwę dał/ będźie
7:
rolą orał/
8:
tedy dźieśięćinę zboża z pól ſwych niech płáći onému
9:
kośćiołowi/ którému ten/ który záſtáwił/ płáćić był zwykł z ſtá=
10:
rádawná. Ale ieſli przerzeczony zaſtáwnik chćiałby roboty
11:
ſwé rozſzérzyć / zganiáiąc kmiećie/ á orząc polá ich:
12:
tedy z pól o=
13:
nych kmieći/ któré orze/ będźie powinien płáćić dźieśięćinę w
14:
gonitwę: choćiayby téż ſzláchćić kmiećiowi/ álbo komu inému
15:
dźiedźictwo záſtáwił.
16:
Tenże nieſzláchćic/ dźieśięćinę/ która ieſt
17:
niewolna/ komu z Práwá będźie powinien/ z pól któré záśié=
18:
wa/ będźie powinien dáć.
19:
Około dzieśięćin, któré wzdłuz idą.
20:
NAkoniec vſtáwiamy/ y poſtánowiliſmy zá wolą y przy
21:
zwoleniem oſobliwym Páná náſzégo Królá przerzeczonégo: iż
22:
gdźiekolwiek od ſtárych pól wciąſz ktokolwiek láſy/ chróſty/
23:
álbo dąbrowy będźie kopał/
24:
do dźieśięćinę ma bráć z nowin/
25:
od tych czáſów: ná kogo z ſtárych ról dźieśięćiná z przodku przy
26:
należáłá. Ale ieſli z práwéy álbo lewéy ſtrony od ſtárych pól
27:
kmiećie będą poſádzeni/
28:
y wykopáią láſy/ chróſty/ gáie/ dąbro=
29:
wy/przerzeczeni kmiećie z pól ich ták wypráwnych nam/ y ná=
30:
ſzym potomkóm dźieśięćinę płáćić będą powinni.
31:
Około tych, co dzieśięćiny y do=
32:
brá kośćielné chwytáią: y około
33:
tych, którzy klątwę więcéy niz
34:
Rok ná ſobie nioſą.
35:
W Imię Boże Amen/ etć.
36:
MY tedy Włádyſław/
37:
wielkim pożądániem/ y przodków náſzych przykłádem/ iáko o=
strona: 190
1:
brońce y záchowywáćiele Praw/ Wolnośći/ y Przywileiów
2:
kośćielnych/ y oſób iemu poddánych/
3:
rozmnożenia wolnośći
4:
kośćielnéy z powinnośći náſzéy prágnąc/ y Státutóm tákowym
5:
chcąc exequucią vczynić/ (bo próznoby Práwá dáwáć/ gdyby
6:
ku exequuciiéy nie były przywiedźioné) y chcąc to wiedźieć/
7:
áby/
8:
którégo boiaźń Boża y miecz duchowny od złégo niehámuie/
9:
kaźnią doczeſną był powśćiągniony/ ninieyſzym náſzym De=
10:
kretem/ zá rádą y iednoſtáynym Pręłatów y Przełożonych ná=
11:
ſzych pożądaniém/ wiádomośćią/ przyzwoleniem/ chcemy/
12:
ſká=
13:
zuiemy/ y mocnie á ſkutecznie ná wieki obiecuiemy chowáć.
14:
Przeto iuż vſtáwiamy y ordinuiemy przez Przywiléy ninieyſzy:
15:
iż gdy który obywátél Króleſtwá náſzégo którégokolwiek ſtanu
16:
y záwołánia/
17:
o vłápienié dźieśięćin y innych rzeczy kośćielnych
18:
opánowánié/ álbo o którékolwiek wyſtępki/ téż o niepoſłu=
19:
ſzeńſtwo Práwá y roſkazánia świętégo kośćielnégo ſkazániem
20:
ſpráwiedliwie będźie záklęt:
21:
á tákową klątwę dłużéy niż rok
22:
práwny vpornie będźie ná ſobie nośił/ ániby ſtárał ſie do rá=
23:
mięniá świętéy mátki Kośćiołá przywróćić/ y zá wyſtępek
24:
ſłuſznégo polepſzenia vczynić:
25:
tedy gdy rok tákowy wynidźie/
26:
wſzyſtki dobrá onégo záklętégo ruchomé y nieruchomé/ któré ná
27:
ten czás będźie dźierżał/ máią bydź wźięté przez Stároſtę
28:
mieyśc/ którému dobrá ſą podległé:
29:
á ták długo ie
30:
ći Stároſto
31:
wie trzymáć máią/ áżby przez té záklęté/ álbo przez Stároſty
32:
przerzeczoné z tákowych dóbr ſzkody y ſzácunk obráżonym/ y
33:
którzy ſzkodę máią/ doſtátecznie ſie zápłáćiło.
34:
Któré rzeczy gdy
35:
popłáconé będą/ tedy dobrá przerzeczoné záklętym/ ále rozgrzé=
36:
ſzonym/ zaśię máią bydź przywróconé przez Stároſty przerze=
37:
czoné.Liſt
38:
Roſkázuiemy tedy/ rć. wſzyſtkim/ y káżdému Stáro=
39:
śćie Króleſtwá náſzégo/ y ich Podſtárośćiam/ áby ku pohámo=
40:
wániu tákowych záklętych vporu. rć. W Metrice ſtátutowéy
41:
zupełny ten Státut znaydźieſz.
42:
KONOPNA.
43:
Około dzieśięćiny konopnéy.
44:
O Dźieśięćinę Konopną ták vſtáwiamy. Którykolwiek
45:
kmieć orze cáłym pługiem/ ile będźie miał wołów álbo koni/
46:
ma dáć cztéry wiązáni konopi gotowych/ wedle ſtárego zwy=
47:
czáiu źiemie:
48:
á który połowicę pługu/ dwie wiązáni dáć będźie
strona: 191
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Roku łáſki. |
1:
powinien: á którzy około konopi nie robią/ od Dźieśięćiny ko=
2:
nopnéy máią bydź wolni.
3:
COLVMBATIO.
4:
O Stołowym álbo Kolędzie.
5:
NAd to roſkázuiemy/ żeby Stołowégo álbo Kolędy Re=
6:
ktorowie kośćielni niewyćiągáli nápotym od ſwych Párochi=
7:
ánów poniewolnie.
8:
Ale coby który chćiał po dobréy woli
9:
proſzącému/ żeby dawał: A to co dáią/ z podźiękowániem
10:
prziymował.Bodzántá Biſkup Krákowſki Liſt Liſt
11:
ROK ŁASKI.
12:
O roku łáſki.
13:
VStáwá tá ieſt Kśiędzá Ianá Lutká/ Biſkupá Krákow=
14:
ſkiégo: iż káżdy Pręłat/ Kánonik/ Altáriſtá/ Pleban/ Wikárij/
15:
y którékolwiek beneficium máiący/ bądź curátum, bądź nie cu
16:
ratum we wſzyſtkiéy Dioeceſiiéy Krákowſkiéy/
17:
ieſli vmrze w
18:
piérwſzé trzy kśiężyce Roku/ począwſzy od Nowégo látá/ niech
19:
ma czwartą część wſzyſtkich dochodów/ wedle prawdźiwégo
20:
ſzácunku ſwych beneficiy: ále ſucceſsorowi ſwému niech zoſtá=
21:
wi zbożá letnié/ ku ośianiu folwárku.
22:
A ieſli we trzech wtó=
23:
rych Mieśiącách zéydźie/ niech ma połowicę: ieſli we trzećich
24:
trzech Mieśiącách/ niech ma trzećią część zboża oźimégo/ zo=
25:
ſtáwiwſzy temu/ który po nim będźie/ zboża/ wedle wielkośći
26:
folwárku nieośianégo:
27:
á ieſli w oſtátnich Mieśiącach żywotá
28:
dokona/ niech ma wſzyſtko.
29:
O pieniądzu Swiętégo Piotrá.
30:
O pieniądzu Swiętégo Piotrá, który zwykli dawáć Pogłówié
31:
do Rzymu: znaydźieſz in Conſuetudinibus Regni Kśiędzá Kró=
32:
mérá: y w kśięgách Annalium.
strona: 192
1:
O CZTERZECH
2:
VRZĘDZIECH
3:
oſób Kośćielnych:
4:
Do których té tytuły należą, z ich właſnémi Státuty
5:
práwá Duchownégo, porządkiem ſwym.
6:
Pierwſzy Duchowny vrząd ieſt: Chwalę bożą
7:
pomnażáć/ y o vczonych ludźiach ſtáránie mieć.
8:
O INDVLTCIE
9:
V Oycá S. Papiezá vproſzonym,
10:
ná podawánié Beneficiy Kośćiel=
11:
nych w ſześc Mieśiecy.
12:
GDyż wielka część Rzeczypoſpolitéy náſzéy ná ſtanie Du=
13:
chownym należy/
14:
á kośćioły Króleſtwá náſzégo przez przodki
15:
náſzé ſą hoynie nádáné: częśćią dla odpráwowánia chwały bo=
16:
żéy/ y iéy záchowánia: częśćią téż dla opátrowánia ludźi vczo=
17:
nych y godnych/ á zwłaſczá ſzlácheckich:
18:
z których máłoby ſie ná=
19:
lázło/ by mieli mieć chuć y doſtátek vczyć ſie náuk/ álbo czego
20:
dobrégo/ záczym ludźie ku więtſzym ſtanóm zwykli przycho=
21:
dźić:Zyg. w Krá.
22:
gdyby dobrá Kośćielné tákowym nietylko pomocy ku ży=
23:
ćiu/ ále téż podpomożenia im y przyiaćiołóm ich nie dawáły/ z=
24:
kądby ſzláchtá Koronna będąc nalepſzą częśćią króleſtwá te=
25:
go/
26:
y których domy y fámilię/ częśćią zá rozmnożeniém potom
27:
ſtwá/ częśćią téż zá innémi przygodámi częſtokroć bywáią po=
28:
trzebnémi/ miáłá ſtanu y podwysſzénia ſwégo podpomożenié
29:
y podporę.
30:
Ale iż zá czáſem wiele niegodnych ludźi rozmáité=
31:
mi chytrośćiámi/ á zwłaſczá Rzymſkim vpraſzániém/ ná Bene=
32:
ficia ſie wtrącáli/ godné ludźie do nich vbiegáiąc:
33:
dlá tey przy=
34:
czyny Przodkowie náſzy rozmáitémi Státuty/ y ciężkiémi wi=
35:
námi podawánia ſwé/ y poddánych ſwych świetckich vtwiér=
36:
dźili y obrónili. Iedno iż przełożeni Duchowni w Króle=
strona: 193
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Indultćie Papieſkim. |
1:
ſtwie náſzym
2:
(którym więcéy należy do Stanu y Doſtoieńſtwá
3:
kośćielnégo przeſtrzégáć/ y lepiéy vmieią oſoby Duchowné ko=
4:
śćiołowi y Rzeczypoſpolitéy godné obieráć) do tego czáſu nie
5:
mieli nic pomocy:
6:
iákoby ſwé podawánia y prowizie/ choć tyl=
7:
ko w Mieśiącach ſwych/ przećiwko Rzymſkim rozmáitym re=8:
ſerwáciom/ acceſsóm/ regreſsóm/ y coadiutoriam/ y inym tá=
9:
kowym trudnośćiam mogli brónić: zkąd Práwá y wyćiągánié
10:
wielkich nákłádów przychodźiły.
11:
My tedy między inémi rze=
12:
czámi/ które zá czáſu ſczęſnégo Pánowánia náſzégo w Króle=
13:
ſtwie náſzym ſtáráliſmy ſie nápráwić/ tákową zelżywość y ſzko
14:
dy/ ták Kośćielné/ iáko téż Rzeczypoſpo.
15:
bacząc/ z wielką pil=
16:
nośćią ſtáráliſmy ſie v Naświętſzégo w Pánu Kryſtuśie Oy=
17:
cá y Páná Klemenſá śiódmégo/ świętégo Rzymſkiégo y po=
18:
wſzechnégo Kośćiołá nawysſzégo Biſkupá:
19:
áby co niektoré iné
20:
Króleſtwá y Pánſtwá zá wielki y oſobny máią Przywiléy/ y z
21:
pilnośćią chowáią/ nam y króleſtwu náſzému/ iáko przećiwko
22:
Stolicy Apoſtolſkiéy/ ták téż przećiwko wſzyſtkiému Krześći=
23:
iánſtwu dobrze záchowáłému/
24:
tákiégóż Przywileiu nam poz=
25:
wolić raczył: to ieſt/ áby przełożeni kośćielni/ y iné oſoby Du=
26:
chowné/ ná wieczné czáſy nápotym mieli zobopólnie z ſtolicą
27:
Apoſtolſką ſześć Mieśięcy wolnych:
28:
w których żadné iákiekol=
29:
wiek reſerwácie/ żadné ácceſsy/ y regreſsy/ y coádiutorie/ y iné
30:
przekázy z Dworu Rzymſkiégo/ w prowiziach y podawániu
31:
ich nie mogli przekázowáć/ áni ſie im przećiwić.
32:
Który to Przy
33:
wiléy z łáſki y z dobrotliwośći iego świątośći otrzymáliſmy/
34:
zacnémi dowody y klauzulámi vtwiérdzony. Iákóż ſie to z
35:
Przywileiu iáſnie pokázuie: którégo przepiſy do wſzyſtkich Ko=
36:
śćiołów głównych ſą pod pieczęćią náſzą przeſłáné.
37:
Wſzákże iż
38:
tákowy ieſt w wielu ludźi vpór/ ták wielka ludźi y czáſów ro=
39:
zmáitość/ iż nic ták gruntownégo otrzymáć/ y poſtánowić ſie
40:
nie może/ coby nie miéſzáło ſie/ y nie vpádło nápotym/
41:
gdyby v=
42:
śilnośćią y mocą Pánów broniono y trzymano nie było: zá rá=
43:
dą y zwoleniem wſzyſtkich iednoſtáynie ták Rad/ iáko Poſłów
44:
Ziemſkich Króleſtwá náſzégo/ vſtáwiamy y ſkázuiemy/ ná wie=
45:
czné czáſy áby było chowano:
46:
Iż ktoby przećiwko Przywileio=
47:
wi ták pożytecznému/ y zá tákową pracą y ſtárániém náſzym o=
48:
trzymánému przez vwłaczánia/ álbo przez którékolwiek ſpoſo=
49:
by niéco przez ſię/ álbo przez napráwné oſoby/ álbo którymkol=
50:
wiek ſpoſobem álbo bárwą/
51:
ten Przywiley w częśći/ álbo we
52:
wſzyſtkim przeſtępuiąc/ álbo przećiwko niemu nieco kuſząc sie/
strona: 194
1:
śmiáłośćią vporną ważył ſie zgwałćić/ y téż przećiwko iego v=
2:
ſtáwie opátrzenié iákiékolwiek duchowné wźiąłby/ álbo chćiał
3:
wźiąć/
4:
álbo penſią iáką z dochodu duchownégo opátrzenia
5:
przezeń vproſzonégo y przyiętégo ſobie záchowáć chćiał: táko=
6:
wy którégokolwielkby był ſtanu/ doſtoieńſtwá/ záwołánia/ wi=
7:
nie w Státućie Oświéconych Pánów/
8:
Ianá Olbráchtá y A=
9:
lexándrá Królów Polſkich bráćiéy y przodków náſzych/ któré
10:
przećiwko tym/ którzy z proſtégo ſtanu do więtſzych kośćiołów
11:
ſtáráią ſie bydź przyięći/ y tákże przećiwko Kortezanóm wydá=
12:
néy/ ma podłeć zárázém: to ieſt/
13:
áby wſzyſtkié dobrá iego po=
14:
ſpolité y oſobné/ ruchomé y nieruchomé/ świetckié do ſkárbu y
15:
ſtołu náſzégo były wźięté y oddáné: á dobrá tákowégo Ducho=
16:
wné/ áby były áreſtowáné y rozprzedáné:
17:
y ktemu ma bydź z kró
18:
leſtwá y z Pańſtw náſzych wywołániém karan. A iżby ſie po=
19:
ſtronnym oſobom przećiwko temu Przywileiowi kuśić ſie o co
20:
drógá nie otwieráłá/ gdyby przez nápráwné oſoby przećiwić ſie
21:
iemu iáki obyczáy był zoſtáwion:
22:
vſtáwiamy y ſkázuiemy ie tá=
23:
kowéyże winie y karániu y kaźni bydź podległé: á iż tymże oby=
24:
czáiem maią bydź karáni wſzyſcy y káżdy zoſobná/ Pręłaći/ Du=
25:
chowni y Swietcy/ y Kápituły ták Swietckié/ iáko y Zakon=
26:
nicze/ Opáći/
27:
Kánonicy/ Plebani/ Wikárię/ y ini opátrzenia
28:
Duchownégo Dźierżawcy/ y którzykolwiek ſtárſzy wſzyſtkich ko
29:
śćiołów: tákże ſłudzy/ Piſárze/ y którékolwiek inne Duchowné
30:
y Swietckié oſoby króleſtwá náſzégo/
31:
y ini zkądkolwiek będą=
32:
cy/ którzyby liſty którékolwiek Przywileiowi króleſtwá náſzégo/
33:
y ninieyſzému poſtánowieniu przećiwné oſobóm poſtronnym/
34:
álbo obywátelóm/ y inym którégokolwiek ſtopniá/ záwołánia/
35:
przełożenia/ y którégokolwiek doſtoieńſtwá będącym/ prowi=
36:
ſię/ vitalitates, penſię/ ſurrogácię/ y którémikolwiek poſtępki o=
37:
trzymánié iákié w ſobie máiącé przynieśli/
38:
iáwnie y táiemnie pu
39:
blikowáli/ álbo którzyby tákowych penſiy táiąc/ oné ſummámi
40:
pieniężnémi odkupowáli/ y tákowé odſtępki y rezygnácie du
41:
chownégo opátrzenia/ álbo Práwá knim należącé prziymowá=
42:
li y przyięli:
43:
álbo którzyby nápominánia/ klątwy/ prokurácię/
44:
ſequeſtrácię przećiwko opátrzeniu/ któré ſie sſtáły przez Vrzę=
45:
dniki kośćielné/ o niezápłácenié penſiy/ téż zá właſną wolą zá=
46:
chowánych w ſobie zámykáiące/ którąkolwiek mocą dáné przy=
47:
ięliby/
48:
álbo exequowáć ie śmieli/ álbo tákowych rzeczy obroń=
49:
cé/ Exekutory/ Prokuratory/ álbo popiérácze wſpomagáliby/
50:
chowáli/ y im wſpomożenié iákié śmieliby dáwáć/ álbo iżby tá=
strona: 195
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Akádemi. Krak. |
1:
kowé rzeczy czyniono podpomagáli:
2:
tácy winóm opiſánym
3:
niech będą podlegli/ á Stároſtowie mieyſc pod winámi vſtá=
4:
wionémi ná niedbáłé Stároſty/ przećiwko tákowym przeſtęp=
5:
cóm ſpornym/ nie folguiąc/ áni namniéy nie odpuſczáiąc/ niech
6:
poſtąpią.
7:
Dan ná Wálnym Séymie Krákowſkim/ w dźiéń
8:
Swiętégo Fábianá y Sebáſtianá Męczenników/ Roku pán=
9:
ſkiégo 1532. Króleſtwá náſzégo dwudźieſtégo piątégo.
10:
O tymze, ze chwałá Boza od kościel=
11:
nych oſób ma bydz rozmnazána.
12:
TEdy więcéy kośćiolóm (zkąd chwałá y cześć naywysſzé=
13:
mu Pánu Iezu Kryſtuſowi wſzyſtkich rzeczy ſtworzyćielowi/
14:
y duſzné zbáwienié przychodźi) y oſobam y członkam Kośćiel=
15:
nym to czynić y vżyczáć ieſt ſłuſzniéy/ rć.
16:
AKADEMIA.
17:
O ſławnéy Akádemiiéy Krákowſkiéy,
18:
y o wolności Studentſkiéy.Liſt
Z biblioteki Akádemiiéy Kráko.
Z biblioteki Akádemiiéy Kráko.
19:
WLádyſław Król Polſki/ rć.
20:
Oznáymuiemy/ iż gdyſmy
21:
z Bozkiégo zrządzenia z błędów Pogáńſkich/ y z ćiemnośći do
22:
świátlośći/ á do poznánia iego imięnia z miłośierdźia iegóż ſá=
23:
mégo byli przywiedźieni:
24:
y gdy potym nas Pan Bóg ná Kró=
25:
lewſki ſtopiéń wſádźić raczył/ do tegoſmy pilność ſwą przyło=
26:
żyli: áby którycheſmy będąc w zabobonách báłwochwálſkich/
27:
miánowićie Litwę/ mieli vczeſtniki ćiemnośći/
28:
tych záś ſprá=
29:
wámi pobożnémi Krześćiiánſkiémi (bez których y wiárá niepo=
30:
żyteczna ieſt) ná dobrą drogę przywiéźć/ y z nich ſyny świátło=
31:
śći vczynić mogli.
32:
Co inák nie rozumiémy móc bydź/ iedno
33:
zá pomocą ludźi tákowych/ których w piſmie biegłych bydź ro=
34:
zumiémy: bo z náuk wolnych Rzeczpoſpolita záwżdy pomno=
35:
żenié bierze.
36:
Abowiém widźimy to ná oko/ y doświádczyli=
37:
ſmy tego dobrze/ iáko Paryż zá zgromádzeniem y przyzwániém
38:
ludźi vczonych y mądrych wſzyſtkę Fráncią zdobi: Padwá ták=
39:
że y Bononia/ wſzyſtkę Włoſką źiemię ſławną czyni:
40:
Prágá zá=
41:
śię Czechy oświéca: á Niemiecką źiemię/ Vxonia oſzláchćia.
strona: 196
1:
Záprawdę/ dla tegoſmy z Bozkiégo zrządzenia Páńſtwo lu=
2:
dźi rozmáitych y Prowinciy róznych przyięli/ y ná Króleſtwo
3:
Polſkié koronowáni/
4:
ábyſmy tóż króleſtwo vczonémi ludźmi
5:
ozdobili: y áby náukámi ich nieumieiętność wypędźiwſzy/ kró=
6:
leſtwo to náſzé zá żywotá ſczęśliwégo Pánowánia náſzégo z i=
7:
némi kráinámi/ mogliſmy porownáć: nic niewątpiąc/ iż tá ſprá=
8:
wá poddánym náſzym pożytek przynieśie/
9:
á zwłaſczá w mie=
10:
śćie náſzym w Krákowie/ w którym chcemy ſtudium we wſze=
11:
lákich náukách/ iáko miánowićie w Theologiiéy/ in iure cano=
12:
nico, w Phiſice/ w Práwiéch/ y w inych náukách wſzyſtkich
13:
wyzwolonych:
14:
y zá przyſtoyną ſie nam rzecz zdáło Kollegium
15:
miánowáć/ obráć/ poſtánowić/ záſádźić/ ordynowáć/ y erigo=
16:
wáć: y iuż tym Liſtem teráznieyſzym záſadzamy/ poſtánawia=
17:
my ná wieczné czáſy.
18:
Y niechay iuż tám będźie iáko iáka Perłá
19:
náuk wſzyſtkich: áby wypuſczáłá z śiebie ludźie porádné/ cno=
20:
támi ozdobioné/ y w rozmáitych profeſsiach ćwiczoná: y niech
21:
tám będźie ſtudnicá Náuk/ z których będą mogli wſzyſcy czér=
22:
páć/ chcący co vmieć.
23:
TO KOLLEGIVM ták fundowáné, Pápiéż Vrban con=
24:
firmował, zákázuiąc w nim tylko Theologiiéy czytáć. O tym
25:
Przywiléy znaydźieſz ná końcu w Metrice Státutowéy.
26:
PAPIEZ BONIFACIVS dopuśćił czytáć Theologiéy:
27:
Y o tym támże w Metrice Státutowéy znaydźieſz.
28:
Doktorowie máią bydz ná Kano
29:
niae do Tumſkich kośćiołów brá
30:
ni, y iáko ich wiele bydz ma przy
31:
kośćiele.
32:
ABy ſie co nie zdáło bydź vczynionégo z nienawiśći proſté=
33:
go ſtanu ludźi/ który ſtan zwykł vżywáć oſobnégo opátrzenia
34:
y nádánia ſwégo w króleſtwie náſzym:Ian Olbr. w Piotrko. Liſt
35:
dla tego ácz ſynowie
36:
ſzlácheccy/ zdádzą ſie tákże bydź vczeni/ y częſtokroć vczeńſzy
37:
nád proſtégo ſtanu ludźie: y niemáſz téy Kápituły/ któráby
38:
ludźi vczonych y biegłych Pręłatów/ Kánoników ſzláchćiców
39:
w ſobie nie miáłá:
40:
którzy nie mniéy ſą godni ku potrzebie/ iáko
41:
téż ku czći y ozdobie kośćiołów: y którzy o kośćiołách zwykli y v=
strona: 197
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Akádemiiey Krák. |
1:
mieią rádźić.
2:
Wſzákże mimo Doktory/ którzy ſą w kápitułach
3:
z ſynów ſzlácheckich/ ſkázuiemy/ áby byli téż przypuſceni Do=
4:
ktorowie z proſtégo rodzáiu pod liczbą y porządkiem niżéy ná=
5:
piſánym: to ieſt v kośćiołów przerzeczonych/
6:
v których ſą Do=
7:
ktorowie/ álbo czytáiący Práwo duchowné y święté Piſmo/
8:
bądź zdawná/ bądź téż teraz nowo poſtánowieni y fundowá=
9:
ni/ álbo gdźie máią bydź przez nową fundácią ná nié nádáną
10:
ſtáwieni:
11:
ná tych mówię mieyſcach ieden ma bydź Doktor w
12:
świętym Piſmie/ drugi w Práwie Duchownym/ á trzeći w
13:
Lékárſkiéy náuce. A gdźie v kośćiołów nie ſą fundowáni
14:
przerzeczeni Doktorowie/ ſkázuiemy:
15:
áby nie więcéy ich było/
16:
iedno dwá w świętym piſmie/ dwá w práwie duchownym/ á
17:
piąty w Lékárſkiéy náuce. Którzy to nie ináczéy będą prziy=
18:
mowáni w Kápitułach/ iedno których Przełożeni mieyſc godné
19:
w tákowych náukách doktorſkich pochwałą:
20:
y tákowi/ ná któ=
21:
ré będą rádźić/ áby pod tąż liczbą przyięći byli.
22:
O Doktorách téż Medicinę, pátrz Titulo Palatinus, Aptéki.
23:
O tychze ludziach proſtégo ſtanu,
24:
Zygmunt Auguſt piſze.
25:
GDyż to ieſt Státuty przodków náſzych opátrzono/ áby
26:
ludźie narodu proſtégo do głównych kośćiołów dawáni nie
27:
byli/ tylko ludźie narodu y krwie Polſkiéy: roſkażemy Kápi=
28:
tułam/ áby ich między ſię nád opiſány poczet nie prziymowáli.
29:
Dekret Synodu Piotrkowſkiégo o
30:
Lektorách, którymby miáły
31:
bydz od Biſkupów Salaria płá=
32:
coné.
33:
KV reformowániu Akádemiiéy Krákowſkiéy mátki náſzéy/
34:
y dla przymnożenia prowentów Lektoróm/ y przyzwánia z i=
35:
nąd/
36:
Lektorum y dwiemá Profeſsoróm in humanitate czytáią=
37:
cym/ Ieo M. Kśiądź Arcybiſkup Gnieźnieńſki/ ſtoiąc przy de=
38:
liberáciiéy ná przeſzłym Synodźie vczynionéy/ obiecał ná tym
39:
świętym Synodźie/ ſto Dukatów we złoćie z ſtrony kośćiołá
40:
Gnieźnieńſkiégo:
Zyg. Aug. w Piotrko. Zá Gamra. Arcybiſku.
41:
tákże z ſtrony kośćiołá Krákowſkiégo drugié
strona: 198
1:
ſto ſkótów we złoćie: Kśiądz Biſkup Kuiáwſki ſto złotych w
2:
monećie pułkopkowych: á Kśiądz Płocki tákże ſto:
3:
Poznáńſki
4:
ſto tákże po pułkopiu/ z Dekretu y z ordynáciiéy Synodu (ná co
5:
Ieo M. Kśiądz Biſkup Poznáńſki ſam oſobą ſwą/ á drugich
6:
Biſkupów poſłowie zwolili) dáć y zápłáćić będą winni:
7:
á ná
8:
to Kápituły kośćiołów przerzeczonych ſwóy conſens obiecáli
9:
dáć/ będąc przy téy nádźiei: iż tá vchwałá pożytek wſzyſytkiému
10:
króleſtwu miáłá przynieść. Y máią bydź Ich M. Kśięża Bi=
11:
ſkupi vpomnieni vchwałą tego Synodu:
12:
áby temu Dekreto=
13:
wi doſyć czynili/ y conſenſy v kápituł otrzymáli pod winą ſtá
14:
złotych czérwonych: któréy Synód álbo Kśiądz Arcybiſkup
15:
będźie ſie v wſzyſtkich vpominał w iednym roku.
16:
A Opáći wzięli ſobie ná rozmyślenié.
17:
ALe Kśiężá Opáći/ którzy ná ten Synód przyiecháli/ dla
18:
niebytnośći innych Opátów y Zakonników/ y ktemu dla tego/
19:
iż ſie z bráćią ſwą ná to nie námáwiáli áni rádźili/
20:
wźięli ſobie
21:
ad deliberandum, ná co potym máią ſwé zdánié powiedźieć.
22:
Iego Królew. M. ma bydz proſzo=
23:
ná, áby Lectoróm czynſz iáki
24:
chćiał náznáczyć.
25:
A Máią Ich M. Kśiądz Arcybiſkup z Biſkupy/ Ieo K.
26:
M. pokornie prośić/ áby Ieo Królewſka M. ná rzecz ták świę=
27:
tą y chwalebną á bárzo potrzebną/ z ſwych dochodów iáki
28:
czynſz Akádemiiéy téy raczył poſtánowić.
29:
Z Miſtrzów álbo Bákáłarzów pro=
30:
mowuiących, nie ma bydz wie=
31:
le wyćiągano: á Akádemia niech
32:
będzie reformowána. Ian Laſki Arcybiſkup w Lanczy.
33:
IZ Akádemia álbo ſławna ſzkołá Krákowſka/ dla niektó=
34:
rych nowo wymyślonych y nie znośnych zwyczáiów/ y dla wy=
strona: 199
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Akádemiiey Krák. |
1:
ćiągánia z promowuiących ſie ná Miſtrzoſtwo/
2:
álbo ná co in=
3:
négo niezwyczáynégo datku: która to Akádemia iákoś tych czá=
4:
ſów ſłábieć poczęłá z wielką nieczćią y ſzkodą Rzeczypoſpolitéy.
5:
A ták zdáło ſie temu wſzyſtkiému ná Synodźie zgromádzeniu/
6:
áby Reuerendiſsimi in Chriſto Patres, Kśiądz Arcybiſkup Gnié=
7:
źnieńſki/ y Biſkup Krákowſki/ y Przemyſłki/ ziáchawſzy do Krá
8:
kowá/ reformácią w Akádemiiéy vczynili/ mocą Breuis Apoſto=
9:
lici ná to pozwolonégo:
10:
y niech wſzyſtkié abuſus wkorzenioné z
11:
niéy wyrzucą: y ták ią we wſzyſtkim niech reformuią/ áby záś
12:
Vniuerſitas ku piérwſzéy ſwéy ſławie przyſzłá/ á żeby Studen=
13:
tóm ná promocią ſie gotuiącym lżéy vczynili/ á ták wielkich na=
14:
kłádów nie czynili przy promociách ſwych.
15:
A zwłaſczá żeby
16:
nowy porządek poſtáwili ná kolegiátury y lektury: y táki po=
17:
rządek/ któryby nalepſzy bydź mógł. A ieſliż więc wſzyſcy ći
18:
ziácháć nie będą móc/ tedy iednák ieden ábo dwá z nich to niech
19:
ſpráwią:
20:
á ieſliby żaden z nich niemógł tego vczynić/ tedy
21:
wżdy niech deputuią ná to iákié ludźie godné y vczoné/ którym
22:
dawné Conſtitucie Kolegiáckié ſą wiádomé:
23:
á ći co vczynią/
24:
to Vniuerſitas wſzyſtká ma przyiąć/ y wedle tego ſie nápotym
25:
záchowáć.
26:
Ná więtſzé ſzkoły Miſtrzowie y Bá=
27:
káłarze niech będą bráni.
28:
IZ Kośćiół Boży iáko mátká dobra ma opátrzáć/ áby vbo=
29:
dzy/ którym nie máią z kąd rodźice nákłádáć/ mieli ſie gdźie v=
30:
czyć/ áby zá tą ſpráwą Rzeczpoſpolita y Kośćiół był náukámi
31:
świétny/ y vczonémi ludźmi zdobiony:
32:
á ták zá rádą tego Sy=
33:
nodu to ſkázuiemy: áby Ordinarii locorum nie tylko przy Tumſkich kośćiołách/ ná ſzkołách Rectory/ Miſtrze mieli/ y chowáć
34:
roſkazáli: ále téż po miáſteczkách więtſzych y mnieyſzych niech
35:
Bákáłarze będą/
36:
gdźie Miſtrzowie wychowánia mieć niemo=
37:
gą. Ale ná iné mnieyſzé mieyſcá młódźieńce iákié godné á vczo=
38:
né niech biorą/ tego przeſtrzégáiąc/ áby Rektorowie ſzkolni ná
39:
ſzkołách w ſzkołách mieli godné á obyczáyné y nieſwowolné ża=
40:
ki/
41:
których máią dobrze rządźić/ y w groźie dobréy mieć. Ale
42:
którzyby ſie karáć dać niechćieli/ tych Ordinariis álbo Officia=
43:
łóm ich/ niech ná karánie odeſzlą.
44:
Waguſowie z ſzkoły wypędzeni
45:
bydz máią.
46:
ZAki waguiącé ſie/ á po ſwéy woléy biegáiącé z miaſt y z
47:
miáſteczek roſkázuiemy wypędząć.
48:
Kmiecy ſynowie máią bydz wolno
49:
ná náukę ſzkolną puſczeni.
50:
ZAbiégáiąc ſwéy woléy ták młodych chłopowiców/ iáko
51:
ſpuſtoſzéniu dóbr/ gdyż przez młódźiéńce/ ze wśi od właſnych
52:
rodźiców odchodzącé/ wśi bywáią ſpuſtoſzoné/ dla niedoſtát=
53:
ku robotników/ którzy ná rolách máią bydź oſádzeni:
54:
á záż to
55:
niektorzy pod bárwą vczenie ſie rzemióſł od rodźiców odcho=
56:
dzą/ drabſką ſłużąc/ y ku złému ſie towárzyſtwu przyłączáiąc/
57:
krádną/zbiiáią/ y w luderę ſie obracáią.
58:
A ták vſtáwiamy:
59:
iż tylko ieden ſyn ze wśi od oycá ma odéydź ná ſłużbę/ á zwła=
60:
ſczá ná náukę ſzkolną/ álbo ná rzemieſło: á ini niech zoſtáną ná dźiedźinie z rodźicmi.
61:
A gdy będźie który miał odéydź/ ma do=
62:
zwolenié wźiąć y liſt świádeczny od Pánów mieyſc/ iáko ieſt
63:
wypuſczony/ áby ſzedł ná rzemieſło y ná ſłużbę.Ian Olbr. w Piotrko. Liſt
64:
Tenże Stá=
65:
tut ſkázuiemy ná dobrá ſtołu náſzégo Królewſkiégo/ y Ducho=
66:
wnych y Swietckich oſób/ żadnégo nie wyymuiąc/ ták iż Stá=
67:
roſtowie y Dźierżawcy dóbr náſzych dozwolenia y liſty świá=
68:
deczné máią dáwáć odchodzącému:
69:
á w inych dobrách Páno=
70:
wie mieyſc to czynić máią. A ieſliby ieno iedyny ſyn był/ ten ná
71:
dźiedźinie mieſzkáć ma/ y robić w domu z rodźicmi/ álbo ná
72:
téyże dźiedźinie/ gdźie rodźicy mieſzkáią/ mieſzkánia álbo ſłużby
73:
álbo żywnośći niech ſzuka.
74:
A ieſliby który młódzeniec ze wśi
75:
mimo to ſkazánié vćiekáiący był náleźión w miáſtách/ álbo gdźiekolwiek indźie: tedy Pánu onégo miey
76:
ſcá/ z którégo vćiékł/ przez żadnégo práwá ma bydź wrócon/
77:
pod winą cztérnaśćie grzywien: á przedśię oni/ którzy go zá=
78:
trzymáli/ winę tylekroć/ ilekroćby ináczéy vczynili zápłáćiwſzy/
79:
wróćić go będą powinni.
strona: 201
| Práwá Duchownégo Kśięgi wtore o wolnoś. y kárno. Stu. |
1:
Opáći Szkoły w klaſztorzech ſwych
2:
máią chowáć.
3:
A Ponieważ nie ieſt tákowy poczet zakonników w klaſzto=
4:
rzéch/ iáko bywał przedtym:
5:
winni będą Opáci pewny poczet
6:
ſzlácheckich dźieći w klaſztorzéch chowáć/ á oné támże ludźióm
7:
godnym náuk wyzwolonych vczyć dáć: wedle tego/ iáko ká=
8:
żdému Opátowi Kśięża Biſkupi onych mieyſc náznáczą y o=
9:
miánuią.
10:
O ſzkole Krákowſkiéy, Poznán=
11:
ſkiéy, y Półtowſkiéy.
12:
O Szkołę Krákowſką/ Poznáńſką/ y Półtowſką/ iáko Po=
13:
ſłowie proſzą áby reformowáné były.Zyg. Aug. w Piotrkowie.
Támże. w Kráko.
Támże. w Kráko.
14:
Aczkolwiek to należy
15:
ná vrząd Ich M. Kśiężéy Biſkupów/ którym tego práwo po=
16:
ſpolité y przodkowie náſzy zwierzyli/ iáko Fundatorowie á na=
17:
dawce tych to ſzkół: wſzákże my w téy mierze Kśiężą Biſkupy
18:
y Rektory nápomniemy/
19:
y z zwiérzchnośći náſzéy tego doyźrze=
20:
my/ áby ſzkoły té w dobréy ſpráwie były.
21:
O WOLNOSCIACH Y KAR=
22:
nośći Studentſkiéy, y innych
23:
Práwiéch Akádemiiéy.
24:
IAgełło Król Polſki/ rć. Wſzyſtkim y káżdému z oſo=
25:
bná Klerykóm/ Láikóm/ Zakóm/ którégóżkolwiek ſtanu/ kon=
26:
diciiéy/ y záwołánia/ á miánowićie Rektoróm Vniuerſitatis, Do=
27:
ktoróm/ Mágiſtratóm/ Bákáłarzóm/
28:
Studentóm/ Piſárzóm/ Drukárzóm/ Bibliopolóm/ Bedelluſóm/ y ich towárzyſzóm
29:
wſzyſtkim/ którzy ſie iedno dla náuki do miáſtá przerzeczonégo
30:
Krákowſkiégo vdádzą/ y tám mieſzkáć będą/ Artykuły ſpiſáné
31:
á ná tym Cyrográphie wyrażoné niezgwałcenié chowáć obie=
32:
cuiemy:
33:
y onym łáſkę ſwą okazáć chcemy: y oné ſámé y káżdé=
34:
go z nich przy ſwych práwiéch/ przywileiách/ wolnośćiách/
35:
świebodách/ Státuciéch/ łáſkách y zwyczáiach wſzyſtkich/ któ=
36:
ré w Kollegiách zwykły bydź chowáné/ chowáć/ trzymáć/ y
strona: 202
1:
bronić chcemy.
2:
Y wſzyſtkié y kożdégo z oſobná/ kleryki/ żaki/
3:
ſtudenty/ láiki do przerzeczonégo miaſtá Krákowſkiégo/ dla
4:
náuki (iáko ſie rzekło) przeſzłémi czáſy iádącé/ ná iáchániu do
5:
niego/ y ná obieźdźie/ ze wſzytkimi ich rzeczámi/ to ieſt/ końmi/
6:
kśięgámi/ ſzatámi/ pośćielmi/ pieniądzmi/ y ſprzęty od wſzelá=
7:
kich płac/ podatków/ moſtowych/ woien/ ſtraży/ cłá/ mytá/
8:
dźieśięćin/ ćiążenia wſzelkiégo/ zá wiádomośćią náſzą wyymuie=
9:
my/ y władzą Królewſką wolné czynimy:
10:
chcąc tego/ iżeby od
11:
przerzeczonych żaków álbo Studentów/ którzy ſobie álbo ſá=
12:
mi/ álbo przez przyiaćiele y przez iné którékolwiek oſoby przeſy=
13:
łáią w iedzeniu/
14:
w pićiu/ żywnośćiach/ we zbożu/ w mącé/
15:
ſłodźie/ w piwie/ w piwie/ w winie/ y innych trunkách: we drwách/ y in=
16:
nych potrzebach/ przez któré źiemie Króleſtwá náſzégo żadnégo
17:
cłá áni podatku álbo dźieśięćiny nie brano:
18:
áni im Rzeźnicy/
19:
Piekárze/ młynárze/ ćiężko niech nie czynią/ álbo kłopotu nie
20:
zadáią/ chcąc od żaków y ſtudentów od iátek/ pożytków/ mły=
21:
nów/ więcéy niż od mieſczan y mieſzkáiących w Krákowie wy=
22:
ćiągáć.
23:
Ale żeby pod tytułem Studentſkim od kupców y innych iá=
24:
kié zdrády nie były czynioné: ſkázuiemy w téy mierze przyśiędze
25:
wierzyć/ ieſliby ſie ią zdáło od tych/ którzy takowé rzeczy wio=
26:
zą/ wyćiągáć:
27:
y niech świádectwá liſtowné od Rektorá Vni=
28:
uerſitatis vkázuią: którym liſtóm w téy mierzy roſkázuiemy dá=29:
wać zupełną wiárę.
30:
Nádto/ ieſliby który Student álbo żak do Krákowá ná ná=
31:
ukę iádąc/ od zbóyców y złoczyńców był złupión/
32:
álbo w czym
33:
vſzkodzon w dobrách ſwych w którychkolwiek/ ták iáwnie iáko
34:
pokryiomką/ tedy wſzelką pilność do tego przyłożymy/ y przy=
35:
łożyć roſkażemy/ áby ći łotrowie y zbóycy byli przez vrzędniki
36:
Króleſtwá náſzégo ſzukáni:
37:
y té ſzkody/ któré Studentóm y ża=38:
kom poczynili/ mogły bydź wróconé: á tákowi złoczyńce przez
39:
vrząd náſz niech będą karáni.
40:
RECTOR AKADEMIIEY,
41:
y iego zacność.Tenże Támże.
42:
A Zeby porządek dobry y kárność między ſtudenty był zá=
43:
chowan: chcemy/ áby wſzyſcy żacy y Studenći do Krákowá
44:
przyieżdżáiący/ y tám ſie vcząc/ ſwégo Rektorá mieli/
45:
któryby ie
strona: 203
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Rektorow. zacnośći. |
1:
w ſpráwach mieyſkich vczył/ ſądźił/ y Iurisdycią miał nád
2:
wſzyſtkimi: którému oni pod przyśięgą powinné poſłuſzeńſtwo
3:
czynić/ y iego we czći mieć będą winni.
4:
A żaden w tych kau=
5:
zách mieyſkich Studenty/ y żaki Akádemiéy Krákowſkiéy/ któ=
6:
régożkolwiek ſtanu y záwołánia będący/ gdźie indźie przed ſę=
7:
dźiégo oboiégo Duchownégo y Swietckiégo niemoże pozy=
8:
wáć.
9:
A od Decretu Rektorowégo żaden áppellowáć niemo=
10:
że: á ieſliby áppellował/ tedy áppellácia nie ma bydź dopuſczo=
11:
ná: á ón áppelluiący nie ma bydź od żadnégo ſędźiégo Ducho=
12:
wnégo álbo Swietckiégo ſłuchan:
13:
ále Rektorowá Sentencia
14:
niech we wſzyſtkim ważna będźie.
15:
Wſzákże iednák ieſliby ſentencia Rektorowá nikczemna ábo
16:
nieſpráwiedliwa ſie bydź zdáłá: Conſyliarze Vniuerſitatis niech
17:
to między ſobą rozbiorą/ á co będźie ſpráwiedliwégo/ niechay
18:
concluduią.
19:
Cryminały z ſtrony Studentów
20:
kto ma ſądzić.
21:
MImo to ieſcze/ przerzeczony Rector/ żaki y Studenty
22:
ſwé in cauſis criminalibus mnieyſzych/ iáko o zawłóſki/ y o pię=
23:
ſtuki/ y zkrwáwienié/ ále nie w wielkiéy zwádźie vczynioné/ ma
24:
moc ſądźić:
25:
áni dla tego żacy y Studenći z ich towárzyſzámi y
26:
ſeruitory do inégo ſądu nie máią bydź pozywáni. Ale gdźie=
27:
by (czego Boże vchoway) Student/ żak/ álbo który z przerze=
28:
czonych ná kradźieſtwie/
29:
cudzołoztwie/ gwałćie pánieńſkim/
30:
mężobóyſtwie/ ábo in alio facto criminali, á nie cudnym był poi=
31:
mány/ iuż to nie Rektorów ſąd będźie/ ále táki criminaliter
32:
poimány/ będąc klerykiem do Biſkupiégo ſądu:
33:
á láik/ to ieſt/
34:
święcénia żadnégo nie máiący/ do náſzégo ſądu będźie ode=
35:
ſłan: y káżdy táki żak/ láik/ Bedellus, Bibliopolá y Drukarz/ ábo
36:
ich ſługá/ o mężobóyſtwo/ pożogę/ cudzołoztwo/
37:
vćięćie człon
38:
ku/ álbo o ránę śmiertelną/ álbo dla inégo łotroſtwá wielkié=
39:
go obwiniony/ iuż nie wedle zwyczáiu pátriiéy álbo Króle=
40:
ſtwá náſzégo/ áni wedle Státutów iego/
41:
ále wedle praw od
42:
ſędźiégo przez nas deputowánégo/ criminaliter oſkárżony bę=
43:
dźie ſądzón: ále iednák/ ku expurgáciiéy winy ſobie zádánéy/
44:
ma mu bydź dopuſczono świádectwo ludźi ſtátecznych.
45:
Ale choć który ſcholaris álbo Student/ álbo który z pomię=
strona: 204
1:
nionych będźie o którąkolwiek rzecz/ bądź wielką/ bądź máłą/
2:
winowány/ przedśię iednák nie ma go śmieć żaden imáć álbo
3:
trzymáć bez ſług Rektorowych/ y zopytawſzy go piérwéy o to.
4:
Wyrzucony od Rektorá, ma bydz
5:
wygnány z Krákowá.
6:
IEſcze/ ieſli Rektor przećiwko którému z Iurisdiciiéy ſwéy
7:
práwnie poſtąpi/ y iego wedle Státutów de Vniuerſitate ex=
8:
cluduie/
9:
tedy táki ná żądánié Rektorowé z obu miaſt/ ták z Krá
10:
kowá/ iáko z Káźimiérzá/ y z innych któréby ieſcze były zbudo=
11:
wáné przy Krákowie álbo Kaźimiérzu/ przez Wóyty/ Mieſczá
12:
ny/nátychmiaſt ma bydź wygnány:
13:
áni żaden nie ma ſie wa=
14:
żyć tákowégo w dóm puſczáć/ álbo przechowywáć/ álbo mu
15:
iákich potrzeb ku żywnośći y przyodźianiu dodawáć.
16:
Contumax Rektorowi hámowan
17:
bydz ma.
18:
A Ieſliby żak álbo Student/ álbo inny z przerzeczonych ná
19:
Mándat Rektorów nic nie chćiał dbáć/ y nie był mu poſłuſzen: tedy ná żądánié tegóż Rektorá Wóytowie y Ráyce miaſt po=
20:
mięnionych będą winni ſwé ſługi poſłáć ku pohámowániu v=
21:
poru onégo niepoſłuſznégo.
22:
A té Státutá w tym liśćie opiſáné pod dźieśiąćią grzywien
23:
groſzów Práſkich/ któré do ſkárbu Studentſkiégo máią przy=
24:
páść/ chcemy mocnie bydź chowáné: którą winą Státuto=
25:
wą chcemy karáć przeſtępcé.Támże.
26:
KANCLERZA KOLLEIAC=
27:
kiégo moc.
28:
TEż poſtánawamy: iż ilekroć którzy Studenći w któréy=
29:
kolwiek profeſsiiéy przez Doktory álbo Miſtrze ná examen we=
30:
dle zwyczáiu będą przypuſczeni:
31:
tedy Kánclérz náſz ná ten czás
32:
będący/ iáko zwiérzchnieyſzy/ ono examen ápprobowáć będźie
33:
miał wſzelką moc.
strona: 205
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o wolnośćiách Stud. |
1:
Bánkiérz álbo zyd Studentcki.
2:
OBiecuiemy téż náznáczyć przerzeczonym Studentóm
3:
Bánkiérzá álbo Zydá w Krákowie/ który będźie miał doſtátek
4:
pieniędzy ku pożyczániu im ná zaſtáwy: á ten od grzywny nie
5:
więcéy ná mieśiąc będźie lichwy wyćiągał/ ieno ieden groſz.
6:
Státutá Akádemiiéy Król potwiérdza.
7:
NAkoniec Státutá od Doktorów y Miſtrzów przerzeczo=
8:
négo Krákowſkiégo Kollegium poſtánowioné/ któré ſie tu nie
9:
mogą włożyć/ chcemy dla ſtudium ich mieć zá confirmowáné.
10:
Domu Kollegiáckiégo wybudowánié
11:
y libertácia.
12:
A Zeby Doktorowie/ Miſtrzowie/ Licencyaći/ Bákáłarze/
13:
y Studenći Vniuerſitatis Krákowſkiéy przerzeczonéy/ ſwé Le=
14:
ktury/ Exercycia/ Akty tym wolniéy y beſpieczniéy mogli ſprá=
15:
wowáć:
16:
dla mieſzkánia Miſtrzóm/ y dla ſchadzki ſtudentckiéy/
17:
y żaków wſzyſtkich przy Kollegium Krákowſkim przerzeczo=
18:
nym mieſzkáiącym náſz dom/ który był Sczepaná Páncérzá/ y
19:
który Herzdof mieſczánin niegdy Krákowſki miał/ ná Vlicy
20:
S. Anny/
21:
iáko w ſobie ieſt w ſzérz y w dłuż náznáczyliſmy:
22:
który dóm od wſzyſtkich podatków/ czynſzów/ praw/ ćiąży/ y
23:
wydérków wolny czyniąc ná Kollegium przerzeczoné odda=
24:
wamy/ incorporuiemy/ przyłączamy ná wieki/
25:
nie záchowuiąc
26:
ſobie w nim/ áni ná ſię/ áni ná potomki náſzé nic Práwá áni
27:
zwiérzchnośći. Który to dóm chcemy áby téż wolność/ á z=
28:
właſczá kiedy komu do niego przyda ſie vćiec/ y innych wol=
29:
nośći/ któré kośćioły Bogu oddáné máią/ miał y z nich ſie we=
30:
ſelił:
31:
á téy wolnośći Doktorowie/ Miſtrzowie/ Kollegiaći má
32:
ią ſie ná wieczné czáſy trzymáć y brónić.
33:
Iest y Ordinácia Królá Stephaná, z ſtrony vśmiérzenia tumul=
34:
tów mieyſckich y Studentckich: któréy ſie dowiádowáć w Akćiéch
35:
Krákowſkich.
strona: 206
1:
Wolnośći Kollegium Nieſwiézkié=
2:
go: & adſcriptio bonorum im=
3:
munitati Eccleſiae.
4:
ZA prośbą Káſztelaná Trockiégo/ Iáſnie Wielmożnégo
5:
Mikołáiá Kryſztophá Rádźiwiłá/ Kśiążęćiá ná Ołyce y Nie=
6:
świéżu:
7:
y zá przyczyną zgodną Pánów Rad y Poſłów Ziem=
8:
ſkich oboygá narodu/ dobrá od pomięnionégo Káſztelaná Tro
9:
ckiégo ná Kollegium Nieświezkié Societatis Ieſu nádáné y fun=
10:
dowáné wołość Lupſką/to ieſt śiołá/
11:
Tuchowice/ Swieći=
12:
ce/ Nowośiołki/ Rozdźiáłowice/ Zalipienié/ Załuże/ Vżonkę/
13:
Rudáwá/ cum omnibus pertine wyzwalamy od ſłużby źiem=
14:
ſkiéy woiennéy ((do w.16 - tekst łać.)) iáko o tym Przywiléy od nas dány
15:
obmawia.
16:
O OPACIECH Y KLA=
17:
SZTORACH.
18:
Konwent Lubińſki Opátá wybránégo/ Królowi Ieo M.
19:
pręſentowáć ma. To w Metryce Státutowéy naydźieſz.Zygm. III. w Conſti. w Wárſzá. Liſt.
20:
Ani Biſkup Poznáńſki święćić Opátá Lubinſkiégo ma/ do=
21:
kądby Król Ieo M. ná to niezwolił.
22:
Támże w Metrȳce Státutowéy naydźieſz.
23:
Polacy do klaſztorów Króleſtwá
24:
Polſkiégo máią bydź prziymowá
25:
ni: wyiąwſzy zeby tego Niemie=
26:
ckié Przywileie bróniły.
27:
CHcąc niektóré niepobożné zwyczáie w niektórych KróleſtwáLiſt Lſſt Zygmunt w Piotrko. Liſt
28:
náſzégo klaſztorzéch pokáźić/ do których tylko bráćia narodu
strona: 207
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Opáctwach. y Klaſzto. |
1:
Niemieckiégo zwykli bydź prziymowáni/
2:
á to ná wzgárdę na=
3:
rodu Polſkiégo: vſtáwiamy/ áby káżdy Biſkup w ſwym Bi=
4:
ſkupſtwie oglądał Przywileie tákowych klaſztorów: á ieſliby
5:
w tákowych Przywileiach nie było to wyráżono/
6:
áby tylko
7:
Niemcy do przerzeczonych klaſztorów byli bráni/ niech to opá=
8:
trzy/ áby do tákowych klaſztorów ták Polacy/ iáko y Niemcy
9:
byli prziymowáni.
10:
Wſzákże Opáći y Proboſczowie klaſztorni ſtanu ſzlácheckié=
11:
go: á ieſliby ſzláchty nie było/ tedy z proſtégo rodzáiu/ tylko że=
12:
by byli Polacy/ máią bydź wybiéráni. Támże w Metryce.Zygmunt Zygmunt.
13:
Tákowyſz Státut około Opátów/ y tudźiéż áby w niektó=
14:
rych klaſztorách niekiedy Niemcy/ niekiedy Polacy ná Opáctwá
15:
byli wybiéráni: y áby Polakóm do klaſztorów Niemieckich był
16:
wolny przyſtęp. Pátrz w Metryce Státutowéy.
17:
O tychże ſzlácheckich Opáćiéch.
18:
ABy nádánia Klaſztorné záchowáné łácwiéy bydź mogły/ y
19:
ponáwiáiąc Státut 1538. vſtáwiamy: áby żaden Opátem
20:
nie był obierán/ iedno Polſkiégo ſzlácheckiégo z oycá y z mátki
21:
narodu/ á godny człowiek.
22:
A gdźieby w tym klaſztorze/ w
23:
którym Opáctwo wákowáć będźie/ nie był profeſsowány ná=
24:
leźión godny ſzláchćic/ támże obecnie zdawná mieſzkáiący:Zygmunt Auguſt w Piotrko.
25:
áby
26:
z onéyże Dioeceſiiéy/ w któréy ieſt klaſztór/ ſzláchćic godny ſtanu
27:
Duchownégo był obiéran/ y poſtulowan ná Opáctwo: á bę=
28:
dąc ták obran bez profeſsiiéy/ ma bydź przez nas Loci ordinario
29:
pręſentowan:
30:
á zátym przezeń inſtituowan álbo potwiérdzon
31:
ná Opáctwo/ á ma bydź profeſsowan.
32:
Opáći máią Miſtrze Szlácheckim
33:
dźiećióm w klaſztorzéch chowáć.Naidźieſz ten ſtátut wysſzéy. Liſt
34:
A Ponieważ nie ieſt tákowy poczet Zakonników w klaſzto=
35:
rzéch/ rć. ((w. 31 i 32 -tekst łać.))
strona: 208
1:
((w. 1-2 tekst łać.))
2:
A iest ich 24).
3:
KONTOR, O Kontorze Poznáńſkim v S. Ianá zá Tumem, py=
4:
tay ſie o Przywileiu iego.
5:
O MNISZKACH.
6:
Mniſzki w oyczyſté y máćierzyſté
7:
dobrá mogą wſtępowáć, wſzákze
8:
ich oddalić nie mogą, ále ná po=
9:
łowicy czynſzów od Krewnych,
10:
póki zywi, przeſtawáć máią.
11:
TEż vſtáwiamy: iż gdy Mniſzki do zakonu którégo/ od
12:
ſtolice Apoſtolſkiéy pochwalonégo wſtąpią/ ácz świátá y dóbr
13:
świetckich odrzekły ſie/ y nic właſnégo mieć nie mogą:
14:
wſzák=
15:
że iż nie ſą wſzędy ſłuſznie opátrzoné/ y dozwolono im z łáſki
16:
ſtolice Apoſtolſkiéy/ áby mogły w dobrá máćierzyſté y oyczy=
17:
ſté/ któré ná nie przypádną/ wſtępowáć:
18:
y tákimi dobry zá zwo
19:
leniem y zwiérzchnośćią ſwych ſtárſzych ſzáfowáć: ále iż wiele
20:
ſkarg poddánych náſzych przychodźiło/ którym to zá przy
21:
kré było/ żeby Mniſzki miáły wſtępowáć w dobrá oyczyſté y
22:
máćierzyſté/
23:
któré ná nie po śmierći rodźiców álbo krewnych
24:
przypádną: y chćieli ie práwem od tákowych wſtępków odſtér=
25:
knąć.Zygmunt w Kráko.
26:
Chcąc tedy tákowé ſkárgi vſkrómić/ y Mniſzki w mi=
27:
łośći y w łáſce powinowátych záchowáć/ y ich potrzebóm łá=
28:
ſkáwie porádźić: vſtáwiamy y rozrządzamy zá rádą Kóronną
29:
ſtanu oboygá/ y Poſłów Ziemſkich:
30:
iż Mniſzki któré do zako=
31:
nu wſtąpią/ y w klaſztorzéch mieſzkáią/ mogą wſtępowáć w
32:
dobra oyczyſté y máćierzyſté práwem ná nie przypádłé: wſzákże
33:
ich oddalić od krewnych y bliſkich/
34:
álbo ná iné obcé oſoby prze=
35:
niéść żadnym obyczáiem nie będą móc/ ále iáko ſkoro ná nie ábo
36:
z nich ná którą tákowé dobrá przypádną práwem ſłuſznégo ſpa=
37:
dku/
38:
tedy bliſcy krewni przyrodni powinowáći ich oné dobrá
39:
trzymáć/ y oné w wiązáć ſie mogą/ á z nich połowicę wſzy=
40:
ſtkich czynſzów y dochodów pieniężnych im/ y káżdéy z nich z oſobná zápłáćić będą do śmierći ich powinni.
strona: 209
| Práwá Duchownego Kśięgi wtorc o Mniſzkach. |
1:
A druga poło=
2:
wicá dochodów pieniężnych/ y wſzyſtkié iné pożytki z imión o=
3:
nych przychodzącé ná ſię otrzymáią: z których będą ſłużby rze=
4:
czypoſpolitéy/ y woienną wypráwę ná ſobie nośić.
5:
A ieſli
6:
dobrá ná Mniſzki przypádłé żadnych dochodów czynſzowych
7:
nie będą miáły/ á byłyby w nich folwárki/ álbo ſtáwy/ álbo
8:
młyny/ álbo łąki/ álbo láſy godné ku rąbániu/ álbo bárći/ álbo
9:
role któréby mógł oſádźić/
10:
gdyby w tych dobrach były
11:
y iné pożytki którymbykolwiek imię=
12:
niem były zwáné: w tákowéy mierze Biſkup álbo Ordinarius loci, álbo iego Officiał z Stároſtą źiemie álbo Powiátu oné=
13:
go/ w którym tákowé dobrá ſą położoné/
14:
będą ſie pytáć pilnie/
15:
iáko wiele z tákowych dóbr może ná káżdy rok pożytku przycho=
16:
dźić/ y oné pożytki/ któréby ná káżdy rok z nich mogly bydź/ pil=
17:
nie będą ſzácowáć:
18:
á ná którą ſummę oſzácuią/ tedy powino=
19:
wáći przerzeczonych Mniſzek/ którzy té dobrá będą dźierżeć/ bę=
20:
dą powinni im/ y káżdéy z oſobná połowicę téy ſummy ná ká=
21:
żdy rok przez wſzelákiégo ſporu dáwáć:
22:
A ieſliby ći krewni
23:
byli niedbáli w płáceniu/ y nápomnieni liſtem nápomnienia
24:
od Kśiędzá Biſkupá/ álbo Officiałá iego/ nie zechcą im przez v=
25:
pór ſwóy doſyć vczynić:
26:
y gdyby záklęći trzy Mieśiące klą=
27:
twy Kośćielné ná ſobie dźierżeli: tedy wolność y moc będą
28:
mieć Mniſzki przerzeczoné inému powinowátému którému ál=
29:
bo obcému náiąć/ wedle woléy ſwéy do żywotá ſwégo:
30:
á po
31:
śmierći ich tákowé dobrá/ ná blizſzé ich krewné záśię będą przy=
32:
wróconé/ y máią przypáść.
33:
Mniſzki dóbr ſwych dziedzicznych,
34:
we dwudzieſtu lat dochodzić
35:
mogą.Zygmunt w Piotrk. Liſt
36:
PRaeſcryptia Pánnóm Zakonnym ku dochodzeniu dóbr
37:
dźiedźicznych/ niech będźie od przyięćia Reguły do dwudźieſtu
38:
lat. Abowiém ſłuſzna ſie rzecz zdáłá/ áby ten czás był wzglę=
39:
dem zakonu poſtánowión:
40:
iż iáko mężátki máią dźieśięć lat:
41:
oné téż iáko oblubienicé Páná Kryſtuſowé/ któré w klaſzto=
42:
rzéch zámknioné/ y wychowáné ták rychło o rzeczach ſwych wiá
43:
domośći mieć nie mogą/ dwoiáko więcéy czás miáły.
strona: 210
1:
DOBRA KOSCIELNE.
2:
Alienácie dóbr kościelnych nie ſą
3:
wazné, od ſucceſſorów mogą bydz
4:
rekuperowáné: iednák od Poſſeſ=
5:
ſorów kſięzéy mogą bydz dáné
6:
do ſwégo zywotá, abſque prae=
7:
iudicio Eccleſiae.
8:
IZ wiele dóbr kośćielnych od kośćiołów y klaſztorów nie
9:
ſłuſznie ieſt álienowánych/ ták/ iż powinnośćiam onych kośćio=
10:
łów nie może ſie przyſtoynie doſyć czynić. Poſtánawiamy/
11:
áby nápotym álienácię żadné ważné nie były/
12:
którychby w prá=
13:
wiéch y przywileiach przyczyn y condiciy ſłuſznych/ y onému ko=
14:
śćiołowi pożytecznych/ probabiliter, ſpecificé & autenticé, wy=
15:
ráżonych y opiſánych nie było: y conſenſy quorum intereſt, we=
16:
dle práwá nie przyſtąpiły.
17:
A ináczéy alienatá/ práwem reku=
18:
perowáć ſucceſſoribus záwżdy wolno będźie: o co forum w
19:
Ziemſtwie ratione bonorum vkázuiemy: iednák do ſwégo ży=
20:
wotá poſſeſsores vżywánié mogą dáwáć/ ((tekst łać.))
21:
według práwá
22:
incumbentium. Tóż ſie y o dobrách Gréckich Władyctw y
23:
Monáſterów rozumieć ma.
24:
HOSPITALIA, Priluſius fol. 352. ver. 26.
25:
WLADYCTWA Y MONA=
26:
ſtery Gréckich kośćiołów.
27:
Toż ſie rozumieć ma y o dobrách Gréckich, Włádyctw y Mo=
28:
náſtérów z ſtróny álienáciiéy.
29:
Item, Beneficia nie máią bydź dawáné, iedno Romanae fidei,
30:
á Gréckiéy Gréczánóm Ruśi. ((t. łać.)) Téyże Gré=
31:
ckiéy wiáry, etć.
strona: 211
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Wizytáciách. |
1:
DRVGI VRZĄD
2:
DVCHOWNYCH,
3:
Rząd dobry czynić w Kośćiele:
4:
Do którégo té tytuły należą z ich właſnémi
5:
Státuty.
6:
WIZYTACIE.Liſt Liſt
7:
Synod, y Viſitatio dioeceſana, weſpó=
8:
łek były dla rządu dobrégo kośćiel=
9:
négo, zá Wielkiégo Káźimiérzá.
10:
GDy były zruſzoné nienawiśći wielkié y róznośći między
11:
Duchownémi y Swietckiémi oſobámi/ Pány Dioeceziiéy Krá=
12:
kowſkiéy:
13:
potym były vſpokoioné między nimi ná Séymie
14:
przez Królá Káźimiérzá/ y ná Synodźie przez Bodzántę Bi=
15:
ſkupá Krákowſkiégo ná ieden czás/ w Krákowie czwartégo
16:
dniá Mieśiącá Czérwcá/ Roku 1369. złożonym.
17:
Przy czym
18:
był Iároſław Gniéźnieńſki Arcybiſkup Bogurya rzeczony:
19:
który ná ten czás zá przyczyną onych róznośći zá władzą ſwégo
20:
przełożeńſtwá wizytował Dioeceſią Krákowſką.
21:
ARCHIDIAKON.
22:
Wizytácie párochiálné dla lepſzé=
23:
go rządu vſtáwioné ná tymze Sy=
24:
nodzie w Krákowie, y poruczo
25:
né Archidiakonóm.
26:
A Są poſtánowioné rzeczy niżéy nápiſáné/ o wolności
27:
Dźieśięćin/ o wydźierániu dźieśięćin/
28:
o czáśie wytykánia dźie=
29:
śięćin/ około targu/ około kupienia dźieśięćiny przez Pány/ o=
strona: 212
1:
koło bránia iéy z pługu/ około naymu nowiny/ y ich poſtęp=
2:
kach/ rć. około Columbáciéy/ około Wizytáciiéy Ardźiákoń=
3:
ſkiéy/ rć.
4:
O téyze Wizytáciiéy przez
5:
Archidiakony.
6:
NAd to/ zákázuiemy téż Ardźiákonóm/ y Proboſczóm/ y
7:
innym Praełatóm náſzéy Dioeceſiiéy/ którzy máią poruczoną Iu=
8:
risdicią/ áby wizytuiąc/ ná zwyſz nie wynośili podwysſzenia
9:
liczby/ która ieſt w práwie poſtánowiona.
10:
A czáſu wizytáci=
11:
iéy/ áby pieniędzy nie wyćiągáli ná poddánych.
12:
SACRAMENTA.
13:
Rządzićiele kośćiołów zá świątośći
14:
pieniędzy niech niewyćiągáią.Bodzántá Biſkup Liſt
15:
RZądźićielowie téż kośćielni/ zá Swiątośći kośćielné
16:
któré dármo máią bydź ſzáfowáné/ niech nic niewyćiągáią: á
17:
inák/ tedy ich będźiemy ćiężko karáć.Bodzántá Biſkup Liſt.
18:
Artykuł o śiedmi Sákrámenćiéch, y
19:
o przedawániu świętych rzeczy,
20:
ſądowi Duchownému podległy.
21:
TEż o Dźieśięćinach/ o śiedmi Sakrámentach Kośćiel=
22:
nych/ o Beneficiach/ o świętokradztwie/ o Symoniiéy/ o Li=
23:
chwách/
24:
o mężobóyztwie Duchownych oſób/ o tárgáiących ſie
25:
ná kleryki/ álbo im ránę zádáiących/ o świętokupſtwie/ y któ=
26:
rzy ſie pod obronę Kośćielną álbo do Klaſztorów vćiekáią.Zygmunt w Krako.
27:
Wſzákże wyymuiemy oné którym práwo nie dopuſcza/ áby ie
28:
kośćioły miáły brónić.
29:
SKARB KOSCIELNY.
30:
ABy ſkárby kośćielné wcále były záchowáné/ vſtáwiamy:Zyg. Aug.
strona: 213
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Práwie duchnwym |
1:
iż Kśięża Biſkupi w mieśćiéch á w imionách náſzych Królew=
2:
ſkich z Stároſtámi álbo Dźierżawcámi náſzémi/ á w ſzláchec=
3:
kich z podawcámi/ máią Inwentarze ſrébrá y ſkárbów Ko=
4:
śćielnych czynić.
5:
TRZECI VRZĄD
6:
DVCHOWNY:
7:
Sądy Duchowne odpráwowáć/ wedle ſwey
8:
Iurisdiciiey:
9:
Do którégo té tytuły z ich Státuty właſnémi
10:
należą.
11:
PRAWO DVCHOWNE.
12:
MATERIA SĄDOW DVCHOWNYCH.
13:
Artykuły práwu Duchownému
14:
podległé/
15:
ROznice ſądowé między Duchownémi y Swietckimi ná
16:
tym Séymie z Rádámi náſzémi oboygá ſtanu/ y z Poſły źiem=
17:
ſkimi ták poſtánawiamy:
18:
áby więcéy ieden drugiégo do práwá
19:
ſobie nienależącégo nie pozywał. Aby tedy wiedźieć/ któré
20:
kauzy do Duchownégo práwá/ któré do świetckiégo przyſłucháią:
21:
tym opiſániem oznáymuiemy/ opiſuiemy/ poſtánawia=
22:
my/ zá przyzwoleniem Pánów y Pręłatów Duchownych/ y
23:
Pánów Swietckich/ y Poſłów Ziemſkich.Zygmunt w Kráko.
24:
Naprzód práwu Duchownému należy ſąd/ rozeznáć rózni=
25:
ce około wiáry świętéy Krześćiánſkiéy/ o Hęretykach/ Scy=
26:
ſmátykach/ Bluźniércach Bożych/ y Apoſtátách.
27:
Item, o Dźieśięćinach/ o śiedmi Sákrámentach Kośćiel=
28:
nych/ o Beneficiach/ o Swiętokradźtwie/ o Symoniiéy/ o Li=
29:
chwach/ o Mężobóyſtwie Duchownych oſób/ o tárgáiących
30:
ſie ná kleryki álbo im ránę zádáiących/ o świętokupſtwie:
O Haeretikach. Scyzmátykach. Bluzniercách. Apoſtátách. Dźieśiecinách. O Siedmi ſacramentách. O Symoniiéy. Lichwie. Swiętokupſtwie. Ránách duchownych.
31:
y kto
32:
rzy ſie pod obronę Kośćielną/ álbo do Kláſztorów vćiekáią.
strona: 214
1:
Wſzákże wyymuiemy oné/ którym práwo niedopuſcza/ áby ie
2:
kośćioły miáły brónić/ iáko ſą nocni ſzkódnicy ná polu/ grun=
3:
ciéch/ rolách: tákże zwadźce/ y ná dobrowolnych drógách zá=
4:
ſtępuiący:
5:
ktemu złodźieie iáwni/ ábo trzykroć do reyeſtru w=
6:
piſáni: ieſcze którzy palą y gwałcą wolnośći kośćielné: ći wſzy=
7:
ſcy tákowi máią bydź z kośćiołów bráni/ á nie ma ich żaden
8:
brónić.
9:
Item, Sądowi duchownému podległy wróżki/ czáry/ czár=
10:
nokśięſtwá/ czynſzé kośćielné źiemkſkié y doczeſné/ nowé kupié
11:
nádánia kośćielné/ alias Poświątné.Wróżki. Czáry. Widerkaw Pośwątné
12:
Wſzákże o funduſzach
13:
álbo nádániu kośćielnym/ to ieſt/ Poświątnym/ ták ſie sſtáłá
14:
vchwałá: Iż ieſli który z duchonych álbo liſtmi/ álbo poſseſ=
15:
ſią dawną to Poświątné otrzyma:
16:
á byłoby temu kośćiołowi
17:
álbo tey oſobie duchownéy/ która w poſseſsiiéy ieſt/ nieporzą
18:
dnie álbo gwałtem odięté/ tedy táki przypozwány ma bydź ſą=
19:
dzón podług ſtárádawnégo zwyczáiu práwá Duchownégo:
20:
wyiąwſzy żeby świetcki przypozwány ná terminie ſtoiąc tym
21:
zbiiał: że tá rzecz/ o którą go pozwano/ nie ieſt kośćielna: to
22:
ieſt/ iż ón Duchowny więcéy ſobie Poświątnégo przywłaſczył/
23:
y w ſzérz á w dłuż przypuśćił więcéy/ niż ná fundáciiéy ſtoi:
24:
te=
25:
dy w téy mierze ſędźia Duchowny przyſądźić to ma Akorowi/
26:
co fundácia opiéwa/ álbo coby Pan ſpráwiedliwie mu przyſą=
27:
dźił/ álbo coby práwem pokazał: á o ón oſtátek którégo mu pan
28:
broni/ ma bydź odeſłan do práwá Ziemſkiégo.
29:
W któréy to
30:
ſpráwie/ zá właſność/ zá gránice álbo miedzą od Dekretu ode=
31:
ſłánégo/ od práwá Duchownégo do Ziemſkiégo/ do wysſzégo
32:
práwá Duchownégo álbo Rzymſkiégo áppellácia nie ma bydź
33:
dopuſczona/ pod winą niżéy wyráżoną.
34:
Item, ſądem Duchownym ma bydź ſądzona znędźiáła/ któ=
35:
ra ſobie ſtráwy zárobić nie może.
36:
Item, temu ſądowi Duchownému należy dowiedźieć ſie y
37:
ſądźić/ któré dźieći dobrégo łożá ſą álbo nié.Dobrowolne.
38:
Item, v práwá Duchownégo tych kauzy máią bydź odprá=
39:
wowáné/ którzy ſię dobrowolnie wdáią y zápiſuią w práwie
40:
Duchownym. Wyiąwſzy té zapiſy/ któréby kmiećie y poddáni
41:
ſzlácheccy czynili między ſobą v ſądu duchownégo.
42:
Któré tá=
43:
kié zapiſy/ kmieći y poddánych Ziemiáńſkich/ nie máią Ducho=
44:
wni dopuſczáć v śiebie: á choćby przyięli/ tedy przedśię od tych
45:
miaſt tákowé zapiſy nie będą miáły żadnéy mocy.
46:
Ale zapiſy
47:
y ſprzedánié dźieſiećin/ któré zá dług kośćiołowi/ álbo ktoréy o=
strona: 215
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o ſądźiech duchow. |
1:
ſobie Duchownéy będą zápiſáné/ mogą bydź przyięté y ſądzo=
2:
né v ſądu duchownégo.
3:
Ale to ma bydź rozumiano o kmie=
4:
ćiach y poddánych/ którzy ſobie ſą wolni/ y nikomu nic niewin=
5:
ni/ y ktemu náſzy królewſcy: tákże y o kmiećiach pod Duchow=
6:
némi mieſzkáiących/
7:
którym wſzyſtkim wolno będźie czynić y
8:
prziymowáć ná ſię zapiſy/ tylko żeby od kmieći y poddánych źie=
9:
miáńſkich nie były v duchownégo práwá prziymowáné.
10:
Item, O bićia y wyſtępki kośćiołóm y oſobom kośćielnym y
11:
święcenié máiącym vczynioné to práwo ma ſądźić. Ale w to
12:
nie wkłádáiąc ſług kośćielnych/ którzy kośćiołowi ſłużąc y Ako=
13:
litámi bywſzy potym ſie zożeniáli:
14:
tákże wyiąć trzebá y té/ któ=
15:
rzyby ſługámi kośćielnémi będąc (okróm kápłanów) ſámi w
16:
kárczmie guzá ſzukámi/ y byliby przeświádczeni/ że ſámi zwádę
17:
záczęli: których wſzyſtkich Duchownym práwem niemáią ſą=
18:
dźić.
19:
Item, ſądowi Duchownému ſą poddáné kauzy Iuriſpatro=
20:
natus, álbo podawánié Plebániy/ Ołtarzy/ Praebend/ y innych
21:
Beneficiy: tákże téż Rozwody/ y wiáná między rozwiedźioné=
22:
mi perſonámi.
23:
Wſzákże iednák vznánié/ álbo rozſądek około
24:
wiáná perſony rozwiedźionéy/ ma bydź odeſłáné do Máieſta=
25:
tu Królá Ieo M. wedle ſtárádawnégo zwyczáiu.Rozwody. Wiáná do źiemſtwá.
26:
Ale ſpráwá około Teſtámentu/ ma bydź w oboim práwie
27:
Duchownym y Swietckim ſądzona: wyiąwſzy żeby ſie któré
28:
w práwie świetckim sſtáły:
29:
bo tákowé w tymże práwie máią
30:
bydź vznawáné/ chybáby co w tákowym teſtámenćie ná ko=
31:
śćiół ábo ná miłośierné vczynki było odkazano: ále żadna rzecz
32:
poddána práwu źiemſkiému/ nie ma bydź przećiwko Státuto=
33:
wi állegowána álbo odkázowána.
34:
A Teſtáment oboygá prá
35:
wá ten ieſt/ który przed iáwnym Piſárzem bywa: álbo ktoby
36:
go właſną ręką nápiſał: álbo więc przy których świádkách/ á
37:
zwłaſczá przy ſzláchćicach był vczyniony.
38:
Wſzákże to ma bydź
39:
ná woléy ſzláchćie/ ále nie mieſczánóm: y o tákié rzeczy może/ kto
40:
chce/ pozwáć ták do práwá Duchownégo/ iáko świetckiégo: do
41:
którégo kto przyſłucha/ y to ma bydź ná iego woléy.
42:
Ale Te=
43:
ſtáment przed námi/ álbo przed którym práwem źiemſkim/ zam=
44:
kowym/ mieyſckim/ wieyſkim/ przed Wóytem y przyśiężniki v=
45:
czyniony/ v ſądu Duchownégo nie będźie miał mieyſcá/ ále
46:
może go kto o to ruſzáć práwem Duchownym.
47:
Wyiąwſzy
48:
żeby co niezdrożnégo práwu źiemſkiému kośćiołowi było od=
49:
kazano: tedy w ten czás będźie wolno chceli do duchownégo/
strona: 216
1:
chceli do świetckiégo práwá przypozwáć ſtronę.
2:
A ieſliby który z Duchownych którégo Szláchćicá álbo iego
3:
poddánégo do práwá duchownégo o iną rzecz/ którá nie ieſt
4:
wysſzéy wyráżoná/ poćiągał y pozywał: tedy támże temu to
5:
pozwánému na winę położyć cztérnaśćie grzywien:
6:
która wi=
7:
ná Winá.
8:
ma nań bydź od práwá duchownégo pod klątwą włożona:
9:
á od Dekretu téy winy nie ma dopuśćić Sędźia Duchowny
10:
Appelláciiéy.
11:
Inné wſzyſtkié kauzy práwo świetckié ma odpráwiáć/ ták iż
12:
ieſli co duchowni z świetckimi/ álbo z ich poddánémi będą mie=
13:
li/ tedy práwem świetckim będą z nimi o to czynić.
14:
Tákże ie=
15:
ſliby który świetcki duchownégo do świetckiégo y źiemſkiégo
16:
práwá dla tych Artykułów Duchownému práwu należących/
17:
poćiągnąć chćiał/ tedy táki tąż winą cztérnaśćia grzywien ma
18:
bydź karan.
19:
Wſzákże iednák niechcemy nic tą Conſtitucią derogowáć
20:
práwóm y przywileióm Duchownym/ w Státućie opiſánym/
21:
to ieſt/ áby w nich nic nie odmięniano áni káſsowano/ co ſię w
22:
nich więcéy/ niż tá Conſtitucia brzmi/ náyduie.
23:
Y tákeſmy z
24:
Rádámi náſzémi y Poſły źiemſkiémi poſtánowili. Abowiém
25:
powinniſmy káżdému ták Duchownému/ iáko Swietckiému
26:
poddánému náſzému to trzymáć y reformowáć/ wedle Con=
27:
ſtituciy piérwſzych.
28:
WYKŁADANIE PRAW.
29:
BYłáby rzecz przemierzła wſzyſtek wykład Státutu prouinci=
30:
iéy Gniéźnieńſkiéy tu wpiſowáć. Ale iednák ſententię oſobniey=
31:
ſzé z niego wpiſáć ſię godźi:
32:
bo ſą y oſobliwé, y ſą nápiſáné od Wie
33:
lebnégo Mikołáiá Kotficá, z roſkazánia Królá Alexándrá.
strona: 217
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Haeretykách. |
1:
((od w. 1 do 24 tekst łać.))
2:
Item, o świádkoch, iże ((tekst łać.))
3:
zwłaſczá ieſli ((tekst łać.)) A náwet pozwala,
4:
((t. łać.)) przez męki.
5:
Téż to ku wykłádowi należy wiedźieć, że ((t. łać.))
6:
Przeto Grzegórz Papiéż ((t. łać.))
7:
Tákże Státut de duellis káſ=
8:
ſuie.
9:
O czym znaydźieſz w Státućie ſtárym, list 174. Item legem
10:
Rodiam, y przyczyny tego, o czym przywiléy świadczy, list 747. w
11:
Metryce Státutu Herbórtowégo, Król Iágełło
12:
SąDY KOSCIELNE miłośiernieyſzé. ((w. 35 i 36 t. łać.))
strona: 218
1:
HAERETYK.
2:
Przeciwko Haeretykóm, y fauto=
3:
róm ich.
4:
WLádyſław z łáſki Bożéy Król Polſki/ y źiem Krákow=
5:
ſkiéy/ rć. Kśiążę nawysſzé Litewſkié: Pomorzki/ Ruſki/ Pan
6:
y Dźiedźic: oznáymuiemy ninieyſzym liſtem/
7:
którym wiedźieć
8:
należy wſzyſtkim teraz y potym będącym/ do których przydźie
9:
tych liſtów znáiomość: Iż gdy nie ieſt rzecz nam przyſtoyna
10:
diſsimulácią ochyláć/ y owſzem do tego nas ćiśnie práwo bo=
11:
że/
12:
ábyſmy Kácérzkié záráźliwé błędy (któré ná wzgárdę bożą/
13:
y ku vſzkodzeniu y zwątleniu w iáry Krześćiiáńſkiéy/ ktemu ku
14:
vpadku Rzeczypoſpolitéy źli ludźie poczynili) by téż niewiém
15:
iákié mieliſmy nieprzeſpieczeńſtwá podiąć/ od gránic náſzych
16:
odpędzáli/ y mieczem odwracáli:
17:
żeby ći/ którzy karániém Ko=
18:
śćielnym nie bywáią odſtráſzeni/ ludzką ſrogośćią byli kará=
19:
ni. Przetóż máiąc ſtáteczną Rádę/ z Pręłaty y pány náſzémi/
20:
za conſenſy y pewną ich y náſzą wiadomośćią/ piſániém niniey
21:
ſzym ſkázuiemy/
22:
y zá mocny/ gruntowny/ y zá nieodwołány E=
23:
dykt mieć roſkázuiemy: Iż którybykolwiek w króleſtwie ná=
24:
ſzym/ y w źiemiách nam podległych Hęretyk álbo kácerztwem
25:
záráżony/ álbo podeźrzány w hęreziiéy/ álbo ich obrońcá/ álbo
26:
podpomożyćiél ználeźión był:
27:
táki káżdy przez náſzé ſtároſty
28:
Rádę Mieyſką/ y inné vrzędniki/ y przez którékolwiek poddáne
29:
náſzé/ choćiay ná vrzędźiéch choć nie ná vrzędźiéch będącé/ iáko
30:
obraźcá Máieſtatu Królewſkiégo/ ma bydź poiman/ y co zaſłu=
31:
żył ma bydź karan.
32:
A którzyby przyſzli z Czech do króleſtwá
33:
náſzégo/ tákowi poimáni pod Examen Ordinariis loci y Inqui=
34:
ſitoróm/ którzy od ſtolice Apoſtolſkiéy ſą álbo będą wyſádzeni/
35:
niech będą oddáni. Włádyſła. Iágełło w Wielun. Liſt
36:
A ieſliby który obywátél króleſtwá náſzé=
37:
go którégokolwiek ſtanu/ doſtoienſtwá y záwołánia/ od tego
38:
czaſu do świętá Bożégo wſtąpienia bliſkiego/ zániedbał ſie z
39:
Czeſkiéy źiemie álbo niechćiał wróćić/ álbo wzgárdźił/ niechay
40:
będźie mian zá przekonánégo Hęretyka:
41:
y kárániu niech będźie
42:
podległy temu/ którym zwykli bydź karáni Hęretycy: áni iuż
43:
więcéy do króleſtwá náſzégo ná mieſzkánié niech ſie nie wráca:
44:
á ktemu wſzytki dobrá ich/ ruchomé y nieruchomé/ w których=
45:
kolwiekby rzeczach były/ niech będą publikowáné/
46:
y do ſkárbu
strona: 219
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Haeretykách. |
1:
náſzégo obróconé: á potomſtwo ich ták mężczyzná iáko białá=
2:
głowá/ niech ná wieki nie ma żadnégo wſtępu do ich dóbr/ y
3:
niech będźie bezecné:
4:
á niech nigdy ná iákié doſtoieńſtwá y vrzę
5:
dy przyſtępu nie ma: ále z rodźicmi ſwémi záwżdy niech beze=
6:
czći zoſtánie/ áni nápotym niech ſie nie weſeli z iákiégo przywi=
7:
leiu ſzláchectwá álbo doſtoieńſtwá.
8:
Ieſcze zákázuiemy pod
9:
tákimiż winámi kupcóm wſzyſtkim/ y innym ludźióm/ którégo=
10:
kolwiek záwołánia/ áby od tego czáſu y nápotym/ żadnych rze=
11:
czy przedáynych/ zwłaſczá ołowu/ zbróy/ y innych potrzeb ku ie=
12:
dzeniu y pićiu/ do Czech nie śmieli woźić/ álbo nośić.
13:
A prze=
14:
tóż wam wſzyſtkim y káżdému z oſobná Stároſtóm/ Burgrá=
15:
bióm/ Sprawcóm/ Burmiſtrzóm/ Ráycóm mieyſckim/ y in=
16:
nym króleſtwá náſzégo vrzędnikóm y poddánym którymkol=
17:
wiek/ do których ninieyſzy liſt przyidźie/ roſkázuiemy/
18:
ábyśćie
19:
ninieyſzéy zapowiedźi náſzéy wiernie y mocnie przeſtrzégáli: á
20:
żebyśćie w mieśćiéch y we wśiách/ y po wſzyſtkich mieyſcách
21:
iáwnych y oſobnych/ á zwłaſczá gdźie ſądy będą/
22:
y gdźiekol=
23:
wiek przygodźi ſie bydź iáki ziazd/ iáwnie przez woźné kazáli ob=
24:
wołáć: áby żaden niewiádomośći ſobie ná pomoc nie mógł
25:
bráć.
26:
Zá świádectwem tego Mándatu/ ku którému pieczęć
27:
náſzá ieſt záwieſzona. Dan w Wieluniu w Niedźielę Białą/
28:
Roku Pánſkiégo/ 1429.
29:
Sprzyśięzenié Pánów ták Duchow=
30:
nych iáko Swietckich, przeciwko
31:
Haeretykóm y ich pomocnikóm.
32:
MY pánowie Duchowni y Swietcy/ Przełożeni/ Grábio
33:
wie/ Rycérztwo/ Szláchtá/ Miáſtá/ y wſzyſtká Communitas
34:
króleſtwá Polſkiégo/ oſobliwie káżdy zoſobná/ y ſpólnie wſzy=
35:
ſcy iednym vmyſłem/ iedną wolą/ wiádomośćią/
36:
zwoleniém
37:
y iednoſtáynym potwiérdzeniém/ wſzyſcy iednoſtáynie oznáy=
38:
muiemy wſzyſtkim przez ninieyſzé poſtánowienié/ którym to na=
39:
leży/ ták teraz iáko potym będącym/ którzy tego wiádomość
40:
mieć będą:
41:
Iż my/ obaczywſzy niektóré nieporządki/ któré ſie w
42:
króleſtwie poczęły wzniécáć/ widząc liſty przodków náſzych w
43:
Poznániu/ w Piotrkowie y w Iedlnéy vczynioné/ przy tychże
44:
liśćiéch y ich Artykułach/ któremikolwiek ſłowy ſą nápiſáné/Liſt
strona: 220
1:
chcemy záwżdy y obiecuiemy zoſtáć/ a zwłaſzczá przy tym árty=
2:
kule:
3:
iż którykolwiekby był tu obywátelem króleſtwá Polſkié=
4:
go/ máiąc w króleſtwie Polſkim imięnié/ á chćiáłby nieiákié nie
5:
poſłuſzeńſtwá przećiwko práwu Polſkiému poſpolitému/ álbo
6:
téż iákowé niepokoie nam y króleſtwu Polſkiému ſzkodliwé ko=
7:
mu wyrządzáć/
8:
przez dozwolenia Páná náſzégo Królá nałáſká=
9:
wſzégo/ y Rad iego: áni ná práwie Ziemſkim poſpolitym nie=
10:
chćiałby przeſtáwáć/ álbo kácerſkié błędy wnośić y ie foryto=
11:
wáć:
12:
tedy przećiwko tákowému y tákowym/ by téż niewiedźieć
13:
iákiégo ſtanu y záwołánia byli/ Duchowni y Swietcy/ chce=
14:
my ku ſkáźie ich pawſtáć: y obiecuiemy pod wiárą/ y czćią náſzą/
15:
bez chytrośći y zdrády/ áni im pomocą/ y rádą/ álbo przyiáźnią
16:
chcemy pomágáć/ pod wiárą y czćią náſzą: choćiayby krewno=
17:
śćią/ przyiáźnią po żonách/ álbo którąkolwiek bliſkośćią nam
18:
álbo którymkolwiek z náſzych byli powinni:
19:
áni zá nimi chcemy
20:
mówić iednégo ſłowá/ ále oné chcemy y obiecuiemy káráć.
21:
Wſzákże Praw náſzych Kśiążęcych y źiemſkich niwczym nie
22:
gwałcąc/ áni od nich odſtępuiąc.
23:
Zá świádectwem tego li=
24:
ſtu/ którému pieczęći náſzé z podpiſániém imión náſzych ſą zá=
25:
wieſzoné. Nápiſan y dan w Korczynie w Piątek w dźiéń
26:
świętégo Márká Apoſtołá y Ewányeliſty/ ná Séymie Wál=
27:
nym/ Roku Páńſkiégo/ 1437.
28:
((od w. 23 do końca strony tekst łać.))
strona: 221
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Salaria y Spiśnym. |
1:
SCISMATIK.
2:
NAprzód práwu Duchownému należy ſąd/ rozeznáć rózni=
3:
ce około Wiáry świętéy Krześćiáńſkiéy/ o Hęretykach/ Scy=
4:
ſmátykach/ bluźniércach bożych/ y Apoſtátach.
5:
Item, weyźrzeć w Metrykę Tit. RVSSIA. Sześć ſekt wſpomi=
6:
na w przywileiu Olbráchtowym, któré ſą w koronie y w Kśięztwie
7:
Wielkim, ((w. 8 i 9 tekst łać.))Zygmunt w Kráko. Bodzántá Liſt
8:
SALARIA.
9:
Duchownym piſárzóm zapłátá.
10:
VStáwiliſmy/ y ninieyſzym poſtánowieniem vſtáwiamy/
11:
aby káżdy Piſarz iáwny/ álbo oſobliwy Dworu náſzégo Bi=
12:
ſkupiégo/ álbo Dioeceſiiéy Krákowſkiéy przerzeczonéy/
13:
zá którą=
14:
kolwiek rzecz vczynioną/ álbo ná wolność/ to ieſt Przywile=
15:
iem nápiſáną/ więcéy nic nád ſześć groſzy práſkich wyćięgáć á=
16:
ni bráć od niedoſtátecznych nie máią/ iákąkolwiek bárwą wy=
17:
náleźioną.
18:
Tákże y zá káżde kwity ieden groſz práſki: też od
19:
Dekretu zdánia dwá groſzá: á od Aggráwáciy/ to ieſt/ wtó=
20:
réy klątwy/ téż nic więcéy iedno ſześć groſzy rzeczonych práſkich
21:
od niedoſtátecznieyſzych.
22:
A té przerzeczoné proſzących nie máią
23:
bydź wyćiągáné pod winą klątwy/ któréy onych/ którzybykol=
24:
wiek ninieyſzému Státutowi/ y temu poſtánowieniu czynili=
25:
by vpornie/ dla tego vſtáwiamy/ áby temu podlegli. ((do końca strony tekst łać.))
26:
SPISNE.
27:
Spiſne á decimis pecuniariis non
28:
exigatur.
29:
ITem ſtatuimus, vt Spiſne non exigatur in exactionibus
30:
& decimis pecuniariis, & similiter in exactione duorū groſ=
31:
ſorum, quae vulgò Regalia vocantur.
32:
od w. 1 do 15 t. łać.))
33:
O PRZYSIĘDZE DVCHO=
34:
WNYCH.
35:
Przeſtrzégáią tego, áby Duchowni
36:
przed Swietckimi oſobámi, nie przyśięgáli.WLádiſła. Liſt Káźimierz Liſt
37:
KTórą przyśięgę Poborcá świetcki przed Stároſtą onégo
38:
mieyſcá vczyni/ y iego Sukkollektor: á Duchowny przed iáw=
39:
nym Piſárzem/ y przed świádkámi wiáry godnémi: między któ=
40:
rémi iednák ma bydź Stároſtá y Podſtárośći. ((w. 25 t. łać.))
41:
Co ſie znáczy przez tytuł Protonotarius: pátrz ((t. łać.))w Láć. Liſt
strona: 223
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Aktách duchownych. |
1:
ACTA DVCHOWNE.
2:
Aktów Duchownych iáka zmiánká
3:
ieſt w Státućie.
4:
Y Obowięzuie ſie ninieyſzym zapiſem przerzeczony N. z kmie
5:
ćmi téyże wśi ((w. 6-18 tekst łać.))Zygmunt w Piotrk.
6:
CZWARTY VRZĄD
7:
PRZEŁOZONYCH
8:
Senatorów,
9:
Dobrze rádźić o Rzeczypoſpolitey.
10:
O CZYM pátrzay formam iuramenti Senatorſkiéy wys=
11:
ſzéy, gdźie dokład w przyśiędze: Królowi Polſkiému będę wier=
12:
ny: o Rzeczypoſpolitéy wiernie będę rádźił/
13:
Pożytki Máieſta=
14:
tu królewſkiégo/ Króleſtwá/ y Rzeczypoſpolitéy/ co będę rozu=
strona: 224
1:
miał obráźliwégo y ſzkodliwégo przeſtrzégáć będę/ żeby to nie
2:
było/ záſtáwuiąc ſie/ y ono odwrácáć będę/ rć.
3:
ITEM O BISKVPIECH, że w Przyśiędze ſwéy przyda=
4:
wáć maią: Ze téż ná ſądźiéch śiedząc ſpráwiedliwie ſwé zdánie po=
5:
wiádáł, ((t. łać.))
6:
ITEM, IAKA WINA ná Biſkupy iest poſtánowiona, ieſli
7:
ná Séym zániedbáli iecháć. Tit. o Séymie wysſzéy.
8:
ITEM, NA ARCYBISKVPA, iáko ná tégo, który iest
9:
Legatem y Prymáſem, ieſcze więtſzé y twárdſzé powinnośći wkłá=
10:
da. O czym naydźieſz wysſzéy Titul. Arcybiſkup. Legatus natus y Primas.
11:
DISCIPLINA,
12:
ALBO KARNOSC.
13:
O Klątwie Kośćielnéy.
14:
Té wſzyſtkié porządki twiérdzą ſie kárnośćią: gdyż Káźimiérz
15:
mówi: Dáremné ieſt Práwo/ do którégo kárność nie ieſt przy=
16:
dána.
17:
Klątwá proſta Contumáciiéy. ((t. łać.)) Stopnie Klątw.
18:
Iároſław Gnieznienſki Arcybiſkup
19:
około chowánia Klątwy.
20:
O Chowániu Klątwy álbo Interdiktu tákeſmy ſkazáli. Iż
21:
gdy z przygody iákiéykolwiek przyda ſie/ iż ná Kráków będźie
22:
dáná klątwá/
23:
tedy miáſto Kázimiérz przy rzéce Wiśle/ téy klą=
24:
twie nie ma bydź podległé: Y tákże gdy Káźimiérz záklną/ Krá
25:
ków ma bydź wolny od klątwy.
strona: 225
| Práwá Duchownego Księgi wtore o Klątwie Kośćiel. |
1:
O przeſtániu od Bozéy ſłuzby dla
2:
zaklętégo.
3:
TEż vſtáwiamy: iż gdźiekolwiek do którégokolwiek Ko=
4:
śćiołá álbo miáſtá záklęty od práwá przydźie/Támże Támże Támże
5:
tedy ma bydź
6:
przeſtano od ſłużby bożéy: ále gdy z kośćiołá álbo z cméntarzá
7:
wynidźie/ ſłużbá boża niech idźie/ y niech ſie pocznie.
8:
KLątwá trzydniowa chowáná bydz
9:
nie ma.
10:
MIędzy inémi rzeczámi vſtáwiamy/ y ſkázuiemy iáſnie: iż
11:
klątwá tá/ która do trzećiégo dniá trwáć ma/ która byłá y in=
12:
nych czáſów chowáná po wſzyſtkich kośćiołách/ dla przyſzćia
13:
záklętégo/ od tego czáſu przez żadnégo nie ma bydź chowáná:
14:
áby wielkość nabożnégo ludu dla wyſtępku iednégo vpornégo
15:
przez nabożeńſtwá ſwégo nie byłá, Ale gdźieby ſkazánie ſtoli=
16:
ce Apoſtolſkiéy/ któréy my práwá niemożemy vſtáwić było:
17:
roſkázuiemy/
18:
obyczay roſkazánia pilnie chowáć/ y ku exequuci=
19:
iéy przywodźić/ któréy rzeczy nie ma ſzkodźić to poſtánowienié
20:
wysſzéy nápiſáné o klątwie do trzećiégo dniá trwáiącéy.
21:
O záklętych w Páráfiiéy.
22:
TO téż chcemy: áby dla záklętégo iednégo/ który ná mieyſce
23:
iákié przydźie/ Plebániiéy onéy ludźie nieprzeſtawáli nabożeń=
24:
ſtwá ſwégo/ wyiąwſzy żeby było záklęćie Papieſkié,
25:
O niedopuſczeniu klętégo do práwá.
26:
IZ ſie Poſłowie ſkarżą/ że klęći nie bywáią do ſądów przy=
27:
puſczeni/ y tym od ſwoiéy ſpráwiedliwośći odpadáią:
28:
iż o tym
29:
Státutów iáſnych niemáſz/ ieſliby w téy mierze abuſus iákié by=
30:
ło/ náyduiemy/ áby ná ſtronę było odłożono.
31:
O Klątwách zá krzywdy, y imioná
32:
kośćielné wydánych.
Liſt Iároſław Arcybiſkup Gnięźnieńſki/ y Bodzántá Biſzkup Krákowſki Liſt Zyg. Aug.
strona: 226
Alexánder Liſt
1:
ABy wątpliwośći więcéy nie było około Interdiktów y
2:
Exkommunikáciy/ wedle Státutu Gniéźnieńſkiéy Prowinci=
3:
iéy dla wydárćia imięnia/ y tárgania ſie ná oſoby Kośćielné:
4:
My Alexánder Król/ dla reformáciiéy poddánych náſzych Du=
5:
chownych y Swietckich/ práwá Duchownégo nieumieiących/
6:
deciſią de corpore Iuris, y o kśięgach Doktorów kośćielnych w
7:
Státućie Prowinciálſkim Gniéźnieńſkim nápiſáną:
8:
y przez
9:
Wielebnégo Mikołáiá Rotficá Ardźiákoná Poznáńſkiégo/ y
10:
Kánoniká Gniéźnieńſkiégo/ w práwie duchownym Doktorá/
11:
zebráną między przywileie Koronné w iedno zebráne/ kazáliſmy
12:
wpiſáć tym porządkiem.
13:
Státut Dioeceſiiéy Gniéźnieńſkiéy
14:
pod tytułem de raptu ták rozpráwia y ſtánowi: Iz ći/ którzy
15:
Dźieśięćiny/ poſseſsię/ czynſze/ y imioná rucháiące kośćiołóm
16:
y oſobam Duchownym/ y ich poddánym należącé wydźieráią/
17:
náiéżdżáią/ okupuią/ nieſpráwiedliwie ćiążáią/ wyćiągáią
18:
álbo iákimkolwiek ſpoſobem ćiężkość im czynią/ álbo ná ich
19:
imionách ſzkody znaczné y iáwné czynią:
20:
tedy po trzech dni (ie=
21:
ſli ſzkód nie nágrodzą) w klątwę záraz ipſo facto wpadáią.
22:
EXEKVCIA.
23:
O Exekuciiéy nád témi, którzy
24:
Klątwę więcéy niz Rok ná ſo=
25:
bie ćiérpią, dla pobránia dóbr
26:
y Dzieśięćin Kośćielnych, ad
27:
Brachium Regale, do Grodu
28:
do Stároſtów odeſłano.
29:
WLADYSLAW
30:
IAGELLO.
31:
1433. W Krákowie ná Séymie, który nay=
32:
dźieſz w Státućie ſtárym, list 63. á w Polſkim
33:
Státućie list 592. ver á Párágráph. Ale iż
34:
w niektorich oſobách świetckich/ etć.
strona: 227
| Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Exekuciiey. |
1:
KAZIMIERZ III. Syn iego tóż powtórzył y potwiérdźił
2:
támże znaydźieſz przy Iágełłowym.
3:
ZYGMVNT STARY. 1523. w Piotrkowie list 40. á w Polſkim 231.
4:
nieco zniżył iuż tego Státutu: bo świádków
5:
lubo klętych do świádectwá w Práwie gráni=
6:
cznym przypuśćić kazał.
7:
ZYGM: AVGVST. 1562. Stá. 23. y Stá. 40 list 15. pomiárko=
8:
wał bárźiéy tę vſtáwę: czego y potym 1565.
9:
Stá. 44. list 53. potwierdźił.
10:
STEPHAN. 1578. Stá. 4. ver. 5. list 185. Do Compoſici=
11:
iéy ná Séym przyſzły odłożył.
12:
gdy do Stá=
13:
tutu Trybunálſkiégo tákié ſpráwy náchyliły
14:
ſie były. Tenże Stephan w Wárſzáwie,
15:
1581. Stá. 41. List 218. tákże do drugiégo
16:
Séymu tę rzecz odłożył. Tęż Exequucią do
17:
Dekretów Trybunálnych nie przypuſczáiąc.
strona: 228
1:
IASNIE WIELMOZNEV PANV A PANV,
2:
IEO M. PANV MIKOŁAIOWI
3:
FIRLEIOWI Z DĄBROWICE,
4:
WOIEWODZIE KRAKOWSKIEMV,
5:
Stárośćie Nowomieyſkiému, y Kázimiérz=
6:
kiému, &cę. Pánu ſwému Miłośćiwému.
7:
BEdźie mi tego długo żal. Iáſnie Wielmożny á M. Pánie, żem
8:
nie mógł ktemu przyść, ábych był Conferencią mieć mógł z Wáſzą
9:
Wielmożnośćią o téy ediciiéy Státutu: Co mi odięłá częśćią ſtá=
10:
rość moiá, częśćią téż domowa potrzebá:
11:
Bo pewienem tego, żebyś
12:
mi był W.M. mógł niemáło o tym przydáć. Ale iákóżkolwiek,
13:
ábych pokazał ſie tym, żem iest dawnym ſługą domu Wá. Wiel=
14:
możnośći: tedy to pápiérowé podárze W.M. Pánu ſwemu M.
15:
ofiáruię.
16:
Wſzákże to ieſcze nie vćiekło. Proſzę wſzyſtkich, áby
17:
iudicia ſwé tu znieśli: á dáleko więcéy W.M. mégo M. Páná, o
18:
którym wiém pewnie, że niewiele ich iest, coby W.M. mogli célo=
19:
wáć in profeſsione iuris Polonici:
20:
O czym oſtátek do vſtnégo oglą=
21:
dánia odkłádam z W.M. mym M. Pánem. A przytym proſzę,
22:
áby W.M. tę pracą moię záléconą mieć raczył, y innym ią zálé=
23:
cał, y w obronie ſwoiéy miał.
strona: 229
1:
TRZECIE KSIĘGI
2:
PRAW
3:
KORONNYCH.
4:
WOIEWODZEY IVRISDICIIEY,
5:
Y DIGNITARZOW INNYCH: DLA
6:
RZĄDV, OBRONY, Y SPRAWIE=
7:
DLIWOSCI, PO ROZDZIELNYCH
8:
ZIEMIACH PANSTWA POLSKIEGO,
9:
Y LITEWSKIEGO: ROZSTAWIO=
10:
NYCH.
strona: 230
1:
TRZECIA TABLICA PRAW
2:
Powiátowych z ſtrony rządu, obrony, y zywnośći
3:
po Woiewództwiéch, co zową Iure Municipalia.
4:
I. Bydź wiernym/ czuynym/ pilnym Senatorem: ktory=
5:
by ſie y opponowáć winien przy Práwie/ y dobrem
6:
Rzeczypoſpolitéy.
7:
Cztérzy vrzędy Woiewodze/ wprzód opiſawſzy oſoby/ Woiewodę/ Káſztelaná/ Podkomorzégo/ Stároſtę/ Lowczégo/ Mieczniká/ Chorążégo/ Woyſkiégo/ ſzláchćicá/ rć. zámykáią w ſobie
8:
Iurisdicią ſwoię odpráwowáć wiernie: á tu ſie śćiągáią Wiecá. Gleyty. Woźné ſtánowić. Nád Zydy. Rząd Powiátowy w Powiećie ſwym záwodźić/ y onégo z pilnośćią przeſtrzégáć/ iáko I. Sanitatis, do którégo należą Aptéki. Aromatá.
9:
Prowentów/ y żywnośći/ y z ſtrony deduktiiéy w coloniarum, iáko Lignatio. Wánczos. Máſzty. Liquida. Gorzałká. Piwo. Korzec. Gárniec. Lokieć. Funt.
10:
III. Woienną ſpráwę zwłaſczá czáſu ruſzenia poſpolitégo ná pieczy mieć/ á tu ſię śćiąga Ruſzenié poſpolité. Ciągnienié ná woynę. Zywność. Wozy woienné. Pogránicze.
11:
DIVISIA Woiewództw, które zową w práwie, Woiewództwá więtſzé: á któré mnieyſze, naydźieſz Tit. Tribunal. ca. 3. w Kśię. 12.
strona: 231
1:
WOIEWODA.
2:
Woiewodowie ná Stároſtwá niech nie
3:
będą ſtáwieni.
4:
GDyż wſzyſtkim ſpráwam oſo=
5:
bné vrzędy ſą náznáczoné: obiecuiemy w
6:
żadnych źiemiách króleſtwá náſzégo/ Wo
7:
iewodę álbo Káſztelaná ná Stároſtwo
8:
nie wſádzáć: wyiąwſzy Stároſtę Krá=
9:
kowſkiégo.Káźi. III w Nieſzo. y w Opo. Liſt. Zyg. Aug. w Piotrk.
10:
Tákiz Státut.
11:
GDyż káżdé Dignitárſtwo/ ktemu y Vrząd Ziemſki/ oſobné
strona: 232
1:
powinowáctwo/ podle piérwſzych Státutów w ſobie ma:
2:
zá pilnym żądániém Poſłów Koronnych vſtáwuiemy/
3:
przy=
4:
chyláiąc ſie do Státutów piérwéy o tym wydánych: że żaden
5:
Woiewodá/ áni Káſztelan/ Stároſtą áni Vrzędnikiem Ziem=
6:
ſkim/ bydź nie może w iednym Woiewództwie:
7:
okrómia Stá=
8:
roſtwá/ á Woiewództwá/ y Káſztelániiéy Krákowſkich/ któré
9:
podle dawnieyſzych Státutów ſpołu ſtać może. Ale káżdy
10:
iny vrząd Ziemſki z Stároſtwem/ téż y z Krákowſkim/ ſpołu
11:
ſtać nie może/ wyiąwſzy teráznieyſzégo poſseſsorá.
12:
KASZTELAN.
13:
Káſztelánſcy ſędziowie o głowę
14:
ſądzić máią.
15:
VStáwiamy/ áby o káżdą głowę ſędźiowie Káſztelánſcy
16:
káżdy w ſwéy Káſztelániiéy ſądźić y vznáwáć miał moc.Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt Káźimierz w Wiſlicy Liſt
17:
Káſztelanóm mieyſcá náznáczoné
18:
ku ſądzeniu.
19:
IZ częſtokroć ći/ którzy ſądźić władzą máią/ z przygody y
20:
wedle woléy ſwéy zwykli ku ſądzeniu obiéráć ſobie mieyſcá
21:
gdźiekolwiek niezámierné:
22:
á ták áby káżdy ná zámierzonych
23:
mieyſcach przeſtawał/ vſtáwiamy: áby Krákowſki Káſztelan
24:
ná trzech tylko mieyſcách/ to ieſt w Krákowie/ w Andrzeiowie/
25:
w Wieliczce był y będźie powinien ſądy ſwé odpráwowáć.
26:
A
27:
gdźieby ináczéy czynił/ tedy iáko nie od właſnégo ſędźiégo/ co=
28:
kolwiek vczyni álbo oſądźi/ ono żadnéy mocy bydź nie ma. Co
29:
téż y o Káſztelanie Sędomiérzkim/ y o innych vſtáwiamy.
30:
((t. łać.)) Káſztelani nie máią wy=
31:
dáwáć pozwów ((t. łać.))
32:
Item, iáko o głowę ſądźili.
33:
Item, ná woynie zſtrony żywnośći woyſká iáką pieczą máią
34:
mieć, iáko niekiedy Ediles Annonae v Rzymian. Pátrz niżéy Tit.
35:
Bellum w tychże kśięgách trzećich.
36:
Item, Támże ćiſz Káſztelani, máią bydź magiſtri ſenitatis, y o
37:
chorych álbo ránnych pieczą mieć: Támże naydźieſz niżéy Titulo Bellum.
strona: 233
| Woiewodzego Rządu Kśięgi trzećie o Vrzędnikach. |
1:
Item, iáko winy biéráli kożuchy, hermelinas, murmelinas, y
2:
vulpinas: zkąd ieſcze Winą Kocową zową: naydźieſz niżéy o ſą=
3:
dźiéch Woiewodzych, w téyże kśiędze trzećiéy.
4:
PODKOMORZY.
5:
Ten ma moc grániczenia:
6:
sypánia kopców, y inné diſpoſitię z=
7:
ſtrony gruntów: o czym znaydźieſz właſny Tytuł niżéy. Titulo
8:
PODKOMORZY.
9:
STAROSTA.
10:
Od wſzyſtkich ſądów Dekretá ku Exekuciiéy przywodźi: O
11:
czym znaydźie