[zaloguj się]
[pdf]

BOR (98) sb m

bór, bor-.

Fleksja
sg pl
N bór bory
G boru borów
A bór bory
I bor(e)m bory, bormi
L boru, borze borach, borz(e)ch
V bory

sg N bór (6). ◊ G boru (15). ◊ A bór (2). ◊ I bor(e)m (2). ◊ L boru (47), borze (3); -e Prot, ActReg; -u : -e (1 : 1) KochFr. ◊ pl N bory (3). ◊ G borów (4); -ów (1), -(o)w (3). ◊ A bory (6). ◊ I bory (4) FalZioł, KochSat, KochPieś, SarnStat, bormi (1) ZapKościer. ◊ L borach (3) ZapWar, ZapKościer, SarnStat, borz(e)ch (1) ZapWar. ◊ V bory (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVII w.

Las (zwłaszcza sosnowy); pinetum Mącz, Cn; borra BartBydg; silva pineta Cn (97): Iakom ya nyeviyrąbyl szerdzy szosznovych vboru ZapWar 1505 nr 1964, 1505 nr 1970, 1507 nr 1899, 1511 nr 2067, nr 2100, 1520 nr 2249 (19); OpecŻyw 28 [2 r.], 30v; BartBydg 20; Też cżłowiek ktori ma ſuchoti Dobrze aby ſiedział w boru między prawą ſoſniną FalZioł I 116b; Item zeſſnal iſch iednego czlowieka nyemcza na boru Sleſzinſkim obral LibMal 1543/67; Item theraſz na ſzwyenthą Jagnyeſchką na bidgoſkym boru [...] zabili kramarza LibMal 1547/128v, 1543/68 [2 r.], 70, 75, 75v, 1547/128v, 130 (23); UstPraw E4v; BielKron 376v; KochSat A4, B3v; Pinetum, choyiná/ ſoſnowy bór. Mącz 300d; Prot C4v; GórnDworz P5; ZapKościer 13, 57; POdgórſki źrzóbku [...] Ty ſię tám páśieſz niewiem gdźie po borze KochFr 79, 77; Lipá ſtoiąc w pośrzód dworu/ Wygląda ćię co raz z boru. KochPieś 34; WerGośc 222; BielRozm 6; ActReg 56; GostGosp 12 [2 r.], 36, 70, 166 [2 r.], 167; JanNKarGórn Hv; SarnStat 186; KlonFlis B2, F3; KlonWor 20, 46, 48.

W charakterystycznych połączeniach: ślesiński (4), toruński, zbąski bor (2).

Przysłowie: Byś drew do láſá (iák mowią v dworu) Abo więc ſzyſzek nie woźił do boru KlonFlis E2v.
Zwroty: »rość jako krzywa sosna w boru«: A gdy iuż tám w tych zacnych á obycżáynych kráioch będzieſz/ nie rośćże iáko krzywa ſoſná w boru RejZwierc 18.

»na lasy i bory wygnać, rozwinąć« (2): LibMal 1544/89; y dowiódłeś tego/ piérwéy w Chimerze/ którąś Fránćiſká Sztánkára [...] ná láſy y ná bory do Zochowá precz wygnał OrzQuin Ev. Cf »bor, las«.

Wyrażenia: »choinowy bor«: Płácżćie przezrocżyſtych pol iłowáte wzory/ Wiekopámiętne dęby/ choynowe bory. KlonŻal A3v.

»pustostraszne bory«: Z inąd nie máſz podpory Przećiw łupieżcy; co iák wilk ſtráconą Owcę porwawſzy ſkory/ Od páſterzá mknie/ w puſtoſtráſzne bory. GrabowSet E2.

Szeregi: »bor, (i, albo, na) las (zapust); las, (i) bor« (8 : 5): FalZioł IV 45b; ZapWar 1551 nr 2684 [2 r.]; Thako ſzią tha burza rozwyn na bori na laſſi na pvſthe dzyądziny na jezyora na Blotha gdzieby nykomv nyezaſkodzila [...] vymye ocza etc. LibMal 1544/89; Komu dádzą winę o zápaleniu boru álbo láſá/ s tákim ma być dano y złożono polſkie práwo/ iáko s tym co ogniem pali UstPraw E4v; Mącz 81b; OrzQuin Ev; StryjKron 652; KochPieś 19; PudłFr 41; GostGosp 12; CZęſtokroć zwykło ſie przydáwáć: iż ſzláchtá álbo proſtégo ſtanu ludźie/ do boru/ láſu/ zapuſtu czyiegokolwiek przyſzedſzy chcąc/ álbo z przygody/ pożarem lás zápaláią SarnStat 670, 1071. Cf »na lasy i na bory wygnać«.

»bor albo puszcza«: Kmieć y Mieſzcżánin/ gdy ma iecháć ſobie ná ſwą potrzebę po drwá do boru albo puſzcżey/ ma mieć dźień náznácżony GostGosp 36.

a. Część lasu z barciami (często jako jednostka gospodarki bartnej obejmująca 60 drzew bartnych) (3): Iakom ja nyepobral vszythkow sscząszczy yego szytha yaczmyenu prosa any myodu szborow szczaszczy yego ZapWar 1504 nr 1945; Dzieći piewſze [!] [...] zostaly przy pultoru boru ZapKościer 7, 7.
*** Dubium (1):
Szereg: »chyłem, borem« = ukradkiem, po złodziejsku: [Pan] wbił gwoźdź w mur/ y około niego ſznur okręćił/ á ſam s kápłuny chyłem burą [!] w onę ſie ciáſną vlicżkę wemknął/ y zginął. GórnDworz T7. [Prawdopodobnie błąd zamiast: chyłem borem. Tak R. Pollak: Ł. Górnicki Dworzanin BN 283, cf też Linde s.v. chyłem].

Synonimy: choinczyna, choina, las, puszcza, zapust.

KN