Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BYCZYDŁO

Następne hasło: 2. BYĆ »

1. BYĆ (149471) vb impf

W formach praet i con był, był-, był- (40374), beł, beł-, bel- (436); beł, beł-, bel- ListRzeź (5), Calep (12); był, był-, byl- : beł, beł-, bel- LibLeg (344 : 6), ComCrac (18 : 42), LibMal (207 : 31), ConPiotr (5 : 10), RejKup (174 : 19), KrowObr (364 : 1), Leop (1005 : 3), BielKron (5066 : 4), SienLek (98 : 1), SienLekAndr (6 : 2), LeovPrzep (87 : 2), BiałKat (191 : 1), BiałKaz (75 : 5), PaprPan (271 : 8), KarnNap (30 : 2), SkarJedn (426 : 2), Oczko (57 : 3), ZapKościer (11 : 85), PaprUp (3 : 173), ActReg (345 : 5), CzahTr (54 : 14); -é- (4) Oczko (3), też SienLekAndr (2), -e- (1) BiałKat, -(e)- (430).

Pisownia być (16848), bydź (3102).

Fleksja

indicativus
inf	być
praes
	sg	pl	du
1	-(e)m jest, jestem, ja jest, -(e)m, -(e)ch	jestesmy, jestechmy, jesmy, -(e)smy jest, -(e)smy są, sąsmy, -(e)chmy są, sąchmy, -(e)smy, -(e)chmy, -my, -m	jesteswa, -swa, -chwa
2	-(e)ś jest, jesteś, jeś, jesi, -(e)ś	jesteście, jeście, -(e)ście jest, -(e)ście są, sąście, -(e)ście
3	jest	są

praet
	sg		pl		du
1	m	-(e)m był, byłem, -m byłem, -ch był, ja był	m pers	-smy byli, bylismy, -chmy byli, bylichmy, my byli, bylim	m pers	byłaśwa
	f	-(e)m była, byłam, byłach, ja była	m an		m an
	n		subst	-chmy były	subst
2	m	-(e)ś był, byłeś, -eś byłeś	m pers	-ście byli, byliście	m pers	-sta była
	f	-(e)ś była, byłaś	m an		m an
	n	-(e)ś było, byłoś	subst	-ście były	subst
3	m	był	m pers	byli, były, są byli	m pers	byłasta, -sta była
	f	była	m an	były, byli	m an
	n	było, było jest	subst	były, byli, były są	subst

imperativus
	sg	pl
1	niech(aj) będę	bądźmy, niech(aj) będziem, niech będzi(e)my
2	bądź	bądźcie
3	niech(aj), ać będzie, bądź, niech, ać jest	niech(aj) będą

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych był, byłbych, niech bych był, bym był, byłbym, -bych, -bym, bodaj bym	m pers	bysmy byli, bylibysmy, by bylismy, by bylibysmy, bychmy byli, bylibychmy, by bylibychmy, bych byli, by byli, bysmy były, bysmy, bychmy, bylibychmy byli, bylibysmy byli
	f	bych była, byłabych, bym była, byłabym, -bych, bym	m an
	n		subst	bysmy były, bychmy były, by my były
2	m	byś był, byłbyś, by byłeś, bodajbyś (bodajeś, obyżeś, byleś) był, by (ty) był, by byłby, byś, by, by (ty) był, by byłby	m pers	byście byli, bodajście byli, byście
2	n	byś było, byłobyś, byś	subst	byście były, byście byli, bylibyście
3	m	by był, byłby, niechby (niechajby, niechajżeby, bodaj, bogdaj, daj, oby) był, by	m pers	by byli, byliby, niechby (niechajby, niechajżeby, by niechaj, bodaj) byli, by były, byliby byli
	f	byś była, byłabyś, by (ty) była, -byś, -by, by była, byłaby, niechby (niechajby, by niechaj, bodaj, daj, oby, byle) była, by	m an	by byli, byliby, by były, byłyby
	n	by było, byłoby, niechby (niechajbyżeby, by niechaj, bodajby, daj, bodaj, byle, oby) było, by	subst	by były, byłyby, niechby (niechajby, by niechaj, niechajżeby, byle) były, by byli, by, byłyby były

con praet
	sg
1	m	bych był był, był bych był, bym był był
3	m	byłby był, by był był
	f	byłaby była
	n	byłoby było, by było było

inf być (19950). ◊ praes 1 sg -(e)m jest, jestem (1736), ja jest (12), -(e)m (1049), -(e)ch (5); -(e)m jest, jestem : ja jest : -(e)m MetrKor (— : 1 : 9), MurzHist (26 : 1 : 8), BibRadz (157 : 1 : 21), BiałKat (10 : 4 : 5), BiałKaz (3 : 1 : —), SkarŻyw (85 : ‒ : 38), WujNT (210 : ‒ : 25); -(e)m jest, jestem : ja jest : -(e)m : -(e)ch BielKron (51 : 1 : 38 : 1), PaxLiz (1 : 1 : 2 : 4). ◊ 2 sg -(e)ś jest, jesteś (1409), jeś (13), jesi (1), -(e)ś (1788); ~ jeś BierRaj, -(e)ś jest, jesteś : jeś : -(e)ś OpecŻyw (30 : 6 : 16), PatKaz I (4 : 2 : 5), PatKaz II (3 : 1 : 4), TarDuch (9 : 2 : 1); jesteś : jeś : jesi : -(e)ś BudNT (15 : 1 : 1 : 8). ◊ 3 sg jest (48160). [Formy nie = nie je; non est umieszczono s. v. 2. NIE]. ◊ 1 pl jestesmy (435), jestechmy (56), jesmy (2) KromRozm I, RejZwierz, -(e)smy jest (2), -(e)smy są, sąsmy (59), -(e)chmy są, sąchmy (83), -(e)smy (417), -(e)chmy (191), -my (1) RejKup, -m (1) LibLeg; jestesmy, jestechmy, -(e)smy jest ZapWar, LibLeg (10), OpecŻyw (3), PatKaz III (3), HistJóz (2), BielŻyw, RejRozpr, SeklWyzn, RejJóz (2), SeklKat (6), RejKup, HistAl (9), KromRozm I (2), MurzHist, MurzNT (2), KromRozm II (9), KromRozm III (3), Leop (23), GrzegRóżn (9), KwiatKsiąż (2), Mącz (6), OrzQuin (2), Prot (2), SarnUzn (2), HistRzym (3), RejPosWiecz² (7), BiałKat (8), KuczbKat (17), RejPosRozpr (3), MycPrz, WierKróc, BudNT (10), KarnNap (4), ModrzBaz (11), ZapKościer, GórnRozm, WerGośc, WerKaz, LatHar (7), KołakSzczęśl (2), PowodPr (4), CiekPotr; -(e)smy są, sąsmy, -(e)chmy są, sąchmy DiarDop, GórnDworz, NiemObr (3), KochMRot, ZawJeft, WysKaz (5), SiebRozmyśl, KmitaSpit (2), GosłCast, KlonFlis; jestesmy, jestechmy, -(e)smy jest: -(e)smy są, sąsmy, -(e)chmy są, sąchmy RejPs (4 : 4), Diar (1 : 6), LubPs (1 : 15), KrowObr (23 : 3), RejWiz (3 : 1), OrzList (1 : 1), BibRadz (51 : 12), OrzRozm (2 : 3), BielKron (9 : 1), RejAp (1 : 2), RejPos (11 : 22), GrzegŚm (6 : 1), RejZwierc (8 : 5), WujJud (4 : 1), WujJudConf (3 : 1), RejPosWstaw (4 : 1), BudBib (9 : 3), CzechRozm (12 : 1), SkarJedn (2 : 1), Oczko (1 : 1), KochPs (1 : 2), SkarŻyw (11 : 15), CzechEp (15 : 6), BielSjem (1 : 1), ArtKanc (3 : 1), ActReg (6 : 2), WujNT (82 : 8), SarnStat (19 : 3), SkarKaz (6 : 1), VotSzl (2 : 1), SkarKazSej (3 : 1); jestesmy, jesmy, -(e)smy jest, -(e)smy są, sąsmy, -(e)smy ZapWar, BierRaj, OpecŻyw (16), OpecŻywSandP, PatKaz I, PatKaz III (3), BielŻyw (3), WróbŻołt (4), SeklWyzn (3), SeklKat (27), HistAl (10), KromRozm I (6), KromRozm II (18), KromRozm III (12), DiarDop, BielKom, GroicPorz (2), KrowObr (30), OrzList (2), UstPraw (5), LeszczRzecz, OrzRozm (5), BielKron (39), GrzegRóżn (10), KwiatKsiąż (2), Mącz (12), OrzQuin (2), Prot (3), SienLek (2), GórnDworz (4), HistRzym (10), BiałKat (15), KuczbKat (20), WujJudConf (15), RejPosRozpr (5), MycPrz (6), WierKróc (3), BiałKaz (7), BudNT (13), CzechRozm (20), KarnNap (5), ModrzBaz (15), ZapKościer, CzechEp (39), NiemObr (5), GórnRozm (2), KlonŻal (2), KochMRot, ReszPrz (2), WerKaz, WisznTr, BielSjem (3), KochPieś (2), PaprUp (3), ActReg (13), Calep, GórnTroas (2), GrabowSet (2), OrzJan (6), LatHar (13), KołakSzczęśl (3), JanNKar, SarnStat (34), KmitaSpit (2), PowodPr (6), CiekPotr, CzahTr, SkarKazSej (12), KlonFlis, SzarzRyt; jestechmy, -(e)chmy są, sąchmy-, -(e)chmy March¹, March², LudWieś, RejJóz (19), RejWiz (17), MWilkHist, ZawJeft, WysKaz (5), SiebRozmyśl, PaxLiz; jestesmy, jesmy, -(e)smy jest, -(e)smy są, sąsmy, -(e)smy : jestechmy, -(e)chmy są, sąchmy, -(e)chmy LibLeg (20 : 1), HistJóz (6 : 1), RejPs (3 : 16), RejRozpr (2 : 5), RejKup (2 : 7), MurzHist (3 : 1), MurzNT (1 : 1), Diar (6 : 2), LubPs (2 : 24), Leop (38 : 1), RejZwierz (1 : 4), BibRadz (37 : 33), SarnUzn (4 : 1), RejAp (2 : 16), RejPos (4 : 74), RejPosWiecz² (7 : 3), GrzegŚm (5 : 2), RejZwierc (4 : 38), WujJud (2 : 13), RejPosWstaw (7 : 1), BudBib (14 : 5), SkarJedn (3 : 1), Oczko (3 : 1), KochPs (3 : 2), SkarŻyw (29 : 11), WerGośc (1 : 1), ArtKanc (26 : 4), KochWr (3 : 1), WujNT (119 : 4), SkarKaz (30 : 1), VotSzl (3 : 3), GosłCast (3 : 8).◊ 2 pl jesteście (371), jeście (1) LibLeg, -(e)ście jest (3) LibLeg, WróbŻołt, RejAp, -(e)ście są, sąście (66), -(e)ście (318); jesteście, jeście, -(e)ście jest MetrKor, LibLeg (5), OpecŻyw (5), PatKaz III, HistJóz, WróbŻołt, HistAl (5), MurzHist, MurzNT (10), KromRozm II (2), KromRozm III, Leop (31), BielKron (4), GrzegRóżn, Mącz, SarnUzn, HistRzym, RejPosWiecz² (4), BiałKat (4), GrzegŚm (3), KuczbKat (4), WujJudConf (3), RejPosRozpr (2), RejPosWstaw (6), BudBib (4), BudNT (13), CzechRozm (4), ModrzBaz (2), SkarJedn, MWilkHist (2), CzechEp (6), NiemObr (3), GórnRozm, ReszPrz (3), WerGośc, LatHar, KołakSzczęśl (4), SarnStat, PowodPr, VotSzl, SkarKazSej (4); -(e)ście są, sąście RejPs, RejKup (2), DiarDop (2), OrzRozm, BiałKaz, BielSen (2), ArtKanc, PaxLiz; jesteście, jeście, -(e)ście jest : -(e)ście są, sąście Diar (2 : 3), LubPs (1 : 5), KrowObr (54 : 13), BibRadz (27 : 5), RejAp (1 : 2), RejPos (12 : 13), WujJud (10 : 3), SkarŻyw (11 : 4), OrzJan (1 : 1), WujNT (104 : 4), SkarKaz (2 : 2). ◊ 3 pl są (12613). ◊ 1 du jesteswa (3), -swa (3), -chwa (1); jesteswa BudNT Joann 10/30 marg, SkarŻyw 284; -swa BielŻyw 116; -chwa RejWiz 65; jesteswa : -swa Mącz (1 : 2; 481c : 55a, 356d). ◊ praet 1 sg m -(e)m był, byłem, -m byłem (498), -ch był (1), ja był (5); -em był: -ech był PowUrb (1 : 1); -em był, byłem : ja był ZapWar (17 : 2), SeklWyzn (5 : 1), KrowObr (1 : 1), BielKron (22 : 1). f -(e)m była, byłam (54), byłach (1), ja była (1); byłach : ja była PaxLiz (1 : 1). ◊ 2 sg m -(e)ś był, byłeś, -eś byłeś (283). f -(e)ś była, byłaś (45). n -(e)ś było, byłoś (5). ◊ 3 sg m był (10 324). f była (3920). n było (6053), było jest (1); było : było jest LibMal (36 : 1). ◊ 1 pl m pers -smy byli, bylismy (118), -chmy byli, bylichmy (46), my byli (6), bylim (1); -smy byli, bylismy LibLeg (10), ComCrac, HistAl, Diar (2), DiarDop, KrowObr (3), Mącz (7), HistRzym, KuczbKat, RejPosRozpr, RejPosWstaw, WierKróc, BudNT (2), CzechRozm (3), KarnNap (2), ModrzBaz, SkarJedn, SkarŻyw (2), CzechEp (6), ArtKanc (3), PaprUp, ActReg (5), KochCz, GrabowSet, WujNT (21), WysKaz, SarnStat (6), PowodPr, SkarKaz; -chmy byli, bylichmy RejPs (3), RejJóz (2), LubPs (4), RejWiz (3), RejZwierc (4), WujJud, MWilkHist, ZawJeft (2), VotSzl; -smy byli, bylismy : chmy byli Leop (5 : 1), RejPos (2 : 14); -smy byli, bylismy : my byli BielKron (14 : 2); -smy byli, bylismy : -chmy byli : my byli RejKup (1 : 3 : 1), BibRadz (4 : 6 : 1), BudBib (3 : 1 : 1); -smy byli : my byli : bylim ZapWar (1 : 1 : 1). subst -chmy były (2). ◊ 2 pl m pers -ście byli, byliście (82). subst -ście były (4). ◊ 3 pl m pers byli (3528), były (3), są byli ZapWar 1545 nr 2646; byli : były KrowObr (52 : 1), BibRadz (285 : 1), BielKron (659 : 1). m an były (27), byli (16); były HistJóz, WróbŻołt, KromRozm (2), KrowObr, RejWiz, BibRadz (3), RejPos, KuczbKat, RejZwierc, SkarŻyw, SkarKaz (3); byli BierEz (5), LibMal (3), RejAp, Phil, CzahTr (2); były : byli HistAl (1 : 2), BielKron (7 : 1), BielSpr (3 : 1). subst były (2029), byli (38), były są (1) ZapKościer 1582/29v; byli PaprUp (2); były : byli RejPs (10 : 1), ComCrac (1 : 1), LibMal (6 : 9), SeklKat (1 : 1), KromRozm II (57 : 1), Leop (78 : 3), BibRadz (171 : 2), BielKron (271 : 1), LeovPrzep (2 : 1), RejAp (59 : 1), HistRzym (11 : 1), RejZwierc (43 : 2), BielSpr (13 : 1), BudBib (73 : 1), PaprPan (1 : 8), ModrzBaz (21 : 1), SarnStat (81 : 1). ◊ 1 du byłaśwa (1). Mącz 221b. ◊ 2 du -sta była (1) RejKup q4v. ◊ 3 du byłasta, -sta była (4) BierEz H, P, OpecŻyw 32, BielKron 340v. ◊ fut 1 sg będę (443). ◊ 2 sg będziesz (619). ◊ 3 sg będzie (8533). ◊ 1 pl będziemy (187), będziem (87); -emy ComCrac, SeklWyzn, RejJóz, HistAl, MurzNT, KromRozm III, DiarDop, KrowObr, OrzList, OrzRozm (2), GrzegRóżn, Prot, HistRzym (2), GrzegŚm (3), KuczbKat (6), RejZwierc (4), BielSpr, WujJud, CzechRozm (3), MWilkHist, CzechEp (4), ReszPrz, PowodPr, VotSzl (2); -em ZapWar, BielŻyw, RejKup, BielKom, GliczKsiąż, LubPs (2), RejWiz, GórnDworz, BiałKat, KochList, SkarJedn (4), KochPs, KochFr, KochMRot, BielSjem (2), KochPam, ZawJeft, GórnTroas (2), KołakSzczęśl, SkarKaz (3), SkarKazSej; -emy : -em LibLeg (2 : 1), BierEz (3 : 1), HistJóz (2 : 1), WróbŻołt (6 : 2), RejPs (5 : 1), Diar (1 : 1), Leop (5 : 2), RejZwierz (1 : 1), BibRadz (2 : 1), BielKron (1 : 9), KwiatKsiąż (3 : 1), Mącz (4 : 1), RejAp (3 : 2), RejPos (12 : 5), RejPosWstaw (3 : 1), BudBib (2 : 1), BudNT (2 : 1), ModrzBaz (1 : 1), SkarŻyw (1 : 2), ArtKanc (1 : 1), ActReg (3 : 2), OrzJan (1 : 1), WujNT (15 : 4), SarnStat (69 : 15); ~ -emy (76), -(e)my (117); -em (26), -(e)m (63). ◊ 2 pl będziecie (240). ◊ 3 pl będą (2329). ◊ 1 du będziewa (5) BierEz (2) G4v, Qv, HistRzym 95, SkarŻyw 90, KlonFlis G3v. ◊ 2 du będzieta (1) BierEz Pv. ◊ imp 1 sg niech(aj) będę (22). ◊ 2 sg bądź (831). 3 sg niech(aj), ać będzie (1293), bądź (198), niech, ać jest (3); bądź BierEz, LibMal, DiarDop, GrzegŚm, HistRzym (11), KochPam (2); niech(aj) będzie : bądź OpecŻyw (7 : 17), HistJóz (1 : 2), TarDuch (3 : 1), LibLeg (5 : 1), WróbŻołt (9 : 18), RejJóz (2 : 1), SeklKat (7 : 3), RejKup (3 : 1), KromRozm II (4 : 1), BielKom (2 : 1), KrowObr (24 : 1), Leop (53 : 13), RejFig (2 : 1), BibRadz (83 : 25), BielKron (14 : 14), Prot (8 : 2), SienLek (9 : 1), RejAp (19 : 2), RejPos (26 : 2), KuczbKat (7 : 2), RejZwierc (17 : 2), BudBib (45 : 1), BudNT (15 : 1), KochPs (22 : 2), SkarŻyw (12 : 2), MWilkHist (1 : 2), KochPieś (4 : 3), PudłFr (3 : 1), ArtKanc (10 : 44), PaprUp (1 : 1), ActReg (4 : 1), GrabowSet (20 : 2), KochFrag (1 : 2), LatHar (71 : 2), WujNT (53 : 2), SarnStat (219 : 1), SkarKaz (10 : 1), PaxLiz (2 : 1), ZbylPrzyg (4 : 1); niech będzie : niech, ać jest MetrKor (5 : 2), CzahTr (6 : 1). ◊ 1 pl bądźmy (49), niech(aj) będziem (4), niech będzi(e)my (1); niech(aj) będziem HistAl, KochPieś; niech będzi(e)my MycPrz; bądźmy : niech(aj) będziem OrzList (2 : 1), ArtKanc (11 : 1); -em (1), -(e)m (3). ◊ 2 pl bądźcie (267). ◊ 3 pl niech(aj) będą (467). ◊ con 1 sg m bych był, byłbych, niech bych był (227), bym był, byłbym (101), -bych (34), -bym, bodaj bym (29); bych był, byłbych MetrKor (6), LibLeg (7), BierEz (6), OpecŻyw (11), PatKaz I, BielŻyw (3), WróbŻołt (3), RejPs (14), RejRozpr, RejJóz, RejRozm, RejKup (2), RejKupSekl, HistAl (2), KromRozm I, MurzHist (11), MurzNT (2), GliczKsiąż, LubPs (5), SeklPieś, OrzList, RejZwierz (5), Mącz (18), RejAp, HistRzym (5), RejPos (8), BiałKat (2), HistLan, RejZwierc (6), BudBib, StryjWjaz, SkarJedn, KochOdpr, KochPs (7), SkarŻyw (8), MWilkHist, StryjKron, NiemObr, KochPam, PudłFr, KochFrag (2), SkarKazSej (4); -bym był, byłbym KromRozm III, Diar, GroicPorz, OrzRozm (2), OrzQuin (3), Prot, KuczbKat, RejPosWstaw, WerGośc, ZawJeft, GrabowSet (17), OrzJan, LatHar (13), VotSzl, CiekPotr (2), CzahTr (3), GosłCast, KochMuza, KlonWor, SzarzRyt; bych był, byłbych : bym był, byłbym KrowObr (4 : 1), RejWiz (1 : 1), Leop (1 : 10), BibRadz (14 : 4), BielKron (17 : 1), KwiatKsiąż (1 : 1), GórnDworz (2 : 2), BudNT (1 : 2), CzechRozm (3 : 4), ModrzBaz (1 : 1), CzechEp (1 : 4), GórnRozm (1 : 1), ArtKanc (1 : 1), ActReg (4 : 1), WujNT (16 : 12), SkarKaz (1 : 1); bych LibLeg, BierRaj (2), OpecŻyw (2), RejPs (5), RejJóz, RejKup (3), MurzHist (5), KochSat, GórnDworz (2), WujJud, StryjWjaz, SkarJedn (2), PudłFr, PowodPr, PaxLiz; bym OrzRozm (3), OrzQuin (3), CzechRozm, ModrzBaz, ModrzBazBud, CzechEp (4), KochFr, GórnRozm, WyprPl, WujNT, CiekPotr; bych : bym Mącz (4 : 7), ActReg (1 : 2). f bych była, byłabych (24), bym była, byłabym (8), -bych (1) SkarŻyw, bym (3) BielSen, GosłCast; PaxLiz; bych była, byłabych BierEz (5), OpecŻyw (4), OpecŻywPrzedm, LibMal, RejKup, BielKom, BielKron, HistRzym (4), HistLan. SkarŻyw, GórnTroas (2); bym była, byłabym BielSen (2), ArtKanc, ZawJeft, SiebRozmyśl (2), GosłCast; bych była: bym była RejJóz (2 : 1), ◊ 2 sg m byś był, byłbyś, by byłeś, bodajbyś (bodajeś, obyżeś, byleś) był (297), by (ty) był, by byłby (37), byś (16), by (4) BierEz, MurzHist, HistRzym, KochFr; by (ty) był, by byłby BierRaj (2), BierEz (6), BielŻyw (2), MiechGlab, BielKom; byś był : by (ty) był OpecŻyw (2 : 8), RejPs (3 : 2), Leop (12 : 5), BielKron (2 : 4), Mącz (11 : 1), BiałKat (2 : 1), RejZwierc (22 : 1), PaprPan (4 : 2), SkarŻyw (9 : 1). f byś była, byłabyś (28), by (ty) była (7), -byś (3), -by (2); by (ty) była March¹Wiet, OpecŻywPrzedm, BielKron; byś była : by (ty) była BierEz (1 : 1), OpecŻyw (5 : 1), PatKaz III (1 : 1), KrowObr (2 : 1); byś RybGęśli; by BierEz; byś : by OpecŻyw (2 : 1). n byś było, byłobyś (2), byś (1). ◊ 3 sg m by był, byłby, niechby (niechajby, niechajżeby, bodaj, bogdaj, daj, oby) był (3871), by (68). f by była, byłaby, niechby (niechajby, by niechaj, bodaj, daj, oby, byle) była (2030), by (62). n by było, byłoby, niechby (niechajbyżeby, by niechaj, bodajby, daj, bodaj, byle, oby) było (3133), by (946). ◊ 1 pl m pers bysmy byli, bylibysmy, by bylismy, by bylibysmy (346), bychmy byli, bylibychmy, by bylibychmy (132), bych byli (1), by byli (1), bysmy były (3), bysmy (12) LibLeg, PatKaz I, RejKup, Diar, OrzRozm, MycPrz, PaprPan, SkarŻyw, BielRozm, ActReg, SkarKaz (2), bychmy (3) RejJóz, RejAp, RejPos; bysmy byli LibLeg (4), BierRaj, ForCnR, KlerPow, BielŻyw (3), BielŻywGlab, GlabGad, ComCrac, RejKupSekl, HistAl (4), KromRozm I (2), KromRozm III (2), Diar, DiarDop (4), GliczKsiąż, SeklPieś, KrowObr (47), OrzRozm (3), SarnUzn, KwiatKsiąż (4), Mącz (5), OrzQuin, RejPosWiecz, GórnDworz (2), HistRzym (2), BiałKat (6), KuczbKat (5), WujJudConf (2), RejPosRozpr (6), RejPosWstaw (6), MycPrz (4), WierKróc, CzechRozm (15), BiałKaz (2), KarnNap (4), SkarJedn, CzechEp (9), NiemObr (8), KochMarsz, ReszPrz, OrzJan (2), WysKaz, JanNKar (2), SarnStat (2), SiebRozmyśl, GrabPospR, PowodPr (2), SkarKaz (14), SkorWinsz; bychmy byli RejRozpr (2), RejJóz, RejKup (2), RejWiz (5), RejZwierz (2), RejZwierc (12), WujJud (7), KochWr; bysmy byli : bysmy były SeklKat (3 : 3); bysmy byli : bychmy byli OpecŻyw (6 : 1), MurzHist (1 : 1), LubPs (2 : 6), Leop (2 : 2), UstPraw (5 : 1), BibRadz (6 : 5), BielKron (6 : 1), GrzegRóżn (2 : 2), RejAp (1 : 4), RejPos (1 : 42), RejPosWiecz² (1 : 1), GrzegŚm (1 : 2), BudNT (2 : 2), ModrzBaz (8 : 1), SkarŻyw (7 : 1), ArtKanc (24 : 1), LatHar (36 : 6), WujNT (37 : 1), VotSzl (1 : 1), SkarKazSej (2 : 1); bychmy byli : bych byli MurzNT (1 : 1); bysmy byli : bychmy byli: by byli RejPs (1 : 16 : 1). subst bysmy były (1) BierEz, bychmy były (1) GosłCast, by my były (1) BielKron. ◊ 2 pl m pers byście byli, bodajście byli (175), byście (8). subst byście były (2) KrowObr, KochFr, byście byli, bylibyście (2) BierEz, RejJóz. ◊ 3 pl m pers by byli, byliby, niechby (niechajby, niechajżeby, by niechaj, bodaj) byli (1680), by były (1). by (21); by byli: by były WierKróc (2 : 1). m an by byli, byliby (8) FalZioł (2), MiechGlab, Leop (2), UstPraw (2), GostGosp, by były, byłyby (3) BierEz, WujNT, SarnStat. subst by były, byłyby, niechby (niechajby, by niechaj, niechajżeby, byle) były (1515), by byli (11), by (6); by były : by byli RejPs (22 : 1), Diar (19 : 4), BielKron (57 : 5), KochPs (2 : 1), ◊ 1 du bychwa była (1) RejZwierz 41. ◊ con praet 1 sg m bych był był, był bych był (4) MurzHist, RejZwierc (3), bym był był (1) ActReg. 3 sg m byłby był, by był był (13). f byłaby była (2). n byłoby było, by było było (9). ◊ 1 pl m pers bylibychmy byli (3) RejPos, bylibysmy byli (1) Leop. ◊ 3 pl m pers byliby byli (1) GórnRozm. subst byłyby były (1) GórnRozm. ◊ part praes act będąc (3123), będący (3), będęcy (2); będąc : będący OpecŻyw (58 : 1), PatKaz III (13 : 1), BielSpr (23 : 1); będąc : będęcy BielKom (2 : 1), BielSjem (1 : 1). ◊ part praet act bywszy (39). ◊ byś, by byście występujące przy czasownikach łacińskich w koniunktiwie (7); 2 sg byś detineres (1) OrzQuin D4v; 3 sg by immineret, causaretur (5) ActReg 5v, 149, 19, 117, 168, 2 pl byście sciveritis, intellexeritis autem senseritis (1) Diar 33. ◊ Forma zdefektowana -bych jest (1) GrzegŚm 54. ◊ [Uwaga: w końcówkach 1 pl panuje pisownia -ſmy; pisownia -śmy występuje zaledwie kilka razy.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

I. Samodzielny czasownik (39239)
II. W orzeczeniu złożonym pełni funkcję łącznika (112161)
*** Bez wystarczającego kontekstu (25)
*** „Być” jest wyrazem wyodrębnionym (28)

I. Samodzielny czasownik (39239):

1. Istnieć, żyć, występować, panować, tkwić; esse, ex(s)tare, Mącz, Cn; (re)manere Mącz; adesse, existere, inesse, insidere, praesto esse, subesse, superesse Cn (11786): Item ma bycz wolnoſcz sobu stron ymyenya oſſządzacz naſzwem brzegv kasdemu. MetrKor 34/135v (16); ListRzeź w. 6 (3); BierRaj 22; PowUrb +; March¹ A4 (3); BierEz H2 (21); bo takowá nowina od pocżątku ſwiata niebyla. OpecŻyw 9v (37); OpecŻywList C (3); ForCnR B (4); ForCnRWiet Av; PatKaz I 3v (12); przed tym nyſzly bog ſtworzyl anyoly thyſz yuſch byla PatKaz II 27v (49); PatKaz III 141v (27); Murm 130; HistJóz Ev (8); KlerPow 9 (2); BartBydg 92 (2); TarDuch E2v (12); ktorego kamienia ſą dwoiakie oſoby FalZioł IV 50a (115); SYmachus Patricius mędrzecz w Rzymie cżaſu Anaſtaſiuſa Ceſarza był. BielŻyw 140 (40); BielŻywGlab nlb 9; Są tego pewne przycżyny. GlabGad B7v (33); March² D4; MiechGlab 11 (13); BierRozm 18 (8); LibLeg 11/56v (49); Ieſt pythanie wiele miar z nich każdego kupi. KłosAlg Gv (33); KlerWes A2v; March³ V3 (3); Będę chwałił pana Boga w żywocie moim/ będę ſpiewał bogu memu poki będę. WróbŻołt 145/2 (34); WróbŻołtGlab A4v (2); RejPs 53v (30); ComCrac 12; a pyenyadze kthorich malo nyeſli, bilo ieſt grzywną polſka roſtrawyl LibMal 1548/146v (26); RejRozpr 2v (9); ConPiotr 31v (2); LudWieś B (4); SeklWyzn D (5); Iudas pewni oycza o Iozephie iż ieſt RejJóz P5v (20); ZapWar 1545 nr 2646; Niewierzić żeby on naſzym oycem był laſkawym y wſziſtkiego ſtworzenia ktore ieſt wniebie y naźiemy. SeklKat O (32); RejRozm 401; A niebedzyli rady twei Ia zlie tuſſę duſzy ſwoiei. RejKup i 3v (39); RejKupSekl a2v; HistAl H3 (15); KromRozm I M3 (35); MurzHist M3 (13); MurzNT 38v (46); MurzOrt B3 (2); KromRozm II k2 (34); á od kilká dźyeſyąt álbo kilká ſet y od tyſyącá lat [...] tákowa ſye náuká w nyektorych kráinach zyáwiłá/ álbo bywſſy nyegdy potym vſtáłá KromRozm III E2v (65); Były ustawy, aby srebro, złoto wynoszono z Korony nie było. Diar 72 (18); DiarDop 101 (11); BielKom G2v (9); GliczKsiąż P7 (55); LubPs B2v (36); ktory ſtworzył Niebo y Ziemię/ y wſzytki rzeczy ktore w nich ſą. GroicPorz aav (66); SeklPieś 20; KrowObr B3 (89); RejWiz 38 (83); Y vcżynił Krol Sálomon táką hoyność ſrebrá y złotá w Ieruzálem/ żego było iáko kámienia Leop 2. Par 1/15 (175); Pátrzayże W. M. ieſli tu Bog ieſt w cechu tym/ w ktorym thák hániebna niezgodá ieſt. OrzList h4v (19); UstPraw B4v (10); KochZuz A4; RejFig Ddv (11); Abowiem márne ciáło/ áby ſie pyesćiło/ Nie dba iż gdzye wziąć tu wziąć/ áby iedno było. RejZwierz 142 (31); WyprKr 98 (13); BibRadz Is 41/17 (222); Goski *2 (3); OrzRozm R4v (47); Sámych Iowiſzow powieda być Tertulianus trzy ſtá. BielKron 24 (518); GrzegRóżn M2 (104); KochSat A2 (7); KochZg Bv; KwiatKsiąż P (28); Nec melior vir fuit Aphricano quisquam nec clarior, Nád Afrikaná nie był człowiek lepſzy áni sławnieyſzy. Mącz 243c (49); OrzQuin Aa4 (56); Prot B (12); SarnUzn G7 (86); SienLek 52v (47); SienLekAndr a3; LeovPrzep C4v (12); RejAp BB6v (64); bo miedzy złemi ludźmi/ przyiaźń być nie może GórnDworz M2v (210); Niech ná przykład będźie Linea, ktorą názowiem literámi/ a.b. GrzepGeom C4 (47); HistRzym 30 (46); Iż będzye Rachel ſzukáłá ſynacżkow ſwych płácżąc/ á nie mogłá być pocieſzoná/ ábowiem ich iuż nie było. RejPos 81 (243); RejPosWiecz² 91v (9); RejPosWiecz³ 97v (8); bo niekiedy Pan dopuſzcża zátwárdźiáłośći ſercá/ iáko Wáráonie ieſt przykład BiałKat 28v (77); BielSat G (7); KwiatOpis B3 (3); GrzegŚm 24 (29); HistLan D2 (11); KuczbKat 200 (62); Byłoć miły pánie byłoć kráſzſzey cżeládzi niemáło/ áleć ſie rozbiegło po robotam RejZwierc 39 (210); RejZwiercTrzec Aaa 2v; Zágáśli iuż oni ſławni walecżnicy/ kthorzy byli v Rzymian y Grekow BielSpr 50 (68); KochMon 25; WujJud 194v (133); WujJudConf 129 (37); KochList nlb 2; RejPosRozpr c3v (5); RejPosWstaw [143⁴]v (17); BudBib 3.Reg 14/9 (116); HistHel [A2]v (5); MycPrz II C4 (14); Strum Q2v (22); WierKróc Av; BiałKaz I4 (41); BudNT Hebr 11/11[6] (61); StryjWjaz C2 (2); A iż iuż teraz w ſzoſtym tyſiącu ieſteſmy od ſtworzenia świátá CzechRozm 165v (263); PaprPan G3 (20); KarnNap E2 (2); Wiele ich ieſt co im chlebá ledwie do pułrocża doſtawa ModrzBaz 124 (206); Y przeto około tego wielkich ieſt y iawnych błędow doſyć miedzy nimi. SkarJedn 343 (98); KochDryas A2v; KochOdpr D3 (6); Oczko 28 (22); A niebył/ kogoby móy rzewny płácz rozkwilił/ Nie był/ ktoby mię ſłowkiem pośilił KochPs 101 (19); Niech pierwey złoto będzie/ dopiero o ſchowániu iego myſlić muſzą. SkarŻyw 71; Táka wniey ćierpliwość y wytrwánie káżdey nędze y choroby byłá SkarŻyw 581 (141); ZapKościer 1579/2 (4); KochTr 10 (3); MWilkHist K2v (4); StryjKron 1 (35); CzechEp 351 (239); CzechEpPOrz **2v (3); nie było cżáſu kiedy nie był NiemObr 125 (62); KochFr 128 (18); KlonŻal A2 (3); KochBr 150; KochDz 105 (2);KochMuza 25 (2); KochPhaen 1 (2); KochSz C3v (4); KochWz 138; KochMRot Bv; iákie krwie roźlanie było/ ſą tego ieſzcże pámiętnicy ReszPrz 73 (31); ReszHoz 121 (18); ReszList 163 (14); bo w winie/ práwi [św. Paweł]/ ieſt niecżyſtotá WerGośc 254 (9); WerKaz 281 (4); WisznTr 11 (7); BielSen 13 (4); BielSjem 31 (7); Y ták wełbie rozumu potrzeźwiu nie wielé/ [...] Niech ráczéy nie będźie mali go być máło KochPieś 21 (6); KochTarn 77; PudłFr 10 (12); ArtKanc I3v (26); BielRozm 10 (2); A co Conſtituciy nowych ieſt/ nie wſzyſtkie ſą ku dobremu wſzyſtkich vczynione. GórnRozm F2 (114); KochWr 40 (11); PaprUp G3v (13); ZawJeft 34; ActReg 49 (59); Calep 105b (2); á nie ma więcey robot żadnego dniá roſkázowáć/ niżli ma Włodárzow: bo ich nie będźie kto doyźrząc GostGosp 10 (36); GostGospPon 170 (2); GostGospSieb +4v (3); Blizek bo ten Bogá/ że podług bacżenia/ Rozeznawa gdzie ieſt potrzebá milcżenia. Phil G (29); GórnTroas 19 (25); KochCn B3v (3); KochCzJan A3 (3); KochPij C2v; Byłbym iák nie był/ byś tego ſpoſobu Był vżył GrabowSet T2v (38); KochAp 12; KochFrag 29 (5); OrzJan 16 (33); WyprPl A2v; bo ná pocżątku było ſłowo LatHar 377 (59); KołakSzczęśl B (5); RybGęśli C3 (2); Y ſą rożnośći poſług: ále tenże Pan. WujNT 1. Cor 12/5; Kto mowi iż ieſt w świátłośći/ á brátá ſwoiego nienawidźi; áż dotąd ieſt w ćięmnośći [qui dicit in luce esse... in tenebris est usque adhuc]. WujNT 1.Ioann 2/9 (394); WysKaz 17 (43); że ich [liter] ná on czás nie było więcéy, iedno ſzeſnaśćie JanNKar B3 (18); JanNKarGórn H2 (3); JanNKarKoch G2 (2); JanNKarOrz F3v (2); tedy ma bydź po wſzyſtkiéy Koronie łokieć ieden Koronny/ wedle Krákowſkiéy teráznieyſzey miáry. SarnStat 279 (193); SiebRozmyśl K2v (4); WitosłLut A6; GrabPospR L3 (10); KlonKr A4 (3); KmitaSpit Bv (6); PowodPr 35 (38); Abyſmy wiedzieli iż ieſt żywot po śmierći. SkarKaz 207 marg (130); VotSzl C4 (6); Ktory przepił co było, y to co nie było. CiekPotr 25 (18); CzahTr D4v (14); GosłCast 28 (11); PaxLiz A3 (3); áż przyſzedł gniew Boży ná nie/ y lekárſtwo żadne być nie mogło. SkarKazSej 706b (69); KlonFlis D2 (3); SkorWinsz A2v; SapEpit A3v; KlonWor 72 (21); PudłDydo B3; Ześ nam nietylko być dał: ále by ſzczęśliwie Káżdy żył/ ſam ſie dawaſz wſzytkim lutośćiwie. SzarzRyt B3 (2).

(nie) być bez (a. (o)krom(ia), oprocz, przez) czego (304), kogo (90) [w tym z przeczeniem (244)] = obchodzić się bez kogo, czego, być pozbawionym czego, kogo, nie mieć, nie posiadać czego (394): BierEz Q2; OpecŻyw 20v (4); ForCnR A2v; PatKaz III 99 (2); Aptekarze przez niego [owocu Tamaryndy] nie mogą być: dla tich y inſzych włoſnoſci gich. FalZioł III 6a (3); BielŻyw 102; trudno może być cżłowiek bez ſpania GlabGad L (5); BierRozm 14; KłosAlg A3 (2); WróbŻołt V8; LibLeg 10/63v; RejPs 190 marg; RejJóz I4v; SeklKat Q3; HistAl K3v; MurzOrt B; KromRozm II ſ4v (2); KromRozm III C2v (2); Diar 68; GroicPorz y2; KrowObr 70v (3); RejWiz 2 (6); Ktory krom żony ieſt [qui sine uxore est]/ troſſcże ſie o thych rzecżách ktore Páńſkie ſą Leop 1.Cor 7/32 (5); OrzList a4; RejZwierz 25 (3); BibRadz I *6v (7); OrzRozm B4 (4); BielKron 11v (18); GrzegRóżn D (5); KwiatKsiąż P4; Carere dolore, febri, molestia, Bez boleśći/ febry/ y którey przikrośći być. Mącz 38c (3); OrzQuin A4v (4); Prot A4v; SarnUzn E3v (6); SienLek 195; LeovPrzep a3; RejAp 38 (6); GórnDworz E3v (4); HistRzym 7v (2); RejPos 49v (14); RejPosWiecz² 92v (2); RejPosWiecz³ 99 (2); BiałKat 76 (2); BielSat D2v; KuczbKat 20 (4); RejZwierc 55v (38); [Nauka rycerska] Spráwuie ſie troim obycżáiem/to ieſt: Rozumem/ Náuką/ y Cwicżeniem/ gdzie iedno przes drugiego nie może być BielSpr b3 (4); WujJud 23 (17); BudBib b3v (2); HistHel C3v (2); BiałKaz Bv; BudNT c4v; CzechRozm 16v (17); KarnNap Ev; ModrzBaz 102v (7); SkarJedn 82 (29); Oczko 6 (5); KochPs 202 (2); SkarŻyw 3 (10); CzechEp 10 (15); KochJez Bv; NiemObr 44 (2); KochDz 106; KochSz C2v; ReszPrz 47 (2); WisznTr 12; BielSen 12; ArtKanc B3v (3); BielRozm 25 (2); GórnRozm A4v (9); bez ktorych [służb] wtak zamieszanym Krolestwie trudno WKM. bydz bedziesz mogł. ActReg 97 (9); A iż w káżdey R. P. bez wyſtępkow być nie może Phil R2v (2); GórnTroas [3]; GrabowSet B4v; KochFrag 22; WyprPl A4v (2); LatHar 270; WujNT 27 marg (15); WysKaz 32; JanNKar C3v; SarnStat *7v (3); SiebRozmyśl K2v; KlonKr D4v; KmitaSpit C; PowodPr 81 (2); SkarKaz 43a (19); CiekPotr 91; GosłCast 46 (2); SkarKazSej 664b (10); SapEpit B4v; KlonWor 64 (3); PudłDydo A2. Cf Przysłowia, »być bez dusze«.

być ku czemu (35), na co (32), do czego (25), od czego (23), dla czego (18), dla kogo (16), prze co (1) = istnieć w jakimś celu, być przeznaczonym na co (150): BierEz D4; OpecŻyw 101 (2); PatKaz III 116v; FalZioł V 25 (4); BielŻywGlab nlb 9; GlabGad C; LibLeg 10/71; RejPs 94v; wſchakze schloſſarczik othem nyewyedzial abi ku zlodzieyſkym ſprawom klyucze the bicz myali LibMal 1551/164 (3); SeklKat Y3v; RejKup m7; MurzHist O3v; MurzNT 76 (2); KromRozm III A5v (2); BielKom B8v; GliczKsiąż F5v (2); GroicPorz q3; KrowObr 112v; Leop Gen 1/14 (7); UstPraw F4; RejZwierz 138; WyprKr 97v (2); BibRadz Gen 1/15 (10); OrzRozm I4v (2); BielKron 31 (6); Mącz 204b (4); OrzQuin R3 (2); SienLek 34 (2); RejAp AA2; GórnDworz Hv (2); GrzepGeom P3; RejPos 23; KwiatOpis D; KuczbKat 175; A wſzákoż czo ná naſienie ma być to wcżás woźić y w ſtogi ábo do ſthodoł vkłádáć RejZwierc 109v (2); BielSpr 9 (6); WujJud 36v (2); BudBib 1. Gen 1/14 (4); O Sadzawkách kthóré máią być do Przechowánia Ryb wſzelákich. Strum N2v; CzechRozm 75v (5); ModrzBaz 22v (2); SkarJedn D4v; Oczko 7; CzechEp 50 (4); ZapKościer 1584/[49²]; ReszHoz 115; ArtKanc I3 (2); Od tego Krol ieſt/ co tákie zuchwálſtwo hámowáć może GórnRozm C3 (3); ActReg 21; Calep 839b; Bo y w wielkich rzecżách dla tego Formularze ſą/ áby cżłowiek wſzyſtkiego w głowie nie nośił GostGosp 1 (8); Phil D3; GórnTroas 4 (2); KochCn B3v; LatHar 270; WujNT Luc 19/42 (8); JanNKar F2v (3); SarnStat 364 (5); SkarKaz 122b (3); PaxLiz D2; SkarKazSej 663a (6); KlonWor 9 (3).

być (w)miasto czego (10), za co (4), miasto kogo (2) = zastępować kogo, co (16): GlabGad D8v; tedy gárdło iego będźie zá gárdło onego. BibRadz 2. Reg 10/24 (2); BielKron 85v (2); GrzegRóżn L4v; iż v ludzi mężnych/ oſzcżep ieſt miáſto żupice/ á páwezá miáſto ſukniey. GórnDworz Z4v; GrzepGeom H4v (3); BudBib 3.Reg 20/40 [39] (2); Strum N; CzechRozm 26v; Dźiekanowie/ (co widzę v nas w obycżáiu ieſt) ſą miáſto Páſterzow ModrzBaz 132; GórnTroas 27.

być na kogo (22), na co (3), na kim (2) = nawiedzać kogo, spadać na kogo, ogarniać kogo, opanowywać kogo (27): OpecŻyw 132v; LibLeg 7/98v; RejJóz K3v (2); Niech będzie ná mię tá niepráwość moy Pánie [In me sit, domine mi, haec iniquitas] Leop 1.Reg 25/24 (4); RejPos 60v; BielSat N2; HistLan E4v; RejZwierc 242v; BudBib Iudic 19/20 (4); BudNT Luc 4/36; Oczko A4v; KochPs 45; SkarŻyw 238; BielSjem 37; ArtKanc D12v; gdy chorobá ieſt nie ná iednego człowieká/ ále ná wſzyſtkę Koronę GórnRozm D3; WyprPl C; choćiaż kreẃ iego Będźie ná nas/ y dźiećiach náſzych [sanguis eius super nos et super filios nostros Vulg Matth 27/25]. Śmierći godźien SiebRozmyśl H3; KlonFlis Fv; PudłDydo A4.

(nie) być nad kogo (28), nad co (17) = (nie) przewyższać kogo, co (45): iż iedna chcze być nad drugą ſwoię ochotnoſć krolewi okazuiącz. FalZioł IV 27d (2); BielŻyw 8; BierRozm 5; WróbŻołt 112/4 (2); RejPs 145v; RejRozm 393; MurzHist T4v (2); KromRozm II f (2); GliczKsiąż Fv; LubPs A5 (2); KrowObr 122v; RejWiz 41 (2); BibRadz Cant 1 arg (2); BielKron 88v (2); Mącz 440a; RejPos 172v; BiałKat 323v; Nie ieſt vcżeń nád vcżyciela.[non est discipulus super magistrum Vulg]. BudNT Luc 6/40; CzechRozm 163v (2); iż Piotr S/ był nad inne Apoſtoły. SkarJedn D4; SkarŻyw 269 (4); CzechEp 22 (2); NiemObr 3; iſtność y náturę Bozką [dał mi]/ ktorą ma Syn od Oycá/ á tá ieſt náde wſzytko. WujNT 349 (8); PowodPr 48.

być nad kim (48), nad czym (8) = ogarniać, otaczać kogo, rozciągać się nad kim (56): BierEz P2v; LibLeg 10/62; RejPs 128 (2); kto niewięrzy w ſyna iuz ſię oſądził/ á gniew Boży ieſt nadnym [ira Dei manet super eum Vulg loann 3/36] SeklKat R3v; LubPs T; KrowObr 138; á Wielmożność Bogá Izráelſkiego byłá nád nimi [et gloria Dei Israel erat super ea]. Leop Ez 10/19 (3); BibRadz 2.Par 19/2 (8); OrzRozm A (2); BielKron 135v (3); RejAp 55v (5); RejPos 84v marg (20); BiałKat 241; RejZwierc 173v (2); CzechEp 347; KochFr 110; PaprUp L4v; y byłá wielką łáſká nád nimi wſzytkimi [et gratia rnagna erat in omnibus illis]. WujNT Act 4/33; CiekPotr 63.

być z kim (6), z czym (1) = być połączonym, powiązanym z kim (7): á ktho będzie tzuł poránu ku mnie/ náydzie mię/ á ſemną ſą bogáctwá y chwałá. KrowObr 163v; RejWiz 156v; BibRadz Apoc 22/12; HistRzym 108v; Iż s cżłowiecżymi ſyny wiernemi będą wſzytki roſkoſzy moie. RejPos 139v (2); á ſpołecżność tá náſzá/ byłáby z oycem/ y z ſynem iego Iezuſem Chriſtuſem. NiemObr 89.

W połączeniu z zaimkiem pytajno-względnym i bezokolicznikiem (niekiedy w elipsie) [orzeczenie zawsze w 3 sg] = istnieje, to co warto by, można by, trzeba by itp. (123): BierEz Rv; BielŻyw 92; RejJóz O3 (3); Ano ſie ieſt czego wſtidzicz RejRozm 404 (2); RejKup p4v (5); KromRozm I C3v; MurzHist F4v; KromRozm II q2; GroicPorz B4v; Bowiem tám ieſt ſkim mowić RejWiz 68 (5); RejZwierz 110v; BibRadz Gen 47/ 13; OrzRozm M2v (2); Było by co ieſzcże o tym żydowſkim narodźie więcey piſáć/ lecż tego nie godne plotki ich BielKron 466 (5); Nec iam fuga super [...] Vciekáć nie było yáko. Mącz 433d; RejAp 152v (5); GórnDworz Hh5 (14); RejPos 202v (10); BielSat B4; HistLan Fv (2); RejZwierc 53 (8); BielSpr 60; BudBib b; BiałKaz K2 (2); BudNT c5v; CzechRozm 11 (3); ModrzBaz 124 (2); KochOdpr C2v; KochPs 72; ták iſz go niebyło cżym pogrześć. SkarŻyw 414 (6); StryjKron 432; CzechEp 296 (3); NiemObr 85; WerGośc 236; PudłFr 31; BielRozm 13; GórnRozm M2; ActReg 160 (5); GostGosp 28 (3); KochCn B3v; GrabowSet P3; OrzJan 101; SiebRozmyśl F3v; GrabPospR Nv; CiekPotr 90; GosłCast 72 (2); Gdy ieſt co wźiąć z poborow/ y dochodow poſpolitych: to naſmácznieyſza kradźież SkarKazSej 705a (3); KlonFlis Ev; cżáſem też nie żáłowánie chlebá kiedy ieſt zá co KlonWor ded **3 (5).

Przysłowia: gdzye ieſt ſwięta cnotá/ Tám nie trzebá ni pereł/ ni żadnego złotá. RejZwierz 40v.

Dym bez ogniá trudno być ma. RejAp 132.

bo dobre vcżynki z wiárą Lutherſką walcżą/ iáko ogień z wodą nie mogą być weſpołek ReszList 183.

Bez prace/ nie będą kołacże. BierEz O2.

Pokić ſię dobrze wiedźie moc przyiaćioł będźie CzahTr H4v.

Bo nic po bogátym wienie/ Gdźie niecnotá będźie w żenie. KochMRot A2.

A ták byłby y Wilk ſyt/ y Owceby były RejZwierz 112.

prożna ieſth ná ſtronie zwádá/ gdy nie będzie domá rádá. RejZwierc 162v.

Koſme yuż rozumiez wſzemu Złe Lekarſtwo ma być złemu RejKup q5.

Frazy: »co(by), nic(by) [komu do czego, do kogo] (nie) było« = co kogo obchodzi, nic kogo nie obchodzi, nie dotyczy (2 : 2): RejWiz 147; bacżąc iáko Hiſtorykowie poſtronni/ ktorym nic do nich nie było/ doſyć iáſnie o náſzych przodkach piſáli BielKron 337v; á thobie coby było do tego iż ſie o nim pytaſz? RejPos 280; RejZwierc 90v.

»co, nic, mało, więcej jest« [w tym: po czym (76), po kim (12), na czym (12), na kim (1)] = na co, na nic się zda, co jest z tego [szyk zmienny] (62 : 25 : 13 : 1): LibLeg 10/152; RejKup ee4 (4); Diar 34; DiarDop 102; GroicPorz h; KrowObr 218v (13); RejWiz 136v (3); BibRadz I 323v marg; OrzRozm I4; BielKron 439; GrzegRóżn E2 (4); RejAp 5v (4); GórnDworz Cc2; Nicby nie było po cnotach/ by nie było z martwych wſtánie. RejPos 221v marg (26); Máłoby nam ná tym/ chociażeby ten chleb y kielich był ciáłem y krwią Páná kriſtuſową/ kiedy bychmy tego pożywáć nie mogli. RejPosWiecz³ 97 (2); RejZwierc 169v (7); BudBib c2; CzechRozm 242v (6); ModrzBaz 100v (3); SkarJedn 177; Oczko A4v (2); SkarŻyw 25 (3); StryjKron 637; CzechEp 182 marg; KochEpit A4; KochMuza 28; GórnRozm E2 (2); ActReg 172 (2); Phil D2; GórnTroas 40; LatHar 640; SkarKaz 207b (2); SkarKazSej 673a.

»niech to u mnie nie będzie, nie bądź to we mnie« = niech będę od tego daleki, uchowaj mnie Boże od tego (2 : 1): Nie bądz to we mnie [absit hoc a te] boć ſie to ſtáć nie może/ żebymći tego znáć nie miał dáć/ dowiedziałlibym ſie pewnie że ſie wypełnia złość oycá mego przećiw thobie. Leop 1.Reg 20/9; niech to niebędzie v mnie/ ábym to vcżynił [Absit mihi a faciendo hoc.] BudBib Gen 44/17 (2).

»jest [kogo] z to, z co, zeń« = stać kogoś na coś, ktoś czemuś podoła, sprosta [szyk zmienny] (19 :1 :1): BielŻyw nlb 3; RejWiz 51 v (2); Si mihi dabitur gratificandi facultas, Będzieli mie ſto ábychći ſie w czim mógł záchować. Mącz 149b (2); SarnUzn B2; Abowiem białeygłowy nie ieſt s tho/ ták iáko męſzcżyzny/ áby ſie odgryzłá/ á 1udzkie pohámowáłá fáłſzywe ięzyki. GórnDworz V8 (10); RejPos 264; KochOdpr B4; Wiećie iáko wielki kámień Niebędźie nas tych cżterech zeń. MWilkHist G4; WerGośc 251; GórnRozm M2.

»długo będzie [czego, kogo]« = będzie długo żył, trwał (5) :Iużechmy dopráwili budowánia ſwego/ Dłużey będzye przecieśi niż páná náſzego. RejWiz 84v; á ſtáryś/ długoſz ciebie będzye. RejZwierz 40v; RejPos 39v; RejZwierc 156v; Strum H2v.

»[w kim] ledwe dusza była« = ledwie żył (1): Y ták go źimá zmorzyłá/ Iż w nim ledwe duſzá byłá. BierEz M3.

»gdzie (kędy) jest [kto, co]?« [pytanie retoryczne] = nie ma, nie istnieje (48): BierEz N3v; OpecŻyw 137 (10); WróbŻołt 88/50; RejKup o6v; HistAl B4v; MurzNT Luc 8/25; Gdzyeſz yeſt rowny Bog tobie Pánie w twey możnośći LubPs I3 (2); KrowObr 241 (2); Leop Rom 3/27; OrzList c; BibRadz Iud 9/38 (2); BielKron [84²]v; RejAp 120v (3); HistRzym 83; RejPos 247v; BielSat G4v; RejZwierc 178 (5); SkarŻyw 398; KochMRot B4v; GrabowSet H2 (3); LatHar 214 (2); Gdźież ieſt zwyćięſtwo twe o ſmierći [Ubi est, mors, victoria tua] WujNT 1.Cor 15/55 (4); WysKaz 22; SkarKaz 205b.

»ile, co jest« [w tym: z kogo (20), w kim (5), z czego (2) ] = ile kto może, ile ma sił; wedle możności, ze wszystkich sił (22 : 5): Czemvſch mi mi [!] zawſdi ylye znaſz bilo doſicz czinyly. LibLeg 11/158; KromRozm III D6; Diar 76; BibRadz I *5; Quaⁿtum in me erit/ Ile z ſemnie będzie. Mącz 338b; SienLek 164v; BiałKat 338v; WujJudConf 13v (2); RejPosWstaw 21v; BudBib b4; Iesli można (rzecż) ile z was (być może) [quod ex vobis] ze wſzemi ludzmi pokoy máiący. BudNT Rom 12/18; CzechRozm 233v (2); Bráth y ſpolny Biſkup náſz Lucyanus/ y ſyn náſz Bázylius Dyakon/ ile wnich było pilnie to ſpráwowáli coś im polećił SkarJedn 186; SkarŻyw 273; CzechEp 240; ActReg 89; LatHar 76; ták iż ile ze mnie być moze [quod in me]/ gotowem ieſt Ewángelią opowiedáć y wam ktorzyśćie w Rzymie. WujNT Rom 1/15 (2); SarnStat 986 (2); PaxLiz A2v (2); SkarKazSej 665a (2).

»ile, co może być« = w miarę możności, jak najusilniej [szyk zmienny] (25 : 3): LibLeg 10/94; iá nie odmawiam zgromádzić pieniędzy co może być BielKron 200; KuczbKat 415; RejZwierc 89v; CzechRozm Av; KarnNap Dv; á nawięcey tego pilnowáć/ żeby to mieyſce/ ile może być [quantum fieri posset] od wſzytkich powiátow rowno leżáło ModrzBaz 93 (12); Zakonny żywot y reguły ile mogło być/ pilnie w onym ſtanie chował SkarŻyw 412 (2); OrzJan 132; LatHar 137; WujNT 591 (2); SarnStat 1078 (4).

»jako być może« = jak najlepiej [szyk zmienny] (2): BielKron 251; á nagrodę przyſtoyną tego coś komu winien/ iáko być może/ vcżyniwſzy/ ćwicż y obieray ſię w modlitwách LatHar 112.

»(nie) jest koniec, kres, dokończenie« [w tym: czemu (75), czego (40)] = est finis PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (130 : 2 : 1): ij będzie krolewatz w domu Iakobowem/ a kroleſtwa iego niebędzie konietz. OpecŻyw 8v (2); LibLeg 10/70 (6); RejRozpr F2; RejKup n2v; MurzHist N4 (2); MurzNT Matth 24/6; KromRozm III N4v (2); LubPs P6v (3); RejWiz 113v (2); Leop Is 9/7; LeszczRzecz A6v; BibRadz 1.Cor 15/24 (2); OrzRozm V; BielKron 380v (8); GrzegRóżn C2; OrzQuin B2v; Prot E; RejAp 173v; Poty kres niechay będzie/ mowy około wydwarzánia GórnDworz G2v (6); RejPos 16 (30); RejZwierc 263 (2); BielSpr 75v (2); Bo gdybym chćiał wſzytkich Oycow ſentencye przywodźić/ ktorzy ſie tu dźiwnie zgadzáią/ końcáby nie było. WujJud 52v (6); WujJudConf 149; BudBib Ez 21/30 [25] (2); MycPrz II C3; BudNT Luc 1/29[33] (2); CzechRozm 182 (7); KarnNap Ev; ModrzBaz 105 (2); SkarJedn 237 (3); KochPs 199 (3); SkarŻyw 384; Ale tym plotkam ich/ niech tu iuż koniec będźie CzechEp 173 (7); KochSz A2v; WerGośc 222; GórnRozm K2 (2); ActReg 33; GrochKal 8 (2); GórnTroas 55; GrabowSet K2v; WujNT Matth 24/6 (3); WysKaz 36 (2); PowodPr 64 (2); SkarKaz 551a; SkarKazSej 674b; KlonWor 20 (2).

»nie było liczby, nie była liczba« [w tym: czemu (5), komu (3), czego (2)] [szyk zmienny] (8 : 2): BierEz D3v; SeklKat Y4v; Leop 1.Mach 5/30; ábowiem im licżby niemaſz [quia non investigabitur]/ bo ich mnoſtwo więcżſze niż ſzárańcżey/ y licżby im nie będzie [et non eis numerus]. BibRadz Ier 46/23 (3); á ono ſtoią wielkie tłuſzcże ná gorze Synái/ kthorych licżbá nie byłá RejPos 149 (2); A co tych pieśni y nabożnych y ſwieckich [napisał] [...] to temu y licżby nie było RejZwierc Aaa2; SkarŻyw 57.

»nie będzie miary [czego a. czemu] « (1): y wydam ná was błogosłáwieńſtwo/ że obfitośći nie będzie (miary) [usque ad non sufficiens]. BudBib Mal 3/10.

»jest miejsce, plac« [w tym: czemu (11), czego (1)] = jest sposobność, okazja; coś występuje, panuje [szyk zmienny] (19 : 1): ijż w ten cżas niebylo tam mieſtza ſlodkiégo mowieniá/ ij matcżynégo ijmienia pomienieniá OpecŻyw 148v; RejWiz 116; KochZuz A3v; á przeto ten Dekret ieſt ſłuſznie vcżynion [...] áby też żadney nowey wierze mieyſcá niebyło nápotym BielKron 207; OrzQuin R3; Cżaſu woyny ma też być miłośierdźiu mieyſce [Omnino et inter arma clementiae debet esse locus] ile ſpoſob woyny znośić może. ModrzBaz 127 (8); Oczko 24; TVby był plác/ co mowić o Duchownym ſtanie BielRozm 34; LatHar 590; WujNT 773; SarnStat 1139 (3).

»(jeśli, by, gdyby, kiedy nie) może (li) być (iż, żeby)« [szyk zmienny] (27): Weźmi głowic mákowych białego máku możeli być/ trochę niedoźrzáłych SienLek 52v (6); GórnDworz M2v; RejPosWiecz² 91v; RejZwierc 109v (2); BudNT a6; CzechRozm 233v (2); Oczko 17; WisznTr 8; A gdyby to bydź mogło/ żeby miedzy wſzyſtkiemi ná świećie ludźmi gorącá miłość byłá/ nie byłoby potrżeb práwá. GórnRozm L2v (2); ActReg 158; GostGosp 106 (4); LatHar 110 (3); CiekPotr 38 (2).

»musi być« = prawdopodobnie, widocznie (7) : PaprPan O; Niezbedni dźiádowie oni Choćia tu ſą we złey toni. Smiele ſobie/ coś rokuią Muśi być Iezuſa cżuią. MWilkHist Ev; PudłFr 31 (2); KlonKr F3v; SkarKaz 548b; Muśi być iż ten zdraycá vmie cżárnokśięſtwo. KlonWor 22.

»[o kogo, o co] by nic« = nie chodziłoby o kogo, o co (2): Lecz gdi bi chcziala bycz boſka wolia tak y zgoda panow Chrzesczyanſkich y o ſina bi mnie nycz LibLeg 11/12v; Acżby iuż o przeźwiſko nic/ ále iákich żywotow ći pánowie wſzyſcy vżywáć muſzą/ to iuż ocży náſze cżęſto widáią. RejZwierc 131v.

»(jako) jest obyczaj, zwyczaj« = (sicut) mos est Vulg [szyk zmienny] (173 : 56): LibLeg 3/33v (4); MetrKor 31/621; BierEz H3; Iá mili panowie/ przy panu Przygodźie z ſąſiady ſwymi cżaſem pogodny^m (iako ieſt obycżáy) tako bogáty^m iako vbogim ForCnR D4v; FalZioł V 37 (3); GlabGad A3v; MiechGlab 15; WróbŻołt pp7; WróbŻołtGlab A2; ZapWar 1545 nr 2646; HistAl F2v (2); KromRozm I F3v; MurzHist H3v; MurzNT 38v; Diar 82; DiarDop 118; GliczKsiąż N7 (9); GroicPorz d3v (9); KrowObr 72 (2); RejWiz 42 (3); Leop Ruth 4/7 (4); UstPraw F3v; BibRadz 353v (6); OrzRozm P2v; Był też ten obycżay/ iż też káżda oſoba męſzcżyznia byłá popiſana w kſięgi krolewſkie BielKron 9v (54); KochSat C3; KwiatKsiąż P2v (2); Mącz 116a (3); SienLek 163v (4); RejAp 28 (4); GórnDworz Hhv (13); RejPos 143 (2); RejPosWiecz² 93; GrzegŚm 36; KuczbKat 325 (2); RejZwierc 204v (3); BielSpr 67 (3); WujJud 167v; WujJudConf 186; BudBib I 1 marg (3); HistHel Dv; Strum P3; BudNT Ioann 18/39 (2); StryjWjaz Bv; PaprPan O3 (2); ModrzBaz 28v (14); SkarŻyw 88 (2); páznogćie Ryſie/ y Niedźwiedzie ná ogień miotáli/ iáko był v nich zwyczay ſtárodawny StryjKron 411 (7); CzechEp 172; ZapKościer 1584/49v; KochDz 108; ReszHoz 139; BielSjem 37; GostGosp 102; OstrEpit A3v; LatHar 697 (2); RybGęśli B4; WujNT Ioann 19/40 (7); WysKaz 42 (2); SarnStat 477 (22); SkarKaz 607b (2); CiekPotr 78.

»(jako) jest (przy)powieść, podanie; być w (przy)powieści« [szyk zmienny] (28 : 1; 4): BielŻywGlab nlb 8; j ieſt poſpolita przipowieſc, iz ſie nie mogą ludzie mądrego naſluchać. GlabGad A4v (4); WróbŻołtGlab A4v; KromRozm I M3v; GliczKsiąż A3 (2); RejWiz 184; Leop Luc 8/11; OrzList g; BibRadz I 446; BielKron 332; Mącz 33d; GórnDworz F (4); RejPos 253v (2); RejZwierc 82v (2); że o nich ták wiele cżáſem bywa rozumow (iáko ieſt w przypowieśći [ut est in proverbio]) ile głow. ModrzBaz 65 (4); KochMuza 26; ReszPrz 23; WerKaz 290; ActReg 33; SarnStat *7v; VotSzl D.

»nie było [komu] rownia, rownego; nie jest [komu] rowny, rowność« [szyk zmienny] (7 : 3; 1 : 1): O ptaku ze wſzech wyborny/ Nie ieſt tobie w świećie rowny. BierEz S4; KrowObr 112v; RejWiz 96; RejZwierz 1; BibRadz 2.Esdr 13/26; iż mu rownia ná wſchod ſłońcá nie było. BielKron 27v (4); á mnima w myſli ſwey iżby tákie^go drugiego áni w rozmowie/ áni w ſpráwach/ áni w żadnych poſtępkoch/ nie było rownego iemu RejPos 228; RejZwierc 90; ArtKanc K7.

»(jako, niż) jest sam w sobie« [szyk zmienny] (20): FalZioł IV 38a; Ale iż wſzelka wodnoſć cżyni rzecż cżyrnſzą niż ſama w ſobie ieſt GlabGad G7v; GrzegRóżn Kv (2); GrzepGeom B4; RejPos 270v; KwiatOpis kt; WujJudConf 253v; RejPosWstaw [143³]; Strum G3; CzechRozm 213v (2); CzechEp 185; Calep 322b; Bogá żaden nigdy nie widział. Rozumiey w iego náturze właſney/ iáko ieſt ſam w ſobie WujNT 307 (2); Ale Zygmuntá trzećiego przyśięgi niechćiałem ſie ważyć przekłádáć: ále iáko iest ſámá w ſobie, ták ią kłádę. SarnStat 22 (4).

Zwroty: »być w ciele, ciałem, w (tym) żywocie itp.« [szyk zmienny] (52): tako ti ktorzi yeſſcze ſᾳ wcyelye yako ij oni ktorzi odpocziwayᾳ wzyemy. BierRaj 17; RejPs 213; RejJóz M3v; RejKup h2; HistAl N4v (2); KrowObr 231v (3); Bo my ktorzy ieſteſmy w tym przybytku [Nam et qui sumus in hoc tabernaculo Vulg]/ wzdychamy będąc obćiążonemi BibRadz 2.Cor 5/4 (3); BielKron 466v (3); HistRzym 65v (2); RejPos 149v; BiałKat 103v; GrzegŚm 27 (2); Náoſtátek/ trzebá vcżyć pobożne ſłuchácże/ iż oni dokąd w tym żywocie ieſteſmy/ gotowymi być máią KuczbKat 435; WujJud 70 (2); CzechRozm 39; SkarŻyw 258 (5); KochTr 22; CzechEp 344 marg (3); NiemObr 162; ReszList 182 (2); PudłFr 65; ArtKanc I 3v; A ktorzyć ſą w ćiele [Qui autem in carne sunt] (marg) ktorzy ćieleſnie żywią. (‒)/ Bogu ſię podobáć nie mogą. WujNT Rom 8/8; Pámiętayćie [...] ná vtrapione/ iákobyśćie y ſámi będąc w ćiele temuz podlegli [tamquam et ipsi in corpore morantes]. WujNT Hebr 13/3 (6); WysKaz 5; SkarKaz 488a (6).

peryfr. »bez dusze być« = nie żyć, umrzeć [szyk zmienny] (2): Dziwna rzecż ono dzyecyę/ co bez duſze było/ Ná prośbę Heliaſzá/ nátychmiaſt ożyło. HistHel B3; KmitaSpit C.

peryfr. »przy duszy być« = żyć (1): Bo przed ſtráchem ledwie iuż przy duſzy byli. KochPs 159.

teol. »być w (jednej) istności, w jedności, jedyności (Bostwa) itp. « [szyk zmienny] (28): PatKaz II 43; GrzegRóżn Hv; SarnUzn D6 (8); Pan záżwdy [!] od wiekow ieſt w iedinośći Boſtwá z bogiem Oicem. RejPos 13 marg (8); iż ći ſwięći trzey ſtanowie ſą w tey iedney iſtnośći Boſtwa RejZwierc 10 (6); WujJudConf 22; CzechEp 272; WujNT 687 (2).

»być pod niebem, pod słońcem« = istnieć na świecie, na ziemi [szyk zmienny] (16 : 5): Bylij lepak w Ieruzale^m przebywaiący żydowie/ męźowie náboznij/ z wſſelkié^go rodzaiu ktory pod niebe^m ieſt. OpecŻyw 175v; HistAl H2v; MurzHist L3; KrowObr 111 (2); BibRadz Bar 5/3 (8); OrzRozm Q3; BielKron 80v; BudBib Gen 6/17; Iuż co mąk ieſt pod ſłońcem/ ná wſzytkiem wydáná GórnTroas 65; LatHar 593; ktora [ewangelia] obwołána ieſt wſzelkiemu ſtworzeniu/ ktore ieſt pod niebem [quae sub caelo est] WujNT Col 1/23 (2); WitosłLut A3v.

teol. »być w trzech personach, osobach« [szyk zmienny] (10 : 1): Ieden Bog ieſt we trzech Perſonách/ á nie Perſony ſámy w ſobie GrzegRóżn H3 (8); KarnNap Bv; SkarKaz 274a (2).

»być w postaci, w kształcie, w náturze itp. (Bożej, człowieczej, Dei, servi itp.) « [szyk zmienny] (36): KromRozm II r2 (3); Ktoż tu nie widzi że tu nie mowi Syn Boży o ſobie iáko ieſt w Máieſtacie z Oycem in forma Dei. SarnUzn F5 (2); WujJudConf 23v; CzechRozm 156v (5); SkarŻyw 263; Iáko inſza ieſt/ być w kſztáłćie cżłowiecżym/ á być cżłowiekiem. CzechEp 316 (10); NiemObr 105; GórnRozm F3; ktory [Chrystus] będąc w poſtáći Bożey [cum in forma Dei esset] (marg) w náturze, (—)/ nie poczytał tego zá drapieſtwo że był rownym Bogu WujNT Philipp 2/6 (12).

»być [komu] w rodzie«= być spokrewnionym z kimś [szyk zmienny] (8): RejRozm 391; Muśić ten kozyel być w rodzye/ Przeto podź odemnię ſmrodzie BielKom Fv; RejZwierz 42; GórnDworz R5; RejZwierc 52; PRzypátrzywſzy ſie pilnie tey iego vrodzye/ Mnimam Cyklops vdátny że mu coś ieſt w rodzye PaprPan M2 (3).

fil. »być sam od siebie, przez się, z siebie« [szyk zmienny] (10 : 9 : 3): RejWiz 154 (2); Boſtwo y cżłowiecżeńſtwo mimo cżłowieká ſą/ y mimo Bogá/ bo ſámy z ſiebie ábo przez ſię nie ſą GrzegRóżn L (10); Ponieważ IEHOVAH tho ſłowo thoż znácży że Bog y ſam ieſt przez ſię/ y inym eſſenciey/ to ieſt żeby byli vdziela. SarnUzn B8v; CzechRozm 19; y dla tego potym tego dowodźi/ że ieſt ſain z śiebie: á iż oprocż niego niemáſz inſzego Bogá wſzechmogące^go ſtworzyćielá CzechEp 227 (8).

»być na świecie« [szyk zmienny ] (296): BierRaj 23; OpecŻyw 141v (4); ForCnR E2v; PatKaz III 88v (3); BielŻyw 7 (2); MiechGlab 63; WróbŻołt 49/12 (4); RejPs 70 (3); RejRozpr D3v (2); RejJóz Gv (3); RejKup b7 (8); HistAl K4v; MurzHist D4v (2); MurzNT 116 (3); KromRozm II t4v (7); KromRozm III B2 (5); Szkodá mu być ná ſwiecie/ kto nie ma bacżenia BielKom B2v; GliczKsiąż H3 (2); LubPs Rv (8); KrowObr 154v (14); RejWiz 18v (10); Leop 1.Petr 5/9 (2); RejFig Ddv; RejZwierz 51v (4); BibRadz I *3v (5); OrzRozm L3v; Ten to Mátuzálem nie chciał domu budowáć/ dowiedzyawſzy ſie iż iedno pięć ſet lat miał być ná ſwiecie. BielKron 4 (25); KochSat ktv; Mącz 353c; OrzQuin Qv (6);Prot A4; SienLek 42v; RejAp E8 (2); GórnDworz H8 (22); HistRzym 91v (4); RejPos 272v (17); BiałKat 303v (6); GrzegŚm 8; KuczbKat 225 (2); RejZwierc 100v (14); WujJud 183v (3); RejPosWstaw [21²] (4); BudBib Eccli 44/9; HistHel B (2); BiałKaz H4; CzechRozm 186 (12); PaprPan Gg3v (3); KarnNap E3; SkarJedn 203 (3); Mniey by ná świećie troſk było/ by ſię to dwoie [młodość i rozum] łącżyło KochOdpr A4v; SkarŻyw 483; StryjKron 782 (2); CzechEp 371; NiemObr 112 (4); KochFr 132 (2); WerGośc 262; WerKaz 288; BielSjem 25; ArtKanc P6 (5); GórnRozm A2 (6); ZawJeft 8; ActReg 156; GórnTroas 7 (2); GrabowSet D2; OrzJan 104; LatHar 257 (4); WujNT Ioann 1/10 (19); WysKaz 47 (4); SkarKaz 382b (3); CiekPotr 66; CzahTr L3v; KlonWor 65 (2).

teol. »być w Trojcy« [szyk zmienny] (5): GrzegRóżn L2 (3); RejPosWstaw [21³]; V ſámych Chrześćijan Kátholikow náuká y wiádomość pewna o prawdźiwym Bogu/ ktory ieſt w Troycy/ Oćiec/ Syn y Duch ś. zoſtáłá. SkarKaz 276a.

»być na wieki (wieczne, wiekom), na wiek wiekow, od wiekow, do wieku, wiecznie itp.« [szyk zmienny] (64): Iako mowił ieſt przez vſta ſwiętych/ ktorzy od wieką [!] ſą prorokow iego. OpecŻyw 12v (2); PatKaz II 22v (2); PatKaz III 106; RejPs 62v; LubPs dd5 (3); RejWiz 114 (2); [ziemia] od narodu do narodu ſpuſthoſſoną będzie/ ná wiek wiekow nie będzie kthoby ſzedł przez nię [in saecula saeculorum non erit transiens per eam]. Leop Is 34/10 (2); BibRadz Hebr 13/8 (6); BielKron 156; SarnUzn C; RejAp 97v (3); RejPos 149v (18); RejZwierc 179v (3); BudBib Is 63/19 (3); Tá [sława] o tym onym narodzye wſzędy zacnie ſłynie/ Y będzye wiekom wiecżnie chociaż Polſká zginie. PaprPan B3v; KochPs 136; SkarŻyw 125; CzechEp 77; ArtKanc N17 (2); LatHar 45; WujNT 306 (7); SarnStat 1072; SkarKaz 382a.

Zestawienia: bibl. »ktory(m) (a. kto) jest(em), ja(m) jest(em), jest« = qui est, qui sum, ego sum Vulg [o imionach Boga, Jehowy] (19 : 10): PatKaz I 3v; Leop Ioann 13/19; Ktory ieſt/ poſłał mię/ Bog oycow wáſzych/ Abráámow/ Izáákow/ y Iakobow. BielKron 28v; GrzegRóżn I2v (2); SarnUzn C (6); RejAp 7; Imię Páńſkie Iam ieſt. RejZwierc 9v marg; Bo być iſtność iáka tám nie byłá/ pewniećby iuż też tám y ieſth nie był/ y nic nie było. RejZwierc 9v (6); BudNT Ioann 8/14[24]; CzechEp 274 (9); WujNT Ioann 8/24.

Szeregi: »być i bywać« [szyk 3 : 3] (6): KromRozm III A5v; y vpádło ich [szarańczy] ná wſze ſtrony Egiptſkie thák wiele/ iáko nigdy przed tim nie bywáło áni będźie ná potym. BibRadz Ex 10/14; RejAp 132; RejPos 294 (2); RejZwierc 40.

»nie masz (i nie będzie) ani było« [szyk 8 : 2] (10) : KrowObr 188v; GórnDworz N7v (2); RejPos 318v; Zmartwychwſtánia nie máſz y nie będźie. BiałKat c3v; SkarJedn 102; CzechEp 148; NiemObr 50; nád ćię możnieyſzego/ nie máſz, nie będźie, áni było. ArtKanc I2v; SkarKaz 277a.

»nie ostać ani być« (1): yſz [grzech] nyeoſtal wnyey [w Maryi] any był PatKaz III 96v.

»być i ustać« (1):A bez niego [Boga] iák świecá bez ogniá vſtáie [wszystko]/ W ćień ſie mieni Boſtwo nam być y vſtáć dáie. KołakCath B3v.

»być i (wy)trwać« (7): Ale mali yeden á zgodny rząd być y trwáć/ muśi yeden nawyſſſſy vrząd być/ od ktorego by wſſyſtkye ine pochop myáły KromRozm III F8 (2); RejPos 114v; BudBib Sap 14/13; SkarJedn 102 (2); SkarŻyw 258.

»być i zejść z świata« (1): lepieyći nam te^mv złemu wcżás zabieżeć á wtey wierze trwáć w ktorey przodkowie náſzy byli y zeſzli z ſwiátá BielKron 200v.

»być, (i) żyć (i trwać)« [szyk 6 : 4] (10): PatKaz III 95v; HistAl K; ále [Chrystus] mieſzka y ieſt we wſzytkim ſtworzeniu/ ktore żywie y ktorekolwiek ieſt. RejPos Wiecz² 91v; BiałKat 76; iſz ći ktorzy zeſzli żyią/ á nie obroćili ſię wniwecż /ále ſą y żyią v Bogá. SkarŻyw 456; CzechEp 193 (2); WujNT 537; SkarKaz 118b (2).

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (145): OpecŻyw 26v (2); PatKaz II 82v (2); PatKaz III 124v (2); MiechGlab *2v; KłosAlg A2v; WróbŻołt kk6; Moſth nyeyeſth rzecz vyeczna, był mosth alye nyeyesth any bandzie LibLeg 7/100; RejPs 62v; SeklKat N4 (2); KromRozm I K3 (3); MurzHist B2; MurzNT 116; KromRozm II c4; KromRozm III Cv (7); LubPs Y6 (2); RejWiz 113v (2); Swięty/ ſwięty/ ſwięty Pán Bog wſzechmogący/ ktory był/ y ktory ieſt/ y ktory ma przyść. Leop *2v; OrzList c2; BibRadz I 353v (2); BielKron 45v (4); GrzegRóżn C2 (4); SarnUzn B8v (3); LeovPrzep F4v; RejAp 6v (26); GórnDworz V7 (2); RejPos 78 (18); RejPosWiecz³ 97; BiałKat 16; RejZwierc 9; WujJud 121 (3); WujJudConf 115; RejPosRozpr c4; RejPosWstaw [143²]; BudBib Iudith 9/4; BiałKaz K2 (2); CzechRozm 24 (2); ModrzBaz 40; SkarJedn 101 (2); KochPs 136; ZapKościer 1580/10; CzechEp 77 (6); NiemObr 97; ReszPrz 24; ArtKanc Q5; WujNT 676 (14); SarnStat 11 (6); SkarKaz 2a (2); CiekPotr 55 (2); CiekPotrŚredz )?( 4.

W przen (63):

D cum inf (1): Iście tám wnet ná myſli być prętkiey odmienie. RejWiz 10.

Zwroty: »być w głowie« [szyk zmienny] (3): GórnDworz C7v (2); ieſtli w głowie moiéy Téż co tákiégo/ wſzytko ku czći twoiéy. KochPs 131.

»być na, w języku« (1 : 1): RejPs 46; Ieſtli ná ięzyku mym złość [Nunquid est in lingua mea iniquitas] BudBib Iob 6/30.

»być na (a. w) myśli, umyśle« [szyk zmienny] (5 : 4): Oſliceć go omyliły/ Ktore mu ná myſli były. BierEz Q3; PatKaz II 29v; PatKaz III 87v; LibLeg 11/154v; RejWiz 10; BielKron 196; RejPos 264; GórnRozm A3; KlonWor 48.

»być w, na pamięci« [szyk zmienny] (16 : 3): LibLeg 11/185v; Diar 36; DiarDop 117; LubPs bb; Leop Is 65/17; á rzecży przeſzłe w pámięći nie będą [non erunt in memoria] áni ſię więcey tkną ſercá. BibRadz Is 65/17; BiałKat 366; MycPrz II A2v; A the cnotliwe mátki co ich národziły/ Godne áby w pámięći v nas wiecżney były. PaprPan A2 (6); SkarJedn A5; ActReg 135; GrabowSet Q2v (2); KołakSzczęśl B3v.

»w ręku być« (1): á ieśli pomrzem/ nieodwłocżna y pewna zapłátá náſzá/ niewypowiedziáne ono weſele w ręku ńáſzych będzie. SkarŻyw 461.

»być w sercu« [szyk zmienny] (8): OpecŻywPrzedm C4; BibRadz I 128v marg; RejPos 299 (2); opuśćił yi Bog áby go kuſili/ á iżby wiedzieli wſzytko co było w ſercu iego [omnia (marg) quae erant (—) in corde eius]. BudBib 2.Par 32/31 (2); WujNT 2.Cor 7/3; PowodPr 47.

»być w uszu« (1): Ktorzy dobrze wiádomi vcżćiwych ſpraw moich/ Inákſzych niż w pocżćiwych były vſzu twoich. CzahTr Kv.

»być w uściech, u warg« [szyk zmienny] (18 : 1): Náuká y mądroſć ma być wuſciech ludźi ſwiętych. March¹ A3v; March³ V2; WróbŻołt 58/8; LubPs dd4v; KrowObr 184v; Leop Eccli 20/26; BEdę chwalił Páná ná káżdy czás/ á chwałá iego zawżdy będźie w vſćiech moich [semper laus eius in ore meo]. BibRadz Ps 33/2; OrzRozm G4; BielKron 45 (3); GórnDworz Hh3 (2); RejPos 123v; BudBib 2.Reg 13/32; ModrzBaz 88v; á ia będę w vśćiech twych y w vśćiech iego/ á vkażę co cżynić matá. SkarŻyw 490; Dopieruczko mi [imię jego] v ſámych warg było. CiekPotr 69; SkarKazSej 660b.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (2): LibLeg 11/154v; Ná to odpiſał Frydrych iż to w vmyſle iego nigdy niebyło áni ieſt/ áby on kiedy luterowi pomagał tych błędow BielKron 196.

a. Władać, panować, rządzić (o władcach, zwierzchnikach i dostojnikach); villicare BartBydg; praeesse Mącz (376): KromRozm III 07; DiarDop 102; Ian Papieżowa ktorego roku byłá. KrowObr Ss (3); Leop Iudith 6/11 (2); OrzList h4v; OrzRozm L4 (4); Od tego cżáſu krolowie przeſtáli być Ierozolimſcy/ ktorzy byli od Máchábeow pocżąwſzy BielKron 147v; BAlduinus Flánderſki pirwſzy Láćinnik w Konſtántynopolu pánował/ ále nie był ſpełná roku/ vmárł. BielKron 169v; y zoſtał Papieżem ktory teraz ieſt. BielKron 239 (30); OrzQuin X4v marg (2); RejAp 143v (2); RejPos 57v; WujJud 225v (2); BudBib 2.Esdr 6/7; MycPrz II C2; SkarJedn 60 (3); SkarŻyw 486 (2); CzechEp 42 (2); WujNT 878; POTOMKOVVIE Lechowi/ niemal przez lat byli Pułtoráſtá KlonKr A2 wstęp; PowodPr 21.

być nad co (7), nad kogo (3): Ieden Bog y Oćiec wſzytkich/ ktory ieſt nad wſzytki rzecży [qui est super omnes]/ y po wſzytkich rzecżach/ y we wſzytkich was. BibRadz Eph 4/6; GrzegRóżn Mv; RejPosWiecz² 94; RejPosWstaw [143²]v; CzechEp 240 (2); WujNT Ioann 3/31; SkarKaz 488a (2); SkarKazSej 671b.

być nad kim (35), nad czym (28); praeesse, esse super aliquem v. aliquid Vulg (63): HistJóz A4 (4); LibLeg 11/63; RejPs 63; KromRozm III F8v (2); RejWiz 172; Ty będzieſz nád domem moim [Tu eris super domum meam] Leop Gen 41/40 (7); BibRadz 2.Reg 4/2 (7); tákże y ná zyemi/ ſą iedni wyzſzy nád drugie/ nád tymi záſię krol ieſt ktory wſzey zyemi roſkázuie BielKron 80 (8); GrzegRóżn K2; RejAp 174v; RejPos 242v (2); KwiatOpis B3v; BudBib I 184v marg (8); CzechRozm 6; ModrzBaz 72; SkarJedn 62; A Bernárdyn był nád nimi iáko Stároſtá SkarŻyw 461 (2); CzechEp [406] (2); GórnRozm C2v; LatHar 346; WujNT Luc 19/19 (7); KlonKr A3; SkarKazSej 660a (2).

być przed kim (24): KromRozm III P3; Communicantes/ etć. [...] Alexándrowi przypiſuią. Qui pridie quam pateretur/ etć. Ktory ieſztze przed Syrytiuſem był. KrowObr 196v (13); BibRadz 4.Reg 18/5 (3); BielKron 62 (4); BudBib 4.Esdr 11/32; SkarŻyw 130; przyśięgą [...] potwiérdźiliſmy wſzytkié Práwá [...] Króleſtwá [...] przez Króle/ Pány/ y Kśiążętá /którzy przed námi byli/ y Króleſtwu iáko ſámi álbo z inémi w Króleſtwie pánowáli SarnStat 941.

być na czym (184): MetrKor 31/620v; GDy Sálomon był ná ſtolcu oycá ſwego Dauidá March¹ A2; yſz bandacz na them myeſczv na ktorem theſz pyerwſzi bily panowye Baſche. Bendzyeczye ſzye W.m. ſtaracz o zachowanye dobrey prziyazny y przimyerza LibLeg 11/135v (4); RejKupSekl a3; KromRozm III K6; GliczKsiąż N2v; GroicPorz ii; BibRadz Eccli 39/4 (2); Bacżąc wſzyſcy iego ſpráwę y dobre zachowánie/ wybráli go krolem. Będąc ná tym przełożeńſtwie/ napirwey wiodł walkę z Láćinniki BielKron 102; HEráklion y Mártyná mátká iego byli ná Ceſárſkim mieyſcu dwie lecie BielKron 166; STefánus dzyewiąty Káſyneńſki Opát/ był ná Papieſtwie cżterzy mieſiące BielKron 177; BALduinus wtory krol Ierozolimſki Gottifredow brát /był lat ośmnaſcie ná kroleſtwie. BielKron 178v; potym był ná ſtolcu Papieſkim dwá mieſiącá BielKron 181; Pierwſze Kſiążę było Rurko/ ktory był w Nowogrodzie. Drugi Seyniew ktory był ná Białłym ieźierze. BielKron 343v (111); Alicui muneri et officio praeesse Być ná yákim vrzędźie/ Mieć ná ſobie vrząd nieyáki. Mącz 237b; Prot D3; LeovPrzep C2 (2); RejAp 80; GórnDworz Aav; RejPos 72 (2); RejZwierc 158 (2); Scipio Naſica s Catonem Czemſoryuſem obá mężowie roſtropni będąc ná Zwierzchnośći od Rzymian/ mieli poſwárek miedzy ſobą táki BielSpr 38v (2); WujJud 21v (2); WujJudConf 214v; RejPosRozpr c2v; BudBib 1.Par 26/30 (2); A iſz to być niemogło ná ták wielkiey ſtolici Krolewſkiey przez długi cżás będąc áby kogo rozgniewáć niemiał BiałKaz M4v; ModrzBaz 95v (15); krotko był ſyn iego Leo cżwarty ná páńſtwie. SkarJedn 209 (5); (marg) Arcybiſkupem zoſtał. (‒) Ná tym ſtanie będąc/ niewyſłowiony pożytek w duſzách ludzkich cżynił. SkarŻyw 509 (6); y potym będąc na ſwoim Xięſtwie vdzielnym Iatwieſkim wielkie znáki w rodzoney Rycerſkiey dzielnośći z ſiebie pokázował StryjKron 360 (4); NiemObr 23 (4); WujNT 30 (2); Item/ áby Vrzędnicy y ći którzy ná Doſtoieńſtwách ſą/ pilnieyſzy byli w wykonywániu ſądów y vrzędów przynależących im SarnStat 944 (6).

być po kim (33): ktorego [króla Gunderika] iego ſin Gilimer zabiwſzy pięć lat ponim w panſtwie będąc thak był okruthny, iż theż rodziczom właſnym nieprzepuſcił. MiechGlab 49; HistAl M8; LEo Tyſkus Papież/ ten był lat po Syxtuſie XXI. BielKron 161 (22); WujJud 169 (2); BudBib I 424 marg; SkarJedn 196; StryjKron 365; CzechEp 333 (2); SarnStat 1086 (2).

być w czym (3): BartBydg 170; MiechGlab 49; DIonizius będąc w Papieſkim vrzędzye/ Wſzelkich cnot náſládował PaprPan R4.

Szereg: »być i panować« (1): W Ruſi náyduie ſie napierwey być y pánowáć tych trzey bráćiey/ to ieſt/ Kiy/ Szćiek/ Koreẃ/ á ſioſtrá Lebed. BielKron 343v.

W przen (1):

Zwrot: »sam sobie być« (1): a kto ſám ſobie ieſt/ ſwému rozumowi panuie/ motznieyſſy ieſt niż ktory miaſta podbijá. OpecŻyw 35.

b. Powstawać, pochodzić, wywodzić się, rozwijać się, rosnąć, pojawiać się, rodzić się, być wyrabianym; wynikać, wypływać; sequi BartBydg, constare Mącz, fieri Cn (1506): A ieſtli za ſię [niewiasta brzemienna] ieſt barzo mdła/ leniwa/ obciążała/ znamię iż dziewka będzie. FalZioł V 15; To wſzytko vbij w iakiem kolwiek nacżyniu/ aż będą piany FalZioł V 116v (17); RejJóz Gv; KromRozm II f2; KromRozm III E3v; GliczKsiąż D2v; Leop Ex 8/16 (2); RejFig Aa3; Thedy rzekł Bog/ Niech będźie ſwiátłość/ y zſtáłá ſię ſwiátłość. [Sit lux. Et fuit lux.] BibRadz Gen 1/3 (3); BielKron 26 (4); SarnUzn C2; SienLek 130 (4); GórnDworz Dd8; BiałKat 11; RejZwierc 107v; BudBib I 1 marg (14); Y nagle było [facta est] z ániołem mnoſtwo żołnierſtwá niebieſkiego BudNT Luc 2/13 (2); CzechRozm 148v (2); SkarJedn 348; Czopek może być/ vſtrugawſzy korzeń z ćwikły/ y miodem námázawſzy/ á poſoliwſzy Oczko 26v; SkarŻyw 458; GórnRozm K; ActReg 100; Klucżnik nie ma octu w piwnicy chowáć: bo źimie nie będźie/ á lećie piwo kwáśi. GostGosp 54 (5); Phil R; WujNT Rom 15/12; JanNKar A4v (2); VotSzl Cv.

być dla [= z powodu] czego (12): Cżemu ſliny białe bywaią. (‒) Ieſth to dla vſtawicżnego ruſzania ięzika, ktorim ſie wilgota ſlinna trawi á tak bieleie (‒) GlabGad C5v (7); BielKron 153; HistRzym 132; SarnStat 156; O ſzoſtey chorobie Rzeczypoſpolitey/ która ieſt dla grzechow iáwnych/ y niekárnośći ich. SkarKazSej 702b (2).

być od kogo (113), od czego (19), odkąd (4): OpecŻyw 75v (5); PatKaz I 2v; FalZioł V 13v (8); BielŻyw 130 (3); WróbŻołt 61/6; RejPs 222v; LibMal 1543/68; SeklKat O; RejKup e4v; KromRozm II 12; KromRozm III H6; GliczKsiąż E2 (2); Wſzelka zwirzchnoſć ieſt od Bogá. GroicPorz pp4; KrowObr 197 (2); Y rzekł mu Nátánáel: Od Názáreth może co dobrego być? [A Nazareth potest aliquid boni esse?] Leop Ioann 1/46 (3); BibRadz Ioann 7/22 (10); OrzRozm D3v; iż byli ſynowie Stefanowi od corki Boleſłáwowey Iudythy BielKron 353 (8); GrzegRóżn N2v (4); SienLek 139 (2); RejAp 126; á tho záſię nie od ſzcżęſcia ieſt/ ále właſnie z ręku twych krolewſkich/ iż ma Polſká tyle kſiąg ſwoim ięzykiem/ ile ſie ich pirwey nigdy nie náidowáło. GórnDworz A2 (3); GrzepGeom O4; Zdrow bądź miły przyiaćielu/ á odkądeś? HistRzym 78 (3); RejPos 87 (5);BiałKat b2v (2); BielSpr 11v; WujJud 211; RejPosWstaw 22; BudBib 2.Esdr 6/16; BiałKaz Bv (2); BudNT Mar 7/11; CzechRozm 101 (5); PaprPan Ov (2); ModrzBaz 103; SkarJedn 103 (7); SkarŻyw 456 (6); StryjKron 76 (2); CzechEp 217 (5); NiemObr 100; ReszPrz 12; ZawJeft 27; ActReg 4v; LatHar 182 (2); WujNT Ioann 17/7 (14); WysKaz 7; PowodPr 47; SkarKaz 580b (2); GosłCast 22; SkarKazSej 698b (4).

być z czego (517), skąd (319), z kogo (209), od kogo (10): March¹ A2v (4); BierEz B2v (12); OpecŻyw 112v (17); MetrKor 40/817 (2); PatKaz I 5 (5); PatKaz II 64 (5); PatKaz III 146 (2); HistJóz C2; BartBydg 142b; FalZioł I 71d (24); BielŻyw 113 (6); GlabGad L4v (10); MiechGlab 49 (2); KlerWes A2; A iż wyſluchaſz ztąd ieſt dowod WróbŻołt T8 (6); LibLeg 11/170v (5); RejPs 197 (4); RejRozpr F4; SeklWyzn a3; RejJóz C (5); Mazanie oliwą albo ſlinamy to nie ieſt zuſtawy bożey SeklKat V2 (2); RejKup c2 (3); A ſtąd może być/ iż ktho v was rzecon ieſth mądry/ v nas winien może być wezwan. HistAl K5v (13); LibMal 1550/154 (2); KromRozm I M4 (8); MurzHist L2v; MurzNT Luc 13/25 (7); KromRozm II p2 (4); KromRozm III N4v (4); Diar 72 (3); DiarDop 117; GliczKsiąż G7v; LubPs cc2v (2); Táki pozew ná ludźi ná mieyſtcu mięſzkáiące/ nie ieſt s potrzeby GroicPorz pv (3); KrowObr 138v (6); RejWiz 61v (12); a iż wſſelkie kłamſtwo z prawdy nie ieſt [quoniam omne mendacium ex veritate non est]. Leop 1. Ioann 2/21 (40); UstPraw H2v (3); IEden Bárnárdinowi ſpowiádał ſie grzechow/ S ktorych niżli s pokuty więcey było ſmiechow. RejFig Aa8 (4); RejZwierz 21v (4); Nie dla tego ią nazywa Grecką że byłá z Grecyiey BibRadz II 24v marg; ábowiem ieſt zbáwienie z Zydow [quia salus ex Iudaeis est]. BibRadz Ioann 4/22 (52); A coż z tego będźie gdy by Krol z tey iedney ſtrony Pápieſkiey Przyśięgę ſwą odmienił? OrzRozm B3v (3); A byli oboie y Filip krol y żoná Olimpiádá z wyſokiego rodzáiu. BielKron 122; Zeno/ Dyceárchus/ powiedáli ią [duszę] być ze cżterzech żywiołow. BielKron 127v (98); GrzegRóżn D3v (5); KwiatKsiąż G3v (2); Meus civis est, Z yednegozwa miáſtá obádwá. Mącz 55a (16); OrzQuin C (5); Prot Ev; SarnUzn D2 (2); Gdy kłem pśim/ około zębu bolącego/ áż do krwie wzdrápie/ bol wnet vćichnie: ále kieł pśi ma być z práwey czeluśći. SienLek 77v (4); RejAp [183] (10); GórnDworz Ee2v (7); Ty tedy Figury/ któré z proſtych Liniy ſą/ tym obyczáiem mogą być pomierzóné. GrzepGeom H3v (5); HistRzym 34 (8); á żadny ſie wydziwowáć nye może dziwnemu przyściu iego/ ſkąd było á ſkąd ſie tu ná ſwiát zyáwić racżyło. RejPos 210v (56); RejPosWiecz² 92v; RejPosWiecz³ 96v (2); BiałKat c3v (10); BielSat G4v (5); ábowiem to co śię wniey pocżęło ieſt z duchá S. GrzegŚm 65 (6); Ale iſcie nie s ſercá byłá táka ſkruchá HistLan D4; KuczbKat 25 (2); Skądby obroná być miáłá RejZwierc Bbb2v (15); BielSpr 68v (6); WujJud 138v (8); WujJudConf 111 (2); RejPosRozpr c; BudBib 1.Par 26/29 (18); HistHel C4; MycPrz II A3 (4); WierKróc A2v; BiałKaz M3v (2); BudNT Ioann 7/22 (8); StryjWjaz C (2); Ieſliżby tylko z ſámey Máryey Był Iezus Pan. CzechRozm 159 (71); PaprPan Z4; niemowiłem do krzemieniow/ áni do dębow (bo ztych niemoże być Rzecżpoſpolita) álem do ludźi mowił. ModrzBaz 142v (11); SkarJedn 279 (7); Oczko 7 (4); SkarŻyw 383 (35); Bielſki wyznawa Litwę być z Gotow StryjKron 46 marg (3); CzechEp 256 (27); CzechEpPOrz **3v; NiemObr 94 (7); KochPhaen 15; ReszPrz 19; BielSen 18 (2); Ale chęć/ ále miłość/ kiedy w kim nayduię/ Bądź z gmáchu ſłomiánégo/ ia go wnet miłuię. PudłFr 47; ArtKanc K19; GórnRozm Gv; KochWr 38; PaprUp I4v (3); ZawJeft 6; ActReg 5v (3); Calep 831a; GostGosp 112 (5); GórnTroas 57; á tákie ſpráwy Duch brał/ by w niebo ſkąd ieſt/ záś był wźięty. GrabowSet F4v; OrzJan 84; LatHar 733 (11); KołakSzczęśl C; RybGęśli C2v; ktory [Sylwester Papież] poſtánowił áby korporały/ ná ktorych ćiáło Páńſkie leży ná ołtarzu/ były z ſzczerego á czyſtego płotná. WujNT 122 (111); Iż piąta część dochodów wſzelákich/ według Inuentarzów Rewizorſkich/ ma bydź z gołych dożywoć. SarnStat 104 (21); GrabPospR L3v (2); PowodPr 54 (2); SkarKaz Oooovb (24); CiekPotr 68 (3); CzahTr H2v; GosłCast 55; PaxLiz D4; SkarKazSej 688 (9); KlonWor 38. Cf Przysłowia, Fraza, Zwrot, »iść albo być«.

być przez co (16), przez kogo (4), dla czego (1): PatKaz II 43v; PatKaz III 138v; LibLeg 10/97v; Leop Rom 3/20; BibRadz Philipp 3/9 (2); Mieſzcżánie Krákowſcy wkłádáli thę plagę ogniową przez żydy być BielKron 398 (4); GrzegRóżn E; WujJudConf 219v; CzechRozm 208v; GórnRozm L4; y sſtał ſię dźiedźicem ſpráwiedliwośći tey ktora ieſt przez wiárę [quae per fidem est]. WujNT Hebr 11/7 (6); SarnStat 882.

Przysłowia: iż záwżdy ze złego drzewá muśi być złi owoc. RejPos 189v.

Cići pyći będą nići RejZwierz 126v.

nie długo ſie zbędzie co nie z Bogá będzie. CzechRozm 140; SkarJedn 150.

Zyſku z cżegobykolwiek był/ dobry zapách ieſt. ModrzBaz 54.

Fraza: »nic (dobrego) [z czego] nie będzie« [szyk zmienny] (35): RejRozpr F4v (2); RejKup c2v (2); Diar 34; OrzRozm I4v (6); BielKron 398v (9); Wſzytko mi ſye widźi/ że nie będźie z tey Koronácyéy nic. OrzQuin. V3v (3); RejPos 266v; Wnet będą mowić iż tho s tego nic dobrego nie będzie RejZwierc 24v (6); BielSpr c2 (3); PaprPan Cc; GosłCast 56.

Zwrot: »być rodem [skąd]« [szyk zmienny] (27): OpecŻywList C2; BielŻyw 89 (3); LibLeg 11/94; Poſel pyta ſkąd ieſt rodem. RejKup d4v; BielKron 92 (11); KwiatKsiąż Av; Mącz 441c (2); BiałKat 298; RejZwierc 52v; PaprPan G2 (2); ROdem był z Antyochiey S. Ian Chryzoſtom SkarŻyw 86 (2); NiemObr ktv.

Szeregi: »iść (a. przyść) a(l)bo być« (2): Oto my [...] naſladuiémy ciebie/ a tzoż nám ſ tego przidzie albo będzie OpecŻyw 56; thedi stharoſta [...] powinyen bandzie [...] dochodi stego ymyenya yeſliby ktore ſzly abo bily, wybyeracz. MetrKor 40/818.

»być i stać się« (1): Iákóż tymże (to ieſt) potomkóm náſzym/ przez Pány/ Szláchtę/ [...] sſtał ſie ieſt zá wolą náſzą pod przyśięgą obowiązek/ y obietnicá ieſt/ y sſtáłá ſie od tego czáſu/ iáko od támtego SarnStat 882.

W przen (1):

Zwrot: »nie z jednej być szkoły« = różnić się poglądami (1): Poydą tu ſwary ná poły/ Choć nie z yedney będą ſzkoły/ Stárość z młodoſcią woiuie BielKom nlb 5.

α. O chorobach, objawach chorobowych i czynnościach fizjologicznych (154): Maſc na paraliz barzo dobra/ gdziebykolwiek był FalZioł V 113 (66); GlabGad L4; BielKron 37; Mącz 101c; SĄ ieſzcze y Oſobne známioná przed kożdą niemocą/ właſne SienLek 19 (35); BudBib I 189v; Niechże tedy co dźień ráno ſtolec będźie Oczko 26v (6); CzechEp 45.

być dla [= z powodu] czego (7): aby niewiaſta ona nie vſtała: dla boleſci y mdłoſci/ ktore muſzą być dla ſmrodu onych zagniłoſci. FalZioł V 26v (6); Oczko 22v.

być od czego (6) : FalZioł V 12v (2); A kiedy bol ieſt od flegmy/ thy ſą známioná SienLek 40v (4).

być z czego (29): przetoż taka niemocz ieſt z melankolijey. FalZioł V 12v (15); GlabGad G2 (2); A ieſliby wrzod był z źimney przyczyny/ tedy ták vczynić SienLek 117v (10); GórnRozm D4v; PowodPr 37.

β. Stawać się kim, czym, przekształcać się w kogo, w co [w tym: kto z kogo (34), co z kogo (12), co z czego (6), kto z czego (1)] (53): Widząc Wenus iey nieſtátki/ Iż niechce być cżłowiek z kotki: Záſię iey twarz przemieniłá BierEz I3v; FalZioł IV 48d; RejRozpr C3v; RejJóz C5; RejKup cc4 (2); LubPs S2 (2); RejWiz 47v (3); UstPraw I2; RejZwierz 63v (3); BibRadz Gen 21/20; BielKron 90 (3); KochSat B3; RejAp 167v; RejPos 56 (2); RejZwierc 39v (4); MycPrz II A3v; PaprPan M4v (4); Niechże tedy będźie z onego głownego wyſtępku/ niegłowny [Fiat igitur iam ex capitali crimine non capitale]: gdyby był nam tylko pożytecżny. ModrzBaz 80v; Oczko 18; SkarŻyw 98 (6); MWilkHist A2v (3); CzechEp 335; KochSob 65; PudłFr 12; GórnTroas 36; WujNT 1.Ioann 3/12; Z Duchownych áni Piſárze, áni Podpiſkowie niech nie będą. SarnStat 562; PowodPr 71; iż drugim gárdźił grzeſznym [...] niewiedząc co ieſzcze z niego być miáło SkarKaz 352b (2); KlonFlis B2.

c. co jest komu, czemu, u kogo, przy kim ktoś ma, posiada coś (366):

co jest komu (244), czemu (33): BierEz Nv (3); OpecŻyw 53v (2); ForCnR B2v; PatKaz II 71 (2); Gdy komu bielmo na ocżu ieſt [...] gdy tym prochem z tych koſci ribich poſypuie/ tedy zginie. FalZioł IV 39a (6); BielŻyw 161 (3); GlabGad Cv; LibLeg 6/118v (4); RejPs 89 (4); SeklKat E3v (2); ZapWar 1548 nr 2668; HistAl E4; MurzHist L2; i (marg) będźie tobie (–) będźieſz miáł radośc i węſele [et erit gaudium tibi et exultatio] MurzNT Luc 1/14 (2); Diar 35; BielKom F2; do żony nyema godnosći áni lat/ á do miłoſnice wſſytkyego mu yeſt doſtátek GliczKsiąż O8v (4); LubPs T5; Bá iuż niechay nie bedzie áni mnie áni thobie [nec mihi, nec tibi sit]/ ále niech ie rozetną. Leop 3.Reg 3/26 (5); tedy Piſárzowi máią być trzy groſze od Zapiſu. UstPraw C (3); RejZwierz 107v; BibRadz Gal 4/27 (7); BielKron 270v (13); SienLek 102v (3); GórnDworz O2 (2); HistRzym 16 (2); RejPos 111v (11); BiałKat 28v (3); KwiatOpis B; BielSpr 49; WujJud 259; BudBib Lev 2/3 (24); BudNT 1.Cor 9/18 (2); CzechRozm 7v (2); KochOdpr B2; KochPs 85; SkarŻyw 243 (3); nápiſałem kſięgi niemáłe łáćinſkim ięzykiem/ ktorym ieſt Tituł Sarmatiae Europeae Deſcriptio StryjKron A3v (3); CzechEp 147; KochFr 77; WerGośc 228; ArtKanc A3v; tak iz ykonie y pieniądze y wszytko comnie było zabrali mi ActReg 13 (7); GostGosp 2; GrabowSet N2; OrzJan 15; KołakSzczęśl Cv; RybGęśli B; WujNT 331 (2); SarnStat 424 (22); PowodPr 83; áby nam zaſłoná ná oczu w zakonie iego nie byłá/ iáko onym co ná twarz Moyzeſzá pátrzyć [...] nie mogli. SkarKaz 82b (3); GosłCast 23. Cf Fraza.

co jest u kogo (61): Máłpá gdy liſzkę widziáłá/ A oná ogon wielki miáłá: A v niey go nie było nic/ Nie miáłá cżym dupy zákryć. BierEz R2; Bowiem v cżłowieka wiele ieſt takowey materiey, ktora też w mięſie ma grunt á pocżątek. GlabGad A7v (2); LibLeg 11/132v (5); RejPs 53v; LibMal 1543/73v (7); RejJóz O4; KromRozm III E3; Leop 2.Par 13/11; UstPraw F2v (2); Iż było v dworniká nieżádne dziewcżyſko. RejFig Bb5 (3); RejZwierz 22v; Cżthery twarzy były v káżdego z nich [ipsi quatuor essent facies] BibRadz Ez 10/21 (3); OrzRozm E4v; kthorego ſkárby v mnie w ręku ſą wſzytki/ áby w ręce mężoboyce nie przychodziły BielKron 352v (5); HistRzym 121; RejZwierc 58 (3); BudBib Lev 25/26 (14); BiałKaz Cv; BudNT Luc 7/41 (2); GostGosp 66; WujNT Matth 22/25 (2); KmitaSpit C2; PowodPr 22; VotSzl C4v.

co jest przy kim (28): wſchakoſch yeſlyze yeſth czo przi stharoſczye yego Kro. mczi Camyenyeczkyem tho wida panv Voyewodzye gdi bendzye od nyego kwythowan. LibLeg 11/183 (5); iż przy papyeżu yeſt tá zwirzchnoſć/ ktorą pan Pyotrowi dał nád koſcyołem ſwym? KromRozm III N4v; Leop Ps 49/11 (3); BibRadz Prov 8/18; GórnDworz I5v; że przy thákowych nie ieſt kroleſtwo Páná Kriſtuſowe RejPos 314; RejZwierc 218; WujJud 86; BiałKaz C4v; SkarŻyw 299; CzechEp 326 marg (5); ActReg 76; Abowiemći chcenie przy mnie ieſt [Nam velle adjacet mihi]; ále wykonánia dobrego w ſobie nie náyduię. WujNT Rom 7/18 (3); SarnStat 325; CiekPotr 85; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

Fraza: »jest [komu ile] lat, miesiąc, dzień« [szyk zmienny] (99 : 3 : 1): BierEz M4; OpecŻyw 65; HistJóz C; FalZioł IV 4b; GliczKsiąż P4v; GroicPorz b3v; KrowObr M3v; A było mu ſześć ſeth lat [Eratque sexcentorum annorum] kiedi wody potopu rozlały ſie po ziemi. Leop Gen 7/6; BibRadz 2.Par 36/5 (18); Goski A4v; Dziećię W Krákowie/ kthoremu ledwá mieſiąc było/ opowiádáło Tátáry przyść rychło. BielKron 363v (23); Mącz 211d; GórnDworz I2; HistRzym 33v (2); RejPosWstaw [41²]v; BudBib 2.Reg 4/4 (23); BudNT c6v (2); CzechRozm 136v (8); SkarJedn 94; SkarŻyw 244; Swadek Grzegorſz Borſki przeſwyſkem Męndroch lat mu bendąncz 40 ZapKościer 1584/44v (7); ActReg 165; GostGosp 86; LatHar 518; WujNT 32 przedm (2); SkarKaz )(4.

2. Dziać się, zdarzać się, odbywać się, przebiegać; mieć miejsce, trwać, upływać, mijać; następować, nastawać; stać się, stawać się, ukazywać się, pojawiać się (o zdarzeniach i stosunkach czasowych); esse, fieri Mącz, Cn; subesse, insidere, residere Cn (4784): ZapWar 1558 nr 2686 (11); ſkargy sthrony Rzemięſła Rzeznicżego v nas w Sliąſku beły ListRzeź w.3; BierRaj 21v; MetrKor 34/134 (10); Ale mnie ſie przygodziło/ Iáko chłopu niegdy było BierEz G4v (27); A záli nie dwanaſcie godzin ieſt przez dzień OpecŻyw 67; Panna z rotą ſwą ſwiętą [...] w onym domu/ gdzie byla oſtatecżniá wiecżerzá przebywala OpecŻyw 175 (53); OpecŻywSandR nlb 4; ForCnR A3; PatKaz I 16 (6); PatKaz II 34 (21); PatKaz III 96v (13); KlerPow 11; Murm 13 (2); HistJóz B2 (10); TarDuch Cv; Pierwſze trawienie ieſt w żołądku. FalZioł V 53v (24); BielŻyw 25 (5); gdy ſie im nie czo ſni tedy ſie lękaią, iakoby to było na iawie GlabGad L5v (18); MiechGlab 54 (9); BierRozm 3 (2); KłosAlg A4v; wſzak ze tho obo dwoye weſſelye ma byczy yednego kxyezycza LibLeg 8/161; gdi bily Tatrowie W Dimytrowczach o ſrzodopoſczyv beda dwye leczie LibLeg 11/97 (72); WróbŻołt Vv (11); RejŁas w. 67; RejPs 134v (10); od Kmieczi [...] doviadovaczsie otem vybicziv byloliby tak abonie. ComCrac 19 (8); LibMal 1554/193 (9); RejRozpr C3 (6); ConPiotr 34v (9); LudWieś A4v (3); SeklWyzn f2 (5); RejJóz N5v (9); SeklKat A4 (9); RejRozm 403; RejKup g2 (31); á iuż byłá ciemna noc HistAl L5 (10); KromRozm I A2 (12); MurzHist Qv (4); MurzNT Luc 24/21 (17); KromRozm II a4v (8); KromRozm III F8v (16); A tak aż w drugą niedzielę była Msza o Duchu świętym Diar 19 (35); ieślibyśmy chcieli co nowego stanowić, tedy sjem być musi DiarDop 114 (11); BielKom Av (4); GliczKsiąż G6v (28); Y yużeſz ták do końcá będzye gnyew twoy Pánye LubPs S2v (14); GroicPorz aa (54); KrowObr 230 (43); RejWiz 137 (29); Leop 3.Reg 18/2 (84); OrzList f4v (6); UstPraw B4v (18); LeszczRzecz A4v; RejFig Dd7 (8); RejZwierz 126v (17); Tedy był potop przez czterdźieśći dni ná źiemi BibRadz Gen 7/17 (137); Goski A8 (2); Ieſt w támtem Mieśćie teraz ziazd ze wſzytkiey okolicy świátá tego OrzRozm P3 (31); Od Adámá do potopu było lat. 1656. BielKron A6v; To żeglowánie cżwarte Amerykuſá było láthá 1503. BielKron 448 (488); GrzegRóżn I4v (5); KochSat B; KwiatKsiąż D4v (4); Haud multo post luce lucebit Wnet będzie dzień. Mącz 201a (35); OrzQuin Hv (21); Prot D2v (8); SarnUzn Gv (5); SienLek 2v (14); bárzo ſzkárádne záćmienie będźie Słońcá LeovPrzep Ev (52); RejAp 23 (40); był wrzod nieczo nádkáźił gęby [kapelanowi] [...] Biſkup w rozmowie [...] pythał Kápellaná/ księże Wyſocki coż wam to było w vſtá? GórnDworz Q3; od Troiej pocżąwſzy/ co było ná ſwiecie walk/ mordow/ y okruczieńſthwá GórnDworz Ll4 (75); GrzepGeom O4v (6); Tedy Krolewná ięłá vcżynku tego bárzo płákáć [...] vyźrzawſzy tho iey mámká [...] pocżnie iey pytáć coby iey było. HistRzym 8v; Teras noc ieſt HistRzym 85 (34); gdzye będzye wiecżny płácż á nárzekánie/ y wiecżne zębow zgrzytánie. RejPos 241 (133); RejPosWiecz² 93; RejPosWiecz³ 97 (2); BiałKat 353v (23); BielSat D3 (3); GrzegŚm 33 (8); HistLan B4 (7); KuczbKat 405 (19); RejZwierc 232v (79); BielSpr 69 (18); WujJud 127 (40); WujJudConf 129 (13); RejPosRozpr c3 (3); RejPosWstaw 143v (4); Y názwał Bog świátłość/ dniem/ á ćiemność nazwał nocą/ y był wiecżor/ był też záránek/ dzień pierwſzy. BudBib Gen 1/5 (100); HistHel C3 (6); MycPrz I [C2] (10); Strum F4v (2); Zá pánowánia Páná tego [...] był záwzdy pokoy. BiałKaz H4 (12); iesli maćie wiárę [...] ieslibyśćie y gorze tey rzekli weźmi ſię y wrzuć ſię do morzá/ będzie [fiet]. BudNT Matth 21/21 (47); StryjWjaz C4; CzechRozm 155 (91); PaprPan B2 (6); ModrzBaz 77 (76); SkarJedn 344 (30); KochOdpr B3 (3); Oczko 27v (11); Calag 182b; KochPs 191 (5); Yzali dziś nie ieſt mieśiąc luty SkarŻyw 126; choway tego ſynacżká dobrze: bo zniego będzie vcżony kapłan. Y ták było. SkarŻyw 311 (61); Zá pewną rzecż nieſłycháć nic Mogło to być/ álbo nie być. MWilkHist I3v (10); ZapKościer 1586/I (5); Piſze dáley Cromer/ iſz ći Włoſzy y Rzymiánie [...] przybili ſie w ty brzegi Zmodźkie (co być mogło/ [...]) StryjKron 71 (26); Abowiem on rzekł/ á było: on roſkazał/ y sſtáło ſię. CzechEp 278 (55); CzechEpPOrz **; KochJez B2; Co iáko ná on cżás było/ tákże ſię y dźiś dźieie NiemObr 15 (24); KochFr 8 (8); KlonŻal E4; KochMuza 26; KochSz A2v; KochWz 136; ReszPrz 73 (7); ReszList 155; WerGośc 249 (5); WerKaz 291 (2); WisznTr 5; BielSen 10 (2); BielSjem 28 (10); KochPieś 30 (4); KochTarn 78; PudłFr 69 (8); Otom ia ieſt Dźiewká iego/ bądź mi podług słowá twego. ArtKanc A5v (16); BielRozm 7 (3); Nie dáwnych czáſow byłá Kokoſza woyná GórnRozm M (52); KmitaPsal A4 (2); KochProp 7 (2); KochWr 36 (2); PaprUp K3v (15); ZawJeft 22 (2); na oney Audientiey ktora snadz cztery godziny była ActReg 29; OPogrzeb krolewski kiedy by miał bydz ActReg 68; Pan Sobocki namawiał zeby mięso iadał [...] tylko samemu Papiezowi nazłość. A gdy Kr IM pytał, czemu by to, Rzekł Pan Sobocki [...] z Maximilianem przeciwko WKM przestawał ActReg 142 (70); Calep 105b (2); GostGosp 82 (22); GrochKal 11; Phil S (12); GórnTroas 68 (15); KochCz B2v; GrabowSet Sv (9); KochFrag 52 (4); OstrEpit A2; OrzJan 61 (8); WyprPl Cv; Owo/ w piekle/ [...] vftáwicżny ieſt wielki piątek LatHar 492 (39); y będą mory/ y głody/ y drżenia źiemie WujNT Matth 24/7; Prośćieſz tedy áby vćiekánie wáſze nie było źimie ábo w ſzábat. WujNT Matth 24/20 (203); WysKaz 28 (6); JanNKar A4v; SEymik Powiátowy w Woiewództwie Ráwſkim bydź ma w Ráwie. SarnStat 32; Dawność o rány ták iáko y o głowę trzy látá bydź ma. SarnStat 622 (229); SiebRozmyśl F3 (2); WitosłLut A2; ZapMaz II G 97/89v; GrabPospR M2 (7); KlonKr E4v; KmitaSpit B4 (2); zwyćiężemy Kryſtuſowe nieprzyiaćioły Turki? Niebędźieć to. PowodPr 73 (15); SkarKaz 637a (35); VotSzl Fv (3); CiekPotr 34 (11); CzahTr G4 (2); GosłCast 20 (6); PaxLiz E3 (4); SkarKazSej 683b (21); KlonFlis F3; KlonWor 68 (4); PudłDydo B6 (2); ZbylPrzyg A2v; Ieſt śmierć y ná łożu SzarzRyt C2.

(nie)być bez(e) (a. (o)krom(ia), przez(e), procz) czego (74), kogo (8) [w tym: z przeczeniem (54)] = obyć się bez czego, kogo, (82); pocżął mowitz iawnie Jezus [...] o ſwé przyſſlé ſmierci [...] tzo niebylo kromiá wielkiégo placżu ij boleſci apoſtolow ij Marié OpecŻyw 86; GlabGad D8v (2); LibLeg 7/98 (3); Tákże y modłá/ ktora bez ofyáry być może KromRozm III K5v; Diar 68; GliczKsiąż G4; LubPs Y3; GroicPorz b (3); RejZwierz 133; BibRadz Iudic 6/27; OrzRozm Q2v (2); BielKron 8v (8); Bez tego być niemoże byś niemiał zabłądzić. KochSat B4v; LeovPrzep a3v; GrzepGeom N3; HistRzym 15; RejPos 26 (3); BiałKat 178v; KuczbKat 430; RejZwierc 15v (9); WujJud 94 (6); Strum I2; BiałKaz L3; CzechRozm 85; ModrzBaz 29v (3); iż bez Papieżá iáko bez głowy żaden práwy Zbor y Synod nigdy nie był SkarJedn 212 (9); SkarŻyw 318 (2); CzechEp 105 (2); NiemObr 25; KochSz A2; GórnRozm M2; ActReg 81 (3); iż żadna bieśiádá/ żadna krotochwylá bez pijáńſtwá być niemoże KochPij Cv; WyprPl A3v; LatHar 22 (2); WujNT 11 (2); PowodPr 43; SkarKazSej 664a.

być komu (209), czemu (23) = przypadać, zdarzyć się, stać się komu, czemu (232): bądz tobie przeżegnanijé iego. OpecŻyw 88v (2); o y ſkąd to mnye yeſth yſz myą mathka boza nauyedzyla PatKaz II 80v; FalZioł I 144b; LibLeg 6/191v (2); RejPs 134v; MurzHist O3v; GliczKsiąż D4; GroicPorz dd4; RejWiz 99v; Leop Tob 4/7; BibRadz Mar 11/13; BielKron 79v (2); HistRzym 3; RejPos 39; BiałKat 338v; RejZwierc 153v; ten tobie oznaymi co będzie młodzieńcowi [ipse indicabit tibi quid erit puero] BudBib 3.Reg 14/3 (2); BudNT Luc 1/34[38]; SkarŻyw 76 (2); StryjKron 185 (2); ArtKanc K7; GórnRozm Kv (2); GostGosp 34; GórnTroas 26; WujNT 81 (3); SarnStat 1219; SkarKazSej 670b; RybWit C2; Cf »bądź chwała, cześć«, »nie będzie nic«, »bądź pokoj«.

być z czym = dziać się równocześnie, w połączenia z czym (25): Nieſnaſki hardych ſą zwylaniem krwie BibRadz Eccli 27/15[16] (2); BielKron 253v (3); LeovPrzep E2; GórnDworz L6v (2); HistLan E2; BielSpr 71v; RejPosWstaw 42v (2); BudBib Is 29/5; co z dobrym niechay będzie poſpolitym/ Helená niechay w Troi zoſtánie KochOdpr C2v; GórnRozm B3; ActReg 107 (2); GrabowSet Dv; WujNT 848; SarnStat 90 (2); CiekPotr 16 (4).

być przed czym (31), przed kim (21) = poprzedzić (43): OpecŻyw 193; OpecŻywSandR nlb 6; LibLeg 10/61 (2); LibMal 1547/134v; LudWieś A2; MurzHist C; BielKom F8v; Leop Philipp 3/13; UstPraw D2; RejZwierz 124v; BibRadz Ioz 10/14 (6); założyli miáſto Gállátę w Grecyey [...] iż to było przed Bożym národzeniin 400 lat. BielKron 122 (4); Prot A4; SienLek 189; LeovPrzep H3v; RejAp 68 (2); WujJud 72v; Bo pytayſię ninie o dnioch pierwſzych ktore były przed tobą [qui fuerunt ante te] BudBib Deut 4/32 (4); BiałKaz Lv; CzechRozm 172v; ModrzBaz 11; Oczko 28; CzechEp 176 (2); PudłFr 9 (2); PaprUp H4; WujNT 838; SarnStat 92; SkarKaz 5a.

być po czym (66), po kim (11) = nastąpić (77): BierEz H3; KlerPow 9; KłosAlg A3; RejRozm 397; RejKup d6v (2); LubPs ee6 marg; KrowObr 17 (5); Leop Lev 25/16 (2); BibRadz Ioz 10/14; BielKron 47v (7); Mącz 313a; bo Moc z Sądem/ rázem poſpołu ſtać nie mogą/ muśi iedno po drugim być OrzQuin S2v (3); LeovPrzep Bv; RejAp 112; GrzepGeom D3; GrzegŚm 13; RejZwierc 155v (4); RejPosWstaw [21 ]³; BudBib Gen 22/1 (10); HistHel B4; MycPrz II C3v; Strum O3v; BudNT Ap 1/19; CzechRozm 24 (5); ModrzBaz 11; Iuſz było po męce Páńſkiey bliſko lat pięćdzieśiąt y kilká SkarŻyw [407] (4); KochTr 23; StryjKron 185; CzechEp 192 (2); NiemObr 137; KochSz Cv; PudłFr 11; WyprPl C; KołakSzczęśl A3v; WujNT 51 (3); SarnStat 99; krolował lat 11. Po nim Interregnum było. KlonKr F3v (2); KochPieś 16; RybGęśli B3v; SkarKazSej 658b.

D cum inf (1): Abowiem częſtokroć ześćie Plánetow w známieniu niebieſkim ogniſtym Kometom być żnáczyło. LeovPrzep C3.

Ze zdaniem podmiotowym [że (19), iż (5), iżby (1), aby (1)] (26): BierEz 12; OpecŻyw [27]; A będzie [eritque]/ iż pierwey niż będą wołáć ku mnie/ ią wyſlucham Leop Is 65/24 (4); Y będzie dnia onego [Et erit in die illa] że złamię łuk Izráelow BudBib Os 1/5 (18); CzechRozm 196v; Grabow B3v.

Ze zdaniem połączonym luźno (zdanie podrzędne o funkcji zbliżonej do podmiotowego; o charakterze przytoczenia) (24): Y będzie [erit] w on dzień/ mowi Pan: Zginie ſerce Krolewſkie/ y ſerce Kxiążęce Leop Ier 4/9 (4); Y Było po tych rzecżach [Et fuit post verba ista] /kuſił Bog Abráhamá BudBib Gen 22/1 (16); BudNT a7; WujNT Act 2/17 (2); WysKaz 34.

Przysłowia: Niech będźie co Bog raczy Prot Ev.

A iáką miárką mierzyſz/ tákżeć záſię będzye/ Zeć ſowito ná wſzytkim też odmierzą wſzędzye. RejWiz 188.

Aleć by to było podiable By to mialo być tak naglie. RejKup c5.

Ale ſie trudno ſprzecziwić. Gdy Pan każe yuż muſſy być RejKup v3v.

Przekuią miecże ná lemięſze bo pokoy będzie wſzędy CzechRozm 112 marg, **3v.

Sieybá byłá w płákániu: á żniwo/ w weſelu. SkarKaz 639b.

Gdźye ſą ſpráwy/ tám bywa ſluchánie March¹ A3, March³ T8v.

Azaſz niewieſz iż przychodzi ná to/ Bywſzy źimá bywa potym láto. BielKom G2v.

Frazy: »bądź co bądź« (1): Acz mię gryzło Sumnienie/ o czym ſnadź nie wiećie/ Bądź co bądź/ chćiałem zoſtáć Pánem ná tym świećie Prot Bv.

»bądź, niech(aj) będzie itp. chwała, cześć, ku czci, ku chwale itp.« [w tym: komu (171), czemu (9)] [szyk zmienny] (211): BierRaj 19v; BierEz H3; OpecŻyw 21v (8); MetrKor 46/46 (3); Chwała bądz Bogu oyczu y Synu y duchu ſwiętemu. TarDuch Ev; GlabGad P8v; WróbŻołt K7v (3); zaczo bacz czeſcz a chwala bogv mylemv yzem zaſye oſthal panem zyemy LibLeg 10/62; RejPs 142 (2); RejJóz A5 (3); SeklKat A2v (3); RejKup r8v (3); MurzNTSekl A2; GliczKsiąż Av (2); LubPs X6 (6); GroicPorz mm4; áby im [świętym] to było ku ćći KrowObr 170 (9); Leop 2.Mach 1/17 (4); BibRadz I 7 (5); BielKron 18v (5); LeovPrzep D; RejAp 7 (12); GórnDworz Dd5 (4); RejPos 19v (13); BiałKat 76; BielSat L4v; GrzegŚm 55 (2); RejZwierc 195v (2); WujJud B2v; RejPosWstaw 22v; BudBib Ps 149/9; BudNT 1.Petr 4/11; CzechRozm 5; ModrzBaz 66v; Niech po świećie pełno wſzędźie Iego zacnéy chwały będźie. KochPs 94 (4); SkarŻyw 4 (6); CzechEp 64; NiemObr 142; WerKaz 306; WisznTr 29; ArtKanc C4 (42); KmitaPsal Avv; PaprUp D2; ActReg 12 (2); GrabowSet B3v (2); KochFrag 29 (2); Tobie Oycu y Synowi y Duchowi świętemu niechay będźie cżeść y chwałá ná wieki wiekow. LatHar 44 (25); WujNT 233 (12); SarnStat 1020; SiebRozmyśl F4v; SkarKaz 353b; CzahTr H4; PaxLiz E2.

»co (to) jest (a. ma być)« [w tym: z kim (16), z czym (2)] (61): RejJóz M3; Tam Bog wie Czo bendże ſnami RejKup x4 (2); LubPs ee6 marg; RejWiz 159v; Leop Iac 4/14; OrzList i; BibRadz Eccle 1/9; OrzRozm P; Mącz 18d (2); OrzQuin S4 (2); GrzegŚm 59; RejZwierc 239; StryjWjaz C4; CzechRozm 77; SkarŻyw 305; KochTr 20; By to iedno nie było z námi/ co z onym Báránem CzechEp 92; KochFr 91; KochSz C3v; WisznTr 7 (4); KochPieś 16 (2); KochPam 86; ZawJeft 47; ActReg 69 (7); GrabowSet Q4; Bo ieſli nád źielonym drzewem to cżynią; z ſuchym co będźie? LatHar 724 (2); KołakCath C2v; RybGęśli B3v; WujNT Iac 4/14 (2); WitosłLut A3; PowodPr 78; CiekPotr 68 (2); SkarKazSej 685b (2); Cóż ieſt? cóż ſie tu ſtáło? GosłCast 48 (11).

»niech(aj) co, jako chce będzie« = quantunvis, quincquid est, quodcunque, quomodocunque Mącz [szyk zmienny] (9): Mącz 340d (5); HistLan Dv; Niech co chce będźie: żyw pan ludu ſwemu KochPs 107; Niechay będzie iáko chce/ gdy ſie dobrze mamy. BielSen 12; KmitaSpit B4.

»jest (taki, ten) czas, nie było czasu« [szyk zmienny] (28 : 2): FalZioł +2v; WróbŻołt 67/31; Diar 89; Boć będą the cżáſy [Erit enim tempus]/ gdy zdrowey náuki nie będą znoſić Leop 2.Tim 4/3; BibRadz Ioann 4/23; Ieſt cżás ktorego pánuie cżłówiek cżłowiekowi/ ná iego zátrátę. BielKron 81 (2); Mącz 344b; OrzQuin X4 (2); GórnDworz Q6v; KuczbKat 125 (2); RejZwierc Bbba; byl [!] ten cżás/ kiedy Niemcy Pruſkiey źiemi niepánowáli ModrzBaz 105v (5); SkarŻyw 369; NiemObr 127; ReszPrz 68; GórnTroas [3]; KochFrag 19; OrzJan 5 (3); LatHar 262; WujNT 305 (2).

»kiedy (a. gdy, jeśli, li) czas jest« = quando tempus est Vulg [szyk zmienny] (10): LibLeg 10/64; MurzNT Mar 13/33; BielKron 58v (2); KwiatKsiąż O4; á ia gdy cżás będzie przydę ku tobie HistRzym 107v; RejZwierc 110v; BudNT Mar 12/2; GostGosp 84; WujNT Mar 13/33.

»poki czas jest« [szyk zmienny] (7); Mącz 121d; CzechEp 99 (2); Póki czás był/ póki ſczęśćié ſłużyło/ Czegoś żądał/ o wſzyſtko łácno było. KochPieś 25; GrabowSet O4v; OrzJan 101; SkarKazSej 667a.

»czas jest po temu« [szyk zmienny] (12): Diar 46; Mącz 314b; GórnDworz L2; RejPos 308v; BiałKaz F2; SkarŻyw 189; CzechEp 283; KochFr 84; KochFrag 29; Vderzył záſię ná mię pokuśnik moy [...] był y cżás po temu LatHar 590; WujNT 267; JanNKar D2.

»bądź (a. niech będzie) dzięka (dziękowanie)« [szyk zmienny] (17): Niech imieniowi iego będą wiecżne dzyęki LubPs gg3v; RejPos 271; tobie dzięká bądź/ miłośći KochPieś 5; ArtKanc A11 (3); GrabowSet R2v; LatHar 546 (10).

»jeden dzień nie był, (kiedy) by« = nie było dnia, żeby [szyk zmienny] (2): GórnDworz Aa5v; Ieden dźień nie był/ Pánie wſzech wiecżnośći/ By ſię/ twą wolą/ ma myśl zábáwiłá. GrabowSet I3v.

»temu jest lat, dni; temu jest dzień, są lata« [szyk zmienny] (9 : 2; 1 : 2): ZapWar [1519] nr 2244; LibLeg 11/84; BierEz O; a temu wſſytkiému dzis trzeci ieſt dzień/ iako ſie to ſtalo. OpecŻyw 167v; LibMal 1545/105v (2); BielKron 427v; Mącz 1b (3); HistRzym 38v; BielSen 7; KochCz A2; Iuż tyśiąc lat temu będzie, Iák niewiáry pełno wſzędzie. KlonWor **2v.

»(jeśli, ile, gdy) może (li) być« [szyk zmienny] (33): BierEz A4v (3); Przeto moy mily oytcże możeli bytz/ oddál odemnie ten kielich OpecŻyw 101 (4); HistAl B; KromRozm I N3v; Yeſſcze dwánaſcye nye bił [zegar]. (‒) Może być/ Ale mnye ſye y noc tá długa widźyáłá KromRozm II a3 (2); KromRozm III L7; SienLek 154; GórnDworz I6v; HistLan C4v; KuczbKat 410; Strum M4; SkarJedn 290; SkarŻyw 589; CzechEp 14; może bydź że ſię mylę GórnRozm B3v; KochWr 40 (2); KochWrJan 18; ActReg 129; GostGosp 2; GrabowSet Bv; LatHar 651; PowodPr 38 (2); CiekPotr 50 (2); GosłCast 46.

»(to, co) nie może być« = non potest fieri Vulg [szyk zmienny] (49): FalZioł V [30]; RejJóz G5v; GliczKsiąż G3; RejWiz 184v; Leop Ex 8/26; OrzList a4v; BibRadz 2.Esdr 2/2; BielKron 5v (3); OrzQuin B3 (2); RejAp 26v; GórnDworz Sv (2); GrzepGeom D3 (4); RejPos 115v (2); BiałKat 18v; GrzegŚm 58; KuczbKat 175 (3); RejZwierc 217 (6); RejPosWstaw [41⁴]v; BudBib Jer 2/25; BudNT przedm b2v; KarnNap ktv; ModrzBaz 22v; Y nie weźmie złość ich pómſty? być nie może/ Wyleieſz ty ſwój gniew ná nie KochPs 82; bom ſię ią oddáłá Chryſtuſowi; á być nie może/ ábych mu wiáry záchować niemiáłá. SkarŻyw 225 (5); CzechEp 87; NiemObr 14; GórnRozm D4v; LatHar 201; JanNKar H4; SkarKaz 351a.

»[komu czemu] nie będzie nic« (8): LibLeg 7/9v; Wydrze z botá podeſzwy/ nodze nic nie będzye RejWiz 150v; RejFig Bb7; puſzcżę powietrze ná wſzytko bydło po wſzytkim kroleſtwie iego [Faraona]/ iż żadne żywe nie zoſtánie/ á Zydowſkiemu nic nie będzye. BielKron 29v (3); RejPos 353; Strum M.

»bądź (a. niech(aj) będzie) pokoj« [w tym: komu (7), z kim (3)] = pax erit Vulg [szyk zmienny] (10): BierEz I4; Leop 1.Reg 20/7 (3); BibRadz Dan 10/19; Pokoy tobie niechay będzye moy miły ſynacżku RejPos 115; BudBib Ier 29/7; Pokoy wam bądź Zwolennicy MWilkHist L2v (2); LatHar 102.

»jest rzecz, (roz)mowa, gadka, słowo itp.« = sermo factus (habitus) est Vulg [szyk zmienny] (118): OpecŻyw 66; PatKaz II 54v; BielŻywGlab nlb 8; RejPs 100v; Gdy bela rzecz okolo zamknienia drogi do Sliąſka ComCrac 12v (2); RejJóz N4v; LibMal 1554/189; MurzHist D4; KromRozm III A5 (3); Diar 30 (2); GroicPorz x4; RejWiz 43v (2); Leop Ruth 4/1 (4); OrzList f4 (2); OrzRozm A3v; BielKron 200 (5); GrzegRóżn K4; RejPos 20v (2); OrzQuin B3v; SarnUzn F5 (2); SienLek 158 (2); RejAp 176v; bo tá rozmowá ná Sali byłá GórnDworz C3v (5); Ná pocżątku będzie o tym rzecż HistRzym 7v; RejZwierc 26v (3); BudBib 3.Reg 6/11 (24); BudNT Ioann 10/35 (3); CzechRozm 8v (5); ModrzBaz 4 (4); SkarJedn 76 (4); KochOdpr C2 (2); SkarŻyw 195; CzechEp 257 (3); NiemObr 24; KochFr 80; KochSob 70; PudłFr 73; Otoż gdyby Pánowie poſłowie prży Krolu śiedźieli [...] mnieyby mowy było/ á ſkutku więcey. GórnRozm M4 (3); PaprUp I4; ActReg 61 (4); WujNT Ioann 10/35 (10); WysKaz 28; SkarKaz 310a (2).

»bądź, (a. niechaj będzie) wola« [szyk zmienny] (50): BierEz O2; OpecŻyw 82 (5); PatKaz III 138v; zeſzmi mi gothowy na kazdi czaſch kyedi bandzye wolya Waſchey Kro.mczi ſyem zlozicz. LibLeg 11/153v (6); SeklKat C (3); ZapWar 1548 nr 2667; RejWiz 184; Leop Luc 11/2; RejFig Dd4v; RejZwierz 105; BibRadz Matth 6/10 (2); BielKron 92v (2); RejAp 20; RejPos 39 (4); BiałKat 176 (2); KuczbKat 395 (2); RejZwierc 200 (2); CzechRozm 227v (2); SkarŻyw 245 (2); CzechEp 319; ArtKanc M15v (2); ActReg 148; GrabowSet T3; LatHar 5 (3); Bądź twa wola [Fiat voluntas tua] iáko w niebie ták y ná źiemi. WujNT Matth 6/10 (2).

Zwrot: »być na wieki (wiekow, wiekom, wieczne, wiecznie), na wiek wiekom, od wiekow wieka« = esse in saeculum, in saecula saeculorum, in perpetuum Vulg [szyk zmienny] (71 : 4 : 1): OpecŻyw 71v; GlabGad P8v; WróbŻołt 103/31; LubPs X6 (2); GroicPorz mm4; KrowObr 175 (4); To niebo poſługuie nędznemu cżłowieku. A podobno że iuż ták y ná wieki będzye RejWiz 152v; Leop Ez 37/28 (3); BibRadz 2.Par 7/16 (4); BielKron 412; RejAp 7 (5); RejPos 30 (4); BiałKat 76; RejZwierc 195v; WujJud 230v; BudBib 2.Par 33/4; BudNT 1.Petr 4/11; CzechRozm 5; KochPs 189; SkarŻyw 4 (10); CzechEp 319; WerKaz 306; ArtKanc C4 (6); Dawność twoiéy zacnośći/ ieſt od wieków wieká GórnTroas 35; LatHar 16 (17); WujNT Gal 1/5 (3); SkarKaz 353b; PaxLiz E2.

Szeregi: »bywać i być« (3): WujJudConf 129; Acżći bywáły y ſą ieſzcże roſterki y ſwary w Koſciele RejPosWstaw [143⁴]; SarnStat 542.

»być abo (i) nie być« [szyk 1 : 1] (2): Krol kazał náydowáć ieſli był gwałt ábo nie był BielKron 418v; CiekPotr 15.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (32): LibLeg 7/69 (2); GliczKsiąż K7v; RejWiz 155; co zá przygody były y ſą y ieſzcże będą BielKron 320v (3); OrzQuin Z4v; Wiedźiáłem o tym co ieſt y co przed tym było Prot A4; A thenći to boy vſtáwicżnie był y będzie w kroleſtwie Páńſkim RejAp 102v (3); RejPos 260 (2); RejPos Wiecz² 90v; BiałKat 71 (2); WujJud 230v; BudBib Ex 11/6 (2); CzechRozm 116v; CzechEp [394] (3); CzechEpPOrz *4v; Przechwalánie moie nie ieſt áni będźie NiemObr 67; PaprUp Fv; WujNT Mar 13/19 (2); SkarKaz 637b; PaxLiz C2; KlonWor 13. [W związku z płynnością granic między znaczeniami niektóre cytaty można interpretować jako znacz. 1.]

a. O zjawiskach meteorologicznych; esse Mącz (105): BierEz F4 (2); MiechGlab 34 (2); Pochmurne obloki będą, y wiatr. FalZioł V 56a (10); LudWieś B3 (6); RejKup cc5; HistAl A6v (3); MurzNT Matth 14/24; LubPs R6; RejWiz 93v; Leop 2.Par 7/13; BibRadz Ex 14/20 (10); bo byłá w ten cżás mgłá iż ieden drugiego widzieć nie mogł. BielKron 372v; Ale iż był wielki śnieg y mroz BielKron 408v (28); Mącz 5c (4); RejAp 72v (2); Będą częſte łyſkánia/ grzmienia/ poſpołu z grádem bárzo ſzkodliwym LeovPrzep C3v; HistRzym 121; RejPos 10v; Nie odmieniayże ſie iáko Márzeć ná Wioſnę/ gdzie iednego dniá będzie y deſzcż y iáſno y krupy RejZwierc 24v (2); BielSpr 68v; BudBib 2.Par 6/26 (2); HistHel Bv (2); Strum N2 (2); BudNT Ap 8/5 (5); Oczko 26; SkarŻyw 372 (2); StryjKron 662; PudłFr [3]; LatHar 729; A ráno/ Dźiś będzie niepogodá [hodie tempestas]/ ábowiem ſię czerwieni pochmurne niebo WujNT Matth 16/3 (5); WitosłLut A3; KmitaSpit C5; PudłDydo A4.

D cum inf (1): A pewnie być grádowi chociay nie máſz chmury. RejWiz 131.

Przysłowie: Gdyż z wielkiey burze oney máło ſnadź dzdzá było. HistLan C.

b. Przypadać (o datach i terminach) (42): OpecŻyw 9v (6); LudWieś ktv; RejKup 15; Bo we środę Trzech Krolow było. Diar 56 (3); GroicPorz bb2; Ale ſiodmego dniá/ Sobbotá Páná Bogá twoiego ieſt [sabbatum... est]. Leop Ex 20/10 (2); BielKron 38v (3); Mącz 118d; LeovPrzep E4v; RejPos 31; BudBib Ez 45/21; BudNT Matth 26/2; StryjWjaz C4v (2); Bo niewiedział ieſli tego dniá Wielkánoc byłá SkarŻyw 249 (6); StryjKron 350; ActReg 9 (2); LatHar 688 (2); WujNT Matth 26/2 (3); Dźiało ſie ná Wálnym Séymie w Piotrkowie/ który był ná S. Woyćiech/ we Srzodę piérwſzą po świętym Iérzym SarnStat 899 (3).

D cum inf (1): zá pięć y dwádźieśćiá lat być dniowi ſądnemu LeovPrzep H2. [Cf znacz. II.10.a.]

3. Mieścić się, znajdować się, zawierać się, pozostawać, tkwić w czym; przebywać, mieszkać; być obecnym; uczęszczać; przybywać, przychodzić, stawić się, stać przed kim (o stosunkach przestrzennych; czasem przenośnie ‒ w sensie umysłowym); ex(s)tare Calep; adesse, inesse, praesesse, praesto esse, residere, subesse, versari Cn (12115): yako ya o them dobrze viem ze thy lankj są na hymyenyv by dziedzistvie mogem borakovie ZapWar 1533 nr 2516 (43); MetrKor 46/175v (34); BierRaj 23; March¹Wiet Av; Xántus nie długo w łáźni był/ A hnet wyſzedł iedno ſie zmył BierEz D3v; Tákieżći w Bożey Owcżárni/ Są wilcy ſzárzy y cżarni BierEz R4 (49); Też nie byli za nią anij przed nią [Maryją] rycérze/ pánięta/ albo pakholęta/ tylko ijdzie z iey miloſcią/ pokora/ vboſtwo/ a ſromiezliwoſtz OpecŻyw 10v; O ſynu móy námileyſſy/ ij gdzie ies/ tzo ſie dzieie s twa miloſcią? OpecŻyw 33 (143); OpecŻywPrzedm C3v; OpecŻywSandR 6; ForCnR E2 (7); PatKaz I 12v (2); ale od uyekow yuſz bądącz wboſthwye [Maryja] ſzwyąta byla PatKaz II 79 (17); PatKaz III 125 (15); Murm 48 (2); zwlekli go zoney ſukniey ſſachowaney y wpuſtzili go wdoł ſtáry gdzýe nie było wody HistJóz A2 (30); TarDuch E4 (5); FalZioł V 34v (200); BielŻyw 128 (22); Cżemu w nogach ſą przeguby iako w biodrach/ w kolanach GlabGad F3 (75); March² D3v; MiechGlab 61 (51); BierRozm 16 (3); LibLeg 6/160 (156); Oſtatecżnie ſiedm ieſth gwiazd na wierzchu nieba na ktorich ſie niebo obracza według proſtych domniemania. KłosAlg A3v (10); Gdzie ieſt/ twoy oćiec/ y twoiá mátká twoy brát March³ V7v; WróbŻołt 148/4 (34); WróbŻołtGlab A4 (2); RejŁas w. 45; RejPs 74v (19); ComCrac 17 (2); yſch Maczkovi ſynowy Mikolaya ogrodnyka wſzſarim yeſchcze v oycza ſwego Badacz nogi na polyu podczial wzwadzye LibMal 1543/77v (93); RejRozpr I4 (9); ConPiotr 30v (3); Alem ja wrzimie niebył SeklWyzn A (12); Hey hey ty dobry mężu/ poſtoy mało żnami Widzę iżes ż daleka. RejJóz B (25); SeklKat A3 (14); RejRozm 395 (2); RejKup f6 (48); Były thám podle rzeki páłace piękne HistAl F6 (71); KromRozm I M3 (20); MurzHist P4v (18); MurzNT Mar 3/1 (38); KromRozm II o2 (15); KromRozm III B2 (48); Diar 24 (25); DiarDop 116 (2); BielKom F3v (8); GliczKsiąż G3v (17); LubPs S4 (146); GroicPorz 11v (26); SeklPieś 6; Iż teſz wiſząc ná krzyżu rozmáite naśmiewiſká y vrągania ſlyſzał y widział/ iuſz od onego łotrá/ ktory był ná lewicy KrowObr 49v (106); A nadobny obercuch piękne ſznurkowánie/ Gdy ná cnocie z rozumu będzye háfftowánie. RejWiz 16 (82); miecż y nieprzyiaćiel bądź od nich dáleko. Leop 1.Mach 8/23; Y był ná puſzcży cżterdzieśći dni y cżterdzieśći nocy Leop Mar 1/13 (370); OrzList e3 (19); á ná co ſię więcey Commiſſarzow zgodzi tám ma być gránicá UstPraw I2 (39); KochZuz A2; RejFig Dd6v (35); RejZwierz 119v (25); WyprKr 101v (47); Lecż y niewiaſty niektore z náſzych przeſtráſzyły nás/ ktore rániucżko były v grobu. BibRadz Luc 24/22 (522); Goski 15v (4); OrzRozm P3v (17); A przed tym trzeći dzień był też poſeł od Kſiążęćiá Polſkiego Mieſzká o koronę tákowąż do Papieżá BielKron 299v; ná pierwſzey ſthronie kárty/ wierſz 24. ſtoi Trománcya/ ma być Teománcya. BielKron Mmmm2 (1356); GrzegRóżn Ev (16); A iako żywo złota więcey wniey niebyło. KochSat A3 (4); KochZg B; KwiatKsiąż G3 (5); simul ut accepi literas a Seleuco statim, Iákom skoro od Seleukuſa liſti wziął wnetem Mącz 394c (102); bo tá Figurá we wſzyſtkich inych Figurách być muśi OrzQuin H3 (25); Da Bog/ iż w rychle będźie Słońce przed iey wroty/ Tedy ſię do nas wroći on piękny wiek złoty. Prot D2v (12); SarnUzn B8 (20); drzwi y okná wdomu máią być s tey ſtrony/ ktora dáleko od wody SienLek 2v (85); SienLekAndr a3; LeovPrzep Ev (16); RejAp 192v (113); GórnDworz R5v (114); Kąt co ieſt v punktá a. równy ieſt iákom rzekł kątowi temu co ieſt v punktá c. GrzepGeom Q3 (129); Ten obraz ná iednym pálcu miał złoty pierśćień/ przy ktorym był ten napis. HistRzym [2]; Zdrow bądź pánie ſláchetny/ twoy ſmutek dáleko bądź od ćiebie. HistRzym 23 (139); Tákże też ty vcżyń w tey ſlepocie twoiey/ ieſlibyś ſam nie mógł obacżyć á ogárnąć wiárą tego Meſyaſzá ſwego á zbáwicielá ſwego/ pytay ſie oney cnotliwey tłuſzcżey/ kędy idzie/ á kędy ſą drogi iego. RejPos 68v (298); RejPosWiecz² 94 (14); RejPosWiecz³ 97 (2); BiałKat 261 (62); BielSat C4v (3); KwiatOpis B3 (5); GrzegŚm 65 (43); Abowiem miáſto złotá kámienie tám było. HistLan C2 (13); KuczbKat 385 (29); A więc y on drugi co mu tego pomaga tedy ſie tym chłubi/ o wierę bych był nie ia thedyby ſie byli tego nie domyſlili/ á wſzyſcyby to byli przepátrzyli. RejZwierc 191; A ták ma miła cnoto wolę ia być s tobą RejZwierc 271 (123); BielSpr 4v (53); KochMon 25 (6); WujJud 52 (58); WujJudConf 254 (11); KochList 1; RejPosRozpr cv (8); RejPosWstaw [21³] (9); BudBib 4.Reg 23/7 (218); HistHel [A2] (17); MycPrz I [D] (3); Strum Nv (70); WierKróc A4 (2); Wiárá/ tedy náſzá ma być/ y ieſt/ v ſámego Páná Boga. BiałKaz F2v (11); BudNT 2.Tim 2/20 (74); Zá Slácheckimi ſtany Krákowiánie byli StryjWjaz B4 (4); CzechRozm 18 (152); PaprPan S4v (24); KarnNap E3v (3); ſpráwy ktore ſię wnim dźiały niedáleko ſą od náſzey pámięći ModrzBaz 127v (61); SkarJedn 108 (56); KochDryas [A3]; Ale gdzieżem/ prze bogá? KochOdpr Dv (5); Oczko 7v (27); Być w niebie/ et Do niebá śię doſtać. Fieri immortalis. Calag 295b (4); KochPs 82 (9); Iutro powiáda będziewá wſpołem SkarŻyw 90; Wytrway trochę/ namilſze moie dziećię/ [...] nie boy ſię/ owo iuſz ieſt Chryſtus wſpomożyćiel twoy. SkarŻyw 208 (233); obye dwye stronye byely tam ſzye [= były są] przet Iegom. Panem woyewodą ZapKościer 1582/29v (14); KochTr 8 (4); MWilkHist G4v (25); Dregowicy záś nád Dźwiną byli StryjKron 115 (71); Obrałem (ſobie) być w progu domu Bogá mego niż mieſzkáć w przybytkách niezbożnośći. CzechEp 156 (130); CzechEpPOrz **3 (2); KochJez B2 (3); O cżym wſzytkim wątpić nie trzebá/ bo tákich liſtow/ w domách ludzkich pełno było/ y dźiś podobno ználeśćby ſię mogły. NiemObr 153 (37); KochFr 13 (20); KlonŻal D2 (2); KochBr 151 (2); KochMuza 26; KochPhaen 6 (11); KochSz C2; KochWz 140 (4); ReszPrz 76 (14); ReszHoz 117 (10); ReszList 159 (8); WerGośc 244 (14); WerKaz 297 (2); A choć nas práwie doſyć/ iákby nic nie było/ Iedną śláchetną duſzą ták wiele vbyło. WisznTr 14 (5); BielSen 10 (2); BielSjem 27 (3); KochPam 86; KochPieś 16 (4); Powiédzćieſz mi mé ſąśiády/ Ieſt tu która bez téy wády? KochSob 57 (4); KochTarn 76; PudłFr 33 (7); ArtKanc E8 (24); BielRozm 4 (2); GórnRozm K2v (35); A miáłyby nas hámowáć práwá/ y ći którzy ſą praw ſtróżmi: czego ieśli nieczynią/ kiedy tedy być żábom na deſce áż boćian przyleći/ iako Aeſop báie. KochWr 30 (5); PaprUp I2 (4); ZawJeft 38 (2); ActReg 84 (57); Calep 438a (19); GostGosp 110 (54); GostGospPon 170 (2); GrochKal 11; Phil C (6); O miły móy/ gdźieś teraz/ czy błądźiſz po leśie? GórnTroas 42 (17); GrabowSet C2v (10); KochAp 9; KochFrag 45 (3); OrzJan 3 (13); WyprPl A4 (5); LatHar 702 (63); KołakCath A3 (3); KołakSzczęśl C3v (6); RybGęśli B2v (6); Gdźie záſię ktorego ſłowá ábo kilku w Graeckim texćie nie było/ ktore ſię w náſzym Lácińſkim náyduie WujNT 16; A oto człowiek niektory opuchły był przed nim. WujNT Luc 14/2 (547); WysKaz 7 (12); JanNKar C4v (7); JanNKarGórn H (3); JanNKarKoch G2 (3); JanNKarOrz F3v; Z Wałach tákże gośćiniec nie ma bydź/ iedno przez Kołomyią. SarnStat 1049 (215); SiebRozmyśl Bv (6); GrabPospR L4 (3); KlonKr F4v; KmitaSpit C3 (9); PowodPr 30 (7); SkarKaz 158a (101); VotSzl E2 (5); CiekPotr 43 (28); CzahTr Hv (25); Wy namilſzé/ bądźćie tu przyiaciółki moie. GosłCast 39 (10); PaxLiz C3 (2); SkarKazSej 702b (14); Rybitſka kępá tudźieſz bliſko GNIEWA, V ktorego też nie długo będźiewá. KlonFlis G3v (12); SapEpit B3v (2); A tą zdrádą tráćił ślad/ wſpák obrácał ſtopy/ Zadna nie byłá ku drzwiom/ lecż wſzytkie od ſzopy. KlonWor 22 (16); Albo ſie w tym nie pomniſz/ żeś tu w cudzey ſtronie? PudłDydo A3v (5); żeś ſię W. M. znowu przez niemáły cżás niebywſzy fortunnie á zdrowo do máiętnośći ſwey náwrocić/ [...] raczył RybWit Av; ZbylPrzyg A4v (3); SzarzRyt B2v (2); SzarzRytJSzarz nlb 2v.

W zdaniach bezpodmiotowych z konstrukcją D cum inf = ktoś (lub coś) musi być, znajduje się albo będzie się znajdował(o) gdzieś na pewno, koniecznie (20): Myſli ſobie/ mnieć tám być by [= choćby] natrudniey było RejWiz 177 (4); RejFig Cc3v; RejZwierz 137; A iż cżłowiek niewie być poſpołu miłośći y nienawiśći/ ále Bogu ty rzecży ſą przełożone/ bo wſzytkim iednáko rzecży przychodzą/ ſpráwiedliwemu y krzywemu BielKron 81; RejZwierc 151 (2); RejZwiercTrzec Aaa2v; HistHel D3; Niepocżną ludźie przez nas nic Wſzędy pánu dyabłu być. MWilkHist E4v; KochBr 152; WisznTr 5; BielSen 6; pewnie że mu być w piekle. WysKaz 20; Zloty Czérwony zá trzydźieśći groſzy ſzácowan bydź ma. To znaydźieſz Titulo Podſkárbi: bo temu tám ſłuſznieyſza iest rzecz bydź. SarnStat 275. Cf »być na drodze«, »być po prawicy«, »być na ziemi«.

Przysłowia: Nie bacżąc iż w ſzpátnym ſędzie/ Niekiedy też bálſam będzie BierEz Gv.

bibl. Gdźieć będźie ćiáło/ támći będą y orłowie. LeovPrzep G2 (2); RejPos 259; GrzegŚm 20; WujNT Luc 17/37 [ogółem 5 r.].

Bo záwſze kąkol miedzy pſzenicą być muśi WujJud 7v.

Mniema iż iuż ſkorę nieſie Choćia niedzwiedz będzie wleſie RejRozpr Ev.

Gdźie ſą niewiáſty/ tám bywa ſwárzenie. March¹ A3; March³ T8v.

A damli dobrą kolendę Ze z nogámi wniebie będę. RejRozpr A3.

A tak darmo ſyę czas kroczy Ać ſędzia ćzeka zdobroczy Cżiſczie bych my już mogli ijcż A wpieklie dzis na obiat bycż RejKup z6.

Gdzye ſerce ieſt tám Bog będzye BielKom F3.

bibl. Abowiem gdźie ieſt ſkárb waſz/ tam, i ſerce waſze będźie. MurzNT Luc 12/34; Gdzie ieſt ſkarb twoy tám ieſt ſerce twe. HistRzym 122; SkarŻyw 545; WujNT Matth 6/21 (3); [ogółem 6 r.].

Frazy: bibl. »pan Bog bądź miedzy nami; niechaj będzie Pan miedzy mną a tobą na wieki« = sit Dominus inter me et te Vulg (2): Leop 1.Reg 20/23; Weźmi ten pierśćień á choway odemnie/ á pan Bog bądź miedzy námi. HistRzym 123v.

»kto bądź, ten bądź« = niech będzie kto chce (2): KochPam 86; śmierć ſpráwiedliwa/ iednákiégo ná wſzyſtki práwá vżywa. Kto bądź /ten bądź ná kogo lós naprzód pádnie/ Ták Páná iáko ſługę poima KochPieś 17.

»nie wiem, gdziem nie był« = byłem wszędzie (2): Perreptavi usque omne oppidum ad portam, ad lacum, quo non, Zwiedźyłem wſzyſtko miáſteczko/ v bramy/ v yeziorá y niewiem gdziem tile nie był. Mącz 343c, 352c.

Zwroty: »być w brodzie« = wpaść, skompromitować się (1): A tyś wolał przez łáwy: á przecięś był w brodźie: Dobra ono przypowiéść: Polak mądr po ſzkodźie PudłFr 43.

»być doma, w domu« = we własnym mieszkaniu [szyk zmienny] (35 : 14): A kiedy iuż Xánt domá był/ Wſzyſtko o Ezopie myſlił BierEz E3v (3); ZapWar 1527 nr 2374 (2); LibMal 1543/72v (3); Otworz otworz ieſt kto wdomu RejKup e4; GroicPorz m4v; Leop Matth 5/16 (3); RejFig Aa6v; RejZwierz 137v; BibRadz Ios 6/17 (2); BielKron 297v (2); KochSat B3v; Mącz 278a (9); OrzQuin A4; Prot A4v (2); SienLek 164v; GórnDworz R5v (2); RejZwierc 254 (3); CzechRozm 230v; Calag 109b; SkarŻyw 497; ZapKościer 1584/49; Korce Gdańſkie máią bydź domá/ dla proby wymierzenia we Gdańſku. GostGosp 92 (2); WyprPl C; OrzJan 53; WujNT Ioann 11/31; SkarKazSej 671b; KlonFlis H4v.

»być w domu« = być niezamężną, u rodziców (1): Cżemuś dawney nie powiedał: Iużemći inemu ślubiłá/ Pokim ieſzeże w domu byłá. BierEz O2v.

»[komu] być na drodze« = być przeszkodą (1): To iuż teraz prawie wydze Czo mowyl iuż tu ſam ſłyſę. Tem my to pyen był nadrodz[e] Ze tak baczys żłie obodze. RejKup n4v.

bibl. »być w, na łonie, w biodrach, lędźwiach [czyich]« [szyk zmienny] (10 : 4 : 1): KrowObr 215; SarnUzn E8v; CzechRozm 143v (3); W cżym y potomkowie iego/ iáko mowi Apoſtoł/ to ieſt Aaron/ y Lewytowie/ ktorzy ieſzcże byli ẃ lędźwiach tego Abraháma oycá ſwego/ iáko więtſzemv dżieśięćinę też dáli SkarŻyw 284; CzechEp 255 (4); LatHar 527; Bo ći ktorzy w łonie Abráámowym [= w otchłani; limbus patrum] byli/ żadnych mąk nie ćierpieli WujNT 263 (3); Bo żaden áni Moyżeſz/ áni Prorok Bogá nie widźiał/ mowi Ian Chrzćićiel/ iedno ten Syn ktory ieſt ná łonie v Oycá. SkarKaz 488a.

»na śmiertelnym łożu być« (1): ktora [Elżbieta Sławkowska] będąc zlożona od Pana Boga Niemocą, tak i na Smiertelnim lozu będąc [napominała swego syna] [...] Ażeby Stanąwsży przed Prawo Miaſta Koſćierziny spolecżnie znimi podziękowal za posag ktory wzięla od Braćiey swoiey. ZapKościer 1581/23.

»[gdzieś] być myślą« (1): bom y tám iuſz wſzyſtek ieſt myślą CiekPotr 83.

»oblicznie, obecnie [gdzieś] być« = być osobiście gdzieś obecnym [szyk zmienny] (12 : 5): OpecŻyw 41v; LibMal 1546/110v; Iedno kſiążę rycerſtwá Dáriuſowego/ obacżył być oblicżnie Alexandrá. HistAl F2; Diar 29; LubPs cc4v; Poſtánowiwſzy woyſko w Ieruzálem/ ktore tám obecnie było/ ciągnął do Cezáryey BielKron 147v; Mącz 428d; RejPos 88v; GrzegŚm 35; Ale Krol będąc oblicżnie w Powiećie [praesens in municipio]/ łácno by śię wſzytkiego dowiedźiał ModrzBaz 20v; NiemObr 76; LatHar 198; WujNT 2.Cor 10/2; SarnStat 1169 (4).

»być przed oblicznością [czyją]« = in conspectu Vulg [szyk zmienny] (12): y rzekł krol do Iozefa/ ocyec twoi y braćya twoi przyſli do cyebye zyemya Eipſka ieſt przed oblitznoſćią twoią HistJóz E2v; TarDuch A7; WróbŻołt 118/168 (2); RejPos 78v; BiałKat 76; KuczbKat 260; LatHar 163; WujNT 841 (3); SkarKaz 40b.

»być przed oczyma, przed okiem, na oczach, na oku« = ante oculos esse Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (29 : 1 : 2 : 1): PatKaz II 33; PatKaz III 149; WróbŻołt 25/3; Day mily panie nam: aby zawzdy nam byla przed oczyma naſſemi ſprawiedliwoſc RejPs 166v (2); MurzNT 8v; Leop Gen 47/6; BibRadz Rom 3/19[18] (5); BielKron 334v; RejPos 219 (5); KuczbKat 140; RejZwierc 258; Oczko A4v; KochPs 24 (2); Y pytáłá gdzie brát Wincenty? powiedziano iey/ oto ieſt przed ocżymá twemi. SkarŻyw 310 (2); ActReg 47; Calep 720a; A ty nie ſpuſzcżay Oycże z twego wzroku/ Lecż niechay będę záwżdy/ ná twym oku GrabowSet I3v (2); OrzJan 16; WujNT Apoc 9/13; CiekPotr 89; GosłCast 32.

»być [gdzie] swą osobą, istnością, w swej osobie, pod własną osobą itp.« = być gdzieś obecnym osobiście [szyk zmienny] (16): MetrKor 34/134v (3); LibLeg 11/83; A gdzyeżby on mogł wiedzyeć po wſciornaſtkim ſwiecie/ Co ſie w tey zyemi dzyeie/ á co w tym powiecie. Gdyż on ieſt ſwą iftnoſcią/ á wſzytko wie wſzędzye RejWiz 111v; BibRadz Act 27/37; BielKron 209v; RejPos 88v; WujJud 71v; SkarJedn 282; Który ták záſtąpi mieyſce iego/ iákoby ſam w oſobie ſwéy był. [tanquam solus personaliter interesset JanStat 698] SarnStat 914 (6).

»być w [czyjej] osobie« = mieć pozór, podobieństwo, postać (czegoś), być czyimś uosobieniem (1): Ruſz ſię y ty coś w oſobie Miáſtá RybWit B3v.

»być przed Panem, przed majestatem bożym« [szyk zmienny] (3 : 1): vyźrzał Eliábá (pierworodnego Izái [yná) y rzekł: Ieſliże ieſt przed Pánem pomázániec iego? ſNum coram Domino est christus eius]? Leop 1.Reg 16/6 (2); RejAp 69v; ArtKanc A10v.

»na piśmie być« (1): Cokolwiek á ktorego cżáſu poſtánowi Pán y nápiſze/ nie przeſtępowáć: nie wymawiáiąc ſie niepámięćią: gdyż ná piſmie to bydź ma. GostGosp 74.

»być na placu« = być wspominanym, przytaczanym, omawianym, dyskutowanym [szyk zmienny] (5): MurzHist K4v; Ten ieſt záwżdy ná plácu/ ten ma pámięć żywą. RejWiz 91 v; y wſzytko to było ná plácu/ cokolwiek zobudwu ſtron dowodnie kto powiedzieć może GórnDworz G7v (2); ActReg 183.

»być ku, na pomoc(y)« [szyk zmienny] (8 : 5): BibRadz 1.Par 12/19; iż Krol Káźimierz niemogł być ku pomocy Ceſárzowi Frydrychowi BielKron 231 (10); BielSen 6; ArtKanc M4v.

»być ku potrzebie« [szyk zmienny] (10):Skánderbeg niemogł ták być prętko ku tey potrzebie z ſwoim ludem. BielKron 245v (10).

»być przed prawem« [szyk zmienny ] (2): Co oni przed prawem naſzym będąc zeznali, za pozwem Iego Mści Pana Woiewody Pomorskiego, ktore zlotych 50. do ſiebie wźiąl Pąn Dzieniſz Iezewſki. ZapKościer 1580/15v, 1584/51v.

»[komu] być po prawicy« = ku pomocy (1): Abowiem Dawid o nim mowi: Vpátrowałem záwżdy Páná przed ſobą; bo mi ieſt po práwicy [quoniam a dexteris est mihi] WujNT Act 2/25.

»być przytomnie« = osobiście (2): Gdyby ſam Miſtrz záwżdy był przytomnie [praesens] więceyby roboty zdwiemá odpráwił/ niż w niebytnośći ſwey z dźieśiąćią odpráwuie. ModrzBaz 37; Calag 109b.

»być przed rękami« = znajdować się w pobliżu, na podorędziu (1): Exto ‒ Füraussgehn, vberig sein, vorhanden sein. Ieſtem przedrękamy, podałem ſie, wirosłem. Calep 398a.

teol. »być w sakramencie, pod osobą chleba (i wina), w chlebie (a w winie) itp.« [szyk zmienny] (68): KromRozm I K4; BielKron 206v; GrzegRóżn Iv; Drudzy záſię powiádáią/ iż pod obiemá cżęſciámi ſákrámentu tego/ to ieſt/ w chlebie á w winie/ ieſt cáły á iſtotny Kryſtus. RejPos 88v; RejPosWiecz² 97; Iużże tedy Chryſtus Pan wedle ſłowá ſwégo nie będźie w Sákrámenćie BiałKat 306 (4); KuczbKat 175 (3); WujJud 71v (20); CzechRozm 262v (6); KarnNap D3; Obacż iáko zle bluznią y ſproſnie Zwingliáni ktorzy niewierzą áby pod oſobą chlebá w Sákrámenćie prawdziwe y rzeczywiſte ćiáło Boże było SkarŻyw 168 (6); ReszPrz 40 (3); Bo do tego áby był w Sákrámenćie/ nie potrzebá mu niebá opuſzczáć WujNT 408 (20).

»być przed sędziem« = zgłosić się, stanąć przed sędzią (1): Terazcży tu niezyſſcze nicz Trzebacz pierwey przed ſęndziem bycz RejKup x6v.

»być na [którym] stopniu, na prostej linii« = być w (jakimś) stosunku pokrewieństwa [szyk zmienny] (5 : 1): Rowna poprzecznych Linia ieſt/ gdy perſony o ktorych bywa gadká ná rownym ſtopniu ſą od ſpolnego Pniá/ to ieſt od Rodźicá GroicPorz ff3; Ktore Práwo tylko idźie między tymi Perſonámi/ co ſą ná proſtey Liniey. GroicPorz ff4 (6).

»być na stronie« [szyk zmienny] (4): Priamus ſyn Láomedontow o tym niewiedzyał/ bo był ná ſtronie w Frigiey. BielKron 55 (2); GórnDworz Aa7v; ActReg 160.

»być na domowych śmieciach« = być u siebie w domu (1): Vganiáli ſię potym áż pod gorę gdzie dziś Werki Biſkupie/ Litwá y Ruſſacy ſmiáłością/ bo im ná domowych smiećiach było StryjKron 487.

»być [w czym] po uszy« (1): Vźrzyſz álić náſzemu być w plewach po vſzy/ Bá niedba nić o Figi podobno nie ſuſzy. RejWiz 47v.

»być w sąsiedztwie, w przyległości, w towarzystwie sąsiedzkim [z kim, z czym]« [szyk zmienny] (11 : 7 : 1): UstPraw G4; my z Niemieckim narodem w przyległośći záwżdy byli BielKron 335 (7); Adiaceo, Przyleżę/ yeſtem w ſąſiectwie s kim. Mącz 161b; BielSat Gv; GórnDworz F5; ZapKościer 1579/2v; SkarŻyw 88; StryjKron 31; NiemObr 12; BielSen 14; Tá tedy źiemiá Niemiecka/ ponieważ známi ieſt w towárzyſtwie ſąśiedzkim: [...] boi ſie o wſzyſtko panſtwo ſwoie OrzJan 64 (2); SarnStat 700.

»u wod być« (1): któré to obiedwie przyczynie/ ták to ná mnie wyćiſnęły/ że w wielkie gorącá y w cżáſy niepogodné/ z W.M. ſwym Mi.Pánem v wód tych dni niewiele będąc/ co ſą Cieplice/ y do czego dobré/ vkázáćiem musiał Oczko A2v.

»być [komu] na ziemi« = upaść (1): Bo ſię wiecz bárzo omylj Abyć obiema naċzemj [lege: ziemi] RejKup ſ8v.

»być w żywocie (matki, matczynym, dziewiczym itp.), w wnętrznościach« [szyk zmienny] (22 : 1): BierRaj 20; OpecŻyw 11v; PatKaz I 10v; panną bądącz wzyuoczye matky ſwey mądrſza byla nyſz wſzytky doctorouye PatKaz II 80 (9); PatKaz III 94 (3); FalZioł V 35v (2); OrzRozm G3v; OrzQuin S; RejPos 9 (2); Ian będąc w żywoćie mátcżynym/ miał Iezuſá poznáć CzechEp 305; SkarKaz 576a.

Szeregi: »być i (a, ani, a(l)bo) mieszkać« [szyk 12 : 9] (21): thedi ſtaroſtha myeyſcza onego, pod ktorego moczą zwiczyązony yeſt abo myeſzka, sznyego bandzye powynyen sprawyedliwoſcz wſzitką vczinicz MetrKor 40/811; GliczKsiąż M; KrowObr 12v; Naprzod/ iż w nim mieſzkamy y ieſtechmy/ iáko ſtworzenie w Bogu ſtworzycielu ſwoim. RejPosWiecz² 91 (16); WujNT 372; SarnStat 1157.

»być a osiadać« (1): Obacżywſzy to poſpolity lud wyſpu onego/ [...] poſłáli do przełożonego ich mowiąc: iż wolim dań poſtąpić iáką nam vłożą/ niżliby thu Hiſzpani mieli być á oſiádáć. BielKron 442v.

»być a przebywać« (1): gdyż ſie obiecuie y z Bogiem Oycem y s Synem záwżdy w tákim ſercu być á przebywáć vſtáwicżnie we wſzytkich ſpráwach iego. RejPos 271v.

»być i zostać« (1): gdyż ná iednym mieyſcu być y zoſtać ſie nie może. Phil M4.

»bywać i być« (1): A co ſię tknie inſzych iż ich záwżdy zdawná wiele w Polſzcże z obcych narodow bywáło/ y ieſt/ ktorzy ſię tu rozrodźili CzechEp 61.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (12): WróbŻołt kk6; bili na tich granyczach y ſą kladowyſka y myeſczidi beſſvrmanſkie y znaky LibLeg 11/86; Gdyż ći kthorzy byli i ktorzy nie byli [Absentes enim et praesentes Vulg]/ iednáko byli trapieni. BibRadz Sap 11/12; OrzQuin I2v; RejAp 144v; GórnDworz Z6; RejPos 115; BudNT bv; CzechEp 361 (2); WujNT 408; SkarKaz 243a (2).

W przen (15):

Zwroty: »być w lesie« = być w kłopocie, w złej sytuacji; być zagubionym, pokonanym (8): Czo kto zaſluzyl to nieſſye Slym być yzodpuſty wleſzye. RejKup k5v, h4, aa7v; Byćći pewnie y s pozwy/ y s ſtátutem w leſie. RejZwierz 101v, 56; Bo wierz mi iż ſie vnieſie/ Być mu y z rogámi w leſie. RejZwiercPodw 183v; ZA nicby dziś twe ſtrzały ſtały Herkuleſie/ By go vyrzał y z nimi byłby prętko w leſie. PaprPan V4, G3.

»być w lesie« = być dalekim, niepewnym, czekającym na załatwienie (5): Vkłonić ſie y pozdrowi/ Wilcżą pokorą vłowi/ Cżapkę tylko z głowy wznieſie/ A ſerce będzye gdzyeś w leſie BielKom G3; Pierwey drugich poſági/ iuż będą gdźieś w leſie/ Niżli pánią małżonkę do domu przynieſie BielSat D4 [idem BielRozm]; RejZwierc 89v; BielRozm 30; wAuguscie iescze potomek był w Lesie y nie wiem iaki miał bydz ActReg 23.

»być w lesie« = być w błędzie, nie mieć racji (1): Lecżći prawdá nienawiść v niektorych nieſie/ Wżdy ty o to nic nie dbaſz/ być tym przedſię w leſie RejZwierc 266.

»być w lesie« = być swobodnym, swawolnym (1): Lecż go nie ledáiáko/ młoda myſl vnieſie/ Bo ma ná nię wędzidło/ iż iey nie być w leſie. RejZwierz 57v.

a. Brać udział, uczestniczyć (czynnie lub biernie) w jakimś wydarzeniu, akcie, ceremonii, procedurze, urzędowej czynności, pracy zbiorowej, zabawie, rozrywce; należeć, zaliczać się do jakiejś grupy lub organizacji, obracać się w jakimś środowisku, otoczeniu; przestawać, obcować, być w bliskim kontakcie z kimś; towarzyszyć komuś, czemuś; służyć u kogoś lub gdzieś (przeważnie o ludziach ew. istotach żywych); adesse, esse, interesse, obire (comitia), versari Cn (1818): Lew niekiedy ná łow śię brał/ Liſzkę z oſłem z ſobą wezwał: Aby wſzyſcy ſpołem byli/ A lepiey śię obłowili. BierEz K4; był wezwan [cesarz Antonius] w Rzymie Ociec oycżyzny/ ktorego też miedzy ſwięte iednego być licżyli. BielKron 149v (3); StryjWjaz C3v.

być około, w okrąg kogo (16): Y ktoż ieſt s tych rowien tobye ktorzy ſą w okrąg ciebye LubPs T5v; Leop 3.Esdr 2/8; A około krolá ſpełná dwudzieſtu tyſięcy ludu niebyło BielKron 306v; RejPos 10v (6); BudBib 1.Mach 12/53; Było ná ten cżás około Hetmáná śláchćicow Polſkich niemáło ModrzBaz 47 (2); SkarŻyw 140; StryjKron 587; ActReg 5; LatHar 719.

być podle kogo (1): Arcybiſkupá Srygońſkiego też wtencżás widáć niebyło/ ktory też wtey bitwie był zoſtał/ y innych niektorych co byli podle krolá. BielKron 308.

być u kogo (27), u czego (13): Oſieł v ogrodniká był/ Gdzie wiele iadł máło robił BierEz L2; Będącz tedi on młodźieniecz v dwora pocżnie ſie dobrze miécz v pana Sżcżęſciá ForCnR C; LibLeg 10/59 (2); pawel kucharzs kthori dzyſzyą v krolya ſtharego yeſth, koczyel wkurnykv wzyal LibMal 1545/97v (2); RejKup b7; KromRozm III H7; GliczKsiąż F4; GroicPorz 13 (2); UstPraw Cv; RejFig Aa7v; RejZwierz 124v (2); BibRadz Mar 14/49 (2); BielKron 112 (3); GórnDworz L5v (2); HistRzym 70; RejZwierc 27v; BudBib 2.Par 2/7 (2); ModrzBaz 12v (2); Doktorze/ v krolewſkiegoś ſtołu á nie w komorce klaſztorney/ śiedziſz. SkarŻyw 202 (2); Dowodźił actor Xiądz á tom z tobą był ná kilku inſtanciach, v tegoſz ſądu GórnRozm G3; ActReg 142; LatHar 708; WujNT Matth 13/56 (4); SarnStat 180 (3). Cf »u diabła być«.

być w pośr(z)od (a. w pośrzodku, we śrzodku) kogo = in medio esse Vulg (10): Iáko Pan bog ieſt vſtháwicżnie w pośrzodku thych/ co w nim mocnie vfáyą. LubPs cc4v marg (3); Leop Matth 18/20 (3); GrzegŚm 36; Ludźie/ choćia drudzy poturcżeni/ dobrzeby ktemv pomogli we śrzodku Turkow będąc pobiwſzy ſwe goſpodarze do ſwoich przybieżeli BielSpr 59; LatHar 720; WujNT Luc 22/27.

być z kogo (162), z czego (123): OpecŻyw 14v (2); TarDuch B6; HistAl E4v; KromRozm I B4 (3); O błogosławieniſzto/ o ſzczęſliwiſzto ſą/ ktorzy zwybranych ſą MurzHist F4 (2); MurzNT Matth 26/73; KromRozm II t2; To yeſt oná yedná owczárnya [...] w ktorey kto nye yeſt/ ten nye yeſt z owyec yego KromRozm III E6 (8); LibMal 1553/178; BielKom D2 (2); KrowObr 37 (9); Leop Ex 2/6 (13); BibRadz Ioann 10/16 (8); BielKron 223v (3); Sodales, Którzi ſą z yednego cechu albo bráctwá. Mącz 398c; GórnDworz Aa4; A ći kthorzy byli poſłáni/ byli z Liczemiernikow RejPos 11v (6); WujJud 172v; WujJudConf 139 (2); BudBib Is 44/11 (3); BudNT Joann 18/37 (3); choćiaſz kto ieſt z wybránych y vmiłowánych Bożych/ iednák nie záwżdy może vcżynić tego coby chćiał dobrego CzechRozm 244 (2); ModrzBaz 79v; Chirágrá/ pedográ/ ſciátyká/ y bolenié członków/ á gdźie lepſzą pomoc weźmie? byle niebyłá zówych záſtárzáłych/ co ſye iuż ówo prawie w guzy ſkámieniáłé obróćiwſzy/ z medyká y z ſyropów śmieią Oczko 15v (2); SkarŻyw 98 (2); Bom też ſam ieſt z vcżniow iego. MWilkHist C3v; StryjKron 15; CzechEp 360 (11); NiemObr 41 (2); KochFr 21; LatHar 710 (3); tedy iż ktorzy z wiáry ſą [qui ex fide sunt]/ ći ſą ſynmi Abráhámowymi. WujNT Gal 3/7 (34). Cf »z Boga być«, »z diabła być«, »być z ducha«, »być z Kościoła«, »z liczby być«, »być z prawdy«, »być z strony«, »być ze świata«, »być z zakonu«.

być między kim (191): BierEz Q4; Starſſy paſcie ſlowem bożym trzodę tę/ ktorá miedzy wami ieſt OpecŻyw 187v (6); OpecŻywSandR nlb 5v; PatKaz I 10 (2); BielŻyw 153; LibLeg 10/56 (5); SeklKat A2v; HistAl D3v; MurzHist Vv; MurzNT Mar 15/40; KromRozm II q2 (3); A wżdym ya myędzy wámi yáko ten ktory ſluży. KromRozm III M7 (6); Diar 58; DiarDop 111; GliczKsiąż K6v (3); LubPs cc4; KrowObr 22 (7); RejWiz 116v (2); wſſyſtek zbor ieſt z ludzi ſwiętych á miedzi nimi ieſt Pan Leop Num 16/3 (4); OrzList f4v; UstPraw Iv; BibRadz Matth 27/56 (7); OrzRozm H2 (2); BielKron 202 (29); Mącz 35a; OrzQuin C (2); SarnUzn F6v; RejAp 26v (3); GórnDworz Hh8 (2); á dáwa nas ku wychowániu rybithwowi/ [...] iżeby mógł miedzy mnichy być/ to ieſt miedzy mężmi Swiętemi przebywáć á świętym być. HistRzym 40v (4); RejRozm 77 (2); PaprPan S2v (2); ModrzBaz 103v (5); Iáko Słowieńſkie narody/ miedzy ktoremi ſą Polacy y Ruś/ wiárę świętą Chrześćiáńſką przyięli SkarJedn 223 (9); SkarŻyw 290 (12); StryjKron 100; CzechEp 39 (3); NiemObr 64 (3); ReszHoz 133; GórnRozm H2; ArtKanc A10 (2); OrzJan 110; LatHar 152 (3); LEcz byli y fałſzywi prorocy miedzy ludem WujNT 2.Petr 2/1 (9); SarnStat 1263; PowodPr 35; SkarKaz 42a (2); CzahTr F2; Ieſli wieſz iż miedzy bráćią twoią ſą dowćipni mężowie/ vczyń ie páſterzmi nád bydłem moim. SkarKazSej 662b.

być miedzy kim i miedzy kim = pośredniczyć (1): Támżem ia na ten czás był miedzy Pánem/ y miedzy wámi/ ábym wam odnoſił ſłowo Páńſkie BibRadz Deut 5/5.

być z kim (273): ZapWar 1512 nr 2142 (2); March¹ A2; Prześpiecżnie ze lwem mowiłá/ Iákoby z nim záwżdy byłá. BierEz H3v (3); OpecŻyw 111 (11); ForCnR B3; TarDuch A5; March³ T7; LibLeg 11/68v (4); LibMal 1545/97 (4); RejJóz N5 (2); RejKup ſ5v (4); HistAl G8v (3); MurzHist P4v; MurzNT Mar 5/40 (12); KromRozm III N3v; BielKom B5v; LubPs Qv (2); KrowObr 21v (2); Y vſlyſzeli niekthorzy z Pharyzeuſzow ktorzy z nim byli Leop Ioann 9/40 (22); UstPraw F4; KochZuz A4; RejFig Dd7v (2); BibRadz 2.Reg 13/15 (42); BielKron 415 (20); RejAp 39v; GórnDworz N6v (2); HistRzym 130 (4); RejPos 118 (7); BiałKat 320v (2); RejZwierc 145; KochMon 24; BudBib Iud 6/1 (9); BudNT 2.Petr 1/18 (4); CzechRozm 264; PaprPan M4v (3); ModrzBaz [38]v; SkarJedn A3v (2); SkarŻyw 362 (5); KochTr 21; MWilkHist Lv; StryjKron 572; CzechEp 163; KochJez B2v; NiemObr 47; ReszList 172; PudłFr 57; ArtKanc G16 (2); ActReg 139; GrabowSet R3; LatHar 693 (6); WujNT 130 (40); gdźiekolwiek ná ten czás z Dworem náſzym ſczęśliwie będźiemy/ pozwáć roſkażemy SarnStat 605 (6); Ten głos ſłyſzeliſmy z niebá/ będąc z nim ná gorze świętey. SkarKaz 118a. Cf »być z Chrystusem«.

być z kim = być w związku małżeńskim z kim (2): On iey záſię pocżął mowić/ Chćieyże ty moią żoną być: Gdyż iednáko żáłuiewá/ A cżemuż z ſobą nie będziewá. BierEz G4v; Krol Angielſki/ prętko zmienił ſwoy vmyſł [...] cżęśćią też dla żony/ ktorą miał wolą poiąć/ Annę ſioſtrę Kliueńſkiego kſiążęćiá bárzo cudną/ y poiął/ ále ſnią niedługo był. BielKron 217v.

być na czym (176): BierEz M2v (2); OpecŻyw 40 (3); MetrKor 40/810; Othoſz gdym bil na dworze Czeſarskyem thedy my nycz nyemowil LibLeg 7/100v (4); ComCrac 15v (5); RejRozpr G4v; Alem ia niebyl natym ſądze SeklWyzn Av; on bąndacz na ſzlyubye by bell czo na ſzyą thakowego czull, thedibi byll yſzczie wczaſz wywyal. LibMal 1545/103v (3); ZapWar 1545 nr 2646 (2); SeklKat L; Otoć/ ktorzy wznamięnitem odźięniu chodzą i wroſzkoſzy żywą/ na pałácach krolewſkich ſą [in domibus regum sunt] MurzNT Luc 7/25; KromRozm III P4 (2); Item apelacyj dozwalają do wszyćkich duchownych, ktorzy będą na sejmie Diar 54 (4); DiarDop 111; MrowPieś A4v; GroicPorz d2v (2); ná ktorym Koncilium Kártáińſkim było Biſkupow dwieśćie y ſiedmnaśćie KrowObr 16v (6); RejWiz 98 (2); á ieſliby ſam być niemogł ná roku/ tedy może przyſiąc przes prokuratorá. UstPraw D3v (6); RejZwierz 56v (2); BibRadz Ps 35/1 (2); OrzRozm M3v; ále młodſzy brát Lech obacżywſzy tho zábił go [Grakusa Wtorego] gdyſthá ſámá byłá ná łowie BielKron 340v (29); Mało ludźi było ná kázániu. Mącz 136c (2); GórnDworz P8 (4); HistRzym 117v (2); A nie vſłyſzyſz by kto dziś zacny inácżey zdechł iedno powiedzą/ iż byli tám ná iedney bieſiedzie támże ſie rozniemogł RejZwierc 60 (3); BielSpr 3 (2); WujJud 142v; BudBib Bar 5/31; StryjWjaz A4v (3); Nie godźić ſie bácżnemu być ná tákiey woynie PaprPan B3v; ModrzBaz 88v (2); SkarJedn 6 (12); SkarŻyw 164 (4); StryjKron 547 (3); CzechEp 228; NiemObr 59 (3); WerKaz 306; WisznTr 5; ArtKanc N12; GórnRozm D4 (4); ActReg 136 (6); OrzJan 43; WujNT Luc 7/25 (4); A ieſliby który prze śmierć álbo chorobę z miánowánych nie mógł bydź na téy Rewiziiéy/ inſzégo ná to mieyſce deputuiemy. SarnStat 402 (24); SkarKazSej 680b; KlonWor 33. Cf »być na posłudze«.

być przy czym (218), przy kim (196): yakom ya nyeprzyyal szdzyesyanczą voszow gy stylye robothnykow anym scham przynych byl ZapWar 1512 nr 2141 (7); On rzekł/ tákem vcżynił/ Y przynieiem do tychmiaſt był BierEz C3 (4); OpecŻyw 89 (7); OpecŻywPrzedm C4v; ForCnR A4; PatKaz III 143v; iżby żadnego cudzego niebyło przy ich ſpolńem poznańiu HistJóz D4 (2); KlerPow 10; FalZioł IV 50c (2); BielŻyw 9 (7); MetrKor 59/77v (3); WróbŻołtGlab A4v; livdzie czy ktorzi bily przi kroliv barſo ſye bily LibLeg 10/146 (17); ComCrac 16v; LibMal 1543/69v (18); SeklWyzn a3v; RejJóz F3v (2); RejKup g5 (4); MurzHist V2 (2); MurzNT Mar 15/41 (3); Diar 54 (4); BielKom B5v; GliczKsiąż C5 (2); GroicPorz e2 (4); KrowObr 135 (3); Były przy niey dwie pánie RejWiz 36 (2); Leop 2.Mach 1/16 (22); OrzList f4v; UstPraw H (2); RejZwierz 4; WyprKr 2; BibRadz Mar 4/10 (12); OrzRozm I2 (4); Był ieſzcże ná ten cżás przy Ceſárzu Kſiążę Sáſkie BielKron 236v (43); KochSat [C2]; Mącz 65b (5); OrzQuin Lv (2); SienLek 34; RejAp 149v (3); GórnDworz Ii2 (9); GrzepGeom K4v; HistRzym 95; RejPos 43v (10); KuczbKat 300; RejZwierc 38; BielSpr 54; KochMon 32; WujJud 228 (2); RejPos Rozpr c2v; RejPosWstaw [143²] (2); BudBib 1.Mach 9/60 (3); WierKróc B3; CzechRozm 184v (5); Kiedyby przy nim náſzy s ſwemi pocżty byli/ Pánowałby w Azyey áż do cżáſu tego PaprPan T; ModrzBaz 24 (4); SkarJedn 38 (2); KochOdpr B3; Przy kim być. Stare prope quem- Calag 88b; KochPs 74; SkarŻyw 292 (18); W domv vcczy. wego Pana Grzegorza lęgy Solthiſſa Prziſſęsnego á Mieſſczanyna Miaſteczka Kroliewſkiego Koſſczerzyny przy nym bely przyſſięsnyczy. ZapKościer 1587/70v (39); MWilkHist K3v; StryjKron 727 (3); CzechEp [384]; NiemObr 177 (2); WerKaz 279 (2); ArtKanc H14v; GórnRozm G3v (5); ActReg 89 (9); Adhaereo – Vſtawicznie ieſtem przikim, trzimąm ſzie Calep 23b; GostGosp 32 (2); KochAp 5; KochFrag 45; OrzJan 116; LatHar 726; WujNT Mar 1/36 (11); Nie przez ſubſtitutá ále ſam przytómny przy Róćie ma bydź SarnStat 427 (53); WitosłLut A4; PowodPr 47 (2); CiekPotr 14; PaxLiz B4v; SkarKaz 663a; RybWit [Av]. Cf »przy boku być«.

być w czym (336), w kim (25): Záby niegdy w rádzie były/ Bogá o Krolá prośiły BierEz I3 (4); OpecŻyw 105v (4); PatKaz II 86v; MiechGlab 47; WróbŻołt aa4; Ianvsz: Biskup Piieczikoſczielſky A Stephanus Verbeczi czy byly wthym posselſtwye y przynyeſſly wyelkye dary Cessarzowy LibLeg 9/50 (3); RejKup y7; W teytho bytwie był niektory mąż ſmiáły HistAl E4v; KromRozm I N4; KromRozm III E6 (2); Diar 97 (2); GliczKsiąż P3; KrowObr 141v (2); RejWiz 153v; Leop Ez 27/9 (3); UstPraw H2; LIzymách kiedy w woyſce z Alexándrem byli/ Przywiedli wielkiego Lwá/ co gi vłápili. RejZwierz 39; Bo w Rzecżypoſpolitey/ gdy był w onym kole/ Mogł ſie żacżek przećwicżyć/ pewnie w iego ſzkole. RejZwierz 57v (4); BibRadz Act 12/4 (5); á to w bitwie Demoſthenes niebył OrzRozm Q3 (3); miáſto iego Foroinlanę [...] obległ/ w ktorym oblężeniu było wiele ludzi Rycerſkich BielKron 298v (29); KwiatKsiąż Nv; Foederati populi et foederate civitates, Którzi ſą w yednym buncie Mącz 132d; Meus in Graecia commilito fuit, Byłáźwá obádwá w yedney rocie w Greciey. Mącz 221b (5); OrzQuin R2; RejAp 30v (5); GórnDworz Kk6v (5); RejPos 38 (6); BiałKat c3v; RejZwierc 236v (3); BielSpr 2v (4); KochMon 35; BudBib 1.Par 27/6; BudNT Matth 11/8; StryjWjaz A4v; CzechRozm 159v (2); ModrzBaz 89v (2); SkarJedn 5 (2); KochOdpr B3; KochPs 3; SkarŻyw 244 (7); StryjKron 632 (8); CzechEp 313 (2); ArtKanc Q5v (2); GórnRozm A2v (3); ActReg 4 (8); Calep 228a (2); OrzJan 49; LatHar 719; tedy nie wſzytkim ktorzy ſą w Akádemiey należy ie exáminowáć WujNT 825 (5); WysKaz 42; JanNKar D2; nie ma bydź żaden w Rádźie/ iedno z Rycérſkiégo narodu SarnStat 71 (7); SiebRozmyśl B3; KmitaSpit Bv; CiekPotr 78; SkarKazSej 694b (4); Gdy będźieſz w cechu/ Zá łáſką/ co ſłowo/ Mow cżapkę ziąwſzy. KlonFlis F. Cf »być w Chrystusie«.

Zwroty: »z, od Boga (Ojca) być« [szyk zmienny] (59 : 6): To ten cżlowiek nie ieſt od boga ktory ſoboty nieſwięcij. OpecŻyw 52 (2); MurzNT Ioann 9/16; KrowObr 65v (11); Leop Ioann 9/16 (2); RejPos 84 (14); RejPosWiecz² 92v; RejPosWstaw [21²]; BudNT Ioann 9/16 (2); CzechRozm 38v; Kto z Bogá ieſt/ ſłow Bożych ſłucha CzechEp 137 (10); My z Bogá ieſteſmy [Nos ex Deo sumus]. WujNT 1.Ioann 4/6 (17); PowodPr 55 (2).

»przy boku [czyim] być« [szyk zmienny] (5): Lecż tákowi ktorzi przy boku Krolewſkiem vſtáwicżnie będą [Sint autem familiares regis]/ á do tákich táiemnych rozmow będą przypuſzcżáni trzebá áby byli wierni y milcżeniem ozdobieni. ModrzBaz 25v; SkarŻyw 152; PaprUp K2; ActReg 95; Zeby tedy tákowi przy boku Páńſkim być mieli/ niebeſpiecżna rzecż ieſt Phil H.

»być z Chrystusem, w Chrystusie, w Panu itp.« [szyk zmienny] (45): MurzHist S4 (3); KrowObr 139v; Abowiem znákiem Apoſtholſtwá moiego/ wy ieſteśćie w Pánie [vos estis in Domino]/ Leop 1.Cor 9/2 (3); BibRadz 1.Thess 1/1 (2); RejPos 94 (2); RejPosWiecz² (3); Ządam odeść y być s Kryſthuſem GrzegŚm 34 (6); WujJud 101v; CzechRozm 63v (2); SkarŻyw 51 (2); LatHar 330 (3); A iżby wolał vmrzeć á być z Chriſtuſem. WujNT 682 (15); WysKaz 45; SkarKaz 3b.

»z (a. u) diabła, czarta, szatana, Antychrysta być« = ex diabolo esse Vulg, PolAnt; ex maligno esse Vulg [szyk zmienny] (9 : 1 : 1 : 1): Ten záſię Duch ieſt z Dijabłá KrowObr C4; Leop 1.Ioann 3/12 (2); RejZwierz 101; RejPos 85 (2); RejPosWiecz² 93v; Kto cżyni grzech z ſzátáná ieſt BiałKaz A4v; BudNT 1.Ioann 3/8; Wſzelki duch ktory rozwięzuie Chriſtuſá [...] nie ieſt z Bogá/ ále ieſt z Antychriſtá. CzechEp 245; WujNT 1.Ioann 3/8 (2).

»być z Ducha« (2): Oſądź że ſie tu ſam proſzę ćie/ ieſliś ty ieſt z Duchá Bożego y Kryſtuſowego/ tzyli z Ducha Antykryſtuſowego? KrowObr 66v; RejPos 121v.

»być swą głową« = brać udział osobiście (4): Luteryani [...] poſłáli thedy do Ceſárzá poſły ſwoie/ieſli ſwą głową będzie ná Seymie/ tedy też oni będą ná przerzecżenie BielKron 222 (3); Ruſzył nań Turká w mocy gdźie był y ſwą głową/ Przyćiągnąwſzy pod Várnę zácżął táką mową. CzahTr Gv.

»być w Kościele, w jedności kościelnej (a. Kościoła), z Kościoła itp.« = należeć do organizacji, społeczności chrześcijan (110): WróbŻołt 57 (3); KromRozm I O4 (3); MurzNT 96; yáko piſſe Páweł do Gáláthow/ nye ſą w yednoſci koſcyołá/ áni do nyego przyſlucháyą. KromRozm III G3; Yeſli grekowye y Ruś ſą w koſcyele. KromRozm III L4 marg (21); LubPs X3 (4); KrowObr 120 (3); Leop Act 13/1; BibRadz Ps 42 arg (3); OrzRozm M2; BielKron 208v; OrzQuin N3v (2); Wiemći ia to żeć w ſtárożytnym Kośćiele Krześćijáńſkim było Sekretarzow doſyc LeovPrzep G3v; RejPos 200v (8); BiałKat 43v (3); KuczbKat 180; Synowie pokoiu nigdźie indźie/ iedno w Powſzechnym Rzymſkim Kośćiele być niemogą. WujJud 219 (9); WujJudConf 145v; RejPosRozpr c3; RejPosWstaw [141²]; SkarJedn 27 (6); KochPs 89; SkarŻyw 337; A to ſtąd/ iż ktoby chćiał być/ we zborze páná Chriſtuſowym/ muśi ſię ſtáć owcą/ páná Chriſtuſową NiemObr 28 (3); ReszPrz 23 (3); ArtKanc K10; żadną miárą nie może być zbáwiony iż nie ma miłośći/ nie będąc w kośćielney iednośći. WujNT 611 (26); SkarKaz Oooov.

»być w krolestwie Chrystusowym, Krześcijańskim, Diabelskim itp.« (7): I ktorzy kolwiek ſą náprzećiwko tym Artykułom/ ſą ieſztze w kroleſtwie Dijabelſkim KrowObr B4v; tákże téż żaden ná świećie człowiek/ który w Króleſtwie Krześćijáńſkim nie ieſt/ wolnym nie ieſt. OrzQuin P4v; Ktorzy ſobie lekce ważą miłoſierdzye Páńſkie/ nie ſą w kroleſthwie Páná Kriſtuſowym. RejPos 344v marg (5).

»być w liczbie, poczcie, rocie, z liczby, pocztu, roty [kogo]« (12 : 5 : 4 : 18 : 2 : 1): ſtąd panna ſie domnimala aby byl [Jezus] w rócie męſkieé z Iozefem OpecŻyw 32 (2); Ale iżeś ty ieſt miły pánie ſtych liczby RejPs 80v; RejKup v7v; MurzHist G3v (2); BielKom D2v; SeklPieś 19; OrzRozm V2; BielKron 208v (2); RejAp 108v (2); wſzákoż że ſą w licżbie rozumnych źwirząt/ muśimy ie [ludzi] przedſię mieć zá ludzie GórnDworz Gg3v; RejPos 167 (5); BiałKat 293v (2); KuczbKat 330; WujJud 182; Zktorych pocżtu y W.mć. miłośćiwy Pánie wſzytcy być rozumieią. BudNT a5; ModrzBaz 121; ZapKościer 1579/2v; CzechEp 253; NiemObr 85 (2); Iużeś w licżbie nieśmiertelnych duchow KlonŻal D4; KochPieś 13 (2); ArtKanc O16; GostGospSieb +3; LatHar 710 (4); WujNT 505 (3); Nie po śierśćić my znarny te Iſzkáriothy, Poznáć po towárzyſtwie kto ieſt z támtey roty. KlonWor **2.

»być oblicznie, obliczny, osobą swą, w osobach swych« [w tym: przy czym (9), na czym (4), przy kim (4), z kim (2)] = być osobiście, asystować, brać udział (w czymś) [szyk zmienny] (12 : 2 : 7 : 1): ComCrac 15v; Diar 81; LubPs dd2v marg; Publicis consiliis interfuimus. Byliſmy obliczni przi radzie. Mącz 429d; RejAp 173; RejPos 316v; BiałKaz D3v; KarnNap F2v; Słuſznaby też rzecż byłá/ żeby Krol przy Pánoch Rádách/ gdy o Rzecżypoſpolitey rádzą/ oſobą ſwą był [adesse praesentem] ModrzBaz 26; PIſárze Ziemſcy niech będą oblicznie [sint praesentes JanStat 498] przy położeniu kśiąg Ziemſkich SarnStat 564; Ale gdźie tych przyczyn nie będźie/ ſámi w oſobách ſwych będą powinni bydź [personaliter sint astricti JanStat 456]. SarnStat 911 (12).

»być na (a. k, przy, w) posłudze, służbie« (6 : 4): MetrKor 37/4v; Ale Márta/ ta ſama byla przyſlużbie milégo Iezuſa OpecŻyw 60; y tiſſ ſzromyczil thedi kiedi Na zamku w konynye sziedzial gdzie Cunrath na ſluſbie był LibMal 1543/70v; SeklWyzn g4; Byli k tey poſłudze Ceſarzowi/ Mauryc Kſiążę Sáſkie/ Woyćiech Brándeburſki z inymi Rotmiſtrzmi ieznemi BielKron 222v (2); Eo tempore quo corpus addictum atque operatum Reipub. esset, Tego czáſu gdy ná poslugách Rzeczypoſpolitey był. Mącz 264c; KuczbKat 270; BielSpr 17v; SarnStat 433.

»być z prawdy« [szyk zmienny] (16): OpecŻyw 120; MurzNT Ioann 18/37; Leop Ioann 18/37; A żaden inſzy s prawdy być nie może/ iedno ktory powieda prawdziwie ſłowo moie. RejPos 347 (9); RejZwierc 51 (2); LatHar 732; Wſzelki ktory ieſt z prawdy [qui est ex veritate]/ ſłucha głoſu mego WujNT Ioann 18/37.

»być z strony [czyjej]« [szyk zmienny] (12): LibLeg 10/70 (2); Gaulus theż ktory był s ſtrony Mácedonow/ wodzowi onego bydłá głowę ſciął. HistAl B8; BibRadz 2.Mach 8/32 (2); S Pruſkiego Miſtrzá ſtrony byli Henrykus Rutenus Komendator Chełmieńſki/ Márkwárdus Komendator Toruńſki BielKron 373v (4); BudBib Sap 2/24; ZapKościer 1582/29v; GórnTroas 28.

»być z(e) świata« [szyk zmienny] (29): S ſwiátá nie ſą/ iáko y ia s ſwiátá nieieſtem KrowObr 212v (5); Leop 1.Ioann 4 arg; A iákoż to okázáć mamy iż nie ieſteſmy s ſwiátá tego? RejPos 335v (4); RejPosWstaw [21²]; BudNT Ioann 17/16 (5); CzechEp 22 (2); NiemObr 18; Lecz iżeśćie nie ſą z świátá [quia vero de mundo non estis]/ álem ia was wybrał z świátá; przetoż was świát nienawidźi. WujNT Ioann 15/19 (10).

»być w towarzystwie, społeczności, komitywie« [szyk zmienny] (14 : 12 : 1): BielŻyw 142; tedi tiſſ wthi Comythiwie Cuſzka bil i ſtal na gynny drodze LibMal 1543/68 (3); GliczKsiąż A2; LubPs Pv marg (3); GroicPorz ii3v; Gdzieby pierwey powſtháłá woyná przećiwko Rzymiánom/ ábo ná wſzytkie ktorzy ſnimi ſą w towárzyſtwie [aut omnibus socis eorum]/ we wſzytkim páńſtwie ich: tedy doda im pomocy narod Zydowſki Leop 1.Mach 8/24; Będąc theż z nim w towárzyſtwie/ wielkich trudnośći ſpołu vżywáli. BielKron 143v; ták ći będźie wam poki w ſpołecżnośći będźiećie/ poty was nieprzyiaćiel nieprzełomi żadny BielKron 438v (3); RejAp 71v; Gdzie by mu też przyſzło być w máłym thowárzyſtwie/ á w rownym/ nie miedzy cháſą/ tám/ y okrom máſzkáry táńcowáć rozmáicie/ y troſzkę beſpieczniey pocżynáć ſobie nic nie záwádzi. GórnDworz Kv; A iż go iuż widzą á iuż go znáią/ iż ma być w ſpołecżnośći á thowárzyſthwie ich RejPos 222v (9); SkarJedn 42; SkarŻyw 309; WujNT Luc 2/44.

»być w zakonie, z zakonu« = przestrzegać prawa [szyk zmienny] (4 : 1): A my wiemy iż cokolwiek zakon mowi/ tym ktorzy w zakonie ſą [qui in lege sunt] mowi/ áby wſzelkie vſtá były zátulone BibRadz Rom 3/20[19]; poniewaſz mowi Apoſtoł: bez zakonu będąc/ ieſtem w zakonie Chryſtuſowym SkarŻyw 3; WujNT 1.Cor 9/21 (3).

Szeregi: »być i chodzić« (1): iż iuż pewnie ſą y chodzą w tym ſtádzye y w tey ſpołecżnośći/ s kthoremi Pan ma vżywáć wiecżney radośći RejAp 118.

»być i mieszkać« (5): A tym oto obycżáiem ſą iuż w nim/ álbo mieſzkáią w nim RejPos Wiecz² 91v (5).

»przestawać i być«: (1) [będzie im wolno] y przy Królewſkim Máieſtaćie do tego czáſu/ áż przyśięże/ przeſtáwáć y bydź [usque quo iuraverit odhaerere JanStat 910]. SarnStat 1125.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (4): RejPos 200v; Bo cżuiećie że miedzy wámi ſámemi ſą y będą: ktorzy przećiw tey wáſzey vgodźie ſzturmowáć nieprzeſtáną. WujJud 13v (2); CzechEp 363.

b. Odwiedzać, być u kogoś w gościnie, z wizytą, przybywać do kogoś w celu załatwienia jakiejś sprawy; esse Cn (147): W tichże też ſtronach gdy goſcie iaci maią być tedy noci przed tim bywaią w onych karcżmach abo goſcincach ſtrachy á kołatanie Garczow albo inſzego nacżynia wynoſzenie. MiechGlab *5.

być u kogo (117): Liſzká żorawiá prośiłá/ Bądź v mnie będę ćię cżćiłá BierEz N3 (3); OpecŻyw 20v; ForCnR E2; MiechGlab 18; KłosAlg D3v; Gdi bendzye v Czeſarza Tureczkyego powye mv prziyaſn naſche braczka LibLeg 11/187 (16); WróbŻołt E6; LibMal 1544/88 (40); KromRozm III L6; Diar 29; OrzList d2 (2); RejZwierz 39v (2); BielKron 144v (6); Mącz 326a (7); RejPos 224 (2); RejZwierc 81v; RejRozpr b4v; SkarŻyw 600 (2); MWilkHist P2; CzechEp 184 (6); Nie wiedziałem o tym aby wḿ uPana Kanclerza bydź miał ActReg 114 (10); WujNT 2.Cor 11/9; CiekPotr 84 (2); KlonFlis H4v. Cf Przysłowie, »być w domu«, »być na gospodzie«.

Przysłowie: Byś był v dyabłá/ Pomni co prawdá. RejZwierc 239a.

Zwroty: »być w czas do kogo« (1): Do Stániſłáwá. KTo piia do północy/ bráćie Stániſłáwie/ Ieſli ieſt [w] czás do niego/ może ſię nie práwie Człowiek pytáć: bo by on ſwóy wczás vmiłował/ Pewnieby ſię rániéy kładł/ áni ták wiłował. KochFr 114.

»być w domu [czyim]« [w tym :u kogo (5)] (22): OpecŻyw 13; MurzNT Matth 26/6; LibMal 1554/187; Leop Ex 20/10; RejZwierz 10v; [Wacław Król Czeski] będąc w domu Dziekáńſkim w Ołomuńcu w iedney koſzuli zábit nie wiedzieć od kogo. BielKron 369; RejPos 309 (5); RejZwierc 81v; BudNT Matth 26/6; GórnRozm I3v; LatHar 689; A gdy był w Betániey w domu Symoná trędowátego/ y śiedźiał v ſtołu/ przyſzłá niewiáſtá WujNT Mar 14/3 (7).

»być w domu gościem« (1): A iż vſtáwicżnie mieſzkał v dworu/ ćiſnął ſie do tego cżelnieyſzy z dworzan káżdy/ áby był w domu kſiędzá Mácieiowſkiego nie goſciem GórnDworz B7v.

»być na (a. w) gospodzie, gospodą« [w tym: u kogo (3) ] [szyk zmienny] (8 : 2): On tedy młodźieniecz będącz na goſpodźie/ iął pytaćz ſwego goſpodárza Práwdy o wiele rzecży ForCnR A2v; LibMal 1545/109 (2); Ubi divertisti, Gdzieś goſpodą yeſt Mącz 487d (2); GórnDworz T2; SkarŻyw 184; ActReg 86; Calep 335b (2).

»być w gościnie« [szyk zmienny] (3): SkarŻyw 196; Táki tu prziydźié mąż w dom Feretowy/ Od Ewriſthea po konie poſłány Do źimnéy Thrąby/ który tu w gośćinie Będąc/ wydrzeć tę gwałtem białągłowę KochFrag 46; W gośćinieśćie miedzy obcemi: ládá kto was ſzárpáć może SkarKaz 551a.

c. Sprzyjać komu, solidaryzować się z kim, być po czyjej stronie, skłaniać się ku komuś, czemuś, popierać kogoś albo coś, aprobować coś; czuwać, wspomagać, opiekować się kimś, czymś; pośredniczyć (578): WróbŻołt 118/151; Przyiaciele/ bliźni moi przećiw mnyę powſtáli/ Ci ktorzy bliſko mnye byli z dáleká pátrzáli LubPs K3v (4); Bliſko ieſt Pan wſſem co go wzywáią Leop Ps 144/18; BibRadz Ps 118/151; BudBib Ps 119[118]/151; KochPs 211; LatHar 162.

być miedzy kim a miedzy kim = pośredniczyć (2): BibRadz II 67; A ták iż ie Pan więcey do tego wiodł/ áby [...] przyięli iuż tego iednacżá [...] ktory miał być miedzy nimi á miedzy Bogiem Oycem ich RejPos 8.

być nad kim (25): Leop Ps 146/11; RejAp 72v (2); A ták nie boy ſie nic żadney mocy áni ſrogośći ſwiátá tego/ gdy będzye nád tobą ſwięta opieká iego. RejPos 39v (21); WysKaz 14.

być z kim (425): gdzie rozne obycżáie/ Przyiaźń śię tám nie nádáie: Anićiem mogą z ſobą być/ Ktorzy iednáko niechcą żyć. BierEz O3 (2); OpecŻyw 96v (15); PatKaz I 8v; WróbŻołt 22/4; LibLeg 10/56v; RejPs 178 (2); RejJóz C6v; SeklWyzn a3; SeklKat F4 (3); Swięty Irzi racz być ſnami. RejKup Cv (5); KromRozm I F; MurzNT Matth 28/20 (3); KromRozm II ſ2 (2); Kto nye yeſt zemną/ przećiw mnye yeſt KromRozm III F5v (2); BielKom D5v (3); wolę być z byałemi głowámi niż s Filozoffámi GliczKsiąż N6v; LubPs F3 (3); KrowObr 10v (5); RejWiz 7v (2); Leop Iob 29/5 (16); RejZwierz 86; BibRadz 1.Cor 15/10 (27); OrzRozm I3; Boleſław Swidnicki wźiąwſzy miáſtá niebył áni s tym áni z owym. BielKron 367 (27); RejAp 195 (5); SarnUzn F2 (2); HistRzym 3v (2); RejPos 137v (34); RejPosWstaw b4; BiałKat 303v (7); BielSat G2v; GrzegŚm 35; KuczbKat 405; RejZwierc 222 (7); WujJud 32 (2); WujJudConf 23v; BudBib Ier 41/3 (8); BudNT Luc 22/59 (9); CzechRozm 202 (5); SkarJedn 4 (3); KochPs 43 (3); SkarŻyw 501 (15); Otoż mię maſz mátuchno żywego/ niekłopocżyſz więcey ſercá ſwego/ záwżdym ia ſtobą/ po dwunaśći lat/ wezmę ćię zá ſobą. MWilkHist G3v; CzechEp 363 (10); NiemObr 29 (3); ReszPrz 6 (3); WerGośc 245; BielSen 7; ArtKanc G12v (8); PaprUp I3v; GrabowSet Bv (2); KochFrag 29; OrzJan 108; LatHar 720 (5); Odpowiedáiąc Ieſus/ rzekł: O rodzáiu niewierny y przewrotny/ y pokiż będę z wámi? WujNT Matth 17/17 (34); KlonKr E2v; PowodPr 40 (3); SkarKaz 549b (3); CzahTr L4; GosłCast 19; PudłDydo B3 (2). Cf Fraza, Zwroty.

być za kim (21) za czym (2): RejKup g8; Bo ktoć nieieſt przećiwko nám/ za namić ieſt MurzNT Mar 9/39; Leop Mar 9/39; przy iego [papieża Sergiusza] wybierániu było wielkie zámieſzánie/ ábowiem iedni chcieli Theodorá/ drudzy Páſzkáliſá Archidyakoná/ zá ktorym był Ceſarz Iuſtynianus BielKron 167; GrzegRóżn C (2); Omnes pro P. Quinto pugnant, Wſzyſcy go bronią/ [...] Są zá nim. Mącz 330a; SarnUzn 7v; HistRzym 14; BudNT Mar 9/39 (2); CzechEp 28 (2); Ieſt zá námi Rycerz mocny/ Iezus Kryſtus. ArtKanc D2v; ActReg 4v (2); WujNT 4 (6); który pokóy ieſt wſczęty/ [...] zá ktorym my ieſteſmy z ćiáłá zacnégo Królá Polſkiégo/ którémuſmy ſie do tego czáſu ſprzećiwiáli. SarnStat 1123.

być po kim (2): BierEz G4; Ten Zephyrus niech żaglem náſzym włada: Niech morſkie ſzturmy rowna y pokłada: Ten ieſli po nas będźie/ wśiáday fliśie A odepchni ſię. KlonFlis B3v.

być przy kim (65): Nigdy nie bądź przy okrutnym/ Ktoryć zły przyiaćielom ſwym BierEz I4 (2); PatKaz II 79; WróbŻołt 37/12; SeklKat C4v; LubPs hh5v (6); KrowObr 73 (2); Leop Ps 37/12 (5); BibRadz Deut 31/8 (7); Było ná then czás wielkie roſthárgnienie w Węgierſkiey źiemi/ ábowiem połowicá ich przy iedney ſtronie/ á połowicá przy drugiey byłá. BielKron 304 (4); LeovPrzep Kv; RejPos 111v (10); BiałKat 241; RejZwierc 263; Nie będę przy was Polacy/ ieſliże z pośrodku was przeklęctwá niewyrzućićie. ModrzBaz 144; KochPs 28 (2); SkarŻyw 51; CzechEp 353; ArtKanc S; ActReg 3v (3); GrabowSet Sv (4); WujNT Mar 19/19 (2); SiebRozmyśl L4; GosłCast 48. Cf Fraza, »być obecnie«.

Fraza: »Pan (Bog) jest« [w tym: z kim (101), przy kim (4)] [szyk zmienny] (105): á pan bog był záwſſe z Iozefem HistJóz A3 (2); SeklWyzn 2v; RejJóz F8; RejKup g7v (3); KromRozm I C; LubPs M4 (3); KrowObr 112v (2); Leop 1.Reg 20/13 (9); BibRadz 4.Reg 18/7 (15); OrzRozm C3v; BielKron 45v (13); OrzQuin L4v (6); Może to być po chwili/ będźieli Bog z námi Prot A2; RejPos 151v (4); BiałKat 16 (3); RejZwierc 254 (3); iż s tym Ludem Bog ieſt BielSpr 57v; BudBib Gen 28/20 (6); CzechRozm 204v (5); ModrzBaz 53; SkarŻyw 502 (4); CzechEp 311; ReszPrz 93; BielSjem 16; ArtKanc K3v (4); PaprUp L2v; LatHar 557 (2); á Bog pokoiu y miłośći będźie z wámi [Deus... erit vobiscum]. WujNT 2.Cor 13/11 (7); PowodPr 5; CzahTr G4; SkorWinsz A3v.

Zwroty: »obecnie być« [w tym: przy kim (2), z kim (1)] = pomagać, wspierać (3): Pan Bog záwżdy obecnie ieſt przy wiernym. RejPos 44 marg; KuczbKat 390; LatHar 31.

»być z [czyjej] strony, na stronie« (2 : 1): RejPs 127v; LibLeg 11/40v; A gdy cżás przyſzedł/ nie dáłá kſiężná puſzcżáć Sláchty do miáſtá/ iedno pány ktore oná rozumiáłá być s ſwey ſtrony puſzcżano. BielKron 416v.

»być wespołek (a. społu, pospołu) [z kim]« (8): y od waschey thesch ziemye. nie ktorzi weſpolek snymy myely nieyakie porozvmienie. y snymy weſpolek bily. LibLeg 10/93 (4); RejPs 91 v; Byż wiedział Czo cżj ſtroijlij Kedy s Diabłem ſpołu bylij RejKup q4v; LubPs ff4; RejPos 333v.

Przen (23):

Frazy: »oko pańskie jest [nad kim, nad czym]« (7): BibRadz Iob 34/21 (2); ſwym właſnym zwał [Miasto] nad ktorym było vſtáwicżnie ſwięte oko iego RejAp 24v; RejPos 279v (3); Oko pánſkie ieſt záwżdy nád bogoboynémi KochPs 46.

»ręka pańska (a. Boża) jest [z kim, nad kim, u kogo]« (16): RejPs 206; Bo ręká Páńſka byłá ſemną [manus enim Domini erat mecum] pośiláiąc mię. Leop Ez 3/14; BibRadz Luc 1/62 (2); BielKron 96v (2); RejAp 41; Y coć ſie zda co to zá dzyecię będzye? bo pewnie ręká Boża ieſth v niego. RejPos 296 (4); GrabowSet P4v; WujNT Act 11/21 (2); iákie to dźiećię będźie/ iż táka ręká Boża/ to ieſt moc bozka byłá z nim. SkarKaz 42a (2).

d. Polegać, zasadzać się, opierać się, spoczywać na czymś; zależeć od czegoś (zawsze w sensie umysłowym) (230):

być na czym (78), na kim (1): LibLeg 6/160v (4); SeklKat L3; KromRozm III K3; Iſcye wyele ná tem yeſt áby dotąd dzyecyę ſie przy náucżycyelu báwiło/ pokąt wſobye może myeć godnosć GliczKsiąż N (3); LubPs G; BVrmiſtrzá z Rádą vrząd ná thym ieſth/ przynamniey raz w tyydźień [!] [...] ná Rathuſz ſye ſchodźić GroicPorz b3v (2); Athák nie ná tym ieſt kto chce/ áni kto bieży/ ále ná Bogu ktory ſie zmiłuie. [Igitur non volentis neque currentis sed miserentis est Dei] Leop Rom 9/16 (2); OrzRozm N; Mącz 397c; OrzQuin P3; GórnDworz Gg8v (3); RejPos 16v (2); RejZwierc 39v; WujJud 30; CzechRozm 142; ModrzBaz 137; SkarJedn 46; SkarŻyw 290 (2); GostGosp 80; WujNT 483; PowodPr 9; SkarKaz 638a (3); SkarKazSej 678a (3). Cf Zwroty.

być w czym (89), w kim (63): PatKaz III 151 (3); Wiele gich mowi duſzi mey nie ieſt iey zbawienie w Bodze iey. TarDuch D7; Ma ząbki [pszczoła] iako inſze zwierzęta/ wſzakoh [!] niemi niekąſa: telko żądłem pcha/ w ktorem ieſt wſzytka iey obrona. FalZioł IV 27c; WróbŻołt 61/8 (4); KromRozm II p4v; KromRozm III C8v; GliczKsiąż D5; KrowObr 107v (2); Leop 2.Tim 3/15 (8); BibRadz Iob 40/11 (10); GrzegRóżn I; Stat per me, per te, per illum, quo minus id fiat, Yam w tym/ tyś w tym/ ón w tym/ yſz ſie to nie dzieye. Mącz 417b; RejAp 193; GórnDworz O6; Trzecie bácżmy/ [...] ábychmy [...] iedno tego pilni byli/ co ieſt w zakonie RejPos 211v (5); BiałKat 165v (2); RejZwierc 41; BielSpr 45v; RejPosWstaw [143²]v; BudBib Iudic 16/5 (2); CzechRozm 150v (2); SkarJedn 73; Niewieſz/ iſz w onej mey zelżywośći táka ieſt ſławá SkarŻyw 81 (7); CzechEp [413] (4); NiemObr 7 (4); KochMRot A3; ReszPrz kt; ReszList 147; ArtKanc O3v; GórnRozm L2v; Day Boże/ áby ſye to krwią moią omyło. A ieśliby w méy śmierći wſzyſtkich zdrowié było ZawJeft 47 (3); GórnTroas 19 (3); GrabowSet E4 (3); LatHar 263; WujNT 2.Tim 2/1 (26); WysKaz 22; SarnStat 110 (4); PowodPr 46; SkarKaz 311a (2); VotSzl A2; GosłCast 18; SkarKazSej 687a (2). Cf Frazy, »być w wolej«.

być kogo [kałka łac.] = zależeć od kogo (2): Nie ieſt chcącego tylko/ áni bieżącego tylko/ ále Bogá ſię zmiłuiącego [Igitur non volentis neque currentis sed miserentis est Dei Rom 9/16]. WujNT 556 (2).

Frazy: »nadzieja jest« [w tym: w kim (16), w czym (2)] [szyk zmienny] (23): Dwu też brathow kxiążąth Mankupſkich w ktorych była nadzieia Gothſkiego rozmnożenia dał ſciąć, y ſam zamek oſadził. MiechGlab 40; WróbŻołt 61/8 (2); RejPs 102v (2); LubPs O6v (2); Leop Eccli 34/15; OrzRozm Lv (2); Mącz 431c (2); Iż żadna inſza nádzieiá nie ma być náſzá/ iedno w vznániu grzechu RejPos 11v (5); BiałKat 176; KochPs 57; Litwá záś z Zmodzią złączona/ y nową pomocą posilona/ z Rusaki y z Tátáry wálnym á ſćiſnionym vfem rozerwáli Niemieckie Reytery iezdne/ w ktorych wſzyſtká nádzieiá Krzyżacká byłá StryjKron 390; ArtKanc Q11v (2); SzarzRyt A2.

»co w tym jest« = quid factum est Vulg [szyk zmienny] (6): co yeſt wtym iż cżęſto ſie ſynowye od rodzicow w żywocye á w obycżáyách odrádzáyą? GliczKsiąż D3v; Prot B2v; Ale ia w. m. powiem/ co to w tym ieſt: wzięliſmy ſobie owa ſwowolnie my męſzcżyzni/ iáko zwirzchność nád białemigłowámi GórnDworz Z7v; WujNT Ioann 14/22; CiekPotr 89; Co ieſt w tym iże Pánná teraz bárzo obládłá/ Przez iáki ból ták prętko/ w vrodźie vpádłá. PaxLiz Bv.

Zwroty: »być na prawie« (1): Acz powod Gwaru niema podnieſć/ álbo co ieſt ná práwie? GroicPorz v2v.

»być na, w wolej [czyjej]« (39 : 2): MetrKor 37/1; LibLeg 10/59v (3); ComCrac 21; Diar 81; Abowiem to ieſt ná woli Sędźiego kázáć pozwáć żywym głoſem álbo piſmem GroicPorz pv (4); RejWiz 134; UstPraw K3; BielKron 201; Mącz 14a; Ták téż ieſt to ná woli Kśiędzá wielkiégo Litewſkiégo/ dáć Litwę Kroleſtwu Polſkiému OrzQuin P2; RejPos 74 (2); BielSpr 47v (2); SkarŻyw 75; ZapKościer 1583/54v; ZawJeft 39 (2); LatHar 158; WujNT 52; á wſzákóż to karánié ma bjdź ná woléy y do woléy rodźiców onych. SarnStat 1159 (16).

»być przy zdaniu« (1): wḿ widzisz co się znami dzieie, nietrzeba mnie wiele otym pisac Iesliby tez nie zdało się KIM aby tak prętko wterzeczy wstąpic y ogłaszac to azby się zinszemi odprawiło, to niech będzie przy zdaniu IeM. ActReg 110.

e. Starać się o coś, nalegać na coś, upierać się przy czymś, obstawać przy czym, domagać się czegoś, usiłować coś zrobić, radzić; być jakiegoś zdania, sądzić, mniemać, być zainteresowanym (46):

być na czym (43): Ci y inſſy ktorzy ná tey ſentencyi ſą/ nigdy moim zdániem nye wyedzą co po cżym chodzi GliczKsiąż I7v (3). Cf »być na tym«.

Zwroty: »być na tym« [aby, by, iż, jakoby itd.] [szyk zmienny] (40): MetrKor 31/620v; LibLeg 11/41 (4); A takiem iuż na tym ieſt bis więzienie ćirpiał. RejJóz I3v; Diar 39; BielKom E8v; GliczKsiąż O7v; MIkołay cżwarty [...] był ná tym iákoby mogł Ieruzálem wyzwolić z mocy Tureckiey BielKron 184v; Henrykus Kſiążę Brunſzwickie/ [...] nátym wſzyćiek był/ áby Ceſarz z Papieżem zwiedli bitwę z Luteriany BielKron 217 (16); In ea sum sententia, Ná timem yeſt. Mącz 383a (4); OrzQuin R4; Gdyż moy vmyſł/ pewnie wiedz/ żeć ieſt ná tym wſzytek/ Aby y chwałá Boża y ludzki pożytek/ Záwżdy ſie z mey ácż z máłey pracey pokázował HistLan F5v; BielSpr 75v; CzechRozm 127 (2); ModrzBaz 60; Oczko 12v (2); ActReg 173; WysKaz 6; PudłDydo B3v.

»być w tym« (3): In vobis situm est, W was to należy/ wyśćie w tym. Mącz 397c (2); ZapKościer 1585/54v.

f. Występować przeciw(ko) komuś, czemuś, być przeciwnikiem (czyimś, czegoś), sprzeciwiać się komuś, czemuś, być sprzecznym z czymś, zwracać się, kierować się do kogoś (385):

Zwroty: »być (na) przeciw(ko) [komu, czemu]« [szyk zmienny] (328): MetrKor 37/2v (5); Przytym proſy iego ſwięté miloſci/ aby rácżyl w tobie przemienitz tzoby bylo przeciw dobroci ij zbawieniu twému. OpecŻyw [57]v; PatKaz I 5; PatKaz II 66v; LibMal 1533/177v; FalZioł V 32v; BielŻywGlab nlb 9; LibLeg 6/55v (6); a wſzakoż lepieyby miedzy ſobą niemiec tego ludu żidowskiego, niżli tak gi miec iako ieſt v nas, bo lichwią czo ieſt naprzeciwko bogu y prawu duchownemu. WróbŻołt S6v (2); RejPs 16v; ComCrac 21; SeklWyzn 12v (9); SeklKat V2v (15); KromRozm I A4 (6); MurzNT 76 (5); KromRozm II f (3); Kto nye yeſt zemną/ przećiw mnye yeſt KromRozm III F5v (5); Diar 88; DiarDop 116 (2); GliczKsiąż G2v; LubPs P6v; GroicPorz A4v (6); KrowObr 145v (10); Leop Ps 50/5 (3); Otoś ſye ożenił/ á to ieſth przećiwko Koſćiołowi twemu OrzList e; BibRadz Ez 26/3 (10); OrzRozm S2; ręce iego przećiw wſzytkim będą BielKron 11v (52); KwiatKsiąż D2v (4); Pro et contra esse, Zá kim y przećiw komu byc. Mącz 323a (9); OrzQuin V4v (2); SarnUzn Fv; LeovPrzep G4; GórnDworz D3v (4); HistRzym [39]v; RejPos 79 (9); RejPosWiecz³ 96v; BiałKat 151 (4); KuczbKat 90 (2); BielSpr 39v; WujJud 68v (14); WujJudConf 263; BudBib Is 3/8; BiałKaz D (2); BudNT Matth 12/30 (2); CzechRozm 218v (9); Potrzebáby nam wiele tu ludzi tákowych/ Coby y vprzeymoſcią tu przećiw káżdemu/ Był PaprPan Q2v; ModrzBaz 107 (2); SkarJedn 342 (6); SkarŻyw 483 (3); StryjKron 682 (3); CzechEp 28 (15); NiemObr 55 (2); ReszHoz 140; WerGośc 229; PaprUp G4; ActReg 118 (6); á grzech moy przećiw mnie ieſt záwżdy. LatHar 164 (2); WujNT 594 (35); WysKaz 21; SarnStat 172 (8); SiebRozmyśl L2; Ktora wádá ieſt práwie przećiw przyrodzeniu. PowodPr 17 (8); SkarKaz 517a (6); CiekPotr 86; CzahTr A2 (2); SkarKazSej 698b (2); KlonWor ded **3v.

»być na odpor (a. przeciw) [komu, czemu]« (50): BibRadz I 4; wſzákże wiele ich było themu ná odpor mowiąc BielKron 327; Przećiw temu záſię był ná odpor Fulko Biſkup Krákowſki BielKron 357 (23); BielSpr 56; CzechRozm 204v (6); Bo iednego z nich/ co wiele piſał nie pokaże/ ktoryby ſobie ſámemv w wielu rzecżách ná odpor nie był. CzechEp 35 (17); NiemObr 9 (2).

Szereg: »wystąpić albo przeciwko być« (2): któryby przećiwko náſzému poſtánowieniu w cáłośći álbo w częśći wyſtąpił/ álbo przećiwko niemu był [qui... excesserit, aut... contravenerit JanStat 88] SarnStat 979 (2).

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (4): SeklWyzn b2; cżemuſmy my nie ſą ná odpor, ániſmy byli CzechEp 215; nie byłoby nic/ áni ieſt przećiw nam z dobrym wyrozumieniem. CzechEp 340 (3).

4. Znajdować się w jakimś stanie, sytuacji, przeżywać coś; podlegać, przynależeć, należeć; esse, subesse Mącz; interesse, versari Cn (2713): ListRzeź w. 7 (2); PowUrb +v (2); ZapWar 1520 nr 2251 (24); March¹Wiet Av; Támo w wielkim ſtráchu byłá BierEz R4v (14); ij bylaſta oba w tym domnimaniu przez tzaly dzień. OpecŻyw 32 (25); PatKaz I 7 (4); bądącz ſzwyąta anna wſyeroczthwye po ſwym panye PatKaz II 63v (20); PatKaz III 95v (5); HistJóz A3 (2); MetrKor 46/175v; KlerPow 11; Ale iż mieſtcze zmienić á kromia ſwego mieſzkania być: nie kożdy then doſtatek ma. FalZioł V 73v (12); BielŻyw 44 (11); BielŻywGlab nlb 13; GlabGad D5v (2); BierRozm 14 (2); KlerWes A2; WróbŻołt kk7v (9); WróbŻołtGlab Av (2); nyewie ze ona tam yeſth wwielkym niedoſtatkv y wnieprzeſpyecznoſczy LibLeg 11/13v (12); RejPos 105v (27); ComCrac 19 (2); LibMal 1543/76v (2); RejRozpr G (6); RejJóz O4v (18); SeklKat X3 (5); RejRozm 391 (2); RejKup p3 (13); a niektory mieſzcżanin Tebański/ będąc w żałobie/ otrzymał to v Alexandra/ aby miaſto Tebańskie mogł przywroćić. HistAl D4 (11); KromRozm I B4v; MurzHist P2 (23); MurzNT Luc 16/23 (2); KromRozm III D4v (5); Diar 38 (3); DiarDop 104 (3); MrowPieś A3v (2); Pátrz w iakiey ſą roſkoſzy prácowni oracże/ Oni ſieią pſzenicę á moy ie kołacże. BielKom D6 (9); GliczKsiąż B3 (9); LubPs O2v (35); GroicPorz ffv (7); ábowiem ieſt lepiey w małżeńſtwie żyć/ á niſſli w zápáltzywośći być. KrowObr 139 (7); A gdzye ſroſzſze więzyenie/ iedno gdy w niewoli/ V dyabłá ieſt RejWiz 140v (28); prozna ieſt wiárá wáſſá: bo ieſzcże ieſteśćie w grzechach [estis in peccatis] wáſſych. Leop 1.Cor 15/17 (29); A ſtroná przećiwna nágániłáby im [świadkom] tym iż ſą w klątwie UstPraw C4v (4); Iż ten nigdy z nieprawdą/ niechciał być w przymierzu. RejZwierz A6v (10); A to [owce] roſproſzone ſą przeto iż były bez páſtyrzá BibRadz Ez 34/5 (56); á Pápiſtá odmowiwſzy Paćierze/ ſam z ſobą długo w milczeniu był OrzRozm A4v; Z they przycżyny był w podeyrzeniu v Máchomethá záſię/ y był w nienawiśći v wſzytkich. BielKron 252; poſłał do Rzymá/ áby mu oćiec Papież dopuścił być w ſtanie duchownym BielKron 323 (215); GrzegRóżn N3; KwiatKsiąż P2v (3); Desiderio magno esse alicui, Nawielkiey nadzieyi á oczekawániu być v kogo. Mącz 83a; A patria exulare, Na wywołániu bić. Mącz 400b (29); SarnUzn F5v; SienLek 30v (5); LeovPrzep H4; RejAp 60 (48); GórnDworz L12v (24); Tedy on Krol będąc w wygnániu HistRzym 91 (27); RejPos 141 (175); RejPosWiecz² 93v; BiałKat 21 (9); BielSat D2 (4); GrzegŚm 14 (4); HistLan Bv; KuczbKat 235 (5); iáko ſpráwiedliwy by był w nawiętſzym niebeſpiecżeńſtwie RejZwierc 202 (45); BielSpr 26 (12); WujJud 252v (10); WujJudConf 256v; RejPosWstaw [41⁴]v (2); BudBib 1.Mach 5/27 (16); MycPrz II A4v (4); Strum K3v (2); WierKróc B2; BiałKaz C3 (3); BudNT 2.Cor 13/5 (2); CzechRozm 253 (21); PaprPan Aa4 (14); KarnNap D4v (2); ModrzBaz 64 (17); A w kośćiele żaden nie ieſt/ ktory w iednośći/ w miłośći/ y wpoſpolitowániu wſzytkiego świátá nie ieſt. SkarJedn 37 (19); Oczko 2v (2); Calag 305b (2); KochPs 175 (2); wyſłáli zá świętym Ekwicyuſzem/ to mu oznáymuiąc / iáko w wielkiey gorącżce ieſt SkarŻyw 211 (42); ZapKościer 1579/2 (2); KochTr 16; MWilkHist D3 (3); StryjKron 662 (8); CzechEp 370 (7); Ták rownie z tymi 1udźmi poſtępowáć muśiemy/ ktorzy ſą w wielkich ćiemnośćiách/ omylnego mniemánia NiemObr 68 (4); KochFr 108; KochDz 105; KochPhaen 8 (2); ReszList 177; WerGośc 210 (2); WerKaz 292 (4); BielSjem 6 (2); Muſzę być záwżdy w troſce/ y w żáłośći KochPieś 19 (3); PudłFr 75 (4); ArtKanc S7v (21); BielRozm 25 (2); á przećię y ći ktorży ſą w ſwey woli/ czuią wielką niewolą. GórnRozm B (15); áby tempore interregni przećię rzeczpoſpolita wporządku byłá KochWr 36 (2); PaprUp H (4); ZawJeft 3; ActReg 164 (11); Admiror ‒ Dziwuie ſzię, ieſtem w wielkim podziwieniu. Calep 25a (5); GostGosp 42 (2); GrochKal 14; Phil P2 (2); KochCn B4v; GórnTroas 45 (5); GrabowSet K3v (6); KochFrag 21 (2); OrzJan 48 (22); Wiecznie w ſławie będźiećie OstrEpit A3; LatHar 131 (5); w vćiſku wielkim będą [in tribulatione maxima erunt] WujNT Apoc 2/22 (45); gdy Ieruzalem było w oblężeniu/ od Antiochá Krolá WysKaz 43 (4); ZVpy Wielickié y Bocheńſkié/ [...] maią bydź w dobrym rządźie. SarnStat 339; iż żóná po śmierći mężá ſwégo będąc w ſtanie wdowim SarnStat 640 (52); SiebRozmyśl F (3); będąc in periculo vitae ZapMaz II G 97/90 (2); GrabPospR N2; KlonKr C4 (2); KmitaSpit Bv; Nieprzyiaćiel zápuśćił rękę ſwoię ná wſzyſtko co w naywiętſzym vkochániu było. PowodPr 10; SkarKaz 120a (4); VotSzl F (3); CiekPotr 22 (2); CzahTr G4v (3); PaxLiz B2v (9); SkarKazSej 686b (3); KlonFlis G3 (3); SapEpit A4v; KlonWor 53 (2); PudłDydo B5 (2); ZbylPrzyg B3.

być do czego = należeć (2): KwiatOpis C3v; A wieziorkach ktorekolwiek do tego imienia ſą, albo nalieżą ZapKościer 1580/10v.

być pod czym (238), pod kim (55) = podlegać, być pod czyją zwierzchnością (293): PatKaz I 4 (2); LibLeg 10/97v; aby pod naſą chorągwią bel pewny poczet ludzy ConPiotr 32v (2); SeklKat Nv; HistAl Ev; KromRozm I E3y (2); KromRozm II i2v (2); KromRozm III L6 (6); áby korce y inne miáry pod Mieyſkim znákiem były GroicPorz b4 (2); y kożdy Biſkup ma być pod iednym nawyſſſzym Biſkupem Kryſtuſem KrowObr 17v (2); iż Zydowie y Grekowie wſzytcy ſą pod grzechem [omnes sub peccato esse] Leop Rom 3/9 (4); UstPraw F2; BibRadz Rom 3/10 (6); OrzRozm C3v; Kſięſtwo [...] drugie Swidnickie/ á tho ieſt pod Cżeſką koroną. BielKron 291v (48); Subsum, Yeſtem pod niekim álbo pod czym. Mącz 431b; Cuius in ditione aut potestate sunt. Pod kim ſą/ którego páná máyą. Mącz 428d (5); OrzQuin E2v (4); RejAp 37; GórnDworz Ff5; RejPos 19 (15); BiałKat 373v; Teras ſą ty Zamki pod Krolem I.M. Polſkim. KwiatOpis B4v; RejZwierc 42v; BielSpr 26; RejPosWstaw [143²]v (2); CzechRozm 115v (2); ModrzBaz 100 (4); SkarJedn A3v (5); StryjKron 667 (7); CzechEp 273 (6); ZapKościer 1584/49v; ArtKanc A13; Zleć to/ bydź pod Tyrannem rzecz ieſt pewna/ ále mniey złego/ mieć iednego Tyranná niż wſzyſtkich. GórnRozm C2v (2); PaprUp C; ActReg 42 (2); OrzJan 128; WujNT Gal 3/25 (7); Słuſznie ſię tedy [dusza] tym nie contentuie/ co pod Bogiem być vpátruie WysKaz 6; JanNKar B4; gdyż té Kśięztwá pod iedną pieczęćią y laſką koronną ſą. SarnStat 84 (15); SiebRozmyśl D; PowodPr 29; SkarKaz 44b. Cf »być pod łaską«, »być pod mocą«, »być pod panowaniem«, »być pod posłuszeństwem«, »być pod zakonem«.

D cum inf = ktoś na pewno będzie, powinien być (13): RejKup cc5; Gdy ſie ná ſwiát vrodzi cżłowiecżek vbogi. A ſnadź ieſzcże wnet s przodku iuż w niewoli chodzi/ Bo mu wnet być w więzyeniu ſkoro ſie vrodzi. RejWiz 88; RejFig Aa3v; RejZwierz 18; Albo nam być w Tálmucie/ álbo w Alkoranie/ Kiedy ſie ták náſz Kriſtus náſzrot puśćił tanie. RejZwierc 250 (4); PaprPan Sv; KochOdpr B3; KochFr 44; KochPieś 47; ActReg 166.

być ku czemu = należeć, podlegać, zależeć (10): ZapWar 1527 nr 2375; tha ziemia nyeyeſth any przislvscha kv kroliowy polſkiemv na ktorey owcze nasche chodzą LibLeg 11/19v; Item Podolſka źiemiá nigdy nie byłá ku Litwie/ áni iey też Polacy mieli od Litwy BielKron 390v (5); StryjKron 612 (2); ZapKościer 1584/49v.

Zwroty: »być blisko [czego]« [szyk zmienny] (12): BibRadz 4.Esdr 12/18; á był iuż bliſko śmierći. BielKron 459; Mącz 326a; SienLek 34; GórnDworz Aa3v; SkarŻyw 333 (6); WujNT Philipp 2/30.

»być w błędzie« [szyk zmienny] (18): WróbŻołt kk4v; RejJóz G7; RejKup d7v (2); KromRozm I F2; KromRozm II o3v; LubPs G; BielKron 381v (4); Toto caelo errare, Być w wielkiem błędzie/ Nierozumieć nie. Mącz 108a; SarnUzn F2; GórnDworz X5; RejPos 97; BudNT c2v; PaprPan Sv; BielSjem 3.

»być w [jakiej] cenie« [w tym: u kogo (9)] [szyk zmienny] (30): Auguſtyná ſwyętego náuká y piſánye podźiś dźyeń w wyelkyey cenye yeſt KromRozm II qv; GórnDworz Lv (3); BielSat B4v; RejZwierc 269; BielSpr c2; PaprPan S4; Oczko A4 [2 r.]; KochPs 124 (2); KlonŻal A2 [3 r.]; BielSjem 6; KochPam 88; PudłFr 24; BielRozm 15; ActReg 129; GrochKal 22; Phil C2; KochDz 106; á będźie v niego w cenie imię ich. LatHar 400 (2); SarnStat 669; KlonKr A4v; CzahTr G3; SzarzRyt B4v.

»daleko być [od czego]« [szyk zmienny] (13): MurzHist B3v; LubPs cc (2); Mącz 440d (2); GórnDworz S (5); BiałKat 218v; Oczko 1v; nie może dáleko być od prawdy. CzechEp 244.

»być [z kim] dobrze« = być w dobrych stosunkach [szyk zmienny] (7): Michał Theofilow/ ten s Papieżem dobrze był/ ále potym zábit od Bázylego. BielKron 169 (5); RejZwierc 270 (2).

»być w, na drodze« [szyk zmienny] (33 : 17): BierEz B4v; OpecŻyw 104v (2); MurzHist C3 (3); MurzNT Matth 5/25; LubPs aa6v; Iż gdy był Moiżeſz w drodze/ thám mu zábieżał Pan Bog KrowObr 224 [2 r.]; Leop Matth 5/25; BibRadz Gen 24/27 (3); á Aryſtobolá poimał y ze dwiemá ſyny/ Alexándrem y Antygonem/ y do Rzymá kazał wieść. Ale ná drodze będąc vciekł im Alexánder BielKron 118v (3); Mącz 73d (2); RejAp 191; GórnDworz Bbv; HistRzym 41v; RejPos 183 (6); BudBib 2.Reg 13/30; HistHel C (3); BudNT a4; CzechRozm 246v; SkarŻyw 89 (2); StryjKron 320; KochWr 33; WujNT Act 9/7 (5); SarnStat 262 (5); SkarKaz 353a; PaxLiz D4.

»w puł drogi być« (2): Medium iter capessendo, Gdy w puł drogi byli. Mącz 35c; MWilkHist I2v.

»być w duchu« = być natchnionym, być w zachwyceniu; esse in spiritu Vulg (3): RejAp 94v; Byłem w duchu w dźień Páńſki y ſłyſzałem głos zá ſobą wielki iáko trąby WujNT Apoc 1/10 (2).

»być o, w głodzie« (2 : 1): Bom ia ieſſcze bil o glodzie RejRozm 403; LubPs K2; Leop 4.Reg 7/12.

»być w, na (nie)łasce, pod łaską« [w tym: u kogo (24), z kim (3)] [szyk zmienny] (46 : 14 : 1): KlerWes A2; LibLeg 7/34 (5); MetrKor 46/47v; LubPs bb3v (3); GroicPorz k2v; nie chcąc być długo v krolá w niełáſce BielKron 402v (7); RejAp 41 (2); GórnDworz K8 (3); HistRzym 14v (2); RejPos 45v (13); BielSat H2; RejZwierc 57 (2); WujJud 133; ModrzBaz 66; KochEpit A4; KochFr 117; PaprUp F3; ZawJeft 25 (3); WujNT 262; WysKaz 22; á głowá iego y zdrowie ma bydź ná łáſce náſzéy Królewſkiéy SarnStat 408 (8); SkarKaz 275a (2).

teol. »być w łasce (bożej, pańskiej)« [w tym: u kogo (1)] = być bez grzechu [szyk zmienny] (22): bo gdy duſſa yeſth wlaſcze bozey grzechu nyema PatKaz I 5v; PatKaz II 78v; KromRozm I Ev; KrowObr 53 (2); RejPos 153 (4); KuczbKat 365; WujJudConf 246v; kto nie ieſt żywym członkiem Chriſtuſowym/ choćiaż ieſt okrzczony/ y ieſt w powſzechnym kośćiele: wſzákże ieſli nie ieſt w łáſce Bożey/ ále w grzechu śmiertelnym/ tedy żaden vczynek iego dobry nie ieſt iemu ku zaſłudze WujNT 518 (11).

»być w mocy, pod mocą, przy mocy« [w tym: u kogo (9)] [szyk zmienny] (133 : 42 : 1): BierEz N2; OpecŻyw 131 (3); PatKaz I 8 (3); PatKaz II 71v; BielŻyw 82 (3); BierRozm 11; LibLeg 10/61 (4); RejPs 98v (3); ConPiotr 34; SeklWyzn f2v; SeklKat N4 (5); KromRozm I E4; A gdyż dokonanie walki każdej nie jest w mocy tego, kto zacznie Diar 23 (4); LubPs V4v (2); GroicPorz h2; KrowObr 225 (2); RejWiz 135v; Leop Gen 16/6 (2); BibRadz 2.Mach 14/46 (3); Od tego cżáſu byli pod mocą Izráelſką Moábithowie. BielKron 49v (30); GrzegRóżn H3v; Mącz 94a (6); Prot A3; RejAp 95; GórnDworz Gg6v (2); HistRzym 113v (3); RejPos 162v (8); GrzegŚm 60; KuczbKat 415; RejZwierc 205 (13); BudBib 2.Mach 14/46 (3); MycPrz II C2; WierKróc B3; CzechRozm 189 (2); ModrzBaz 105v (4); SkarŻyw 364 (7); StryjKron 472 (2); CzechEp 259 (5); WerKaz 288 (3); BielSjem 6; ArtKanc R17 (2); GórnRozm M2 (2); PaprUp C2v (2); ActReg 70 (5); Calep 1123a; Phil C; GórnTroas 52 (2); OrzJan 15 (2); Pierwſze popędliwośći nie ſą w mocy ludzkiey WujNT 546 marg (7); będźie w mocy náſzéy [erit in potestate nostra JanStat 691] zá Dekrétem tego Séymu ruſzyć woynę poſpolitą SarnStat 424 (11); WitosłLut A6; SkarKaz 7a; CiekPotr 62; SkarKazSej 685b; KlonWor 13.

praw. »w mocy być« = obowiązywać (2): bo my przestawaliśmy na tym, aby ten reces piotrkowski w mocy był DiarDop 119; odłożywſzy Cłá: któré w mocy niech będą zoſtáwioné. SarnStat 1078.

»być na pieczy, w opiece itp.« [w tym: u kogo (30), komu (3)] [szyk zmienny] (137): y wyſokoſći wſſech gor ſą wopiecze iego. RejPs 140v (8); RejKup bb6; LubPs Z3v (4); GroicPorz b (2); KrowObr 162; RejWiz 132 (8); BibRadz I 438v marg; [obadwa stany] poſpołu ſą pod obroną Krolewſką OrzRozm K2; BielKron 103v (4); KwiatKsiąż B; RejAp 74v (9); iż ſerce ſkruſzone á vniżone ieſt záwżdy na wielkiey piecży v Páná. RejPos 228v (66); RejZwierc 206v (11); MycPrz II A4 (2); CzechRozm 211v; PaprPan Ee4v (4); KochPs 29 (3); SkarŻyw 422; CzechEp [389]; ArtKanc Q13 (3); GórnRozm Kv; GrabowSet Hv; KochFragJan 4; SarnStat 244; CzahTr K4.

»być przy pieniądzach« (1): Prawdziwie żemci teraz nie ieſt przy pieniądzách CiekPotr 44.

»być na pokoju« = być w czasie odpoczynku, odpoczywać (1): A thák Dworzánin gdy mu przydzie być ná pokoiu s pánem/ ieſli inego cżáſu/ y ná inym mieiſcu ſpráwował rzecży poważne/ á potrzebne/ thedy ſie iuż tám nie zydą/ ále ie ma odłożić ná iny cżás/ y mieyſcze GórnDworz K7v.

»być pod panowaniem, zwierzchnością itp.« = in auctoritate esse PolAnt [szyk zmienny] (26): BielŻyw 124 (2); GroicPorz t2 (5); BielKron 231; Sub imperio alicuius esse, Być pod cziyem pánowániem. Mącz 425a; RejAp 107; GórnDworz Gg3v; RejPos 248; BudNT Luc 4/32; ModrzBaz 126 (3); W iego [Boga] ieſt władzy źiemiá KochPs 197; CzechEp 376 (5); ActReg 144; Phil P; LatHar 583; GosłCast 73.

»być pod posłuszeństwem, w posłuszeństwie« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (25 : 24): Y poſlał [...] Moyzeſſá á Aároná/ do krolá onego wkthorego oni poſluſſeńſtwie byli RejPs 155 (6); SeklKat O4v; KromRozm I E4 (4); RejWiz 60; BibRadz I 428v marg; BielKron 437 (11) RejPos 306 (12); RejZwierc 55v (2); BielSpr 52 (2); SkarJedn 161 (5); SkarŻyw 244; StryjKron 637; PaprUp G2v; ActReg 124.

»być w, na (po)wadze, czci itp.« [w tym: u kogo (70)] = in honore et precio esse Modrz [szyk zmienny] (151): O rogi tośćię [!] mię zdrádziły/ Choćiaśćie v mnie w wadze były BierEz Kv (2); PatKaz III 108v; BielŻyw 87; GlabGad N7; RejPs 178v (3); LibLeg 10/152; RejKup aa8v; MurzNT 108v; KromRozm III Kv; MrowPieś 6; GliczKsiąż N6 (5); LubPs N2 (3); SeklPieś 19; RejWiz 7 (2); RejFig Aa7v; RejZwierz 4; BibRadz II 72 marg (3); BielKron 217v (18); KochSat C; KwiatKsiąż I2v; In auctoritate esse, W powadze być. Mącz 20c (10); SienLek 197; RejAp 27; GórnDworz D3v (7); RejPos 276v (6); BiałKat 153v (3); RejZwierc 38 (13); WujJud 33v; BiałKaz M2; CzechRozm 82 [2 r.]; PaprPan S4v; ModrzBaz 7 (10); SkarJedn 222 (2); KochPs 184; SkarŻyw 429 (4); StryjKron 406; CzechEp 227 (2); KochJez B4; NiemObr 13 (4); WerKaz 305 (3); KochMRot A4v; KochPieś 26; ArtKanc L7v (2); KochProp 6; PaprUp Dv; ZawJeft 45; ActReg 90; Phil B (2); GrabowSet X3; OrzJan 7 (2); LatHar 594 (2); WujNT 628 (8); SiebRozmyśl Mv; SkarKaz 82a (2); CzahTr K; SkarKazSej 680a (2).

»być bez ratunku« (1): ktore [choroby] go [Kościoł] ták zemdliły á vtrapiły/ iż theż iuż práwie ſie zda być bez rátunku ná wſze ſtrony. LubPs A4v.

»być przy (dobrym) rozumie« [szyk zmienny] (5): MurzHist O4; BibRadz 2.Esdr 10/20; Sciens, vivens vidensque pereo, Będąc przi rozumie/ Bácznośći. Mącz 105c (2); Nád tho/ ludźi ſzalonych y ktorzy od rozumu odchodzą/ ktorzy niegdy przy rozumie będąc/ potym w ſzaleńſtwo vpádli/ [...] krzcic śie niegodźi KuczbKat 135.

praw. »być na skupie« = być do wykupienia (7): ſucceſsorowie onégo wiáná ſą ná ſkupie v kreditorów. SarnStat 591 (7).

bibl. »być pod zakonem« [szyk zmienny] (32): KromRozm II n [4 r.] (6); KrowObr 90v; BibRadz 1.Cor 9/20 (5); BielKron 13v; GrzegRóżn 32; RejPos 33; RejZwierc 249; BudNT m4 marg; Poniewaſz y oni ſámi będąc pod onym MOyżeſzowym zakonem/ nie ták zbáwienia dochodzili/ iáko Noe/ á potym Abráhám CzechRozm 173 (2); SkarŻyw 2; CzechEp 32 (2); Bośćie nie pod zakonem [non enim sub lege estis]/ ále pod łáſką. WujNT Rom 6/14; ktorzy ieſzcze ſą pod zakonem/ będą od dziedzictwá Chriſtuſowego oddaleni. WujNT 659 (11).

»być przy, we (dobrym) zdrowiu« [szyk zmienny] (3 : 2): wthym ſpoſſobye ieſt dziakvgiacz panv bogv przy dobrym zdrowyw LibLeg 4/26; FalZioł V 13v; ZapKościer 1587/69; Superstito ‒ Ieſzczem ieſt przi zdrowiu. Calep 1033a; A w dobrym zdrowiu będąc choroby niewſpomni. KochFrag 15.

»[z kim] źle być« = być w złych stosunkach (1): wiele kſiążąt we Włoſzech y w Grecyey vſpokoił/ ktorzy s ſobą źle byli. BielKron 168.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (2): Wſzytkié mátki y pánny/ co w wiecznym przeklęctwie Y gniewie były/ y ſą. SiebRozmyśl F2v; KlonŻal A2.

W przen: (181):

Przysłowia: Kto na koniu pod koniem przydzie być kazdemu RejJóz I5v; GórnDworz Dd3v; RejZwierc 144.

Aż kiedy iuż będzye w ſaku/ Pocżuie ſwiát iaki w ſmáku BielKom D8v.

boć práwda na wiérzchu być muśi MurzNT 51.

Zwroty: »być na chlebie« (1): DAwnośćie ná tym Chlebie/ á przećię niewiećie/ Yák drozde w brzuchu ieżdząc/ vćiſzyć możećie. PaxLiz E3v.

»być na gałęzi, drewnie« [szyk zmienny] (2 : 1) : Nizli przydzię trzeći dzeń na gałęzi będzieſz RejJóz I8v; RejZwierc 237 (2).

»być nad grobem« (1): Zdrowie moię tużći iuż było nád grobem [et vita mea erat prope infernum infimum]. BibRadz Eccli 51/9.

»być pod jarzmem« = sub iugo esse Vulg (3): BibRadz I *4; WujNT 1.Tim 6/1; A nędzna butá żydowſká/ iuż w ten cżás byłá pod iárzmem Ceſárzá pogáńſkiego. PowodPr 61.

»być w kieracie« (1): Nie ieſtem Theologiem iáko y ty Bráćie/ Ani mi Boże day być w tym twoim kieraćie. Prot C2.

»być w klobie« (2): MycPrz I C4; gdzie ieſt gadká o to iáka Rzecżpoſpolita ma być [...] wtem trzebá przinamniey trzy rzecży obácżáć/ ktore ieſliże iáko ma być w ſwey klobie będą [quae si bene constitutae sunt]/ tedy y oná Rzecżpoſpolita [!] dobrze poſtánowioná będzie. ModrzBaz 4.

»być w kolebce« (1): Temuto Platonowi [...] gdi ieſzcże był w kolebce, na vſta pczoły miod kładły BielŻyw 79.

»być w, na łyku, pęcie itp.« [szyk zmienny] (10): RejKup n6v; BielKron 458; OrzQuin Aa4v; Ná Ratuſzu ſławny miſtrzu/ Wieleſcie ich oſądzili/ Co nie dawno w łykach byli. RejZwierc 234 (5); PaprPan Bv (2).

»na miejscu [czyim] być« [szyk zmienny] = zastępować kogo (11): Gdy był Ceſarz w Niemcech/ [...] poſtánowiwſzy pirwey vrząd Senátu/ ktorzy by ſpráwy/ ná iego mieyſcu będąc ſpráwowáli BielKron 197v (4); RejPos 300v (9); SkarJedn 62; NiemObr 29 (2); SkarKazSej 674b.

»pod nogami być« [szyk zmienny] (5): yako y ynsche Kroleſtwa wſzitkye ktore pod nogamy mymy są LibLeg 10/69; RejPs 134; OrzRozm Hv; SkarŻyw 152; A który był dopiéro v niéy [Fortuny] pod nogámi/ Pátrzayże go pochwili/ á ón gárdźi námi. KochPieś 10.

»być w ogrojcu« (1): Simplex, Proſty/ dobry któri nie był w ogroycu. Mącz 394b.

»być w okowach« (4) : LubPs ff2; Wymawiałem ſie iey [krolowej] też s tego rozmáitemi przycżynámi/ á nawięcey tą iżem był w okowach. BielKron 458v; Ieſli kto chłop/ cżyli ſie Groſem pocżyta: [...] Ieſli namniey przewinył/ być mu w okowách. KochOdpr B3; [idem] KochPieś 47.

»być w pieluchach« [szyk zmienny] (2): áby wthem práwye yeſſcże w pyeluchách będąc [...] vcżyć ſie pocżął. GliczKsiąż K2 (2).

»być w ręku, pod ręką, w garści itp.« [w tym: u kogo (10)] = in manu esse Vulg [szyk zmienny] (110): zdrowie naſzhe wręku twich ieſt HistJóz E3; BielŻyw 152; WróbŻołt 94/4 (2); LibLeg 10/70v (5); RejPs 224v (3); MurzHist H3v; BielKom C2 (2); LubPs V4v; RejWiz 116 (2); Leop Prov 21 arg (7); gdyżechmy ſą pod mocną ręką wodzá y ſprawce możnego BibRadz I*4 (11); OrzRozm O2; BielKron 81 (15); KwiatKsiąż D4v; To coſmy vtráćili á co w obcych á w nieprziyaćielskich rękách długo było Mącz 193d; OrzQuin F2; RejAp 36 (2); GórnDworz Bbv (3); bo [dusza] ieſt w ręku á w opátrznośći á w opiece Páná ſwego. RejPos 128 (8); GrzegŚm 22 (2); RejZwierc 89v (2); RejPosWstaw [41⁴]v; BudBib Eccli 10/5 (3); HistHel A; CzechRozm 230 (2); ModrzBaz 105; SkarJedn 284; KochPs 143 (2); SkarŻyw 166 (2); CzechEp 58; KochBr 152; WisznTr 27; ArtKanc T14v; GórnRozm F (3); ActReg 57 (3); GrochKal 8; GórnTroas 70; GrabowSet N3v (2); OrzJan 75 (2); LatHar 15 (3); SkarKaz 245a (2); CiekPotr 69; GosłCast 49.

»być w rosole« = być wzburzonym, w ciężkiej sytuacji (1): w iákim tám byłá myśl roſole/ Widząc żem wywiedźiona w to nieſczęſné pole. GosłCast 49.

»być pod sakiem, w saku« (1 : 1): BielKom D8v; PP Litewscy dobrze czynią ze swego Prosa bronią od tych bezboznych Constitutyi, aleby mędrzey czynili kiedyby y naszego oganiali bo rone Vny [!] bydź im pod tymze sakiem, iezeli nas tam wpędzą ActReg 166.

»być w sidle, na wędzie« (2 : 1): Pewnie mu być v dyabłá záwżdy prętko w śidle. RejWiz 189v (3).

»być [komu] na sparze« (1): Vzrzyś żeć waga vkaże Iżcży mu wnet być naſparze RejKup cc5.

»być pod skrzydłami« (2): [do Boga] Choway nas póki raczyſz ná téy niſkiéy źiemi: Iedno záwżdy niech będźiem pod ſkrzydłámi twemi. KochPieś 72; [idem] ArtKanc P14v.

»być [u kogo] w strzemieniu« (1): Ten będźie v mnie w ſczęśliwym ſtrzemieniu/ Kto obfituie cnotą w dobrym mieniu. ZawJeft 24.

»być w toni(ej)« [szyk zmienny] (14): RejRozpr C3; RejKup ſ2; MurzHist M4v (3); RejWiz 60v; RejZwierz 18 (2); Prot A3v; GórnDworz Ee5v; RejZwierc 252v; MWilkHist Ev; WerGośc 210; Toś iuż powiedźiał/ y wywiódł/ żeſmy Polacy we złéy toni KochWr 40.

»być na wirzchu« (2): MurzNT 51; SLyſzćie páni/ té fráſzki/ co teraz czytaćie/ Ieſli podleyſzé wáſzych/ ieſcze niewygraćie. Mam ia drugié/ co ie rad ná ſztych puſczę z wámi/ A moim być ná wirzchu/ to vyrzyćie ſámi. KochFr 44. [Cf znacz. II.10.]

5. Równać się (8198):

a. Znaczyć, wykładać się, tłumaczyć się (o znaczeniu wyrazów) (8060): RejFig Cc6 [2 r.] (3); BibRadz I 1v (2); BielKron 99v; Quitten po niemiecku/ yabłką [!] ſą. Mącz 423b; SarnUzn F2v; ále ſmyſł v látinów ieſt mens, á vczućié ieſt ſenſus SienLek T3v (4); GórnDworz Mm 4v; RejPos 33v marg; Ewányeliſtá/ wykłáda ſie ábo ieſt/ ten ktory s przepowiádániem Ewányeliey Iezuſá Kryſtuſá z Apoſtolſką powagą ieſt poſłány. RejPosRozpr c2; BudBib I 84v marg (11); y mowi mu Nalezliſmy Meſyaſzá/ co ieſt przełożywſzy namázániec. BudNT Ioann 1/41 (2); Oczko 20; CzechEp 348; ále πέτρος, co zgołá toż ieſt co y πέτρα po náſzemu kámień/ opoká/ ábo ſkáłá WujNT 67; A gorzeć ná tym mieyſeu/ nie ieſtći pokuſy ćieleſne ćierpieć (iáko odſzczepieńcy fáłſzywie wykłádáią) ále niérządnie żyć WujNT 595 (15); SkarKaz 156a.

Frazy, pełniące funkcję spójników: »jest« = czyli, to jest (6): SPicaceltica/ ieſt ſpika rzymſka kthora roſcie w ſirigiy/ ieſt ciepła y ſucha FalZioł I [138]a (3); Don Huryk [...] poſłał k nam ſwoy towar/ tho ieſt cukier przepiękny á ſanguis draconis ieſt ſuk cżyrwony z drzewá/ ktorego Aptekárze vżywáią w ſwych ſprawách BielKron 449; Pádáiąca niemoc/ ieſt Boża kaźń/ iáko iey vydź y pozbyć/ ſzukay Boża kaźń. SienLek S4 (2).

»to jest« = czyli, a mianowicie; nimirum Calag (8008): Iakom ya nyevylovyl Ryb poszpolythych thoyesth lynow et karaschy ZapWar 1504 nr 2017 (46); piſan myeſziacza Rebiolevel tho yeſth Nowembra. MetrKor 46/118 (15); LibLeg 7/104v (13); przez iutro/ to ieſt przez ſrodę OpecŻyw 78v (53); ForCnR C2 (3); PatKaz I 6v (5); PatKaz II 47 (7); ta [reguła] zalezy wczyſtey a ſzwyątey ządzy [...] y myſzly to yeſt aby ſyą ku zadney rzeczy ſzwyeczkyey czyeleſney nyeſklonyla PatKaz III 144 (14); Mowiłes panie Pragne to ieſt zbawienia duſz naſzych TarDuch D4v (5); á ſkray ie thak, aby ſie ſztuki iedna drugiey dzierżała/ to ieſt niedorzynać FalZioł V 95 (427); BielŻyw 168 (25); GlabGad E4 (80); MiechGlab 47 (21); KłosAlg G3 (7); WróbŻołt qq2v (513); RejPs 199v (9); ComCrac 15 (12); LibMal 1543/74 (8); ConPiotr 32v (3); LudWieś kt (2); SeklWyzn c4 (18); SeklKat Y4v (33); RejKup kt (2); RejKupSekl A7v; HistAl M4 (10); KromRozm I Iv (31); MurzHist L2 (9); MurzNT Mar 7/2 (9); MurzOrt B2v (3); KromRozm II k4v (49); KromRozm III M4v (108); Diar 57 (8); BielKom G5v (2); Dignus eſt mercenarius mercede/ to yeſt godzyenći yeſt kożdy zapłáty GliczKsiąż M7 (38); LubPs ee4v (57); áby Prokuratorowie zá ſwą pracą/ zámierzoną zapłátę mieli/ to ieſt/ od ſzperunku [...] po iednym tylko groſzu. GroicPorz e4v (62); Boię ſie/ ábym ſie niebudował ná piaſku/ to ieſt/ ná tym ſſaleńſtwie/ rozumne tego ſwiátá KrowObr 108v (113); Leop Lev 25/8 (62); OrzList f (15); UstPraw F4v (3); RejZwierz 114v (2); WyprKr Iv (6); wnidź do rádośći páná twoiego. (marg) To ieſt/ do domu ábyś był vczeſtnikiem máiętmoſći y weſela iego. (‒) BibRadz Matth 25/21 marg (523); OrzRozm M3 (50); niepodobna rzecż cżłowieku być ná ſwiecie ktoryby nie kradł/ nie tylko inemu ále y ſobie/ to ieſt/ gdy co przez ſwoy głupi rozum ſtráći álbo prze leniwość nie nábędzie/ ſobie to vkrádnie. BielKron 9v (785); GrzegRóżn B3 (40); KwiatKsiąż N2v (51); Aer. Powietrze/ to yeſt/ dalekość álbo rowność miedzi Niebem á Ziemią Mącz 4d (329); OrzQuin Aa3v (91); SarnUzn Bv (48); SienLek 23v (56); LeovPrzep B3v (13); RejAp 116 (226); GórnDworz D2v (54); GrzepGeom F3 (66); HistRzym 94v (215); RejPos 40 (316); RejPos Wiecz² 90v (23); RejPosWiecz³ 96 (3); BiałKat B2v (42); BielSat [34]; KwiatOpis Cv (2); GrzegŚm 21 (30); KuczbKat 180 (33); RejZwierc 1v (89); pátrz mieyſcá tákiego/ coby ćie ze dwu ſtron broniło/ to ieſt/ gory/ wody/ błotá álbo miáſto. BielSpr 36v (59); WujJud 165 (151); WujJudConf 177v (5) RejPosRozpr c3v (9); RejPosWstaw [143⁴]v (15); A teć ſą przycżyny niego/ ták proſtego a grubego tłumácżenia/ to ieſt/ żem ſię ták bárzo ſłow trzymał. BudBib b3v (164); MycPrz I kt (8); Strum B3v (17); BiałKaz A4 (20); BudNT 14v (66); CzechRozm 54v (298); PaprPan kt; KarnNap C4v (5); ModrzBaz 14 (113); táką im moc dáiąc iáką ſami mieli: to ieſt świecką y ziemſką SkarJedn 54 (123); A ieſli pierśiam pomoc chcemy/ to ieſt/ ieſli około płuc co zálégło/ á tchnieniu/ álbo káſzlowi máteriéy dodawa Oczko 34v (18); Nemlich. To ieſt. et Zwłaſzcża. Nimirum. Calag 364a; SkarŻyw 301 (188); ZapKościer 1580/6v (16); StryjKron 472 (21); CzechEp 376 (299); NiemObr 11 (48); KlonŻal E3; ReszPrz 17 (59); ReszList 149 (3); WerGośc 255 (3); WerKaz 287 (4); BielSjem 13; ArtKanc E10; GórnRozm A4v (28); KochWr 25 (5); PaprUp F (4); ActReg 20 (12); Seculum ‒ Wiek, to ieſt czas ſtoletni. Calep 961a (5); GostGosp 74 (14); Phil G2 (24); KochCz B2 (2); Ale widzę/ iż ieſt iákieś mniémánié między wámi/ któré was iuż práwie ná nieprzyiaćielá idąc hámuie. To ieſt/ ták rozumiéćie/ iż to nieprzyiaćiel możny/ y niepodobna zwyćiężyć go. OrzJan 22 (2); LatHar 77 (110); KołakCath A4 (9); Kiedy racżyſz: á toć ieſt/ gdy ćię ocż proſzę Modlitwy ſwey odmiotu niech nie odnoſzę. RybGęśli D2v; Z tego tedy dymu powſtáły ſzáráńcze/ to ieſt/ haeretykowie WujNT 860 (446); otoż potępieni klękáią to ieſt boią ſię. WysKaz 36 (26); Ná mieyſce tedy łączyć, ma bydź złączyć to /z/ złącza, á bez niego rozłącza: to ieſt łączy iedno od drugiégo. JanNKar H4v (8); JanNKarKoch D4v (11); JanNKarOrz F3v; SarnStat 15 (370); GrabPospR M3v (3); PowodPr 55 (35); SkarKaz 2a (77); VotSzl E3 (4); Leć przećię gdźiemkolwiek był ſtárałem ſię o to/ To ieſt o dobrą ſławę drożſzą náde złoto. CzahTr G2v (4); SkarKazSej 705a (40); FLIS: To ieſt/ Spuſzcżánie ſtátkow Wiſłą/ y inſzymi rzekámi do niey przypadáiącymi KlonFlis kt (10); KlonWor 18 (5), Dźiś w Rzymie zwyćiężonym Rzym niezwyćiężony/ /(To ieſt ćiáło w ſwym ćieniu) leży pogrzebiony. SzarzRyt D2v (2).

b. Nazywać się (w połączeniu z imieniem własnym) (23): Ieden ſłużebnik z pirwſzych, był imienim Pauſania, ynak Anatabo. BielŻyw 147; Leop Gen 36/1 (3); RejZwierz A6v; Przezwiſko też rzeki trzeciey ieſt Hidekel [...] A czwarta czeká ieſt Euphrátes. BibRadz Gen 2/14; Tedy on nie chcąc zoſtháć ná noc wſtał á ſzedł áż ku Iebus/ ktore ieſt Ieruzalem [ipsa Ierusalaim; Vulg: quae altero nomine vocatur Ierusalem] BibRadz Iudic 19/10 (7); Przyſzedł tedy [Jakub] do Bethel/ ktora pirwey byłá Luzá BielKron 16; DAryus/ ktorego Grekowie zową Hidáſpis/ drudzy też piſzą go być Aſweruſá BielKron 115v (7); y pogrzebłem ią tám ná drodze v Efraty tá (ieſt) Bethlechem [ipsa est Bethlechem]. BudBib Gen 48/7 (2); StryjKron 21; Mitilena názywáią. W Greckim ieſt Melitą/ á lepiey: dziśia zową Máltą WujNT 508.

c. Wynosić, zawierać, czynić sumę, przypadać, kosztować (o stosunkach ilościowych, liczbach, miarach, cenach) (115): MetrKor 57/120 (2); á iego doſyć [= dozys] to ieſt wiele go ma cżłowiek na ieden raz wziąć: ieſt od XVI ziarn/ aż do LX FalZioł IV 55b; Rzeczy poſpolite flegmę purguiącze. Turbit miara ieſt poł łota [...] Krokoſu miara ieſt ieden łot FalZioł V 103v (14); BielŻyw 164; MiechGlab 69; gdy wezmę cżtyrzy kroć dwoie/ bedzie oſm KłosAlg A3v; 1.łot ieſt. 4. quint KłosAlg Hv (10); MetrKor 59/281; LibMal 1554/185; GliczKsiąż M3; Zá roſkrwáwienie iednego/ winá ieſt Sędźiemu/ dwádźieſćiá groſzy y pięć/ y ſzeląg. GroicPorz c3v; Długość Opony iedney będzie ośm y dwádzieśćiá łokći [Longitudo ... habebit viginti octo cubitos] Leop Ex 26/2 (3); ieſliby był dług dwádzyeſćiá grzywien UstPraw F4v; BibRadz Lev 23/15 (13); BielKron 192 (7); Mącz 192b; SienLek 46 (2); RejAp 81 (2); A mnieyſzégo Kwádratu/ [...] ſummá będźie pięćdźieśiąt łokiet GrzepGeom F3v (3); KwiatOpis Bv; BudBib Gen 6/15 (8); Skrzyniá byłá ná ſzérz ſaméy w ſobie/ trzy álbo cztérzy łokćie Strum I4v (3); ModrzBaz 120v; Item ſpolowice domu dziećiom wedlug ſzacunku ieſt marc 40. ZapKościer 1579/ 1v; ActReg 26; GostGosp 118 (5); Phil S; Liczże/ áto maſz naprzód złotych śiedm czerwonych/ Siedm y dwádźieśćiá groſzy przyłóż záśię do nich/ Będźie ſpełná cztérnaśćie WyprPl B4v; á byłá liczbá ich tyśiące tyśiącow [et erat numerus eorum millia milium] WujNT Apoc 5/11 (5).

być po czemu (6): RejFig Bb3v; BielKron 378v; iż miárká iedná po iednemu ſrebrnemu pieniądzu bić miáłá. RejAp 58v; BielSpr 72; Strum D4; ZapKościer 1585/57.

być w ile (3): MetrKor 62/171v; Oświęćiḿ y Zupy Ruſkie wykupił ktore były we cżternaśćie tyſiąc złotych cżyrwonych BielKron 405v (2).

być za ile (8) : LibMal 1551/162; Y byl korzec mąki białey zá ieden Státer [et factus est modius similae statere uno] Leop 4.Reg 7/16; UstPraw E3; RejFig Aa7; BielKron [85²]v (3); OrzJan 54.

Fraza: »od [czego] do [czego], stąd i stąd jest [ileś czego]« [szyk zmienny] (7 : 1): MiechGlab 77; Abowiem od A. áż do B. ieſt oſḿ łokiet BibRadz Ex 26/6 (3); GrzepGeom P4v (3); BudBib Ez 41/15.

II. W orzeczeniu złożonym pełni funkcję łącznika [Ze względu na to, że „być” w tej funkcji może się łączyć równocześnie z kilkoma orzecznikami wyrażonymi różnymi częściami mowy, liczba użyć w tej rubryce jest mniejsza od sumy poszczególnych podrubryk.] (112161):

1. Z orzecznikiem wyrażonym rzeczownikiem (27912):

W mianowniku (15591): ListRzeź w. 27, PowUrb + 3; ZapWar 1542 nr 2504 (5); Iam nad pam pan. drogę vkazvye. a roſzkazvgye lyvdzom. yam corona y Stolyecz hwſrephow. MetrKor 46/175 (25); March¹ A3 (5); BierEz O3v (18); Rzélk [!] Pilát: Tedys ty wżdy krol? OpecŻyw 120 (209); OpecŻywList C; OpecŻywPrzedm C4 (3); OpecŻyw SandR nlb 4v (2); ForCnR C2 (8); LibLeg 11/30v (50); PatKaz I 12v (27); PatKaz II 29 (28); PatKaz III 133v (61); HistJóz E2 (22); KlerPow 3 (4); TarDuch A5v (7); MOcz te^go kamienia ieſt iże od niego włoſy na powiekach roſtą FalZioł IV 55a (522); BielŻyw 170 (138); BielŻywGlab nlb 12 (5); wſzakoż cżęſte wraczanie w cżłowiecże chorim, nie dobre ieſt znamię. GlabGad L (493); MiechGlab 23 (38); BierRozm 5 (2); KłosAlg A3 (7); March³ T8v (4); WróbŻołt 139/8 (116); WróbŻołtGlab A3v (6); RejPs 141 (94); ComCrac 20v; LibMal 1554/189v (42); RejRozpr D4v (6); LudWieś B (2); SeklWyzn c2v (19); RejJóz N8v (35); Aty ſą pokuſſy y nięprziyaciele naſzi. Ciało naſze/ ſwiath/ a ſzatan SeklKat T (74); RejRozm 393 (2); RejKup n5 (33); RejKupSekl a6 (2); miſthrzu żądam być mądrego vcżennik nizli od ſproſnego chwałę mieć. HistAl Dv (43); HistAlHUng A2v; KromRozm I A4v (47); MurzHist M4 (19); MurzNT 3v (35); MurzOrt B3 (3); Myſmy yeſt obrzezánye ktorzy duchem ſlużymy Bogu KromRozm II 12 (31); KromRozm III D4 (61); gdyż oni są custodes legum i wolności pospolitych Diar 61 (16); DiarDop 99 (4); BielKom B6 (17); GliczKsiąż P6 (64); LubPs P6 (185); Swiekier/ ieſt żony mey Oyćiec. GroicPorz gg4v (79); SeklPieś 31v (2); KrowObr 77v (385); Y Wilkby ták był ſláchćic by mu herby dano RejWiz 100v (89); Leop Rom 3/13 (291); OrzList f2v (31); UstPraw (9); KochZuz A2; RejFig Cc3 (10); SAlomon był dziwny Krol/ od Bogá obrány RejZwierz 43v (39); RejZwierz[Wirzb] A4v; Iaćiem ieſt on dobry páſtyrz [ego sum pastor bonus] BibRadz Ioann 10/11 (510); Goski A8; OrzRozm B (69); Siewierska źiemiá byłá niegdy wielkie Kſięſthwo/ w ktorey Nowogrodek byłá głowá BielKron 431 (517); GrzegRóżn L3v (72); KochZg B; KwiatKsiąż B3 (29); Sceptici, secta quaedam Philosophorum Latine consideratores, Byli Philiſophi á mędrcy którzi nie zá pewne nie trzimáli. Mącz 371c (116); OrzQuin T2 (68); Prot A3 (13); SarnUzn E6v (57); SienLek S2v (82); SienLekAndr a2; LeovPrzep C2v; A ſzátan ſie rozumie być zwadcá/ burzyciel/ á roſproſzyciel każdego pokoiu. RejAp 101v (113); GórnDworz Ii3v (86); LInea ieſt/ długość bez ſzérokośći y miążſzości. GrzepGeom C (21); HistRzym 36v (139); iż nie ieſtem Heliaſz. RejPos 12v (390); RejPosWiecz² 91v (27); á opoká byłá Pan Kryſtus. RejPosWiecz³ 97v (42); BiałKat a4v (99); BielSat H (3); KwiatOpis B3v (6); GrzegŚm 44 (45); HistLan B3 (5); KuczbKat 30 (86); RejZwierc 242v (184); BielSpr 12v (22); KochMon 34 (2); WujJud 140v (157); WujJudConf 64v (39); KochList nlb 1v; RejPosRozpr b4v (14); RejPosWstaw [143³]v (46); BudBib Gen 36/20 (253); HistHel D2 (5); MycPrz I C4v (6); Strum I2 (5); WierKróc Bv (2); BiałKaz ktv (48); Mowi mu Piłat: Co ieſt prawdá? [Quid est veritasl] BudNT Ioann 18/38 (123); StryjWjaz A4; CzechRozm 20 (159); PaprPan Ev (55); KarnNap F2 (4); Słuſznaby też rzecż byłá/ żeby Krol przy Pánoch Rádách/ gdy o Rzecżypoſpolitey rádzą/ oſobą ſwą był ModrzBaz 26 (168); ModrzBazBud ¶6 (2); SkarJedn 148 (121); KochOdpr B2; Oczko 3v (21); Iżeś rzekł pánu/ tyś nádźieiá moiá: Iż bóg nawyżſzy ieſt vćieczká twoiá KochPs 139 (84); Aldebertus/ rodzaiu był Fráncus SkarŻyw 518 (41); KochTr 24; MWilkHist E2v (15); StryjKron 125 (23); ZapKościer 1584/42v (4); CzechEp 81 (193); CzechEp POrz **3v (3); NiemObr 29 (41); KochFr 79 (7); KlonŻal A3v (11); KochBr 150; KochDz 107 (2); KochPhaen 2 (4); KochWz 140 (3); KochMRot A4 (4); ReszPrz 97 (24); ReszHoz 132 (2); ReszList 147 (2); WerGośc 205 (12); WerKaz 290 (13); WisznTr 3 (2); BielSen 8v (3); Wźiąwſzy [Zenobia] męſką oſobę/ będęcy pięć żeńſka/ Swoie nieprzyiaćiele wſzyſtki zyryćiężyłá BielSjem 8 (4); KochPam 82; KochPieś 15 (2); KochSob 62; KochTarn 77 (3); PudłFr 25 (11); ArtKanc F11v (89); BielRozm 3 (2); GórnRozm A2v (30); KmitaPsal A5v; KochWr 35 (3); PaprUp G2 (23); ZawJeft 22 (11); ActReg 78 (37); Calep 400b (2); GostGosp 140 (3); Phil Q3 (22); GórnTroas 33 (8); KochCn B4v (3); KochCz B2v (2); KochCzJan A2v; KochPij C (2); GrabowSet D4v (52); KochAp 11 (2); KochFrag 43 (2); OrzJan 44 (15); WyprPl B4 (4); LatHar 674 (91); KołakCath A3v (9); KołakCathOkuń A2 (2); KołakSzczęśl B2 (2); RybGęśli C2v (7); Naięmnik ieſt/ ktory nie dba o pożytek y zbáwienie owiec WujNT 349; Vrząd Biſkupi ieſt rządźić kośćioł Boży. WujNT Xxxxx2v (861); WysKaz 40 (19); JanNKar E4v (3); JanNKarGórn G4 (2); JanNKarKoch D4v (3); JanNKarOrz F3v (2); SarnStat 848 (126); SiebRozmyśl Ev (25); GrabPospR N2v (4); KlonKr F4 (4); KmitaSpit B2v; PowodPr 65 (26); SkarKaz 347a (152); ále iż tá ich ieſt á niemáła powinność/ że czáſu niebeſpieczeńſtwá gwałtownego/ ſámi wſzyſcy przećiwko nieprzyiaćielowi powſtáć/ y onego pierśiámi ſwymi wyprzeć ſą powinni. VotSzl D2; CiekPotr 60 (22); CzahTr L3 (11); GosłCast 32 (12); PaxLiz B4 (7); SkarKazSej 689b (49); KlonFlis [H5] (20); SapEpit A2 (2); KlonWor 41 (12); RybWit C2 (9); ZbylPrzyg A3v (5); SzarzRyt A2v (4).

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (4595): Iako tho yest nywa nasha ZapWar 1547 wr 2644 (10); MetrKor 31/620v (3); ListRzeź w. 13 (2); March¹ A3; ázażby to zbytek/ Iż pánu cżynię pożytek. BierEz H4 (7); OpecŻyw 64 (40); OpecŻywSandR nlb 3v; ForCnR Bv; PatKaz I 12 (5); PatKaz II 47 (28); PatKaz III 128 (4); HistJóz A2v; I theż na ſwierzb ieſt to dobre lekarzſtwo. FalZioł III 22a (92); BielŻyw 20 (21); BielŻywGlab nlb 8 (3); GlabGad D7 (17); March² D4v; MiechGlab 59 (11); BierRozm 16 (2); LibLeg 11/13v (29); KłosAlg A4 (2); WróbŻołt 10/7 (19); WróbŻołtGlab A3 (6); RejPs 71 (84); ComCrac 21; RejRozpr A3v (3); LudWieś A2v (2); SeklWyzn c3v (12); LibMal 1547/129v (5); RejJóz L8 (25); SeklKat Q3 (16); RejRozm 4 (2); RejKup q7 (38); HistAl K2v (5); KromRozm I C2v (26); MurzHist P2v (16); MurzNT 199 (16); KromRozm II f3 (20); KromRozm III C2v (29); Diar 71 (14); DiarDop 109 (5); BielKom C8v (9); GliczKsiąż I6 (26); LubPs ee6 (55); GroicPorz 13v (6); GroicPorzRej C4; SeklPieś 31v; zły by tho pies był/ gdy widzi á ono páná ſſárpáią/ á on by miltzał. KrowObr C4v (164); RejWiz 130 (102); Leop Matth 26/26 (82); OrzList f2v (10); KochZuz A3v; LeszczRzecz A5 (5); RejFig Ee4 (3); RejZwierz A2v (32); BibRadz I 451 marg (83); OrzRozm V (13); BielKron 415v (143); GrzegRóżn Dv (21); KochSat A2v (3); KwiatKsiąż D4 (19); Mącz 230d (8); OrzQuin X3v (29); Prot A4 (2); SarnUzn B4 (44); á námieſzay weń Sálmijáku/ ieſt to ſol Libiyſka SienLek 94v (16); LeovPrzep G3; A tho ieſt koniec Ewányeliey wſzytkiey bać ſie Páná Bogá ſwego. RejAp 120v (250); GórnDworz Bb3 (116); GrzepGeom G2v (22); HistRzym 92v (26); RejPos 306v (607); RejPosWiecz² 95 (8); RejPosWiecz³ 97v (10); BiałKat 308v (33); BielSat N (6); GrzegŚm 58 (15); HistLan E4v (11); KuczbKat 365 (34); RejZwierc 45 (221); BielSpr 4 (9); KochMon 26 (4); WujJud 222v (54); WujJudConf 108v (16); RejPosRozpr cv (5); RejPosWstaw [41³]v (24); BudBib Iob 31/11 (33); MycPrz II D; Strum Qv (2); WierKróc A4; BiałKaz K2v (12); BudNT Cg3 (11); StryjWjaz C4v; CzechRozm 41 (95); PaprPan A4 (13); KarnNap D2v (8); ModrzBaz 116v (108); SkarJedn 68 (59); KochDryas [A3v]; KochOdpr C2 (5); Oczko 6 (13); KochPs 61 (21); A oná mniemáiąc áby to był Athánázyuſz/ krzyknie SkarŻyw 391 (124); MWilkHist D (3); StryjKron 161 (10); CzechEp 99 (73); NiemObr 144 (36); KochEpit A3v; Ośmdźieśiąt lat (á to ieſt práwy wiek człowieczy) Czekáłá śmierć KochFr 130 (5); KochDz 109; KochPhaen 2 (5); KochSz C3v; ReszPrz 57 (12); ReszHoz 123; ReszList 186 (7); WerGośc 219 (6); WerKaz 300 (2); BielSen 10 (2); BielSenJoach 2; BielSjem 33 (5); KochPieś 11 (4); KochSob 65; PudłFr 74 (4); ArtKanc F6v (7); BielRozm 16; GórnRozm A3v (47); KmitaPsal ktv (2); KochWr 28 (7); PaprUp Gv (24); ZawJeft 36 (2); ActReg 72 (21); GostGosp 12 (3); GostGospSieb +2v; GrochKal 4; Phil 2 (14); GórnTroas 63 (5); KochCz Bv (3); KochPij C2v (2); GrabowSet N3 (3); KochAp 12 (3); KochFrag 49 (5); OrzJan 119 (13); WyprPl A3;LatHar 706 (40); KołakCath C3v (2); KołakCathOkuń A2v; KołakSzczęśl C4 (2); RybGęśli B4v (3); WujNT 217 (107); WysKaz 23 (8); JanNKar C2v (2); JanNKarGórn Hv; JanNKarOrz F3v; SarnStat 693 (32); SiebRozmyśl H4v (2); KlonKr F (2); KmitaSpit A4 (2); PowodPr 26 (9); SkarKaz 634b (41); VotSzl D3v (7); CiekPotr 26 (12); CzahTr H2v (6); Szátáć to ieſt Iozephá GosłCast 65 (15); PaxLiz D2v (6); SkarKazSej 698b (10); KlonFlis C3v (5); SkorWinsz A2v (3); KlonWor 37 (11); ZbylPrzyg B2; SzarzRyt D2v. Cf komu, u kogo, Zwroty.

komu (301), u kogo (87), czemu (53), przed kim (3), u czego (1) [w tym : w zdaniach z podmiotem: to (144)] (445): March¹ A3; A wſzákoż więc oná zgodá/ Inym ptakom byłá ſzkodá BierEz S2v (3); OpecŻyw 6v (49); PatKaz II 51v; PatKaz III 126v (4); ZapWar 1525 nr 2345; HistJóz Dv; TarDuch A5v; FalZioł I 72d (26); FalZiołUng V 119; BielŻyw 159 (2); GlabGad G8 (3); MiechGlab 32; BierRozm 12 (2); LibLeg 7/68 (5); March³ V8v (2); WróbŻołt 88/38 (4); RejPs 73 (8); RejRozpr K3v; LibMal 1544/91v (2); SeklWyzn f2; RejJóz A7 (9); RejKup o8v (2); HistAl E8v (2); KromRozm I Cv; KromRozm III F5v; Diar 23 (4); DiarDop 114; BielKom B6v; GliczKsiąż B (5); LubPs ff4 (9); A mądrofć thego Swiátá głupſtwo ieſt v Bogá GroicPorz a2 (5); KrowObr 43v (12); RejWiz A6 (40); Leop Iudith 12/14 (12); OrzList e3v; UstPraw A4v (2); RejZwierz 25v (2); BibRadz Gen 20/2 (10); OrzRozm L4 (2); BielKron 53 (17); gdyż onym ſtárym Oycom byłá tho mowá miękka GrzegRóżn I2 (14); KwiatKsiąż B3v (2); Mącz 356d (5); OrzQuin Hv (6); Prot C4v (2); SarnUzn F7v; SienLek 35 (8); LeovPrzep Dv; RejAp 22v (9); GórnDworz Kk8; GrzepGeom L3v; HistRzym 26v (2); RejPos 36v (31); RejPosWiecz² 95; BiałKat a4 (6); HistLan Fv; KuczbKat 65 (2); RejZwierc 22v (19); BielSpr 8v (4); WujJud 126 (3); WujJudConf 91v (3); RejPosRozpr c3v; BudBib b3v (8); MycPrz I C4v; BiałKaz D2 (2); BudNT Luc 11/8 (3); CzechRozm Av (7); PaprPan C2v (5); ModrzBaz 3v (8); SkarJedn 346; Oczko 20 (2); KochPs 100; SkarŻyw 3 (14); KochTr 19; StryjKron 125 (3); CzechEp 216 (6); ReszPrz 25; WerGośc 213; WerKaz 282 (4); Płácż ieſt iákaś poćiechá v záſmęconego WisznTr 10; BielSjem 11; ArtKanc E20v (3); GórnRozm B4 (2); PaprUp B3v (3); ZawJeft 32; ActReg 55 (5); GostGosp 158; Phil E2; GórnTroas 21; KochCn B3V; GrabowSet 3 (2); OrzJan 125 (2); LatHar 153 (3); KołakCath A3v; ábowiem to co ieſt v ludźi wynioſłego/ obrzydłość ieſt przed Bogiem. WujNT Luc 16/15 (9); JanNKar D (3); JanNKarOrz F3v; izem mu był compater kmotr, dowodźi ztąd, iżem mu nie mógł bydź świádkiem. SarnStat 1265 (7); KlonKr A2v; KmitaSpit Bv; PowodPr 70; SkarKaz 313b (2); GosłCast 53; SkarKazSej 697á (5); KlonWor 66 (3); ZbylPrzyg A3v. Cf Frazy, Zwroty.

Frazy: »imię, przezwisko jest« [w tym: komu (67) kogo (60), czego (1), czemu (1)] [szyk zmienny] (138 : 3): OpecŻyw 7v (7); OpecŻywList C; ForCnR A2 (3); PatKaz II 64; HistJóz C2v; GlabGad L8; WróbŻołt 82/19; LibLeg 10/123v; Iozeph mu było imię dziecię na wſzem godne RejJóz M4v; HistAl C2v (5); MurzHist B3v; RejWiz 9v; A imię mężá onego było Nábáł [nomen autem viri illius erat Nabal]/ á żony iego Abigáil, Leop 1.Reg 25/3 (4); BibRadz Gen 10/25 (29); BielKron 16 (18); RejAp 74v (4); GórnDworz Y7v (3); HistRzym 20v (5); POſłan był Anyoł Gábryel od Bogá do miáſthá Galileyſkiego/ kthoremu było przezwiſko Názáreth RejPos 269v (9); BiałKat 168v; RejZwierc 9v (2); WujJudConf 23 (2); BudBib Gen 28/19 (11); HistHel Cv; BudNT Luc 8/30; CzechRozm, 47v (2); ModrzBaz 118; SkarŻyw 13 (4); CzechEp 238; ArtKanc M10; Phil C3 (2); LatHar 105 (4); WujNT 3 (10); SkarKaz 487a.

»co będzie łaska« [szyk zmienny] (2): abi v. Iaſ: raczil laſke ſwoye vczinycz y násche^go pana wſpomocz Czo laſka y wola bedzie v Ias. LibLeg 11/62 (2).

»(to, co) jest obyczaj, zwyczaj« [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (36), komu (2), w kogo (2)] [szyk zmienmy] (45 : 11): FalZioł I 89b; á wſzitkim mędrczom obycżay ieſt ſmierci ſie nie bać, BielŻyw 81 (2); RejPs 25 (3); KromRozm I H4v; KromRozm III C3 (2); Diar 44; GroicPorz i3v; RejWiz 2 (3); BibRadz I 8 marg (2); BielKron 260; SarnUzn D5v (2); SienLek 197; RejAp 3 (3); GórnDworz O4 (2); GrzepGeom I2v (2); HistRzym 91; RejPos 56 (3); RejZwierc 47v; CzechRozm 133; ModrzBaz 12v (6); SkarŻyw 27 (2); StryjKron 390; GórnRozm M3v; GrochKal 21; Phil K3; Bo to był dawny Zwycżay/ kśięgi czárnokśięſkie iáko y haeretyckie palić. WujNT 478 (4); SarnStat 432 (3); SkarKaz 80a; CzahTr I3v (2); KlonWor 36.

[W orzeczniku rzeczownikowym oraz w pozostałych orzecznikach wyrażonychodmiennymi częściami mowy wspólną frazeologię, różniącą się jedynie formą przypadka (w mianowniku albow narzędniku) umieszczono łącznie w podrubryce: W narzędniku.]

W tekstach o charakterze alegorycznym orzecznik wyjaśnia istotny sens alegorii zawartej w podmiocie (205): BierEz G3; y ſiedḿ kłoſow nieplenich ſiedḿ ſą lat przyſlygo [!] głodu/ ktore tym rzędem wypełnyą ſie. HistJóz B2 (3); BielŻyw 17 (3); GliczKsiąż P8v; KrowObr 13v; Leop Apoc 17/15 (9); BibRadz I 436 marg (20); BielKron 96 (2); OrzQuin G3v (2); RejAp 145v (11); Oćiec ktory go niechciał wykupic/ieſt ten to świát ktory niechćiał cżłowieká w ćiemnicy Dyabelſkiey wſpomoc HistRzym 6 (96); BudBib Dan 7/17 (2); BudNT Apoc 17/12 (5); CzechRozm 16; SkarJedn 318; SkarŻyw 334 (2); CzechEp 39 (8); LatHar 264; Nieprzyiaćiel záſię ktory go náśiał/ ieſtći dyabeł [Inimicus autem... est diabolus]. WujNT Matth 13/39 (36).

W narzędniku (10107): BierRaj 18v (3); MetrKor 59/281v (4); BierEz M2 (21); Pannąm byla w domu mégo oyttza OpecŻyw 89 (66); tedym ye szbyl kyedy Cmyeczmy memy bily ZapWar 1523 nr 2289 (9); ForCnR C4 (5); LibLeg 11/65 (56); PatKaz I 13v (11); PatKaz II 79v (43); PatKaz III 103v (26); HistJóz B2v (11); TarDuch D7 (6); FalZioł IV 3a (26); BielŻyw 74 (30); GlabGad K4v (10); MiechGlab 10 (5); BierRozm 4 (2); KłosAlg A4; KlerWes Av; March³ V8; WróbŻołt E (11); WróbŻołtGlab A3 (2); RejŁas w. 50; RejPs 121 (44); ZapMaz V S 335v; ComCrac 20v (2); LibMal 1544/91v (29); RejRozpr A4 (3); LudWieś A3v; SeklWyzn b2v (10); RejJóz A3 (16); SeklKat P4 (33); RejRozm 402 (2); RejKup x3 (15); Marſa powiádaſz być bogiem pierſi HistAl K (22); HistAl HUng A2v; KromRozm I C3 (15); MurzHist R4 (25); MurzHist Sekl ktv; MurzNT Matth 24/43 (51); MurzOrt B3; KromRozm II b2v (14); KromRozm III N2v (87); Diar 84 (4); DiarDop 116 (4); BielKom C7v (7); GliczKsiąż N6v (64); Boyaźń Páńſka pocżątkyem yeſt káżdey mądrośći LubPs Z4v (133); GroicPorz ppv (39); SeklPieś 19v; KrowObr 12 (319); RejWiz 61 (32); Y ktoż ieſt moim bliźnim? [Et quis est meus proximus] Leop Luc 10/29 (237); OrzList c2v (24); UstPraw G4 (10); LeszczRzecz A3v (2); RejFig Cc8 (9); ALexánder iuż będąc dzyecięciem niemáłym/ Powiedał RejZwierz 4v (35); BibRadz II 133 marg (375); OrzRozm B3 (59); ktory ſie chytrze przybrawſzy licżył ſie być Włodzimirzem BielKron 356v (606); GrzegRóżn N3 (195); KochSat A4v; KwiatKsiąż E3 (17); Mącz 234a (49); OrzQuin E3 (104); Prot C2 (12); SarnUzn G (51); SienLek 11 (12); LeovPrzep bv (8); RejAp 28v (76); GórnDworz X7 (119); GrzepGeom F (7); HistRzym 10 (44); gdyżem ia ieſt iedno ſam tą prawdą á tą drogą/ ná ktorey ſie nigdy omylić nie możecie. RejPos 287 (357); RejPosWiecz² 94 (31); RejPosWiecz² 97v (11); BiałKat d2 (94); BielSat B3v (3); KwiatOpis Bv (7); GrzegŚm 41 (21); HistLan D2 (13); KuczbKat 195 marg (82); RejZwierc 27 (118); BielSpr b3 (6); KochMon 33; WujJud 252v (229); WujJudConf 245 (42); RejPosRozpr b4v (19); RejPosWstaw [21³]v (31); BudBib Is 8/13 (152); BudBibKaw A3; HistHel Dv (2); MycPrz I B2v (14); WierKróc Bv (4); BiałKaz Ev (53); Et ſermo ille caro fuit. A oná rzecż (álbo mowa) ćiáłem byłá. BudNT Cv (51); StryjWjaz Cv (3); CzechRozm 2v; SkarJedn 47 (93); KochDryas A2v; KochOdpr Bv (4); Oczko 26v (12); Calag 183b (3); Bądźże mym ſtrożem w dźień niebeſpieczny. KochPs 59 (20); SkarŻyw 142 (279); KochTr 23; MWilkHist Lv (4); ZapKościer 1581/25v (11); StryjKron 787 (79); CzechEp 281 (654); CzechEpPOrz * (2); Są też tego nie mnieyſzym znákiem/ iádowite piſmá niektorych ludźi vcżonych NiemObr 4 (136); KochEpit A4 (2); KochFr 78 (8); KlonŻal C3 (7); KochBr 151; KochSz A2v; KochMRot C2v (3); ReszPrz 76 (38); ReszHoz 117 (3); ReszList 147 (7); WerGośc 244 (22); WerKaz 267 (17); WisznTr 28 (5); BielSenJoach 3; KochPam 82; KochPieś 40 (3); KochSob 56; KochTarn 73 (2); PudłFr 5 (10); ArtKanc E7 (58); BielRozm 6 (3); GórnRozm E4 (33); KmitaPsal A2v (4); KochProp 6; KochPropKKoch 4; KochWr 16 (8); KochWrJan 18; PaprUp K3v (39); ZawJeft 7 (16); ActReg 84 (37); Calep 1083b (6); GostGosp 8 (6); GostGospSieb +3v (3); Phil O3 (32); GórnTroas 38 (20); KochCz A4v (5); KochCzJan A3; GrabowSet D4v (26); KochFrag 50 (5); KochFragJan 4; OrzJan 53 (41); OstrEpit A3v (3); WyprPl A3 (2); Niechćiej być mędrkiem więcey niżeli potrzebá LatHar 372 marg (126); KołakCath A4 (7); KołakSzczęśl B2 (14); RybGęśli D (2); Dla tegoż oni ſędźiámi wáſzymi będą. WujNT Luc 11/19 (864); WysKaz 6 (30); JanNKar B2 (4); JanNKarGórn G3v; JanNKarOrz F3v; SarnStat 192 (115); SiebRozmyśl I2 (15); GrabPospR K2v (4); KmitaSpit C3 (4); PowodPr 60 (56); Błogoſłáwieńſtwo chlebá ná puſzczy/ było wzorem cudá przyſzłego ná wieczerzy SkarKaz Oooo a (173); VotSzl Bv (4); CiekPotr 37 (9); CiekPotrHerb )?( 3; CzahTr 3v (23); GosłCast 21 (13); PaxLiz E; Bych był Izáiaſzem: chodźiłbych boſo y na poły nági SkarKazSej 705b (47); Gdyś ſobie łodźią/ gdyżeś ſobie wioſłem/ Nie bądźże oſłem. KlonFlis F2 (15); SkorWinsz A3v (3); SapEpit B; KlonWor 70 (33); PudłDydo A2v (2); RybWit B3v; ZbylPrzyg ktv; SzarzRyt C3 (6).

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (43): KromRozm III I2; Diar 92; KrowObr 219; Leop Ios 24/32 (2); Wſzákże nie ieſt do końcá to rzecżą pewną y prawdźiwą KuczbKat 225 (4); WujJud 114v (2); WujJudConf 114; CzechRozm 179 (2); PaprPan Cc2; Záiſte to práwem niemoże być/ co od ſpráwiedliwośći rozno idźie. ModrzBaz 100v (2); CzechEp 70 (8); GórnRozm A4v; OrzJan 50 (2). Cf komu, czemu, Zwroty.

komu (611), czemu (116), u kogo (53), u czego (4), przed kim (3), ku czemu (2), nad kim (2), dla kogo (1) [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (15)] (792): BierEz S2v (7); OpecŻyw 7 (5); ForCnR E2v (2); yz bil kv panstwv naschemv dobrim a wiernim przyaczielem. LibLeg 11/88 (25); MetrKor 38/501; PatKaz II 26v (4); PatKaz III 126v (3); FalZioł IV 38a (3); yakom ya nyebyl pomocżnykiem sliachathnemv sczesznemv nyemyerzikovi na zabiczie strony posvaney oycza ZapWar 1534 nr 2443 (5); BielŻyw 89 (5); RejPs 126v; LibMal 1546/112; RejKup t7 (3); KromRozm I F4 (4); Więc to v ciebie kacerſtwem będźie co tak wielé zácnych ludźi od dáwnych czaſzow ćẃierdźiło? MurzHist M3v (9); MurzNT 78v; KromRozm III L (2); Diar 107 (3); GliczKsiąż B2v (4); LubPs V4 (16); GroicPorz gg4 (2); KrowObr 46v (23); RejWiz 95v (5); Leop Luc 11/8 (26); OrzList e3v (3); RejZwierz 27v (5); BibRadz Ex 19/6 (42); OrzRozm D3 (8); BielKron 101 (41); GrzegRóżn E2v (11); KwiatKsiąż N4v (5); Mącz 126a (4); OrzQuin T2 (10); Prot D2; SarnUzn H5 (3); SienLek 194 (5); SienLekAndr a3v (3); LeovPrzep Ev; RejAp 186 (4); GórnDworz N2 (16); HistRzym 31 (4); gdyżem ieſt nikcżemnym ſtworzeniem przed Pánem ſwoim RejPos 228 (43); BiałKat 31 (3); HistLan A2v; KuczbKat 60 (4); RejZwierc 247v (21); BielSpr 46 (4); KochMon 20 (4); WujJud 108v; WujJudConf 255 (4); RejPosRozpr cv (3); RejPosWstaw [41²]v (5); BudBib Is 63/8 (54); BudBibKaw A3; MycPrz II D; BiałKaz I2 (2); BudNT Act 19/31 (8); StryjWjaz B4v; CzechRozm 99v (20); PaprPan B (3); KarnNap D (2); ModrzBaz 54v (11); SkarJedn 134 (3); KochOdpr C3v; Oczko 7v (3); KochPs 212 (5); SkarŻyw 140 (32); KochTr 16; MWilkHist F4; StryjKron 76 (2); CzechEp 9 (14); NiemObr 10 (6); KochEpit A4; ReszPrz 43 marg (6); Ieſli to nędzniku cżyniſz dla tego/ ábyś był błaznem v świátá/ y v Páná Bogá omierzłym? WerGośc 236 (2); WerKaz 288; BielSenJoach 3; KochPieś 17 (2); KochTarn 73; PudłFr 32; ArtKanc E4v (4); GórnRozm F4 (5); KmitaPsal A5v; PaprUp Fv (4); ZawJeft 30 (3); gdyz klasztor tenbył zamkowi magno obstaculo ActReg 26 (5); GostGosp 155; Phil O2 (5); GórnTroas 36; KochCn B4v; GrabowSet L2v (7); OrzJan 114 (9); LatHar 201 (20); Oycżyźnie ſwey poćiechą y ozdobą wſzelką/ Był KołakCath B3; KołakSzczęśl Bv; RybGęśli D3 (3); iż według Ewángeliey/ ſą nieprzyiaćioły dla was WujNT Rom 11/28 (40); WysKaz 5; JanNKar Bv (2); JanNKarGórn G4; SarnStat 1021 (4); SiebRozmyśl [A3] (4); WitosłLut A4; GrabPospR N2 (3); KlonKr D2v; KmitaSpit C6 (2); PowodPr 41 (4); SkarKaz 244b (12); CiekPotr 54 (7); CzahTr E4 (8); GosłCast 33; PaxLiz Bv (2); SkarKazSej 666a (12); KlonFlis B4v (3); SkorWinsz A2v; KlonWor 51; RybWit C2; SzarzRyt A3v (2). Cf Frazy, Zwroty.

W konstrukcji D cum inf (3): Achitofel poznał iż Dawidowi záſię być krolem/ obieśił ſie w Sylo. BielKron 72v; RejZwierc 270; Tobie bráćie nád tym workiem być pewnym przyſtáwem KlonWor ktv.

Przysłowia: Cnotá ieſt klenot nie oſzácowány/ Bo thá ozdobi vbogie y pány. RejZwierc 211; CzahTr D2.

Hámuy ięzyká dla ſwego pokoiá/ Boć to ieſt zgodzie napewnieyſza zbroiá. Phil G2.

POſpolićie ludźie Rycerſcy/ theż y Kupieccy/ [...] zeznawáią to iż kóń ieſt połowicą zdrowia iéznégo. SienLek 164v.

bo ieſt nawyſſza mądroſć ſamego ſiebie poznać BielŻyw 139.

Miłoſnici zawſze ſą ſlepi ſedziowie. BielŻyw 108.

A ſnadz to ieſt wielką ſtrata Za młodu nie vżyć ſwiata RejJóz E3.

Właſna nieſzcżęſciu ieſt cżłowiek goſpodá/ Zápiſuie ią s przypadkiem przygodá. RejZwierc 229v.

Dobra niewiáſtá á cudna ieſt okráſá mężowi ſwemu. March¹ A3; March³ T8v.

Ty ogónie głową nie bądź OrzQuin F2.

EZechiaſz ſyn Acháſow krolował nád Iudą w Ieruzálem lat XXIX. dobry owoc ze złego drzewá był BielKron 88v.

Páni gniewliwa/ dym/ y panewká dziuráwa/ tá troia rzecz ieſt ſkázá domowa. March¹ A4v; March³ V4v.

Nieczyńſie páwem ieſtliś kur RejRozpr H4v.

Pyes ći pſem záwżdy yeſt/ ále cżłowyek cżłowyekyem GliczKsiąż N6v.

Nie bądź pochyłem drzewem niech cie nikt nie depce. RejWiz 51.

Ia ſie boię bych nie był fałſzywym Prorokiem StryjWjaz C4.

niech ſye tá ſowá ziáſtrząbia iáko chce/ przedśie ſowá ſową będźie/ z Orłem nigdy nie zrowna OrzQuin Q4v.

Chceſzli mi być ſtryiem/ Pewnie weźmieſz kijem. RejZwierc 239; Nie bądź mi ſtriiem/ Rzymiánie mawiáli KochFr 19 [2 r.].

Mądry ſyn ieſt oycowi/ weſołe kochanie BielKom B6v.

Był by ſwiat prawe gody bi nie prżigody RejJóz 17 marg, I7.

Kto nigdy vcżniem niebył, też miſtrzem nie będźie. BielŻyw 169.

A táć ieſt niemáła wádá/ Ieſli maſz złego ſąśiádá. BierEz P3v.

Źięćiem być Lwowi/ źle myſzurowi. BierEz Pv.

Znam ćię źiółko żeś pokrzywá. KochSob 62.

Miłaćiem ieſt rzecż zwoleńſtwo Nie ćięſzkie w nim y vboſtwo BierEz R2.

Frazy: »niech(aj) będzie anathema, przeklęctwem, przeklęctwo; jest anatema« [szyk zmienny] (7: 5: 2; 4): SeklWyzn c3; KromRozm I Fv; Yeſli wam kto będźye Ewányelią powyádał ináczey niżliſcye przyyęli/ nyechay będźye ánáthemá/ to yeſt odrzucony álbo przeklęty. KromRozm II b3 (2); KrowObr 157 (3); GrzegŚm [67]; WujJud 40 (2); iż ktoby rzekł fuiſse quando non eſset, żeby mowię miáło to być kiedyby go niebyło/ że ten ieſt Anáthemá: to ieſt przeklęctwem. CzechEp 255 (4); ieſliby wam Angioł z niebá co inſzego powiádał/ nád to cośćie wźięli/ niech przeklęctwo będźie ReszPrz 8; Ieſli kto nie miłuie Páná náſzego Ieſusá Chriſtuſá niech będźie przeklęctwem Máránáthá [sit anathema: Maran Atha]. WujNT 1.Cor 16/22 (3).

»(to, co) (nie) jest nowina, nowiną« [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (4), komu (6)] [szyk zmienny] (9 : 5): Nie iest nam żadną nowiną ta miłościwa [...] łaska Waszej Krolewskiej Miłości Diar 20 (2); OrzRozm A3 (2); GórnDworz K8; RejPos 168; Kazał mu Archę ſpráwić/ nowiná tho byłá/ Ktoreyby ſroga wodá nigdy nie topiłá. RejZwierc [28²]; BiałKaz H3v; CzechRozm 253 (2); PaprPan T; MWilkHist D2; ZawJeft 3; LatHar 511.

»(to, co) jest (nie) prawda, prawdą« [w tymi w zdaniach z podmiotem: to (143), komu (2)] = hoc, quod verum est Mącz, Vulg [szyk zmienny] (252 : 4): MetrKor 34/135v; PatKaz I 1v (3); TarDuch D6; FalZioł I 86d (2); BielŻyw 24 (2); GlabGad L (4); MiechGlab *4v (3); LibLeg 7/9v; LibMal 1543/69v (2); SeklWyzn f4 (2); RejJóz C4v; RejKup 15 (2); HistAl L8; KromRozm I B (6); MurzHist F3; MurzNT 61; KromRozm II q2 (2); KromRozm III N2 (2); GliczKsiąż Mv (4); KrowObr 43v (21); RejWiz 37v (7); Leop 3.Reg 10/6 (3); OrzList e3; RejZwierz A4 (2); Prawdá ieſt/ ále Vniuerſitas Regni maior eſt REGE OrzRozm I4v (7); BielKron 463v; KwiatKsiąż L4v; Misere hoc esse cupio verum, o boże day to by to prawdá byłá. Mącz 224b; OrzQuin D4v (8); SarnUzn D5; RejAp 3 (19); GórnDworz D3 (12); HistRzym 91 (2); RejPos 41 (16); RejPosWiecz² 91 v (2); RejPosWiecz³ 96v; BiałKat 148v; GrzegŚm 28; Nie wiemći być to nie prawdá RejZwierc [233]v (14); WujJud 10v (25); BudBib 4.Reg 19/17; BiałKaz Mv; BudNT b3v (3); CzechRozm 39v (14); ModrzBaz 78 (2); SkarJedn 159; SkarŻyw 572; Co áby ſię okazało być prawdą/ iż Bog cżłowieká nam ludźiom vpádłym y ſtráconym/ dał zá wybáwićielá CzechEp 292 (17); NiemObr 38 (4); ReszPrz 46; ReszHoz 117; KochSob 61; GórnRozm A4v (3); KochWr 20; ActReg 116; LatHar 153 (3); WujNT 286 (5); WysKaz 15 (2); SarnStat 619 (2); PowodPr 65; SkarKaz 548a; GosłCast 16 (2); PudłDydo [B5].

»Pan, Bog (mi) jest (a. niech będzie) świadkiem, świadek« [w tym: komu (11)] [szyk zmienny] (12 : 8): KrowObr 98; Swiádek mi ieſth Pan dziś przećiwko wam: [Testis est Dominus adversum vos] [...] żeśćie nie náleźli nicżego w ręce moiey. Leop 1.Reg 12/5, 1.Thess 2/5; BibRadz 3.Reg 22/14 (5); BielKron [332²]v; HistRzym 46v (3); KuczbKat 285; BudBib Mich 1/2; SkarŻyw 100; á ia temu y z bráćią ſwą, Pan Bog tego iest świádkiem, wierzę. CzechEp 210 (4); Abowiem świádkiem mi ieſt Bog [Testis enim mihi est Deus]/ iáko wam te^go wſzytkim życzę ábyśćie byli we wnętrznośćiách Ieſuſá Chriſtuſá. WujNT Philipp 1/8.

Zwroty: »być przyczyną, powodem [czego, czemu, ku czemu, do czego]; to (a. co) jest przyczyną, powod [czego]« [w tym: w zdaniach z podmiotem : to (37), komu (29), czemu (6) ] = causa [alicuins rei] esse Mącz; author, caput [alicius rei] esse Vulg [szyk zmienny] (265 : 36; 194 : 1): OpecŻyw 82 (2); PatKaz I 6v (2); PatKaz II 81 (2); PatKaz III 90; FalZioł V 62; BielŻyw 55 (2); GlabGad A2 (23); WróbŻołt E2 (3); WróbŻołtGlab A3; LibLeg 10/91v (2); RejPs 90v; abi ona povodem przednyeyſchym zabiczia thego bila LibMal 1543/77 (2); RejRozpr F4; RejJóz G6; SeklKat K4v; HistAl A2v; MurzHist V; MurzNT 43v (2); A to yeſt przyczyná/ czemu nyektore rzeczy podáne ſą bez piſmá KromRozm II i; KromRozm III P2; Diar 61 (4); DiarDop 105 (3); LubPs B3v (7); GroicPorz kv (5); KrowObr 64v (3); RejWiz 86v (5); ále wy przycżyną będziećie ſmierci wſſyſtkich [et vos causa eritis necis omnium] Leop Num 32/15 (3); LeszczRzecz A5v; BibRadz I 2 marg (16); BielKron 34v (49); GrzegRóżn K3 (3); KwiatKsiąż C3v; Mącz 20c (9); OrzQuin T (2); Prot B2v; SarnUzn D5v (3); SienLek 2v; SienLekAndr a2v; LeovPrzep A2 (5); RejAp 74 (2); GórnDworz B8v (20); HistRzym 3 (7); RejPos 1 (40); RejPos Wiecz² 92v; BiałKat 336; HistLan Dv; KuczbKat 110; RejZwierc 58v (2); BielSpr 2v; KochMon 24; WujJud B3 (6); WujJudConf 64v; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw 21v (5); BudBib b3v (4); HistHel [Av]; BiałKaz H4v; BudNT a2v (3); CzechRozm A4v (11); ZapMaz II G 61/78v; A niewiem by nie to było przycżyną wielu woynam/ że ſie nieſzcżęśliwie wiodły. ModrzBaz 116 (17); SkarJedn 19 (6); Oczko 6v; SkarŻyw 26 (7); StryjKron 477 (4); CzechEp 43 (6); NiemObr 20 (4); KochSz B2v; KochWz 139; ReszPrz 76; WisznTr 3; KochPieś 29 (2); PudłFr 53; ArtKanc E9 (5); GórnRozm A2v (16); KochWr 20 (3); ActReg 49 (2); Calep 244b; Phil E3 (7); GórnTroas 34; GrabowSet A2v (4); OrzJan 59 (5); WyprPl Cv; LatHar 144 (5); KołakCath Bv; RybGęśli C4v; WujNT 139 (73); WysKaz 11; SarnStat 111 (6); KlonKr A3; PowodPr 12 (9); SkarKaz 40a (7); CiekPotr 28; GosłCast 33 (3); SkarKazSej 671a (5); PudłDydo B2v; ZbylPrzyg A4.

»(to, co) nie jest [czyja] wola; być wolą [czyją]« [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (74), komu (8), u kogo (1)] = (non) est voluntas [cuius] Mącz, Vulg [szyk zmienny] (215 : 1) : ListRzeź w. 22; OpecŻyw 2 (5); I tez yeſt wola panv naschemv abi v. Iaſnoſcz raczil poſla swoyego poſlacz do ye^go M. pana naschego LibLeg 11/61 (17); MetrKor 38/321 (3); anyely telko uyedzą zobyauyenya ducha ſzwyątego czo yeſt uolą boſką. PatKaz II 51 v; MiechGlab 39; RejPs 155; SeklKat Rv (4); RejKup ee3v; ZapWar 1549 nr 2657; KromRozm II o3v; Diar 33; GliczKsiąż P3 (2); LubPs bb6; KrowObr 42v (2); RejWiz 35v (4); Leop Matth 18/14; BibRadz I *5; BielKron 9v (22); Non fuit haec voluntas testatoris, Nie byłá to wola nieboſzczikowa. Mącz 452c (2); SarnUzn H5v; LeovPrzep b3; RejAp 146 (3); GórnDworz Ov (2); HistRzym 3 (6); RejPos 43v (55); RejPosWiecz³ 98 (2); BiałKat 161 (4); GrzegŚm 6 (3); HistLan D3; KuczbKat 320; RejZwierc 8 (5); WujJud 63v; WujJudConf 21; RejPosWstaw [21²]; BudNT Ioann 6/39 (2); CzechRozm A8v (5); KarnNap B4 (2); ModrzBaz 49v; KochPs 135; SkarŻyw 15 (7); ZapKościer 1581/18 (3); StryjKron 717; CzechEp kt (7); NiemObr 5 (9); WerKaz 298; KochWr 20; KochFrag 41; OrzJan 61 (2); WujNT Matth 18/14 (12); SiebRozmyśl H2; SkorWinsz A3.

Szeregi: »być albo (i) bywać« [szyk 2 : 1] (3): Czego jeśliśmy my przyczyną są albo bywali Diar 75 (2); VotSzl C2.

»być i zost(aw)ać« (2): RejPosWiecz² 95v; iż Pan Kryſtus ieſt y zoſtawa ná wieki powſzechnym y nawyżſzy m Biſkupem Kośćiołá ſwoiego. WujJudConf 124.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (46): Yeſli yeſt álbo był fáłſſywym prorokyem Luter/ iż duchá S. nyemyał. KromRozm I B3; KromRozm II p4; LubPs V6v; OrzList d4 (3); BielKron 254; OrzQuin P3v; RejAp BB3v (8); RejPos 49v (5); RejZwierc 11v (2); WujJud 122; Y wſzyſtki ſpráwiedliwośći świętych ludźi po wſze cżáſy były/ ſą/ y będą ofiárámi chwały albo wdźięcżności. WujJudConf 233; BiałKaz E2; BudNT dv; CzechRozm 17v (5); SkarJedn 81; CzechEp 180 (8); NiemObr 70; WerGośc 211; WujNT 288; SarnStat 1057; SkarKaz 155b.

W dopełniaczu (1933):

α. W znaczeniu charakteryzującym (w skupieniu nierozerwalnym rzeczownika z przymiotnikiem lub zaimkiem przymiotnym) (1753): ZapWar 1505 nr 2007 (4); MetrKor 31/620v (2); BierEz I2 (6); ijż żádny cżlowiek niemá bytz ſwe wlaſné wolé OpecŻyw [34] (27); ForCnR A2 (2); PatKaz I 14 (5); PatKaz II 26 (5); PatKaz III 87 (12); KlerPow 10; TarDuch D2v; Iſaac Zyd powieda kapuſthę być ſuchey y zimney włoſnoſci. FalZioł I 34c; [krwawnik] liſtek ma drobny rucianemu podobny/ iedno iſz ieſt dwoiakiego rodzaiu FalZioł I 115b; NAprzod ieſt ſiłney pomoczy na vthẃierdzenie ruchaiączych ſie zębow/ oczet Squiliticum w aptecze FalZioł V 80v (304); BielŻyw 35 (12); BielŻywGlab nlb 14; Bowiem gruſzka ſama w tobie ieſt natury grubey a cięſzkiey GlabGad I5v (32); MiechGlab 64 (3); KłosAlg E2v (3); KlerWes A2v; Awſak ze yſſ yvſſ thy lyſthy dawney dati szą LibLeg 7/35 (10); WróbŻołt V8 (6); Abowiem to ieſt rzecz iáwna iż ſą v ciebie lekkiey wagi ludzie vporni á ſercá pyſſnego RejPs 181 (15); ComCrac 21; SeklWyzn B (4); RejJóz G2 (12); Y mnicha zadnego nienaydzież ktory by był zakonu bożego wtim przikazaniu opyſſanego SeklKat E2 (2); RejKup c3v (11); HistAl F6v (15); KromRozm I A3 (2); MurzHist Mv (3); MurzNT Mar 10/49 (3); KromRozm II qv (2); KromRozm III E3 (3); LibMal 1554/183v (2); Diar 44 (5); DiarDop 107 (2); Przeto żywoty ludzkie ſą krotkiego wieku. BielKom C3v; Ieſteś pyękney vrody ále rozum máły BielKom D6 (6); GliczKsiąż F4 (19); LubPs L3v (28); GroicPorz gg3 (10); SeklPieś 6; KrowObr 95v (6); RejWiz 32 (17); A chodź by też długiego żywotá byli [Etsi quidem longae vitae erunt]/ zá nie policżeni będą Leop Sap 3/17 (17); OrzList e4v (2); UstPraw I3; RejFig Dd2v; Bo on iedno po mátce/ ieſt zacnego rodu RejZwierz 21v (10); To słowo okázuie iż oni byli w wielkiey vczćiwości/ á nie byli iśćie podłego ſtanu. BibRadz I 23v marg (20); Goski *2; OrzRozm P3 (6); Były záſię [piramidy] wielkiego koſztu BielKron 270v; ktorego [Senekę Luciusa] święty Ieronym wſpomináiąc/ piſze bić miernego/ ſtałego/ á ſtátecżnego żywotá BielKron 279v; Ludźie tám byli pierwey Sláchetnych obycżáiow Kupieckich/ ſłowo dźierżąc káżde^mv BielKron 432v (161); GrzegRóżn C3 (18); yż ci ktorzi ſą oſtrego dowćipu/ nieſą doſtateczney pamieći KwiatKsiąż L2 (18); In ea opinione fui qua reliqui omnes, Tegóm był mniemánia którego wſziſcy ynſzy. Mącz 265c; Esse in spe, Być dobrey nádzieye. Mącz 428d (33); iáko ty dwá Kośćioły rózné/ nie ſą iednéy wiáry przećiwko Bogu OrzQuin K4v (5); Prot A3v (2); SarnUzn P5v; SienLek 29 (23); LeovPrzep b3 (3); RejAp 60 (12); GórnDworz V7 (33); GrzepGeom G (3); Ten kámień był troiey bárwy/ z iedney ſtrony był biały/ z drugiey cżarny/ á z trzećiey cżerwony. HistRzym 68 (10); á oboie theż iuż byli zeſzłych lat. RejPos 295 (63); RejPosWiecz³ 97v; BiałKat 86 (12); BielSat C; GrzegŚm 66 (3); HistLan B (4); KuczbKat 205 (2); RejZwierc 70 (23); BielSpr 75v (6); WujJud 23v (3); WujJudConf 185v; RejPos Rozpr b4 (2); RejPosWstaw 42 (3); BudBib I 3v marg (6); HistHel [A2]v; MycPrz II C3v (3); Strum C3 (2); BiałKaz C4 (3); BudNT c4 (4); StryjWjaz A3v; CzechRozm 150 (9); Beſpiecżnie wiárę daycie w tym powieśći moiey/ Iże náſzy Czołowſcy ſą tákowey śiły PaprPan L3v (19); ModrzBaz 7v (32); SkarJedn 26 (7); KochDryas A2v; Oczko 12v (5); Páńſkié ſłowa v mnie ſą wielkiéy zacnośći KochPs 82 (12); krolewſkiegom ią rodzáiu SkarŻyw 225 (49); MWilkHist A3; Ktorzy tákże iednego narodu z Gotámi z dawná byli StryjKron 36 (12); Tego maćie być o tobie rozumienia/ ktore było w Chriſtuśie Iezuśie CzechEp 216 (13); CzechEpPOrz **1v; KochJez A3; NiemObr 88 (6); KochFr 13; KochPhaen 23; ReszPrz 23; ReszHoz 129; BielSen 18; BielSjem 3 (3); PudłFr 43; ArtKanc B12 (3); BielRozm 27 (2); GórnRozm Fv (2); KmitaPsal A5; PaprUp C4 (3); ZapKościer 1587/71; ZawJeft 25 (4); ActReg 125 (10); Calep 1148a (3); GostGosp 74; GostGospSieb +3v; Phil G4 (13); Któré wie Bóg w niewoli/ iákiéy będźiem cény. GórnTroas 64; chybáby y Aláni/ y Abázgi tegóż ięzyká byli: bo Hunni inſzy ſą. KochCz B2v (2); GrabowSet G4 (6); KochFrag 42; OrzJan 38 (4); OstrEpit A3 (2); WyprPl B4; wſzákoż iednák iż nie wſzyścy doſkonáłego ſą rozumu/ y doźrzáłego rozſądku LatHar 130 (4); Bo ſię może [ten tekst] rozumieć/ ábo pokoy dobrey woley: ábo ludźiom ktorzy ſą dobrey woley. WujNT 19 przedm (18); WysKaz 27; JanNKar E2v (2); A iuż tákowy Dekrét álbo Dekrétá tego Tribunału tákiéy ważnośći bydź máią/ iáko Séymowé. SarnStat 854 (77); GrabPospR Kv (2); KmitaSpit C4; SkarKaz 516a (10); VotSzl Dv; CiekPotr 59 (3); CzahTr D4v (3); CzahTrPapr ktv; GosłCast 49; PaxLiz D4 (2); SkarKazSej 690a (3); KlonWor 32 (3); ZbylPrzyg A4 (2).

Zwroty: »być dobrej, złej, jednej itp. myśli« [szyk zmienny] (120): BierEz G4; FalZioł V 51c (4); Był też tak ſtałey myſzli że wſzitci iego przeciwnici iemu nie vſzkodzic niemogli BielŻyw 71 (2); RejPs 47v (4); RejJóz B4v (5); Diar 24; BielKom F8; Sará Abrámowá żoná iż żadnego płodu nyemyáła/ záwſſe złey á nyeweſołey myſli byłá GliczKsiąż C2v; LubPs gg4v; RejWiz 16 (2); Przetoż bądzćie dobrey myſli [bono animo estote] Mężowie Leop Act 27/25 (2); RejZwierz 2 (3); BibRadz Tob 11/10 (14); BielKron 85v (7); Mącz 39b (16); Prot C4 (2); RejAp 144v; GórnDworz G4v (6); RejPos 135 (3); BielSat G3v; KuczbKat 310 (2); RejZwierc 13 (11); BielSpr 69; BudBib 2.Reg 13/28 (3); BudNT Act 27/25 (2); CzechRozm 2; PaprPan O4; ModrzBazBud 5v; SkarŻyw 90 (6); KochFr 73; WerGośc 230 (2); KochPam 82; PudłFr 73 (2); GórnTroas 68; OrzJan 34; WujNT Luc 12/19 (6); PaxLiz B2v.

»być czystego, dobrego itp. serca« [szyk zmienny] 124): BierEz C4 (4); BielŻyw 85; WróbŻołt 4/3 (4); RejPs 16 (10); RejKup o4v; A on zbáwi wyerne ktorzy ſą ſercá práwego LubPs B6 (9); KrowObr 34v; Błogoſláwieni ći ktorzy ſą cżyſtego ſercá [beati mundo corde] Leop Matth 5/8 (5); RejZwierz 21 (3); BibRadz Ios 23/6 (13); Zatwárdzyáłego ſercá był Fáráo niechciał ich ſłucháć. BielKron 29v (8); OrzQuin Q4v; GórnDworz Ii2 (2); HistRzym 110; RejPos 3 (21); RejZwierc 86 (4); Chorążowie y drudzy przełożeni máią być ſercá dobrego BielSpr 6v (3); BudBib 2.Mach 14/39 (3); MycPrz II C2v; WierKróc B; ModrzBaz 17v (6); SkarJedn 252; SkarŻyw 164 (4); CzechEp 11 (4); Vcżćie ſię ode mnie tego/ żem ia ſercá pokornego [humilis corde Vulg Matth 11/29] ArtKanc P5 (2); Phil I2; OrzJan 114 (2); LatHar 533; WujNT Matth 11/29 (3); JanNKar A4v; SkarKaz 417a; GosłCast 18; SkarKazSej 662a.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (3): A przyznawa go być Synem Bożym/ ktory od wiekow był y ieſt wſzędy iednákiey możnośći z Bogiem Oycem ſwoim RejPos 13 (2); CzechEp 151.

β. W znaczeniu dzierżawczym (180): MetrKor 34/134v (2); BierEz F; OpecŻyw 33v; PatKaz I 8 (5); PatKaz II 72v; HistJóz A2v; FalZioł +2; BielŻyw 111; MiechGlab 10 (5); LibLeg 6/157v (6); The pyenyadze bili michala zida LibMal 1553/177v (2); SeklKat Nv (8); HistAl B7; MurzHist R2; KromRozm II r2; KromRozm III E4; GliczKsiąż Av; LubPs N (2); GroicPorz B4v (3); KrowObr 15v (3); RejWiz 131v; Leop Gen 31/1; UstPraw B4; (2); Ale my ieſteſmy Páná Bogá náſzego [Et nos Domini Dei nostri]/ y nie opuſćilichmy go BibRadz 2.Par 13/10 (14); OrzRozm M3v (2); ieſli Pruſka źiemiá ieſt Krolá Polſkiego/ álbo Ceſárſka BielKron 231v (21); OrzQuin E4v; SarnUzn Hv; LeovPrzep a2v (2); iákoby miáły być iedno [wiersze] páná Reyowe/ á drugie páná Ianá Kochánowſkiego. GórnDworz Nv (2); HistRzym 16; Azażeſcye nie wiedzyeli/ iż mnie w thym czo ieſt Oycá moiego więcey należy być. RejPos 38v (6); KuczbKat 245 (2); RejZwierc 11; RejPosWstaw [41³] (3); BudBib Gen 29/9 (4); BiałKaz Fv (2); BudNT d3 (5); CzechRozm 58v (10); Pirwſze boie niech będą huffu porywcżego ModrzBaz 118; SkarJedn 107 (2); SkarŻyw 196 (4); MWilkHist D4; CzechEp 6 (7); ActReg 7 (2); Calep 813a (2); GórnTroas 39; LatHar 532 (2); A bog nie ieſtći vmárłych/ ále żywych [Deus autem non est mortuorum sed vivorum], WujNT Luc 20/38 (13); SarnStat 205 (8); SkarKaz 607b (3); CzahTr Gv; GosłCast 17; SkarKazSej 693a; RybWit A2.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (1): yesth hy byla [rzeka Wisła] zawsdi wsiczka dziedzistwa Gusinskiego ZapWar 1536 nr 2493.

W bierniku (jako drugi biernik w konstrukcji A cum inf) (152): OpecŻyw 54; OpecŻywList C2 (2); FalZioł I 137c; BielŻywGlab nlb 15; LibLeg 7/10v; RejPs 80; á wſzelky ięzik krzeſciańſki wyznawa páná Ieſu Chriſta być odkupićiela y zbawyćiela naſzego SeklKat E4; HistAl C6 (7); MurzHistSekl ktv; MurzNT 178v; GliczKsiąż G7; LubPs X2 (2); KrowObr 147 (3); Leop 1.Cor 7/36 (2); Widzę ćię być niewiáſtę piękną ná weyrzeniu [ecce nunc cognovi quod mulier pulchra aspectu tu (marg) es (–)]. BibRadz Gen 12/11 (4); OrzRozm P3 (2); bo żagle białe mnimáli być ſkrzydłá BielKron 450 (47); GrzegRóżn B2v (2); KwiatKsiąż B3v (4); OrzQuin V3; RejAp AA4v (2); A ia záſię/ nietelko to rozumiem być powinność ſláchecką/ co w. m. powiedaſz GórnDworz Z8 (4); HistRzym 41v; RejPos 6v (3); BiałKat 3v (5); HistLan E2v (2); KuczbKat 10; BielSpr 42 (4); WujJud 58; WujJudConf 63; CzechRozm 213v; ModrzBaz 26v (9); SkarJedn 116 (2); Oczko 25v; KochPs 37; SkarŻyw 393; MWilkHist H4 (2); Támże zárázem widząc Giliná y Trabuſſa Xiążąt dziedzicznych być náſládowcow mężnych Oycowſkich y Dziadowſkich dzielnośći StryjKron 350 (3); Ieſli kto oycá y ſyná powieda być dwu Bogu/ niech będźie przeklęty CzechEp 249 (4); ReszPrz 13 (2); ArtKanc Q14v (2); ZawJeft 33; Declaruiemy też to przeciwną rzecz bydz confederatiey gdzieby Krol IMyPoddani nasi saeculares poddanego swego inbonis suis do religiey gwałtem przyciskali ActReg 16 (2); Phil B4 (2); KołakCath C3v; WujNT 585; JanNKar A4v; SarnStat 50 (3); CiekPotr 51; CzahTr G4; vkaż rozpaloną Bydź mię niewiáſtę GosłCast 62 (2).

a. Z elipsą orzecznika (orzecznik jest domyślny z kontekstu) (129): OpecŻyw 92v (9); TarDuch D5v; RejPs 35; MurzHist P2; Wy mię zowiecie miſtrzem i panem/ a dobrze mówicie/ Bomći iest [sum etenim] MurzNT Ioann 13/13; máyąc zá práwą náukę y práwe vżywánye ſwyątoſći to/ co nye yeſt KromRozm III C2v (4); GroicPorz 113; álbo Kryſtus ieſt doſtátetzny/ wietzny/ y iedyny iednatz/ y przytzyńcá/ álbo nie ieſt? KrowObr 209 (3); Tedy go oni pytáli/ Cożeś tedy? Heliaſzemeś? Y rzekł: Nie ieſthem [Non sum]. Leop Ioann 1/21 (5); BibRadz 2.Cor 11/22 (8); OrzRozm D4; á nie máiąc kogoby roſtropnieyſzego nád ludem wybráli Hetmáná/ poſpolity cżłowiek prośił áby był Moiżeſz. BielKron 28 (3); OrzQuin Aa2v; RejAp 17v (5); GórnDworz Vv; HistRzym 7v (3); RejPos 11v (7); RejZwierc 9v; WujJud 150v; BudBib I 411v marg; HistHel B3v; BudNT Ioann 8/18[28] (3); CzechRozm 261v (3); PaprPan Ee4; SkarJedn 340; KochOdpr A4; SkarŻyw 47 (4); CzechEp 223 (3); WerKaz 288; A tyśże ieſt Chryſtus/ Syn Bogá błogoſłáwionego? A. P. IEzus rzekł do niego: Iam ieſt LatHar 709 (7); WujNT Ioann 1/21 (24); SarnStat 239; SkarKaz 514b (4); Iam Skárbek ieſt. (‒) Namniey nie ieſteś. Bo nie nioſę pieniędzy żadnych. CiekPotr 74 (4); SzarzRyt A4v.

komu (3), u kogo (1): Acż ieſlim nie ieſt inſſym Apoſthołem: wżdam iednák ieſthem wam [Etsi aliis non surn Apostolus, sed tamen vobis sum]. Leop 1.Cor 9/2; BibRadz 2.Cor 5/13; WujNT 1.Cor 9/2; SkarKaz 382a.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (2): iż [Piotr] yeſt yego namyáſtkyem/ y wſſyſtcy biſkupowye Rzymſcy byli/ ſą/ y będą. KromRozm III P4; SkarKaz 382a.

W zdaniach porównawczych (4): że inákſzemi Krześćijánmi dźiádowie y prádźiádowie náſzy w Polſzce byli/ á niżli my ieſteſmy OrzRozm M4; SkarJedn 238; CzechEpPOrz *; WujNT Matth 23/15.

2. Z orzecznikiem wyrażonym zaimkiem rzeczownikowym (2440):

W mianowniku (2048): OpecŻyw 96v (19); PatKaz I 16v; PatKaz III 93 (2); HistJóz Ev; FalZioł V 29 (4); czom ią ieſt tos ty nieieſt BielŻyw 76 (23); GlabGad Gv (7); MiechGlab 55 (2); BierRozm 24; WróbŻołt 4/6; LibLeg 6/117v; RejPs 142 (5); LibMal 1554/187v (5); RejJóz G7(3); SeklKat R4v (15); RejRozm 397 (2); RejKup k4 (8); HistAl L5 (5); KromRozm I I3 (9); MurzHist O2 (4); MurzNT Ioann 9/9 (16); KromRozm II d2 (5); KromRozm III L8v (8); Diar 30 (2); BielKom C7v (2); GliczKsiąż M4v (8); LubPs ee5v (7); GroicPorz z (11); Iam ieſt/ iam ieſt ſam ktory głádzę niepráwośći twoie dla mnie? KrowObr 155 (135); RejWiz 177v (44); Leop Matth 26/25 (44); OrzList g4; RejFig Dd; RejZwierz 121v (11); I mnimaćież żeby ledá co było być źięćiem Krolewſkim? BibRadz 1.Reg 18/23 (44); OrzRozm B3 (26); Pánie świecá przećiw ſłońcu nic nie ieſt. BielKron 463 (23); GrzegRóżn C (6); KochSat A2v; Mącz 280c (6); OrzQuin A2 (33); SarnUzn F8 (5); SienLek Sv (5); RejAp 18v (95); á potym do wielu lat niewiedziałem co ieſt foemina GórnDworz I2 (17); GrzepGeom 4 (5); Ktoś ty/ á iáko thobie dzieią? HistRzym 42v (23); Słuchayże co ieſt ſwiát RejPos 317 (168); RejPosWiecz² 91 (3); RejPosWiecz³ 99 (4); BiałKat 226 (9); GrzegŚm 11 (3); HistLan Fv; KuczbKat 190 (11); RejZwierc 146 (48); BielSpr 27v; WujJud 143 (19); ále pocżął być to cżym ieſzcże nie był WujJudConf 23v (3); RejPosRozpr c2 (5); RejPosWstaw [143²] (3); BudBib Eccli 15/9 (19); BiałKaz B3v (2); Ty kto ieſteś? BudNT Ioann 21/12; żebym gory przeſtáwiał/ á miłośćibym niemiał/ nic ieſtem. BudNT 1.Cor 13/3[2] (15); CzechRozm 73 (25); KarnNap B2v; ModrzBaz 68 (30); ModrzBazBud 5v; SkarJedn 10 (3); Oczko A2v (4); Ale ia com ieſt? com ieſt/ prze Bóg żywy? KochPs 30 (8); bo w prawdzie y zwierzę zábić coś ieſt máło ludzkiego SkarŻyw 271 (39); MWilkHist K4 (2); CzechEp 97 (31); NiemObr 56 (5); A nie żał [!] mi żem póétą/ Ieſt coś/vmiéć álphę z bétą. KochFr 127 (2); ReszPrz 35 (4); ReszList 181; WerGośc 248 (2); WerKaz 280; BielSen 11; KochPam 86; Co Mieśiąc między gwiazdámi/ Toś ty ieſt miedzy dźiewkámi. KochSob 68; ArtKanc M19 (2); GórnRozm B3 (4); ActReg 115; GórnTroas 31; GrabowSet B3 (5); KochFrag 47; OrzJan 23 (6); LatHar 749 (15); KołakSzczęśl A3 (2); KołakCath B4; RybGęśli C3v; Ieſtem to com wam od początku [...] powiedał WujNT 342 (110); WysKaz 46 (10); JanNKar C2 (3); JanNKarGórn H2; SarnStat 904 (7); KmitaSpit Av; PowodPr 28 (4); SkarKaz 43a (17); Ten człowiek kto kolwiek Iest, śiekierze znáć ſłuży CiekPotr 77 (13); CzahTr K2v (3); GosłCast 36 (6); SkarKazSej 696a marg (2); Odyſſea Homerowa nic inſzego nie ieſt iedno żeglowánie KlonFlis A3v (3); KlonWor 31.

W zdaniach z podmiotem: to (311): BierEz Q (2); Ieſt tu iedno dziecię/ ktore má pięcioro chleba ięcżmiennégo/ a dwie rybie. Ale tzo to ieſt na tak wielki lud. OpecŻyw 52v (4); PatKaz II 20; HistJóz C3; FalZioł V [1]v; BielŻyw 251 (2); RejPs 35 (2); RejRozpr C; Aż wiem czozkolwiek to ieſth pewnie mnię nie błogo RejJóz G7 (5); SeklKat S4; RejKup P (6); HistAl A8 (3); MurzHist G (4); MurzNT Luc 8/25; KromRozm II p3; KromRozm III N5 (2); LibMal 1554/188v; Diar 34; GliczKsiąż D6v; Przyſyęż nie to nie ieſt/ iákobyś Páćierz zmowił. GroicPorz z3v; KrowObr 46v (15); RejWiz 119 (6); Leop Ioann 6/9 (13); OrzList b2v; LeszczRzecz A5; RejZwierz A6 (2); BibRadz Act 5/24 (8); OrzRozm K4v (3); BielKron 31 (14); Mącz 3b; OrzQuin H4v (4); SarnUzn H3v (5); RejAp 180v (32); że to nie ledá kto być muśi GórnDworz M8v (16); O Boże wſzechmogący co to ieſt żechmy to dziećię náleźli. HistRzym 33v (11); OrzQuin B3v; iż to on miał być/ ktory wyniknął iáko zarzá z grobu zámknionego. RejPos 112v (48); RejPosWiecz² 93v (3); BiałKat 111; GrzegŚm 42; Ale toby ieſzcże nic/ gdyby nań nie wyſzły ſrogie dekretá Páńſkie RejZwierc 48 (12); BielSpr 42; WujJud 158v (4); RejPosWstaw [41³]; BudBib c2v (4); BudNT Act 2/13[12]; CzechRozm 241 (4); ModrzBaz 59 (2); SkarJedn 280 (2); SkarŻyw 99 (10); CzechEp 173 (11); KochFr 115; ReszPrz 97; ReszList 150 (2); GórnRozm Av (3); KochWr 19; KochCz A2v; Aby kto Neſtorowéy doczekał ſtárośći/ Co to ieſt przećiw onéy niezmiernéy wiecznośći? KochFrag 50; OrzJan 55; LatHar 4; WujNT Luc 18/36 (12); WysKaz 9; PowodPr 54; SkarKaz 607 (2); CiekPotr 88 (2); GosłCast 49 (2); KlonWor 55.

u kogo (4), komu (3), czemu (1): nic mi nie ſą nogi BierEz Kv; PatKaz II 20; RejZwierz 81; OrzRozm K2; Co też ieſt v nich perſoná GrzegRóżn H2v; Mącz 247a; OrzQuin R2v; CzechRozm 154.

W konstrukcjach: „co(ż) za” z rzeczownikiem lub zaimkiem rzeczownym w N (200) „co(ż) zacz” z rzeczownikiem lub zaimkiem rzeczownym w N (31), „co zacz” (32) (263): BierEz D2; Pilát pytál s kąd albo tzo by za cżlowiek był OpecŻyw 130v (2); HistJóz A2v; BielŻyw 145; GlabGad L3v; LibLeg 11/21v (9); RejPs 43; RejJóz M4 (2); SeklKat N2v; RejKup p7v; HistAl C4v; KromRozm II y2v; DiarDop 104 (2); GliczKsiąż B2v (2); LubPs ee6 marg (22); KrowObr 120v; RejWiz 167 (3); Leop Luc 4/34 (5); OrzList ev (3); RejZwierz 23v (2); á co też ieſt zá dom oycá moiego w Izráelu BibRadz 1.Reg 18/18 (21); OrzRozm K3v (9); BielKron 453 (9); GrzegRóżn H4v; KwiatKsiąż O4; Mącz 289a (4); Prot B2v (3); SarnUzn B4 (3); SienLek 155; RejAp 139v (9); iżbym obiáſnił to ſłowo miłość/ co zacż ieſt GórnDworz Kk8v (5); OrzQuin M4 (6); A ták obácż co ſą zá pociechy tego nikcżemnego ſwiátá RejPos 138v (17); BiałKat 98v; HistLan A4v; KuczbKat 15 (6); Co ieſt zá wádá młodośći ludzkiey. RejZwierc 18v (9); RejPosRozpr c2 (2); BudBib Iudith 6/2 (3); Strum R3v; CzechRozm 47v (8); PaprPan C4; ModrzBaz 142 (7); KochPs 41; cośćie zacż /co chcećie? SkarŻyw 356 (12); CzechEp 172 (7); NiemObr 137 (2); KochSz C3; KochWz 141; ReszHoz 126 (2); WerGośc 231; PudłFr 22; Pitalem go też oſwiatki co zac beli PaprUp Iv; GórnRozm E4; ActReg 79; Phil E2; GórnTroas 62; GrabowSet E4v; OrzJan 3 (7); LatHar 214 (2); á cożem ią zacz był [ego quis eram] WujNT Act 11/17 (5); WysKaz 47 (2); JanNKar F3; JanNKarOrz F3v; Té ſłowá niezwyczáyné gdyś pánno ſłyſzáłá/ Myśląc coby zacz były/ bárzoś ſie zdumiáłá. SiebRozmyśl F2v (5); PowodPr 54 (2); SkarKaz 609b (9); CiekPotr 66 (2); CzahTr K2v; GosłCast 37; PaxLiz C (5); SkarKazSej 695a; pytałem Mázurá/ Coby zá rzecżká? KlonFlis G3v.

Zwroty: »być co(ś) dobrego, skromnego, zacnego« (o człowieku) (3 : 1 : 1): A to Czo ża pacholę [...] A znać iż to muſi być/ iednak czos dobrego Bo tho ſtan okażuie/ y oſſoba iego. RejJóz B8v; Abowiem y my/ ieſli ieſteſmy co dobrego/ ieſtheſmy ſpráwá iego nie ludzka. RejPos Rozpr b4v; Przywitawſzy/ pytał ſie o przezwiſku iego/ Bo s poſtáwy zrozumiał iż ieſt coś zacnego. RejWiz 20 (3).

»być nie dobrego« (o człowieku) (3): GórnDworz Cc7v; Tobie nie vfam boś ieſt nic dobrego. CzahTr B2; GosłCast 44.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (2): Czo ieſteś/ a tzo będźieſz ForCnR E3; PaxLiz C2.

W tekstach o charakterze alegorycznym orzecznik zapytuje o istotny sens alegorii (73): Iużeś ſłyſzał co ieſt złoto ogniſte/ tho ieſt ſzcżyra á wierna radá ſłow Páńſkich RejAp 44v; Morze ſkláne co ieſt. RejAp 49v marg; To iuż wiemy co ſiedḿ głow ieſt/ iż miáſto Rzymſkie ktore ſiedzi ná ſiedmi gorach. RejAp 112; Co ieſt wodá żywa. RejAp 195 marg (67); RejPos 58v marg (3); RejZwierc 263v marg (2); Znáć że niewiećie/ co ſą klucże Piotrowi oſobliwie/ á prze zeń też inſzym Apoſtołom dáne. WujJud 86.

W narzędniku (230): BierEz Pv (2); OpecŻyw 56v; PatKaz II 73 (2); BielŻywGlab nlb 10; Ach gdzieſz bych ia tobą była Nie iednym że bych tocżyła RejJóz D5v; MurzHist E4v (2); MurzNT Mar 8/27 (2); KromRozm II ſ3; BielKom F3; GliczKsiąż I4v; KrowObr 118; RejWiz A5v; Leop Ioann 13/13 (6); UstPraw K2; RejFig Cc8; Zoſtał Krolem/ y był im RejZwierz 39 (4); BibRadz 1.Cor 15/10 (5); OrzRozm I4 (5); BielKron 103v (2); GrzegRóżn Kv (2); Mącz 394c (2); OrzQuin A2 (2); Prot C2; SarnUzn F7v (2); SienLek T4; RejAp 194v (2); GórnDworz Ff2v (2); HistRzym 7v; KuczbKat 70 (5); RejZwierc 152v (3); WujJud 240v; WujJudConf 23v (4); Práwie dobrze cżym byłá [Iezabel]/ w ten cżás ſie znáć dáłá. HistHel B3; BiałKaz F2 (2); BudNT Luc 8/37 (5); ktorzy ſie też rzkomo zá żydy (choćiaſz nimi nie ſą) [...] pocżytáią CzechRozm 97v; chcemyli nie ſłowy ále rzecżą właſną być tym cżym ſie zowiemy CzechRozm 268v (22); ModrzBaz 15v (5); SkarJedn 31 (2); Oczko 5 (3); SkarŻyw 166 (4); StryjKron 385; CzechEp 330 (49); á wy kim mię być powiedaćie? CzechEpPOrz **3v (2); NiemObr 29 (6); KochFr 54 (2); GórnRozm N3; ActReg 14; Phil M4; LatHar 570 (2); WujNT Matth 16/15 (15); WysKaz 47 (3); SarnStat 239 (2); PowodPr 28 (3); SkarKaz 548a (2); Ieſlim tym nie ieſt, czymem ieſt? CiekPotr 74 (4); GosłCast 14 (2); SzarzRyt D3.

W zdaniach z podmiotem: to (2): iżby to co ieſt bałwanom ofiárowano miało cżym być? BibRadz 1.Cor 10/19; OrzJan 16.

u kogo (1): á niebo záś/ będąc ſtolicą/ cżymże też wżdy v te^go Bogá będźie? CzechEp 171.

Zwroty: »być czym« (o człowieku) [szyk zmienny] (8): BibRadz 1.Cor 3/7; BudNT 1.Cor 3/7; Ieſli kto rozumie ſię cżem być/ gdy nieieſt nicżym [si quis existimat se aliquid esse, cum nihil sit Vulg Gal 6/3]/ ſam ſię zwodźi ModrzBaz 56; WujNT 1.Cor 3/7 (5).

»być kim wielkim« (2): powſtał był Theodás powiádáiąc ſię być kim wielkim [dicens se esse aliquem] WujNT Act 5/36 (2).

»być niczym« (o człowieku) [szyk zmienny] (5): bo będzieſzli ſie chwalić nicżym nie będzieſz będzieſzli ſie ganił, błaznem zostanieſz. BielŻyw 88 (2); LubPs hh5v; ModrzBaz 56; WujNT Gal 6/3.

W dopełniaczu w znaczeniu dzierżawczym (154): MetrKor 134v (2); BierEz L2; OpecŻyw 42 (3); FalZioł IV 55a (3); WróbŻołt 94/5 (2); WróbŻołtGlab A4; LibLeg 6/116v; Niepoządai zony/ ſlugi/ [...] bliżnego/ ani zadnei rzeczi ktora ieſt iego SeklKat B3v; MurzNT Matth 19 arg; KromRozm III G7; ZapWar 1553 nr 2685; LubPs V4v; GroicPorz dd4v (4); KrowObr 54; RejWiz 50v; Leop Num 16/26 (4); RejFig Cc5; BibRadz 2.Par 8/6 (8); iż ią wolną puśćili/ y wroćili wſzytko co iey było BielKron 60 (7); Mącz 316d; GórnDworz Z4v; HistRzym 27v (3); iż tych ieſt kroleſtwo niebieſkie. RejPos 2v (8); RejPosWiecz² 94; BiałKat 318v (4); KuczbKat 245 (4); RejZwierc 66; WujJud 122v; BudBib Lev 7/7 (3); BiałKaz F (3); BudNT 2.Tim 2/19 (3); CzechRozm 230v (4); ModrzBaz 47v (2); KochPs 143; SkarŻyw 324 (6); ZapKościer 1582/26v; CzechEp 279 (2); NiemObr 125 (2); KochFr 87; KochMuza 25; WerKaz 285; ArtKanc T14v; KochCn B4; KochAp 7; LatHar 15; WujNT Rom 8/9 (4); SarnStat 521 (4); SkarKaz 83b; CiekPotr 12; CzahTr H2; GosłCast 20.

W zdaniach z podmiotem: co, to (35): LibLeg 10/60; GliczKsiąż M6v; GroicPorz av (2); Leop 1.Reg 25/21; BibRadz Ez 44/29 (2); OrzRozm M4; á to co iego ieſt będzye mu wrocono. BielKron 382 (2); SarnUzn H3v; łáſká nie ſzuka co iey ieſt/ ále co ieſt Iezu Kryſtowo. HistRzym 65; RejPos 206v; Czo należy ſłudze álbo robotnikowi to niechay będzie iego. RejZwierc 35v (3); CzechRozm 110 (2); ModrzBaz 18 (3); SkarJedn 70; oddzielćie ſię od námiotow ludzi niezbożnych/ á nic ſię co ich ieſt niedotykayćie SkarŻyw 483 (3); CzechEp 312 (6); KochCn B3; WujNT 93 (2); SarnStat 138; SkarKaz 519b.

Szereg złożony z form różnych czasow tej samej osoby (1): táki ma przyſyądz ſámotrzeć/ iż ono piſmo nie ieſt iego/ áni pieczęć iego/ áni kiedy było GroicPorz y3.

W bierniku (jako drugi biernik w konstrukcji A cum inf) (10): HistAl C3; BielKron 101; GrzegRóżn H2v; Powyedzcie mi kogo mie theż ludzye być powiedáią RejPos 299v (2); BudNT Act 13/24; CzechRozm 75v; ReszPrz 84 (2); ArtKanc 19.

α. Z elipsą orzecznika (4): Kto chce mną być niechay będzye BielKom F3; Bo comkolwiek ieſt/ ieſtem z łáſki twoiéy. KochPs 34; NiemObr 29; WujNT 1.Cor 15/10.

3. Z orzecznikiem wyrażonym przymiotnikiem [w tym: dawne imiesłowy przeszłe czynne na -ły] (33 964):

W mianowniku (30 440):

W odmianie złożonej (tu włączono także wszystkie mianowniki rodzaju żeńskiego l. poj., wszystkie mianowniki męskoosobowe l. mn. i wszystkie mianowniki rodzaju męskiego liczby podwójnej) (22 324): MetrKor 38/502 (18); ListRzeź w. 16 (5); BierRaj 18v (2); PowUrb +3; March¹ A2 (12); ZapWar 1521 nr 2220 (9); Gośćiem wdzięcżnym v mnie będzieſz. Pátrzayże by nie ſrogi był/ Abych ćię tám dobrze vcżćił. BierEz D4; Z wdowąmeſtá ſie poſlubiłá/ Obádwáſtá wſporna byłá. BierEz P; Wśiądźże ná mię popłyniewá/ A tám weſołá będziewá. BierEz Qv (177); Powiedz mi zaby był tak twardy bys takowégo vdręcżeniá ſyna bożégo ij matuchny iego nieżalowál OpecŻyw 29; a ieſſcże gloſu twégo/ aż do tychmiáſt ſlyſſetz niebylam doſtoyna. OpecŻyw 144 (191); OpecŻywPrzedm C3; ForCnR B (10); ForCnRWiet Av; zaczmv thy odnaſſ podzyankvyeſſ, A powyeſſ zeſzmy thego odnyego barſzo wſdzyaczczny LibLeg 7/37v; A proſſyemy waſz yako ſwego przyacyelya myelego y ſſwym ſſynem na weſſelye ktore weſelye [...] nyemoze byczy lyepſze LibLeg 8/160v (76); PatKaz I 1 (18); O przenaſzwyątſza panno [...] przyrownam ly czyą nyebu vyſſzaſz yeſth. PatKaz II 27; o yako ſzlyczna yeſz y yako wyborna marya PatKaz II 71 (57); gdym byla yeſcze mloda wpulnoczym wſtauala PatKaz III 152 (80); Murm 82 (2); ieſliſcye ſpokoyni brat waſſ ieden nyechay będzýe vwyązan wcyemnicy HistJóz C2v (12); KlerPow 3 (4); BartBydg 247; TarDuch C3v (9); Sok koryandrow ieſth dobry na bolącżki gorące gdy ocztu á ſoku roiownikowego przymieſzaſz FalZioł I 28a; MAiorana ieſt ciepła y ſucha w thrzecim ſlopniu FalZioł I 83c; Też vrina kozia z Spiką nardową/ [...] po ranu cżęſto pita/ znamienicie ieſt pomoczna na opuchlinę FalZioł V 84 (1422); FalZiołUng V 119 (2); by namgleyſza obrona dobra ieſt będzieli tilko zgodna BielŻyw 41; Cięſzka pracza ieſt gdzie żadnego ziſku niemaſz á lżey robić gdzie ieſt nadzieia zapłaty. BielŻyw 52; Cznota przez mądroſci puſta ieſt. BielŻyw 53; Nieucżiniłoć nas łakomych imienie Affricſkie, á brata mego Azianſkie obadwaſwa bogatſza w zawiſci niż w pieniądzach. BielŻyw 116 (130); BielŻywGlab nlb 8 (2); GlabGad C2 (258); March² D4 (4); MiechGlab 32 (40); BierRozm 7 (9); KłosAlg A2v (9); KlerWes A (2); March³ V7 (11); WróbŻołt L7 (75); WróbŻołtGlab A4v (5); RejŁas w. 12 (2); RejPs 36 (139); ComCrac 15v (10); LibMal 1551/158v (26); RejRozpr B3 (14); ConPiotr 33v (4); LudWieś Bv (9); SeklWyzn f3v (14); Godnieyſzych [!] my marney ſmierći niż tey łaski byli RejJóz P (36); SeklKat E2v (37); RejRozm 393 (3); Prawda ſrom ciże kuk thu ſiedzij Dałabýż pokoy ſpowiedzij Theraz czoſ mj ýą kazyła Chytraſta mj s Cżartem była RejKup q4v (86); RejKupSekl a3v; a od rycerſtwa/ ktoreſmy do tego cżaſu ſprawowali/ niechay będziem wolni. HistAl B5 (78); KromRozm I L2v (48); MurzHist E4v (35); MurzNT 78v (78); MurzOrt B2v (5); KromRozm II k2v (41); KromRozm III Bv (57); Diar 41 (33); DiarDop 118 (4); MrowPieś A3; BielKom Cv (35); GliczKsiąż A3 (86); Vcżynił wyelkye rzecży Pan z nędznymi námi/ Dla cżegochmy też byli ták weſeli ſámi LubPs cc5v (219); GroicPorz h3 (108); GroicPorzRej C4 (2); SeklPieś 19; KrowObr 24v (191); Wieręchmy ſnadź ſzaleńſzy niż cielętá byli. RejWiz 190v (162); Leop Num 11/23 (314); OrzList b4v (25); UstPraw A4v (32); KochZuz A3 (4); LeszczRzecz A6 (4); RejFig Aa3 (21); Lecż bychwá byłá obá/ podobná ku świni. RejZwierz 41 (80); RejZwierz Wirzb A4v; WyprKr 45; Y vczynił thák Bog oney nocy/ iż tylko ſámo runo było ſuche/ á wſzytká ziemiá przypádłá roſą. BibRadz Iudic 6/40; Wſzczepiłeś ie y roſkorzenili ſię/ vroſli y owoc ſwoy wydali/ A ieſteś bliſki vſtam ich/ á wſzákoż daleki ieſteś od ſerc ich. BibRadz Ier 12/2 (461); Goski A9v (7); OrzRozm Cv (60); BielKron 34v (856); GrzegRóżn Kv (31); KochSat B2 (5); KochZg A4v (2); KwiatKsiąż C2 (83); W tym żadney róznośći s brátem nie mam/ yeſteſwá w tym zgodna. Mącz 481c (232); OrzQuin C2v (52); Prot B4v (35); SarnUzn C5 (46); SienLek 45 (144); SienLekAndr a3 (2); gdy piſano od Národzenia BOżego 1478. záćmienie ſłoneczne było ſtráſzliwe LeovPrzep a4 (20); RejAp 21v (186); GórnDworz F5 (312); GrzepGeom Gv (115); HistRzym 3 (141); RejPos 13 (654); RejPosWiecz² 94 (14); RejPosWiecz³ 98v (8); BiałKat 183v (66); BielSat N2 (36); KwiatOpis B3v (2); choć tedy żywiemy choć vmieramy/ Páńſcy ieſteſmy GrzegŚm 5 (28); HistLan F3v (9); KuczbKat 75 (78); RejZwierc 171 (403); RejZwiercTrzec Aaa2v; BielSpr 24 (76); A gdy ku bojowi Zdali się sobie już być obadwa gotowi, Szli prosto miedzy wojska srogo poglądając KochMon 31 (6); WujJud A4v przedm (151); WujJudConf 168 (34); KochList 2 (2); RejPosRozpr b4 (19); RejPosWstaw [41⁴]v (50); A wſzákoſz prawdá ieſt więtſza y nád wſzytko mocnieyſza. BudBib 3.Esdr 4/35 (211); BudBibKaw A3; HistHel B3 (8); byłem ia tego godnieyſzy niż on/ bom zacnieyſzego domu. MycPrz II A3 (19); Strum E2 (48); WierKróc B2 (9); BiałKaz B2 (23); BudNT 1.Ioann 3/7 (114); StryjWjaz A3 (4); gdyż táż Márya waſzá/ iáko wáſz Lukaſz piſze krewna byłá Helzbiećiná CzechRozm 145v (275); PaprPan Cv (114); KarnNap B2 (14); ModrzBaz 7v (350); ModrzBazBud 5 (5); SkarJedn 14 (126); KochOdpr C4v (3); Oczko A3v (46); Calag 158b (3); Prowadz mię śćiéſzką ſwych vchwał: do tegom ia chćiwy KochPs 180 (85); SkarŻyw 14 (408); będąc zdrowa na [...] vmyſlie powzdala [...] grunth ZapKościer 1579/1v (8); KochTr 21 (9); MWilkHist Gv (14); StryjKron 16 (52); CzechEp 17 (222); CzechEpPOrz **4v (2); KochJez Bv (3); NiemObr 73 (80); KochEpit A3; KochFr 101 (18); KlonŻal A2v (6); KochBr 150 (3); KochDz 104; KochMarsz 154; KochMuza 26; KochPhaen 1 (3); KochSz A4v (4); KochWz 137 (4); Cnotąſmy tu ſą ſzczęśliwi KochMRot A2v (7); ReszPrz 25 (40); ReszHoz 135 (4); ReszList 190 (6); WerGośc 244 (22); WerKaz 290 (18); WisznTr 22 (16); BielSen 9 (8); BielSen Joach 4; BielSjem 8 (20); KochPam 80 (4); KochPieś 45 (16); KochTarn 76 (4); V Sąduś vmieiętny/ á ochotny domá/ Dawaſz ieść/ pić/ gośćiowi obiémá rękomá. PudłFr 29 (26); ArtKanc F15v (104); BielRozm 8 (14); GórnRozm E3 (110); KmitaPsal A3v; KochProp 15 (2); KochWr 24 (11); PaprUp E3 (16); ZawJeft 24 (17); Sąsmy zdawna nie tylko za Iagiełła Przodka WKM ale y przedtym zaGedimina Olbrychta y inszych wolni ActReg 30 (90); Calep 23b (41); NAprzod Dwor ná noc ma bydź zámcżyſty. GostGosp 22 (53); GostGospSieb +4v; GrochKal 15 (6); Titus Mánlius ſyn Conſulis/ s ſwoią Rotą wyiechał ná pagorek/ ktory był nieopodalny od obozu nieprzyiacielſkiego Phil D4 (67); GórnTroas 54 (31); KochCn B4v (5); KochCz B (2); KochPij C3 (3); GrabowSet V3 (76); KochAp 5 (4); KochFrag 21 (20); OrzJan 18 (53); OstrEpit A2 (6); WyprPl B3 (6); A Dawid Krol zrodźił Sálomoná z tey która byłá Vryaſzowá. LatHar 683 (134); KołakCath C (7); KołakSzczęśl C2 (11); RybGęśli Bv (7); WujNT Luc 1/32 (836); WysKaz 41 (37); JanNKar C (29); JanNKarGórn G3v; JanNKarKoch Ev; JanNKarOrz F3v; SarnStat 26 (459); SiebRozmyśl H2v (20); WitosłLut A4v (2); ZapMaz II G 89v; GrabPospR L4 (12); KlonKr E (4); KmitaSpit C3v (9); PowodPr 10 (60); SkarKaz 158b (198); VotSzl E3 (24); CiekPotr 27 (37); CzahTr F4v (25); GosłCast 17 (18); Przez ten cżás náznácżony/ byłách bárzo troſkliwa PaxLiz E3; To iuż oná weſołá/ iách też vćieſznieyſzy PaxLiz E3v (26); A my pierwſze oko ná ſwoie domy obracamy: by dobrze Rzeczpoſp: przepádłá/ byle náſze zbieránie cáłe było SkarKazSej 669b (82); KlonFlis C2 (25); SapEpit Bv (7); Ale Práwo nie może bez ſpráwiedliwośći Być dobre y chwalebne/ krom ludzkiey przykrośći. KlonWor 66 (34); PudłDydo A4v (4); RybWit C2; ZbylPrzyg A4v (11); SzarzRyt D3v (14); SzarzRytJSzarz nlb 2.

W zdaniach z podmiotem: to (140): BierEz R2; PatKaz II 24v; PatKaz III 149; FalZioł I 50a (18); BielŻyw 72 (3); Bowiem Czo lepſzego w miedzie to też ieſt na cięſſze, á tak ku dołu idzie GlabGad Kv; iáko to ieſt ſſczeſliwy kogo on ná opiekę ſwą wezmie. RejPs 190; RejJóz E5 (2); HistAl C5; KromRozm I K4v; MurzHist A2v (2); LubPs T marg (2); KrowObr 16; A rozmyſlay ſie więcey ná przypádłe rzecży/ Bo to ſnadź ieſt namędrſzy kto ie ma ná piecży. RejWiz 44 (2); Leop Sap 3/11 (2); Szczęſliwiſz to ią ktorzy ſtrzegą drog moich. BibRadz Prov 8/32 (9); bo cożkolwiek my mamy dobrego/ to Boże ieſt OrzRozm P4v; BielKron 50 (8); SienLek 12v (3); RejAp 53v (3); GórnDworz 15 (8); RejPos 10v (9); RejZwierc 13 (10); BielSpr 65v; RejPosRozpr c; BudBib Eccle 1/10; MycPrz II C2; CzechRozm 23v (3); PaprPan Y2 (2); ModrzBaz 48; SkarŻyw A2 (5); CzechEp 363 (3); KochWz 141; KochTarn 78; ArtKanc E10; GórnRozm Ev (2); KochWr 40; Phil D2 (2); GórnTroas 46 (2); WyprPl Bv; WujNT 18; SarnStat 403 (3); GrabPospR N4; To ieſt ſczęśliwy/ cziy ſtirnik ieſt cnotá GosłCast 55. Cf komu, czemu, u kogo.

komu (1546), czemu (457), u kogo (173), na kogo (6), u czego (2) [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (15)] (2184): ListRzeź w. 16; BierRaj 19; BierEz F4 (17); OpecŻyw 45 (32); ForCnR Bv (3); PatKaz I 16v (2); PatKaz II 23 (3); PatKaz III 148v (7); Iagoda Zorawin niedobra ieſt żołądkowi FalZioł I 85c (178); BielŻyw 118 (10); BielŻywGlab nlb 11; GlabGad H4v (18); MiechGlab **3v (2); BierRozm 22; Dwor naſch Snyathinſky yeſth nyedawno wipalyon kthora rzecz thim nam yeſth obczyezlywſcha yſch ſzye tho oſſobi naſchey dothicze. LibLeg 11/160 (14); KłosAlg A2v; WróbŻołt 76/8 (13); WróbŻołtGlab A3v; RejPs 35v (25); ComCrac 12; ConPiotr 31; LibMal 1551/164 (3); SeklWyzn o3 (5); RejJóz C8v (6); iż siedzenie wiethse na morderze i na zabiaki iesth ZapWar 1545 nr 2646 (2); SeklKat N3 (11); RejKup bb2 (5); HistAl H6v (10); HistAlHUng A2v; KromRozm I L2v (7); MurzHist Ev (9); MurzNT Ioann 9/9 (4); KromRozm II f (6); KromRozm III D (9); Diar 49 (5); DiarDop 108 (3); BielKom A3v; GliczKsiąż D3 (16); LubPs bb5 marg (57); Sentencya tá widźi ſye mu być obćiężliwa GroicPorz bb3 (20); SeklPieś 31; Na ktorego s Swiętych Bog ieſt naláſkawſzy. KrowObr 212 marg (42); RejWiz 37 (7); By był Pan zaſtępow nie oſtáwił nam naſienia: [...] bylibyſmj byli podobni Gomorrze. Leop Rom 9/29 (41); OrzList e2; UstPraw G4v (2); KochZuz A3v (2); RejFig Bb7v; RejZwierz 110 (8); BibRadz Prov 15/8 (55); OrzRozm M3v (23); BielKron 59v (86); Abo iedná Iſtność poſpolitha ieſt Oycowi/ Synowi/ y Duchowi S. GrzegRóżn D4 (10); A ieſli złotem groźni ſąſiadom być chcecie/ Tym ie richley u ſiebie ieſzcze mieć będziecie. KochSat A4 (2); KwiatKsiąż H3 (5); Mącz 178a (11); OrzQuin O3 (14); Prot B2 (7); SarnUzn B4 (8); SienLek 2 (8); SienLekAndr a3v; Czáſu Wielkiego Károlá Ceſárzá zacnego/ beło temu podobne złączenie Plánetow zwierſchnich LeovPrzep C (3); Gdyż iedno to v nich ſą ſwięći ktorzy [...] poprzyſięgli poſłuſzeńſtwo beſtiam tym RejAp 115v (23); A przeto káżdemu ieſt ſmiech luby GórnDworz O2v (66); GrzepGeom Q3 (45); á vcżyniźli ty tákież będziewá ſobie rowná/ á ieden drugiego będzie ſzánował iáko brátá ſwe^go HistRzym 95 (26); RejPos 248 (103); RejPosWiecz² 91v (2); RejPosWiecz³ 97v (2); BiałKat 153v (21); BielSat [I4]v (4); KwiatOpis C4; GrzegŚm 30 (8); HistLan A3; KuczbKat 200 (19); RejZwierc 73 (62); BielSpr 47 (16); KochMon 25 (3); WujJud 226v (29); WujJudConf 157 (16); RejPosRozpr c4v (2); RejPosWstaw [21²] (9); BudBib Eccli 20/16 (36); HistHel C2v (3); MycPrz I Bv (7); WierKróc A2 (5); BiałKaz A4v (5); Ia y oćiec (marg) To ieſt nie ieſtezwá ſobie ſprzećiwni (–) BudNT Ioann 10/30 (18); StryjWjaz A3 (3); CzechRozm 21 (47); PaprPan Dd (20); KarnNap F4 (3); ModrzBaz 118v (44); SkarJedn 278 (29); KochOdpr Cv (2); Oczko 21v (5); KochPs 52 (23); SkarŻyw 57 (88); MWilkHist F4; StryjKron 110 (12); CzechEp 96 (47); CzechEpPOrz **4v; KochJez A3v; NiemObr 10 (11); KochFr 110 (5); KochBr 152 (2); KochDz 106 (2); KochPhaen 7; KochMRot Bv (2); KochWz 138. (3); ReszPrz 94 (4); ReszList 181 (3); WerGośc 259 (4); WerKaz 275; WisznTr 28 (2); BielSen 2; BielSjem 19 (6); KochPieś 15 (5); PudłFr 48 (3); ArtKanc K11 (19); GórnRozm A4v (24); KochWr 29 (3); PaprUp Fv (10); ZawJeft 44 (5); ActReg 56 (10); Calep 452a; GostGosp 34 (3); GostGospSieb +2; GrochKal 12; Phil N3 (13); GórnTroas 75 (8); GrabowSet R4 (16); KochFrag 52 (2); OrzJan 16 (7); WyprPl Bv; LatHar 63 (27); KołakCath C4; KołakSzczęśl B3 (3); RybGęśli D; WujNT Act 17/29 (147); WysKaz X3v (2); JanNKar C3v; SarnStat 447 (39); SiebRozmyśl C4 (2); WitosłLut A5v; GrabPospR Mv (2); KlonKr A4v (2); KmitaSpit C2v; PowodPr 13 (11); SkarKaz 121a (26); VotSzl B2; CiekPotr 28 (2); CzahTr F3 (6); GosłCast 14 (7); SkarKazSej 689b (10); KlonFlis A4v; SapEpit B4 (3); KlonWor **; PudłDydo B2; RybWit C2 (2); ZbylPrzyg B2 (2); SzarzRyt D2 (2).

Szeregi: »być i bywać« (1): Jednak chowają IchM poczty sług swych niemałe, ktoremi też niktorzy IchM srodzy i chcą być i bywają sąsiadom swym Diar 77.

Szeregi złożone z form rożnych czasow tej samej osoby (48): Náprzod vbacż ijż mily pán Iezus był ij ieſt wielmi miloſierny OpecŻyw 52v (2); PatKaz II 71; Mądry lepak cżłowiek nigdy ſam nie ieſt, mać zaiſte z ſobą wſzitki rzecży ktore iemu ſą abo były dobre BielŻyw 110; LibLeg 6/159v (8); SeklWyzn f4v; SeklKat Sv; ieſteſmy gotowi y byliſmy záwżdy/ ná wſpomożenie wam przychodzić. HistAl E7v; KromRozm II p4; KromRozm III Cv (5); Diar 66; DiarDop 118; BielKron 337 (2); RejAp 122 (4); WujJudConf 115 (2); BiałKaz A4 (2); BudNT c5v; ModrzBaz 29; KochPs 200; ZapKościer 1582/32v; tedy y ten/ trzem pierwſzym ni wcżym nie był áni ieſt/ choćiaż oni ták dumáią/ odporny. CzechEp 303 (2); LatHar 669; KołakCath C; Kośćioł Chriſtuſow nigdy nie był áni będzie táiemny áni nieznáiomy. WujNT 563 marg (3); SarnStat 1120; PowodPr 44.

W odmianie nie złożonej (uwzględniono wyłącznie formy mianownika rodzaju męskiego i nijakiego l. poj. oraz rodzaju niemęskoosobowego l. mn.) (8116): MetrKor 37/4 (19); ListRzeź w. 12 (2); Alem wżdy po tych karmiach medł BierEz Iv (75); OpecŻyw 103 (74); OpecŻywList C2v; ForCnR D2v (8); PatKaz I 5v (4); PatKaz II 75v (3); PatKaz III 110v (10); Murm 6 (3); HistJóz Dv (5); TarDuch D7; FalZioł V 96v (374); BielŻyw 9 (17); BielŻywGlab nlb 11 (4); GlabGad K6v (90); March² D4 (2); MiechGlab 38 (9); BierRozm 19 (3); LibLeg 10/125v (44); March³ V7v; Vſta twoie pełny były złoſci. WróbŻołt 49/19 (33); WróbŻołtGlab A2v; Abowiem y náliſſy gdy záwoła prędek ieſt pan ku wyſluchániu RejPs 49v (80); ZapWar 1548 nr 2668 (3); ComCrac 12 (3); LibMal 1548/ 144v (8); RejRozpr K3v (4); ConPiotr 33v (2); LudWieś B3v (2); SeklWyzn a4v (7); RejJóz K3 (21); SeklKat I3 (14); RejRozm 405; RejKup z6 (58); HistAl M6v (23); HistAlHUng A3; KromRozm I F (7); MurzHist O (17); MurzNT 46 (18); KromRozm II k2 (10); KromRozm III D5 (17); Diar 49 (8); DiarDop 104; BielKom E2 (13); GliczKsiąż I2v (27); Záſwiecą ſie po wſzech polach obłyſiáłe głowy/ Co na roźlanie niewinney krwie były gotowy. LubPs gg6 (75); GroicPorz q3v (46); KrowObr 146v (61); RejWiz A3v (52); Y rzekł mu; Mieyże go dzięk ſlugo dobry/ iżeś ná tym male był wierzen/ będzieſz miał władzą nád dzieſiąćią miaſt. Leop Luc 19/17 (88); OrzList dv (2); UstPraw G3 (15); LeszczRzecz A4 (2); RejFig Cc3v (9); RejZwierz 123v (26); WyprKr 97v; BibRadz Is 48/4 (137); Goski *2; OrzRozm Q4v (49); BielKron 80v (241); GrzegRóżn F2 (7); KochZg A2; KwiatKsiąż H2 (18); KochSat C3 (2); Mącz 161b (95); pełno koło Poſelſkié ieſt rozumu/ ćwiczenia/ y biegłośći wſzelákiey OrzQuin Cv (14); Prot A4 (10); SarnUzn G4v (5); SienLek 37v (82); SienLekAndr a2v (4); LeovPrzep F2v (2); o iuż był krotek bárzo ten buiak á ten zuchwálec że muſiał ſtáć gdzieś z dáleká iáko związány RejAp 166 (103); Pan Kriſki przedſię ſzukał they drogi/ iákoby mogł być iuż prażen tey pracey GórnDworz Ll8v (139); GrzepGeom F4v (46); Fokus kowal [...] będąc ſtar dokonał żywothá ſwego w pokoiu. HistRzym 50 (31); RejPos 291 (348); RejPosWiecz² 94 (2); RejPosWiecz³ 98 (4); BiałKat 233v (12); BielSat N4v (5); ZapMaz VII Z 4/85; GrzegŚm 49 (8); HistLan F2v (10); KuczbKat 185 (32); Iż byłem młod á ſtárzałem ſie RejZwierc 40 (146); BielSpr 29 (16); KochMon 21; WujJud 210 (64); WujJudConf 90 (15); RejPosRozpr c3v; RejPosWstaw 143v (20); BudBib 2.Mach 7/14 (53); HistHel C4v; MycPrz I A2v (7); Strum B5 (22); WierKróc Av (3); BiałKaz K2v (10); BudNT Luc 7/41 (43); StryjWjaz A2 (4); CzechRozm 261 (89); PaprPan A3v (11); KarnNap C4v (7); ModrzBaz 20 (126); ModrzBazBud 6v; SkarJedn 187 (34); KochOdpr A3v; Oczko 29 (40); Calag 179b; KochPs 179 (59); SkarŻyw 134 (96); ZapKościer 1586/66v (8); KochTr 3 (2); MWilkHist L3v (2); StryjKron 41 (9); CzechEp 69 (81); CzechEpPOrz *2v (5); KochJez A4v (3); NiemObr 86 (32); KochEpit A3 (2); KochFr 108 (11); KlonŻal D3 (2); KochDz 104 (2); KochMarsz 154; KochPhaen 11 (4); ReszPrz 25 (12); ReszHoz 140 (5); ReszList 150 (3); WerGośc 237 (4); WerKaz 275 (2); WisznTr 32 (4); BielSjem 27 (13); KochPam 81 (3); KochPieś 5 (8); Siáday zá ſtół ieſliś głodźien KochSob 66 (4); KochTarn 76 (3); PudłFr 37 (12); ArtKanc D19v (31); BielRozm 19; GórnRozm H4v (32); KochProp 3 (2);KochPropKKoch 3; KochWr 39; PaprUp D4 (6); ZawJeft 27 (7); ActReg 96 (41); Calep 31a (11); piece/ błony/ ſtoły/ łáwki/ áby wſzędy były cáłe GostGosp 24 (24); GrochKal 23 (3); Phil F2 (20); GórnTroas 23 (12); KochCn B4v; KochCz A4 (3); KochCzJan A3; GrabowSet (20); KochAp 7; KochFrag 13 (5); OrzJan 45 (13); Pokiś młod/ twa zabáwá y koroná głowy/ W kłopotách/ y w twych troſkách rátunek gotowy OstrEpit A2v; LatHar 647 (86); KołakSzczęśl C4 (3); RybGęśli A3v (6); WujNT Act 20/26 (229); WysKaz 47 (12); JanNKar Av (6); JanNKarGórn H2; JanNKarKoch E2v (2); SarnStat 629 (181); SiebRozmyśl B (6); WitosłLut A5 (4); GrabPospR K3 (6); KlonKr C3; KmitaSpit C; Kśiążę iedno Atheńſkie/ niebędąc ſam kontent z rżądow ſwoich/ ſam z śiebie ſzydząc mawiał: Ia Athenámi rządzę: żoná moiá mną. PowodPr 77 (19); SkarKaz 241a (57); VotSzl C (3); Y iabym chciał bydź bogat, ále dármo mi ſię Tego chce. CiekPotr 44 (15); CzahTr K2v (12); GosłCast 6 (7); PaxLiz D4 (7); SkarKazSej 657b (30); KlonFlis F (10); SapEpit B4 (6); KlonWor 22 (7); PudłDydo B2 (3); SzarzRyt D4v (4).

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (121): BierEz I2; to yeſt nyedoſtateczno ku chwale tey myley panny PatKaz I 13v; PatKaz II 31v (2); PatKaz III 117v; TarDuch A7v; FalZioł IV 15b; BielŻyw 133; KłosAlg A2; ComCrac 17v; RejRozm 405; RejKup k5; KromRozm I A2v (2); MurzHist N4; MurzNT 98v; RejWiz 120v; Leop 1.Mach 13/38; BibRadz Lev 15/9 (2); BielKron 34v (2); SarnUzn H5v; RejAp 105v; GórnDworz C3v (2); RejPos 32 (3); RejZwierc 175v (4); BudBib Lev 10/19; SkarJedn 164; KochPs 66; SkarŻyw 36; Phil B (2); WujNT 1.Tim 5/4; SarnStat 243 (7). Cf komu, czemu, u kogo, na kogo.

komu (661), czemu (229), u kogo (51), na kogo (2), u czego (1) [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (72)] (944): BierRaj 18v; MetrKor 34/134v (3); Xántus o to nań gniewien był BierEz E2 (17); bo v boga nieieſt niepodobno każde ſlowo. OpecŻyw 8v (19); ForCnR A4 (2); PatKaz II 41; PatKaz III 98 (4); HistJóz B3v; KlerPow 3; FalZioł IV 38a (30); BielŻyw 42 (3); GlabGad A3v (12); KłosAlg A4; LibLeg 7/11 (11); WróbŻołt 34/10 (16); Był bogu mił yteż ludziom WróbŻołtGlab A4v; to ieſt vmnie przyiemno iż on vmiłował imię moię. RejPs 136v (11); LibMal 1547/126v (4); SeklWyzn ktv (2); RejJóz C7 (2); ZapWar 1545 w 2646; SeklKat V2v (2); RejKup o4 (5); RejKupSekl a2v; HistAl A3 (12); KromRozm I B2v (3); MurzHist E4v (2); KromRozm II q4v (8); KromRozm III K3 (3); Diar 39 (4); DiarDop 114; MrowPieś A4v; BielKom B8v; GliczKsiąż B3v (10); Abowyem wyedzcye iż ten Pan yeſt Bog/ Ktory wſſytkim záwżdy może być ſrog LubPs X2 (13); GroicPorz A3v (9); to co v ludzi ieſt niepodobno/ to v Boga ieſt podobno KrowObr 214 (17); RejWiz 3 (4); Niemogęć ia ſam podeymowáć thák wielkiego ludu/ boć mi ćiężek ieſth. Leop Num 11/14 (25); OrzList dv; RejFig Ee3v (2); RejZwierz A5 (4); BibRadz Num 11/14 (36); Goski *2; OrzRozm Q (11); BielKron 39 (47); KochSat B4 (2); KwiatKsiąż C4 (6); Mącz 21b (16); OrzQuin C2 (6); Prot Av (2); SarnUzn B7 (4); SienLek 25v (11); SienLekAndr a3; RejAp 22 (8); iuż każdy z dobythym miecżem był gotow ná nieprzyiacielá GórnDworz Z2v (20); GrzepGeom G3v (31); áby nádewſzythko mógł być lub pánu Bogu HistRzym 117 (10); niechay ſie káżdy ſtára iáko ma być praw Pánu Bogu ſwoiemu RejPos 318 (53); RejPosWiecz² 91v; RejPos Wiecz³ 99v; BiałKat 18v (9); BielSat H; HistLan F2 (2); KuczbKat 290 (14); RejZwierc 35v (22); BielSpr 70v (4); KochMon 23; WujJud 33v (13); WujJudConf 242; RejPosRozpr c; RejPosWstaw [21²]; BudBib 2.Par 1/12 (12); MycPrz II A2v; Strum R4; WierKróc A4 (2); BiałKaz C3v (3); BudNT Matth 18/28 (4); CzechRozm A4v (11); PaprPan C2 (12); KarnNap G2; ModrzBaz 8 (25); ModrzBazBud 5v; SkarJedn 3 (10); Oczko 2 (4); KochPs 54 (6); Ciężek był poſtronnym/ á ſwoim okrutny SkarŻyw 164 (19); KochTr 21; StryjKron 682 (3); CzechEp 313 (5); KochJez A4; NiemObr 9 (4); KochFr 104 (3); KlonŻal D4v; ReszPrz 22 (3); ReszList 148; KochSz A3; WerGośc 204; WisznTr 4; BielSen 5; BielSjem 23; KochPam 82 (2); KochPieś 46; KochSob 60 (2); PudłFr 19 (2); ArtKanc D16v (7); GórnRozm D3v (2); KochWr 23; PaprUp B3 (3); ZawJeft 40; ActReg 116 (4); Calep 268a (2); GostGosp 56; Phil E3; GórnTroas 35; KochCn B3v; GrabowSet N (3); KochFrag 25 (5); OrzJan 80 (3); LatHar 35 (13); KołakSzczęśl A4; RybGęśli C3v; WujNT 89 (68); WysKaz 45 (2); SarnStat 13 (40); ZapMaz II G 97/90; GrabPospR N2; KmitaSpit B; SkarKaz 608b (4); CiekPotr 25 (2); CzahTr B2 (2); PaxLiz D3v (3); SkarKazSej 698b (6); KlonFlis A4v (3); KlonWor 20 (2); PudłDydo B5v; RybWit C2v.

Frazy: »jako mi Pan Bog jest mił« (1): Mówię teraz ták przed wámi/ iáko mi Pan Bóg ieſt mił OrzQuin G2v.

»jeśli tobie żywot twoj mił jest« (1): Ieſli tobie żywot twoy mił ieſt/ tedy iáko rychło od tego młodzieniaſzká weźmieſz á przęcżeś [!] tentho liſt/ áby go zábiłá. HistRzym 134.

»aby (Bog) daj, bodaj itp. zdrow był« [szyk zmienny] (15): LibLeg 7/31; GliczKsiąż G7v; Záwołał wſzytek lud/ Bog day był zdrow ná długie cżáſy. BielKron 64; Bych ták pánie boże zdrów był. Mącz 175c (8); Bodayże Wáſzmość zdrów był/ łáſkáwy Práraćie [!] WyprPl B4v (2); WujNT 3. Ioann 2; PaxLiz C3v.

»bodajeś źle zdrow był« (1): bodaieś żył w biedźie. Y źle zdrow był CiekPotr 75.

»żyw bądź« [szyk zmienny] (6): żyw bądz nawyſzſzy Ceſarzu HistAl C2 (3); Dariuſie Krolu/ ná wieki bądź żyw [in aeternum vive] Leop Dan 6/6 (2); PudłDydo B2v.

Z przymiotnikami defektywnymi: (po)winien, rad (tu także wszystkie mianowniki rodzaju żeńskiego l. poj., wszystkie mianowniki męskoosobowe l. mn. i wszystkie mianowniki rodzaju męskiego liczby podwójnej) [w tym: komu (315), czemu (71)] (2127): ZapWar 1505 nr 2012 (13); ListRzeź w. 8; BierRaj 19 (3); MetrKor 34/135 (17); Rzekł mu záiąc/ żołwiu bráćie/ Nieradbych ia twoiey ſtráćie BierEz L3v (17); OpecŻyw 132v (14); OpecŻywSandP ktv; PatKaz I 6 (5); bo [Maryja] ym byla ſzwyąta tym byla pokornyeyſza ſtego to baczącz yſz ona nyebądączy ku oczyſzczyenyu pouynna a wſzako ſyą vyuyodla PatKaz III 135 (6); iać wezmę dzýecyę na ſwą pracę zręki moiey vpatrzay go/ ieſlić go nye przywýozę [...] nýechay bedę grzechu winýen na wſſelki tzas na przetziw tobýe HistJóz C4 (2); TarDuch C4; FalZioł +2v; BielŻyw 43 (3); March² D2v (2); BierRozm 5; LibLeg 9/54 (46); WróbŻołt tt2v; RejPs 173v (23); ComCrac 21v (14); LibMal 1543/70v (9); ConPiotr 32v (5); LudWieś A4v; SeklWyzn c4 (7); RejJóz Qv (11); SeklKat L4 (9); RejKup m3 (28); HistAl E3 (3); KromRozm I K (2); MurzHist A3 (14); MurzNT Matth 23/18 (4); KromRozm II v2 (6); KromRozm III Q4 (7); Diar 97 (21); DiarDop 98 (5); MrowPieś A3v; BielKom F2v (3); GliczKsiąż B3 (14); LubPs D2v marg (10); GroicPorz t4 (35); KrowObr 191v (8); to mi ſie podoba/ Bochwá ná to powinná ſpołu pomnieć obá RejWiz 65 (23); Leop 2.Cor 7/9 (11); UstPraw G4 (21); KochZuz A4v (2); LeszczRzecz A6v; RejFig Bb6v (4); RejZwierz 31v (9); BibRadz 1.Mach 11/44 (19); OrzRozm S2v (20); BielKron 233 (69); GrzegRóżn K4 (2); KwiatKsiąż A; KochSat A4v; Mącz 77d (63); OrzQuin D4 (6); Prot A4v (3); SarnUzn A2v; RejAp 25v (15); GórnDworz S6v (33); HistRzym 9v (14); RejPos 353 (101); RejPosWiecz² 95 (2); RejPosWiecz³ 97 (2); BiałKat 203v (10); Nie bądź nikomu winien/ nię [!] będzieſz w kłopoćie. BielSat D2 (2); HistLan B4v (4); KuczbKat 5 (9); RejZwierc 93 (50); BielSpr 51; KochMon 20 (2); WujJud 143v (19); WujJudConf 30v (9); RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [41⁴] (4); BudBib 1.Mach 15/8 (3); HistHel C3; Strum F3 (2); BiałKaz Gv (5); BudNT Hebr 2/15 (5); StryjWjaz A2; CzechRozm 121v (30); PaprPan Ee4v (3); KarnNap B4 (1); A ten ktoby pożycżył/ niechby był winien dochodu od tych pieniędzy/ ná każdy rok cżterzi ábo pięć złotych ábo mniey dáwáć ModrzBaz 124v (17); ModrzBazBud 6 (3); SkarJedn 120 (20); KochOdpr Cv; Oczko A4v (3); Miaſt Zydowſkich oſády/ Będą ſerdecznie rády/ Pátrząc ná niepoięté Poſtępki twoie święté. KochPs 147 (4); ieſteśwá ſobie krwią powinná: niegodzi ſię nam do niezgody przycżyny żadney ćierpieć. SkarŻyw 284 (36); ZapKościer 1579/64v (23); KochTr 5; MWilkHist E3; StryjKron 682 (4); CzechEp 64 (25); CzechEpPOrz *2v; NiemObr 38 (9); KochFr 9 (6); KochWz 137; ReszPrz 105 (2); ReszList 151; WerGośc 229 (3); WerKaz 296; BielSen 11; KochPieś 8; KochTarn 73; PudłFr 53 (2); ArtKanc M3 (2); BielRozm 27 (3); GórnRozm L4v (14); KochWr 17; PaprUp E (4); ZawJeft 41; ActReg 80 (31); Calep 268a (2); GostGosp 118 (4); Phil D (5); GórnTroas 21 (5); KochAp 11; KochFrag 46; OrzJan 120 (4); LatHar 722 (10); WujNT 1.Ioann 3/16 (77); WysKaz 22 (8); JanNKar A2v; SarnStat 285 (742); SiebRozmyśl C2 (3); GrabPospR M2 (5); PowodPr 80 (4); SkarKaz 517b (21); VotSzl D4 (11); CiekPotr A3 (4); GosłCast 33 (2); PaxLiz B2v (2); SkarKaz 703b (7); KlonFlis Ev; KlonWor 31 (3); PudłDydo B3v; ZbylPrzyg A3v (2).

Szeregi złożone z form rożnych czasów tej samej osoby (11): ZapKościer 1581/23v; vſtáwiamy áby Krákowſki Káſztelan ná trzech tylko mieyſcách/ [...] był y będźie powinien ſądy ſwé odpráwowáć [sua debet et tenetur indicia pertractare JanStat 425]. SarnStat 232; obywátele [...] Ziemie Wołynſkiéy [...] nie będą áni ſą powinni podléc Exequuciiéy SarnStat 1189; tedy ná tymże roku o przerzeczony zakład doſyć vczynić będźie álbo będą powinni [satisfacere tenebitur et tenebuntur JanStat 450] SarnStat 1256 (10).

W narzędniku (2336): LibLeg 7/36v (6); BierEz F4v (15); OpecŻyw 101 (2); ForCnR C3v (2); PatKaz II 19 (4); PatKaz III 92 (10); Murm 38; BartBydg 213b; TarDuch B (4); FalZioł I 77d (11); BielŻyw 2 (23); BielŻywGlab nlb 14; GlabGad C2 (4); KlerWes A2; WróbŻołt H8 (4); RejPs 58v (5); ComCrac 13 (2); RejRozpr I2v; Zda ſie ſobie być chytrym a on błazen prawy RejJóz L7 (5); SeklKat A2 (4); Radzibyſmy bys był ſzdrowym Zwłaſcżą na duſſy RejKup p7v (4); mam tákiego duchá w ſobie/ ktori ſmyſlowi memu ták mocnie pánuie/ iż żadnym obycżáiem ſpokoinem mię być niedopuſzcża HistAl Iv; KromRozm I B (5); doſyć ci mám i nazbyt/ ku tego ciała pożywięniu/ ale cię proſzę o chléb łaſki twoiéi przes ktoryi/ czuię śię być vmarłem i przetoſz wtak wielkiem ſtrachu żywę. MurzHist I4v (10); MurzNT Matth 7/11 (19); MurzOrt B2; KromRozm II f (4); KromRozm III C5v (12); GliczKsiąż C6v (24); Gdyż w pirwſſym ſwym pocżęcyu ſąſcye przewrotnemi LubPs O3v (17); GroicPorz c (6); KrowObr A2v (16); RejWiz 18v (14); Leop Lev 19/20 (68); OrzList b3 (5); UstPraw H4 (2); Zdać ſie ábyś wdzyęcżnym był/ kiedyć w gárdło leią RejZwierz 122v (3); Izalim tobie nie roſkazał/ ábyś był mocnym y ſtałym? [...] Abowiem Pan Bog twoy ieſt z tobą gdźiekolwiek poydźieſz. BibRadz Ios 1/9 (183); OrzRozm A5 (27); BielKron 15 (43); GrzegRóżn B2 marg (9); KwiatKsiąż A3 (18); Mącz 9b (68); OrzQuin B (20); Prot A2 (4); SarnUzn F4v (3); SienLek 14v (4); LeovPrzep b3 (5); RejAp 21v (12); GórnDworz C2 (85); HistRzym 40v; iáko ten kres trudno kto przeſkocżyć ma/ áby był práwie vbogim w duchu/ ták iáko nas Pan vpomináć racży. RejPos 264 (48); RejPosWiecz² 93v (2); RejPosWiecz³ 98 (3); BiałKat 31 (8); GrzegŚm A4 (7); KwiatOpis Bv; HistLan A3v (6); KuczbKat 10 (23); RejZwierc 5 (26); BielSpr 25 (2); ktory [Pan Chrystus] bywſzy bogátym/ dla nas ſie vbożuchny^m národźić z pánny cżyſtey racżył WujJud 143v (18); WujJudConf 95v (7); RejPosRozpr c2v; RejPosWstaw [21²] (8); BudBib B3 (32); MycPrz I [A3] (5);WierKróc A3 (6); BiałKaz B (2); BudNT 1.Cor 9/19 (5); StryjWjaz A2v; CzechRozm 4v (85); PaprPan E4v (8); KarnNap Bv (5); ModrzBaz 8v (50); SkarJedn 57 (13); żaden ztych/ którzy ná tákie lekárſtwá ſye vdawáią/ ták opuśćiáłem nieieſt/ áby przy ſobie záwżdy kogo dla poſługi niemiał Oczko 18v (9); Calag 79b (18); KochPs 16 (4); SkarŻyw A3v (121); KochTr 15 (2); MWilkHist I3 (3); ZapKościer 1580/4v (3); StryjKron 71 (11); CzechEp 12 (58); CzechEpPOrz **3; KochJez A2v; NiemObr ktv (27); KochFr 82 (4); KochBr 152; KochMRot B2v (2); ReszPrz kt (7); ReszHoz 117; ReszList 149; WerGośc 213; WerKaz 288 (2); BielSen 10; KochPieś 14 (3); KochSob 68 (2); PudłFr 28 (2); ArtKanc A5 (23); GórnRozm B (20); KmitaPsal Av; KochWr 32; PaprUp Bv (7); ZawJeft 25 (2); ActReg 31 (8); Calep 4b (7); GostGosp 6 (2); GostGospSieb +3v (2); Phil E2 (16); GórnTroas 10 (3); KochCn B4v (2); GrabowSet N2 (12); KochFrag 42; OrzJan 13 (8); OstrEpit I; LatHar 87 (27); KołakCath A2; KołakSzczęśl B2v (4); RybGęśli C3v; to iedno wiem/ iż bywſzy ślepym/ teraz widzę. WujNT Ioann 9/25 (199); WysKaz 5 (18); JanNKar A4v (3); SarnStat 5v (29); SiebRozmyśl F3 (4); GrabPospR K3v; KlonKr A3v; KmitaSpit B (2); PowodPr 7 (16); SkarKaz 3b (29); VotSzl D2; CiekPotr 19 (17); CzahTr A3 (7) GosłCast 18 (8); PaxLiz C2 (3); Biádá wam ktorzyśćie w oczách wáſzych mądremi SkarKazSej 658a (18); KlonFlis E (2); SapEpit A4v (2); KlonWor 25 (3); SzarzRyt A4v (8).

W zdaniach z podmiotem: to (3): iż to co ſie s ciebie národzi będzie ſwiętym RejPos 20v; wżdy ſłyſzyſz iáko było ták zátwárdziáłe ſerce iego: á to był ſwiętym RejPos 120v. Cf komu, u kogo.

komu (223), u kogo (44), czemu (39), na kogo (1) [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (1)] (307): BierEz B4v; BielŻyw 64; RejPs 101 (2); LibLeg 11/14 (2); RejJóz F5v; SeklKat Hv; iż on był pirworodnym v mátki ſwey KromRozm II r4v; Diar 74; BielKom G6; GliczKsiąż O2; LubPs B4v (11); GroicPorz gv; KrowObr 131 (3); RejWiz 133; Leop Gen 26/5 (3); RejFig Ee2v; iż niemáſz nic coby przez ſię było niecżyſtego/ iedno themu ktory mnima co być niecżyſtym/ tho iemu niecżyſtym ieſt. BibRadz Rom 14/14 (46); OrzRozm A2v (6); BielKron 128 (10); Voluntatem et benevolentiam erga aliquem suscipere. Dobrotliwym y łaskawym na kogo być. Mącz 36c (7); OrzQuin Q3 (2); SienLek 95; RejAp AA3v; GórnDworz B8 (7); HistRzym 120; RejPos 130 (15); KuczbKat 116 (3); RejZwierc 22 (7); WujJud 51 (2); WujJudConf 124v; RejPosWstaw [21²]v (3); Bo ocży Iehowy przepátruią wſzytkę ziemię/ áby ſię okazał być moznym v tych ktorzy przy nim z práwem ſercem zoſtáwáią BudBib 2.Par 16/9 (6); MycPrz I C4v (2); Strum B; BiałKaz H3; BudNT 1.Cor 9/21 (2); StryjWjaz A2v; CzechRozm 60v (9); PaprPan T2v (2); KarnNap Dv (2); ModrzBaz 19 (13); SkarJedn 193; KochOdpr A4; KochPs 26 (2); SkarŻyw 28 (11); StryjKron 667 (2); CzechEp 122 (10); KochFr 31 (2); KochJez A3; ReszPrz 36; WerGośc 204; KochPieś 53; PudłFr 16; GórnRozm A3v; KmitaPsal Av; KochWr 36; PaprUp B2v (9); ActReg 25 (3); GrochKal 4; Phil F2; GrabowSet B3v (9); KochFrag 22 (2); OrzJan 66 (2); LatHar 329 (3); KołakCath B3; WujNT 132 (27); WysKaz 45; SiebRozmyśl C4; SarnStat 41 (2); KlonKr F2; PowodPr 43 (2); SkarKaz 83b (6); CiekPotr 11 (8); GosłCast 36 (2); PaxLiz A2v; SkarKazSej 668a (3); PudłDydo B; SzarzRytLeśn ktv.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (5): gdyż [Jezus Chrystus] záwżdy był y ieſt rownym w ſpołecżnośći Boſtwá Bogu Oycu ſwoiemu RejPos 326v (2); Powiedziałeś iż był/ á iuż nie ieſt doſkonáłym/ przeto iż iuż zwiotſzał CzechRozm 82v; LatHar 77; Dlatego iſz chudziná niebył, y dzis nie ieſt Zloſliwym: chciałbym iego vbożtwá rátowáć. CiekPotr 23.

Przysłowia: bliżſza ieſt Koſzulá niżli ſukniá. CiekPotr 86.

Bogátſzyć ieſth wolny nędznik/ Niżli bogáty niewolnik BierEz R2.

ſzaleni ſą/ przes ſen bogátymi. OrzList f.

ieſliś bogátſzy nie wzgardzay chudſzego. PaprPan B3v.

Dobrać ieſt máiętność temu kto niema grzechu w ſumnieniu Leop Eccli 13/30.

Lepiey być dobrym s cnoty niż s ſtráchu. RejZwierc B3.

Zyſku z cżegobykolwiek był/ dobry zapách ieſt. [Lucri bonus est odor ex re Qualibet.] ModrzBaz 54.

Dobry nie może być tylko ſam ſobie/ Bo ſie przygodzi drugiemu y tobie. RejZwierc 222.

Gorſzy ieſt zdraycá domowy/ Niżli nieprzyiaćiel iáwny BierEz R4; BielŻyw 170.

Lepſza ieſt cnotá w kłopocie/ Niżli niecnotá we złocie RejZwierc [233]a.

Lepſzyć pacierz ieſt po dobrey woli/ Niż s kęſym wárkocżem poniewoli BielKom G4.

Lepſza ieſt poſłuſzność niż ofiárá BielKom G2v.

Lepſzać ieſt zgodá z ſąśiádem/ Niżli zwyćięſtwo z nakłádem BierEz Ov.

BierEz L4v; RejKup q5; Mędrſzy záwżdy ieſt Polak iák mowią po ſzkodzie. StryjKron 632; Obácż Polaku: á bądź przed ſzkodą mądry. PowodPr 84 marg.

Kto ſłucha pochlebce/ mądry być niechce. BierEz S4.

Kto śię niewiáſtom da rządźić/ Ten ći nie może mądry być BierEz Mv.

Milſza ma być káżdemu/ właſna ſławá ſwoiá. RejZwierz 29.

Bezpiecżnoſć z vboſtwem milſze ieſt niż bogacſtwo zſtrachem. BielŻyw 68.

RejJóz D; dokądeś młody/ Vżiy świátá zá czáſu/ y pięknéy ſwobody. KochFr 52.

Nieſzcżęſny to ieſt co w márnym prożnowániu cżás tráci. RejZwierc B2v, 160v.

Ale kto ieſt pokornieyſzy/ Tenći bywa przeſpiecżnieyſzy BierEz K.

Komuś powinnieyſzy/ temu pierwey pomagay. BierEz L4v.

Nauka głupiemu nie pożitecżna nie ieſt BielŻyw 139.

prożna ieſth ná ſtronie zwádá/ gdy nie będzie domá rádá. RejZwierc 162v.

Nyewſtydliwa żoná pſu rowna yeſt GliczKsiąż P6.

Bo powiedaią iż Kozy Nierady by wiecz na wozy RejKup v3v.

Bocz nie zawżdy mogą być wſzytkim rowne gody RejJóz K4v.

Rzadkieć ieſt Czo dobre ieſth. BielŻyw 130.

Oſyeł kędy ſyth może być/ támo ná to myeſcye ma idź. March¹ A3v.

RejZwierz 112; tym ſpoſobem y wilk ſytem będźie/ y baran cáłem/ iáko dawno mowią OrzRozm O; HistLan C4; GrabPospR Nv; VotSzl E2v; iáko ono poſpolićie mowią/ coby był wilk ſyt/ y owcá cáła. KlonWor ded **2.

Nie toć ieſt ſzcżęſny co ſiedzi we złocie/ Poleruie ſie cnotá przy kłopocie. RejZwierc 229.

Wielka ieſt świebodá/ bez złego ſąśiádá. BierEz P3v.bibl Sługá nie ieſtći więczſzy nád páná ſwego BibRadz Ioann 13/16; WujNT Ioann 15/20 (2).

aby mali corui, malu^m ouum záwżdy było [kalka łac.; Adalberg: Ze złego ptaka złe potomstwo] CzechEp [407].

Frazy: »Boże (Panie) bądź miłościw(y)« [w tym: komu (35)] (37): MurzNT Luc 18/13; KrowObr 171v; OrzList b3v; Celnik záſię ſtánąwſzy zdáleká/ [...] tłukł pierśi ſwe/ mowiąc/ Boże bądź miłośćiw mnie grzeſznemu [Deus propitius esto mihi peccatori], BibRadz Luc 18/13 (3); Mącz 83d; RejPos 33 (4); KwiatOpis B2v; KuczbKat 420; BudNT Luc 18/13; SkarŻyw 250 (2); WerKaz 288; ArtKanc 116; GrabowSet Cv; LatHar 98 (17); WujNT Luc 18/13.

»zdrow bądź (a. niech będzie, byście zdrowi byli)« = witaj; ave Vulg [szyk zmienny] (393): BierRaj 20; BierEz Q4; OpecŻyw 172 (11); PatKaz I 8; RejPs 16 (73); Zdrowas Maria/ łaſki pełna/ Pan ſtobą SeklKat Cv (2); HistAl A2v; KrowObr 162 (3); Wſzedſſy tedy Angioł do niey/ rzekł: Zdrowáś łáſki pełna/ Pan ſtobą Leop Luc 1/28; Latine salve, Bądź zdrów Mącz 50c (2); ſláchćic iádąc po morzu/ vyźrzawſzy iego/ rzekł kniemu, Zdrow bądź Apollonie krolu. HistRzym 11 (10); BudNT Matth 27/29; KochDryas A2; SkarŻyw 119 (3); Vkazał ſię napierwey Máriey/ niezápomniał ſwey mátuchny miłey/ ták ią pozdrowił/ zdrowá bądź Pánno MWilkHist G3v; KochFr 55; CzechEp 229; ReszHoz 167; ArtKanc A5 (2); LatHar 281 (271); WujNT 194; SiebRozmyśl F2v; Pán. O moy oycze, ó oycze, witay zdrow Z tey drogi. (‒) Zdrow bądź ſynu. CiekPotr 90; DObry wieczor W.M. moy Pánie Doktorze/ [...] ( —) BYśćie zdrowi ná długość w zaiem Pánie bráćie PaxLiz B4v.

Zwroty: bibl. »być (nie)godzien (a. (nie)godny), dostojen (a. dostojny)« [w tym: aby (23), czego (20), kogo (2), by (2), komu (1), żeby (1)] [szyk zmienny] (70 : 24): BierRaj 23v; March¹Wiet Av; Panie nie ieſtem dóſtoien abys wſſedl w dom móy/ ale tylko rzecży ſlowem/ a będzie zdrow ſlużebnik moy. OpecŻyw 42v (3); PatKaz II 37v (2); PatKaz III 153 (3); vczynki złych będą prożne y też bez zapłaty bo oni ſą doſtoyni wieczney męki. WróbŻołt B2; RejPs 35 (2); HistAl I5v; MurzNT Ioann 1/27; GliczKsiąż M5v; LubPs aa5v; KrowObr 83v; ia ieſtem namnieyſzy z Apoſthołow/ ktorym nie ieſt godzien [qui non surn dignus] by mię zwano Apoſtołem bom przeſládował kośćioł Boży. Leop 1.Cor 15/9 (3); BibRadz 1.Cor 15/9; OrzRozm P4v; BielKron 143v; OrzQuin D2 (2); GórnDworz Cc2v (2); HistRzym 18v (3); RejPos 46v (9); BiałKat 28v; BudNT Luc 3/16 (5); CzechRozm 257; SkarJedn 92; Pánie moy/ doſtoyny nie ieſtem/ ábyś wſzedł w dom moy SkarŻyw 36 (11); CzechEp 184 (4); ReszPrz 7; KochProp 3; PaprUp K2; LatHar 103 (12); WujNT Luc 7/6 (13); GrabowSet Iv (3).

»być łaskaw(ym)« [w tym: na kogo (95), komu (11), na co (8), czemu (2), nad czym (1)] [szyk zmienny] (126): abadz laſkaw nad mnoſtwem zloſcy naſſey. BierRaj 23 (2); BierEz Q; ForCnR Cv; RejJóz Cv; MiechGlab 48; LibLeg 7/35v (7); WróbŻołt 124/4 (2); RejJóz Cv (3); SeklKat A3; BielKom B2; GliczKsiąż Cv (6); KrowObr 62 (2); Leop Num 32/5 (2); A tákżeś to łáſkaw [Ista est misericordia tua] ná przyiaćielá ſwego iżeś z nim nie ſzedł? BibRadz 2.Reg 16/17 (4); BielKron 35 (27); KochSat Bv; Mącz 71d (6); Bog Oćiec záwſze ieſth miłoſierny y łáſkáwy ſwoim GrzegRóżn [F3]v; Prot Dv (2); żeby tá páni/ dobrze byłá łáſkáwſza Dworzáninowi nie młodemu GórnDworz Mm3 (5); HistLan C4v; RejZwierc Aaa; BielSpr 43v; KochList 3; BudBib C4 (2); BiałKaz L4v (2); CzechRozm 80v (5); ModrzBaz 121v; Przeto bądzćie łáſkáwi ná pokoy ſumnienia ſwego SkarJedn 366 (2); Ty bądź łáſkaw méy prośbie. KochPs 56 (9); SkarŻyw 180 (3); StryjKron 467; NiemObr 61; KochFr 20 (3); Odpuść kaźń [...] A tę ofiarę przyymi/ y bądź iéy łáſkáwem ZawJeft 47 (3); ActReg 164; Calep 411a; KochFragJan 4; WyprPl B4v; KmitaSpit Av; SkarKaz 161a; CiekPotr 15; CzahTr A3v (4); KlonFlis H5; KlonWor 4; ZbylPrzyg B4v.

»być miłościw(ym)« [w tym: komu (39), czemu (7), nad kim (2)] = misereri, propitium esse Vulg [szyk zmienny] (62): OpecŻyw 108 (3); ForCnR D3; WróbŻołt pp3v; RejKup r8 (3); miéi vfanié/ a bóg tobie miłościw będźie. MurzHist K2v (3); A rácż ſam być miłośćiwym odkupyenim moim LubPs cc (2); KrowObr 152v; Leop 2.Par 7/14 (6); BibRadz Hebr 8/12 (9); BielKron 322 (3); HistRzym 20v (3); RejPos 120; RejPosWiecz³ 98v; WujJud 98v (2); BiałKaz N; niech oświeći Pan oblicże ſwoie nád tobą/ niechći będźie miłośćiw CzechRozm 200 (2); SkarŻyw 263 (2); ArtKanc P3v (6); GrabowSet O4v (2); BOże rácż być miłośćiw mnie grzeſznemu. LatHar 54 (9); WujNT Rom 9/15.

»[ileś] lat star być« = liczyć ileś lat (1): tákąſz mi to łaſkę Pan moy okáże/ iſz mnie ſtárcowy ſtoletnemu ſyná dać/ á Sára dziewiećdzieſiąt [!] lat ſtará będąc/ rodzić ma? SkarŻyw 285.

»być zeszły(m) (a. podeszłym) w leciech« = procedere in diebuś Vulg [szyk zmienny] (8): Leop Luc 1/7; á Iozue ſie był ſtárzał y był zeſzłym w lećiech. [et Iehosuah senuit et venit in dies] BibRadz Ios 23/1; BielKron 191 (2); BiałKaz I4v; A Kniáź Giedrus y Holſza, ſtárſzy Bráćia iuſz byli w lećiech zeszli/ y więcey do rády domowey niż do zwády woienney/ ſpoſobni. StryjKron 360; WujNT Luc 2/36 (2).

»być żyw, żywy(m)« [szyk zmienny] (583): BierRaj 19; BierEz I3v (7); OpecŻyw 14 (12); OpecŻywPrzedm C4; PatKaz III 143; ZapWar 1529 nr 2475; HistJóz C4 (3); BartBydg 171b; FalZioł IV 29d (9); BielŻyw 21 (35); Cżemu gdi ſerce bywa obrażono abo mozg cżłowiek nie może być żyw. GlabGad B4 (5); MiechGlab 36; LibLeg 7/41; Miltzącego tzłowieká/ y też ćichey wody/ záwſſe ſie ſtrzeż pokiś żyw March³ V7 (2); WróbŻołt 103/33 (7); ComCrac 16; LibMal 1544/83v (4); RejRozpr C2v (2); RejJóz M8v (3); Czci oyca twego y matkę chceſzli dlugo być zyw naziemy. SeklKat G4v (9); RejKup b5 (7);HistAl H4v (4); MurzHist C3v (4); KromRozm III D3 (4); BielKom E3v; GliczKsiąż C8 (9); LubPs Hv (9); GroicPorz ff4 (2); KrowObr 28v (2); Y iáko pocżćiwie żyw ma być cżłowiek práwy. RejWiz 109v (4); Leop Deut 5/26 (26); OrzList e4; RejZwierz 10 (6); Był tedy żyw Adam ſto y trzydźieśći lat BibRadz Gen 5/3 (54); OrzRozm V2 (2); BielKron 2 (57); GrzegRóżn Nv; gdyż ſię cżeſto będąc żywymi wzbroi okazowali/ tedy też to zacżeść ſobie niemałą pocżytali/ gdy wniey wgrob włożeni bywali. KwiatKsiąż N3; Mącz 100d (11); A ták nie nádźieway ſye/ pokiś ty żywym ieſt/ [...] zá piſmá ſwe zápłáty iney/ iedno miérźiączki á gniewu. OrzQuin E2 (2); Abowiem cżłowiek ktory nie chce źwierzęćiem być/ tedy ieſt żyw poki Rozumu vżywa SienLek 11 (6); RejAp 16 (15); GórnDworz B8 (6); HistRzym 30v (16); RejPos 27 (25); RejPosWiecz² 91; RejPosWiecz³ 98v; BiałKat 28v; Zyw był Adam Dźiewięć ſet lat y trzydźieśći/ A pothym vmárł. GrzegŚm 2 (6); HistLan Ev (2); Natrudnieyſze rzemięſło náucżyć ſye dobrze żyć/ [...] Bo żywym być vmie to y woł/ y krowá. RejZwierc 158v (26); WujJud 56v (2); WujJudConf 137v; RejPosWstaw 41v (2); BudBib Gen 25/6 (8); HistHel B3; MycPrz I Bv (2); Toſz vcżył Izáias [...] Będą żywymy vmárly twoy BiałKaz D4v (4); BudNT Mar 16/11 (3); CzechRozm Av (7); PaprPan B3 (7); KarnNap B4v; ModrzBaz 3 (3); SkarJedn 291 (3); Y będę ſye ſtrzégł/ pókim żyw/ wſzelákiéy złośći. KochPs 24 (6); SkarŻyw 14 (27); KochTr 15; MWilkHist Bv (3); ZapKościer 1582/32v; CzechEp 225 (2); NiemObr 175; KochFr 42 (2); KochMRot A2v; KochMuza 28; KochWz 137 (2); ReszPrz 106; ReszList 177; WerGośc 209 (7); BielSjem 31; KochPieś 21; KochSob 62 (2); PudłFr 22 (2); ArtKanc Q14v; GórnRozm B (2); PaprUp L2v; Cżłowiek/ do niemych kloców nákłoniony: Sam żywym będąc/ cześć dawáł mártwému ZawJeft 18 (2); ActReg 23 (6); GostGosp 36; GostGospSieb +2 (2); Phil B4; GórnTroas 63; GrabowSet I3v (4); OrzJan 36; LatHar 510 (4); RybGęśli B3v; Kto w mię wierzy/ choćby y vmárł/ żyw będźie [etiam si mortuus fuerit/ vivet]. WujNT Ioann 11/25 (10); JanNKar G; SarnStat 12 (8); KmitaSpit A2 (2); SkarKaz 161a (3); CiekPotr Cv (3); PaxLiz O4v; ZbylPrzyg ktv; Zwyczáie/ dom/ vrodę/ kiedym byłá żywą/ Kto znał moię/ muśiał mię ſądźić zá ſzcźęśliwą. SzarzRyt Dv.

W dopełniaczu (691):

W zdaniach z podmiotem: co, to, nic [w G sg n] (667): LibLeg 11/139v; A cżemuś nie kupił tego/ Coby było nalepſzego. BierEz D (4); OpecŻyw 187v (2); PatKaz I 10; PatKaz III 127v (2); FalZioł IV 31a (5); BielŻyw 8 (8); nad cżłowieka nic nie ieſt ſlachetnieyſzego GlabGad A5 (7); BierRozm 14; WróbŻołt 85/8; RejPs 22 (9); RejJóz E8 (5); RejKup y2v; HistAl G (3); KromRozm I N4v; MurzHist H2v (2); MurzNT 56 (6); KromRozm II g3 (3); KromRozm III B6v (3);Diar 24; DiarDop 119; GliczKsiąż A3 (10); LubPs Ov marg (2); GroicPorz A3 (5); SeklPieś 19; KrowObr B2v (13); Bo co ieſt pięknieyſzego gdy żoná pocżćiwa/ Cnotliwemu mężowi záwżdy wierna bywa. RejWiz 42v (35); Leop Lev 19/15 (21); RejFig Dd3v; RejZwierz 1v (11); BibRadz I 3 marg (20); OrzRozm A2; BielKron 2v (12); GrzegRóżn K3; KochSat C2; KwiatKsiąż D4v (3); Mącz 91c (11); Prot D4 (2); SarnUzn C (2); LeovPrzep C3; RejAp AA2 (7); GórnDworz C6 (12); HistRzym 11; RejPos 7 (32); RejPosWiecz³ 99v; GrzegŚm 28 (2); KuczbKat 35 (5); RejZwierc A5 (31); RejZwiercPodw 183v; WujJud A6 (3); WujJudConf 144v; RejPos Wstaw 22 marg; BudBib B (7); HistHel C4v; MycPrz I A2v; WierKróc A3; BiałKaz A4v (4); BudNT Matth 20/7 (2); CzechRozm 3 (18); ModrzBaz 7 (21); ModrzBazBud 6; SkarJedn 117 (4); KochPs 72 (2); To było w nim nadziwnieyſzego/ iſz będąc na puſzcży wychowány/ bárzo ſię luckim/ rozmownym/ y łágodnym wſzytkim gośćiom ſtáwił SkarŻyw 58 (14); StryjKron 672; CzechEp 28 (14); CzechEpPOrz **3; NiemObr 90 (2); KochDz 108; ReszList 154; WerKaz 275; WisznTr 33; BielSjem 9; KochPieś 9; ArtKanc A5 (14); GórnRozm Av (2); PaprUp K3v; ActReg 40 (3); Calep 679b; Phil E2 (8); ZapKościer 1588/78; GórnTroas 65; GrabowSet Iv (3); OrzJan 90; OstrEpit A4; LatHar 367 (8); KołakCath C5v; KołakSzczęśl A3v; WujNT 5 (53); WysKaz 7; SarnStat 64 (11); PowodPr 3 (2); SkarKaz 385a (6); CiekPotr B4v (2); Ia iuż teraz odchodzę od was z tego gmáchu. Bym co bydź nalepſzégo [...]/ Doſtáć mogłá GosłCast 39 (3); PaxLiz D3v; SkarKazSej 668a (4).

komu (79), czemu (20), u kogo (17), u czego (1): LibLeg 10/152v; BierEz O3; OpecŻyw 147v (3); PatKaz III 116v (2); BielŻyw 37 (4); RejPs 107v; MurzHist P2; Diar 73 (2); DiarDop 119; LubPs P marg (4); Bo v Páná nie ieſt nic nigdy ták ſrogiego/ Iedno kto lekce waży ſwięte ſpráwy iego. RejWiz 161v (4); Izali v mnie co trudnego być może? mowi Pan zaſtępow. BibRadz Zach 8/6 (4); KwiatKsiąż D2v (3); OrzQuin M3v (2); RejAp AA6; GórnDworz Aa6 (2); RejPos 40 (10); A thák cżłowiekowi nic nie ieſt droſzſzego iáko cżás RejZwierc 62v (19); BielSpr 4v (2); WujJud 29 (2); BudBib Eccle 2/3 (2); WierKróc A3; BiałKaz C2v; BudNT A3; CzechRozm 2v (6); ModrzBaz 25v (10); Oczko 15 (2); SkarŻyw 213 (2); CzechEp 78 (4); WerGośc 203; GórnRozm Fv; ActReg 137; GostGospSieb +3v; Phil D3; WujNT Matth 17/20 (5); JanNKar D2v; SarnStat 13 (2); SiebRozmyśl E2v (2); PowodPr 65 (2); SkarKaz 160a (2); SkarKazSej 665a.

Szeregi złożone z form różnych czasów tej samej osoby (2): iż nie inſzego nigdy nie ieſth áni będzye áni milſzego áni płatnieyſzego v niego. RejPos 187v; CzechEp 367.

W zdaniach, w których podmiot zawiera skupienie członu liczebnikowego z rzeczownikowym w dopełniaczu (ewentualnie z elipsą członu rzeczownikowego) (13): Ale ieſli ſię oboie rozgniewaćie/ izaliśćie nie oboie lutośćiwych? KrowObr 164v; Leop 2.Mach 4/42 (2); Y byli oboie nágich: to ieſt Adam y żoná iego BibRadz Gen 2/25; BielKron 1v; drugié dwoie tułowów ſą grubſzych SienLek V; A wſzákoż [...] ten to świát (ktoremu wiele ich posłuſznych ieſt) przećiw temu ſzemrze mowiąc/ niemożemy służyć Bogu y pieniądzam HistRzym 6v; RejPos 295 (3); BudNT Matth 21/2; A wżdy w onym ludźie Izráelſkim/ [...] więtſza cżęść ludźi byłá niezbożnych CzechRozm 184; A pięć z nich było głupich/ á pięć mądrych. WujNT Matth 25/2.

W znaczeniu dzierżawczym (przymiotnik występuje w funkcji rzeczownika) (5): A zebránie złoſćiwych ſtára ſie záwżdy/ áby náwſſem wygłádził/ bo ſpráwiedliwych ieſt źiemiá RejPs 56; Tákći tá wolność tylko ieſt możnieyſzych. ModrzBaz 141; Złych zewſząd pełno/ kiedy władza ieſt złośliwych. KochPs 17; NiemObr 90; A Bog nie ieſt vmárłych ále żywych. SkarKaz 118b.

Po przeczeniu (2): O tim Democricie piſzą biſtorici iż on żadnej rzecży na ſwiecie pewney nie mienił być ani trwałey BielŻyw 66.

komu (1): Przepuſciemyli to tey dziewici tako chodzitz/ a nieprzymuſimy iey nám poſluſſney bytz OpecŻyw 4.

Przyslowia: bibl. Dáycież Ceſarzowi tzo ieſt ceſarzowo/ a tzo ieſt bożé^go bogu, OpecŻyw 75; TarDuch B7v; dayćie co ieſt Ceſárſkie Ceſárzowi/ á co Boże Bogu BielKron 203;

Abyſmy tu nie dármo vżywáli chlebá. A co ieſt Krolewſkiego Krolowi wroćili Prot C3; RejPs 46v (3); LatHar 128. [ogółem 7 r.]

W celowniku (w konstrukcji D cum inf) (12): powiadał też ze ſłuſzniey ieſt w ſwych rzecżach ſkąpemu być niż z ſzkodą czudzą ziſku patrzyc. BielŻyw 65 (2); a tam na tim zamkv na Camienczv trzeba bicz Staroſczie zawſdj trzeſwiemv. LibLeg 11/60v; BielKron 183v; Záwżdy trzebá być gotowemu. RejPos 6v marg; Nu niech to iuż ták będźie iáko mowiſz/ że ſie mnie wiernemu będąc/ nie godźi nie tylko krzywd moich właſnych mśćić/ [...] ále też y cudzych CzechRozm 246; GosłCast 39.

Zwrot: »żywu być« [w tym: komu (2)] (5): Wybornie ieſt wten cżas vmrzeć gdyż ſie nawięcey chce żywu być. BielŻyw 144; rzekł im [Aleksander] proſcie ocż chcecie á dam wam, á oni rzekli, day nam wiecżnie żywu być. BielŻyw 160 (5).

W bierniku (jako drugi biernik w konstrukcji A cum inf) [w tym: komu (44), czemu (13), u kogo (1)] (402): OpecŻyw [79v] (11); OpecŻywList C2v; ForCnR A4v (2); MetrKor 40/174; PatKaz II 47v (3); ZapWar 1528 nr 2457 (2); PLinius [...] powiada banie być podobne ogorkom w włoſwoſciach [!] FalZioł I 39c (8); Wiedz ſie być ſmiertelnego, przeto nie pokładay ſobie żywota długiego. BielŻyw 20; GlabGad Mv (2); March² D3; LibLeg 7/37 (5); ábych ofiárował pánu ſwemu tákie ofiáry iákie bych rozumiał być naprzyiemnieyſſe iemu. RejPs 83v (2); SeklWyzn d2 (4); LibMal 1552/167 (3); SeklKat Fv (2); RejKup e5; HistAl K (7); MurzHist S2v (4); KromRozm II x2v (2); Diar 68 (2); DiarDop 10 (2); GliczKsiąż A4 (6); LubPs ddv; ktory bol powiádáią być okrutny GroicPorz iiv (7); KrowObr 230 (7); RejWiz 174v; A ieſliż rozumieſz prorocthwo ſwe być prawdziwe/ niezwieſſay thwarzy ſwey Leop Iudith 6/5 (8); UstPraw B3v (2); RejZwierz 54v; BibRadz Is 53/4 (6); OrzRozm D (3); BielKron 129 (63); Iż ieſli mnimaćie być Bogá niepłodnego/ Toć piſmo ſwięthe ſkłáma GrzegRóżn Ov; KwiatKsiąż A3v (2); Mącz 55b; OrzQuin I2 (6); LeovPrzep a4 (2); RejAp 129 (3); GórnDworz C5v (15); RejPos 76 (16); BiałKat 231 (3); GrzegŚm 17; HistLan A2v; KuczbKat 430 (5); RejZwierc 266v (2); BielSpr 67v (5); WujJud 105 (5); WujJudConf 179v (9); RejPosRozpr c4; RejPosWstaw 42 (2); BudBib Sap 3/2 (2); BiałKaz G4 (3); BudNT B2v; CzechRozm 266v (13); PaprPan S2 (3); KarnNap A2; ModrzBaz 15v (24); SkarJedn 289 (2); Oczko 30v (3); SkarŻyw 243 (5); Y inſzy też weń wierzący. Przed śmierćią y męką iego Mnimáli go być wielkiego. MWilkHist B2v; StryjKron 437 (6); CzechEp 222 (4); NiemObr 74 (2); KochMRot B3v; ReszPrz 10; WisznTr 9; ArtKanc Kv; GórnRozm A3; PaprUp Lv (2); ZawJeft 12; ActReg 46 (9); Calep 863b; Cżym dał znáć być prawdziwą ſentencyą Solonowę/ ktory nikogoy nie ſądził być ſzcżęſliwym przed ſmiercią. Phil N (4); OrzJan 74 (3); LatHar 105 marg (2); KołakCath Cv (2); KołakSzczęśl A3; á członkom ćiáłá ktore mniemamy być niepoććiwſze/ tymże więtſzey poććiwośći przydawamy WujNT 1.Cor 12/23 (11); WysKaz 38 (2); SarnStat 852 (34); PowodPr 18; CzahTr C3 (2); KlonWor 69.

Połączenie przy- ze stopniem wyższym przymiotnika o końcówce -ym, -em (20): TO ziele liſthi ma iako by iagły zdziurkowane/ [...] á ſą przy cżyrwieńſzym/ kwiatki ma zwierżchu żołthe FalZioł I 69a, 50a; Sąć wpráwdźie niektore wnim [w liście] mieśca przytrudnieiſzem wſzakże ich niewielé. MurzHist Sv; Wyſzłá páni s páłacu by ſie roświećiło/ Aż iákoś przyſtráſznieyſzym/ ná nię pátrzyć było. RejWiz 25v; Powiedzyał mu Pbilozoph/ thák wiedz miły brácie/ Chociay tho przytrudnieyſzym węzeł będzye ná cie. RejWiz 116v; A ieſliby po zeprániu było ono mieſce trędu przyćiemnieyſſym [Sin autem obscurior fuerit locus leprae]/ oderznie y oddzieli ie od całe^go. Leop Lev 13/56; gdźie były przy trudnieyſzym ſłowá/ y węzłowáte ſentencie ábo cżąſtki/ chcąc áby wżdy ſię łácwieyſzymi zdáły/ tedychmy przydawáli ſłowá niektore BibRadz I *5v; Mącz 5b; ábo y owo drugie [...] nie powiedziáło ſie dla thego/ iż ieſt przyſproſnieyſzym. GórnDworz B4v; ieſzcże lepiey żeby był throſzkę przymnieyſzym/ niż ma przeyść wielkoſcią wſzytki ludzi GórnDworz E; [ta] będąc troſzkę przyłákomſzym/ połknęłá on ogień GórnDworz M8v; To było przyoſtrſzym/ á bez przycżyny vſzcżknienie/ á káżdemu iednookiemu toż by ſie powiedzieć mogło. GórnDworz Q, F5v, X4; RejZwierc 176, 9v; LatHar 514; WujNT 17.

komu (2): Przyćięſſym tho było Abráhámowi [Dure aecepit hoc Abraham; PolAnt: Et malum fuit verbum in oculis Abraham] (ſlyſſec) o ſynu ſwoim. Leop Gen 21/11; PRzytrudnieyſzym tę głowę mnie wyſłowić będzye PaprPan V3v.

α. Z elipsą orzecznika (99): BierEz S3; BielŻyw 139; LibLeg 8/160v; MurzNT 3v; GliczKsiąż F3v; Niemoże iuſz być więtſze błuznierſtwo náprzećiwko Synowi Bożemu/ iáko to ieſt. KrowObr 195v (2); RejWiz 184v; KwiatKsiąż A2; Iż tho byłá beſtia pirwey ſławna/ ále iuż teraz nie ieſt RejAp 143v; GórnDworz G (4); HistRzym 30 (2); RejPos 56v; ták iáko y Szatan y ieſt Boży/ y nie ieſt BiałKat 16 (2); KwiatOpis C4; RejZwierc A3; WujJud A3v (2); CzechRozm 35v; Ieſt rodzay ludźi/ ktorzi chcą áby ie przednieyſzymi w káżdey rzecży miano/ á nie ſą/ zá temi ia chodzę. ModrzBaz 39v; SkarJedn 289; O wy/ ktorzy ſię bogátemi tu być ná świećie rozumiećie/ ábo ieſteśćie: przyrownayćie możećieli ſwoie bogáctwá/ z tey Romule ſkárbem. SkarŻyw 589 (3); CzechEp 128 (3); GórnRozm A2; GórnTroas 66; WujNT 1.Tess 3/12; SkarKaz 278a.

W zdaniach porównawczych (62): Drewno gdy po morzu pływa/ Ná wzrok więtſze niż ieſt bywa, BierEz G3v; GlabGad K7; MurzHist K2v; KromRozm II 14v; GroicPorz o2 (2); Oderwał Pan dziś od ćiebie Kroleſtwo Iſráelſkie/ y dał ie bliżniemu twemu lepſſemu niſliś ty. Leop 1.Reg 15/28; BibRadz Deut 4/38 (2); OrzRozm T2v (2); Mącz 137c; GórnDworz S3v (3); Przecż Grzegorzu bijeſz ſyná mego lepſzego á niżeś ſam HistRzym 34: RejPos 211v; RejPosWiecz³ 98v; HistLan D4; KuczbKat 100; RejZwierc 260v (2); WujJud 162v; RejPosRozpr c3v; MycPrz B2 (2); CzechRozm 103v (2); ModrzBaz 7v (5); Oczko 15 (2); SkarŻyw 284 (2); CzechEp 45 (5); ReszPrz 62; GórnRozm E4 (3); KochFrag 50; OrzJan 38; LatHar 599; WujNT 13 (2); JanNKar A3; GrabPospR N3v; kłániaćie ſię v świátá podleyſzemu/ vbożſzemu/ ſłábſzemu niżliśćie ſámi? SkarKaz 519b; CiekPotr 45.

u kogo (2), komu (1): Bo nye pomáłu mye ruſſyłá wczoráyſſa rozmowá twoyá około tey nowey wyáry/ [...] ták iż yuż v mnye táinſſa yeſt niżli byłá KromRozm II a3; pokázuią ná oko/ więtſzy być domyſł v naſzych dzieći/ niż był v ich ſtárych. GórnDworz I2; CiekPotr 47.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (1): Z ktorych [samołowek] trndnieyſze wiedzćie być wyśćie/ niż było/ y ieſt/ z onych iuż zwiotſzáłych ſiatek. CzechRozm A7v.

β. Z elipsą członu nadrzędnego w orzeczniku (domyślne mianowniki sg rzeczowników rodzaju żeńskiego prawdopodobnie „rzecz”, „sprawa”) [pewna (23), podobna (23), insza (10), mała (10), słuszna (10), sprawiedliwa (8), dobra (7), pilna (7), łatwa (6), dziwna (5); jawna (5), pospolita (5), potrzebna (5), można (2); inne przymiotniki (39)] (180): MiechGlab *4; KromRozm I O3v; GliczKsiąż H (2); A bez wiáry niepodobna ieſt [impossible est]/ by ſie kto miał podobáć Bogu. Leop Hebr 11/6; BielKron 143v; SarnUzn C5; RejPos 67v (2); RejZwierc 167 (3); WujJud 121 (3); CzechRozm 153v; ModrzBaz 59; SkarJedn 46 (2); KochOdpr A4; SkarŻyw 139; CzechEp 86 (4); Ale wżdy głupia ieſt/ [...] woleć rácżey z potoká zábłoconego/ [...] wody cżerpáć CzechEpPOrz **3; Phil E; A ieſliby ſłuſzna byłá [quod si dignum fuerit] żebych y ia ſzedł: zemną poydą. WujNT 1.Cor 16/4 (17); SarnStat 1274; GrabPospR M3v; CiekPotr 36 (3); KlonFlis D2; ZbylPrzyg ktv (2).

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (116): BierRaj 23; FalZioł IV 58d; LibLeg 7/99v; To by mnieyſa myly brachu Ieſly to przÿſlo to ſprzeſtrachn [!]. RejKup f7v; MurzHist L; GliczKsiąż C3v (2); RejWiz 50 (6); Leop 1.Ioann 2/19; BibRadz II 44v marg; OrzRozm I2v; zaſz to iuż nie będzie iáwna/ że nie záwżdy diſtincte Bog o ſobie mowi. SarnUzn C8v (2); SienLek 186; RejAp 108v (4); GórnDworz Y5; RejPos 36v (5); GrzegŚm 43; RejZwierc A4v (8); WujJud 196v; RejPosWstaw [110³]v; A wſzakóż to ieſt napewnieyſza/ nie żáłuy czáſu/ á ſam téż nie bądź wtéy mierze leniwy. Strum C2; BudNT Gg3; tedy to ieſt niepodobna/ áby to opiſanie iednego narodu miáło być CzechRozm 152v (21); ModrzBaz 45; SkarJedn 41 (2); Oczko 20v (2); CzechEp *2 (10); WerGośc 225; PaprUp L3v; Phil I4 (2); GrabowSet C; OrzJan 50; DZiatki/ bądźćie poſłuſzne rodźicom wáſzym w Pánu: Boć to ieſt ſpráwiedliwa [hoc enim iustum est], WujNT Eph 6/1 (4); WysKaz 35; SarnStat 15 (2); GrabPospR M3; CiekPotr 9 (4); GosłCast 6 (2); PaxLiz C2v; ZbylPrzyg A2v. Cf komu.

komu (19), u kogo (8), przed kim (1) [w tym z w zdaniach z podmiotem: to (16)] (28): RejKup cc2; KromRozm I Cv; MurzNT 43v; Leop Eccle 4/9; iáko tho v pięknych [białychgłow] ieſt poſpolita. GórnDworz Ll4v; Coż nam tedy ieſt napilnieyſza/ iedno ſie vcżyć/ ćwicżyć/ á przypátrowáć themu Boſtwu w tym cżłowiecżeńſtwie zyáwionemu RejPos 294v (5); GrzegŚm 59; KuczbKat 45; CzechRozm 5 (2); ModrzBaz 1v; SkarŻyw A3v (2); CzechEp 184 (2); Ieſliż ieſt ſpráwiedliwa przed Bogiem [Si iustum est in conspectu Dei]/ was rádſzey niżli Bogá ſłucháć WujNT Act 4/19 (7); CiekPotr 35 (2).

a. Z orzecznikiem wyrażonym dawnym imiesłowem przymiotnikowym czasu teraźniejszego biernym (415):

W mianowniku (399):

W odmianie złożonej (237): A iż táko łákomy był/ Cień y mięſo ſpołem ſtráćił. BierEz K3v (2); OpecŻyw 17; ForCnR A2; FalZioł I 50c; GlabGad O4; LibLeg 6/115 (3); RejPs 45v (3); Anoć ſnadz nie płaći z ſwoich Bom ſwiadoma foſzkow twoich RejJóz D3v; dla tego tho piſal náſz Ceſarz iż wielmożnoſć wáſzá nie ieſt mu záiſte znáioma HistAl C4v (3); MurzNT 18v (2); KromRozm III M2v; DiarDop 111; BielKom D5; GroicPorz p2v (3); KrowObr 47 (2); RejWiz 112v (2);Leop Sap 4/1 (6); OrzList c2v; RejFig Aa6v; BibRadz Eccli 16/14 (6); BielKron 75 (7); KwiatKsiąż Cv; Mącz 72c (2); Prot D4v; SarnUzn D2v (5); SienLek 28 (2); RejAp 28 (2); áby w tym byłá widoma rozność/ kto práwym ieſt Dworzáninem GórnDworz C7 (5); HistRzym 73 (2); RejPos 28v (3); BiałKat 328v; KuczbKat 135 (2); A thák być tám było ciáło cżłowiecże/ byłoćby y widome y dotknione RejZwierc 197v (2); BielSpr 36v; WujJud 4 (9); WujJudConf 138v (2); RejPosWstaw [41³]; BudBib 4.Esdr 14/20 (2); MycPrz I D; WierKróc B2v; BiałKaz L2; BudNT Hebr 11/12 (2); StryjWjaz Bv; CzechRozm A7v (2); PaprPan B4 (2); KarnNap A2v; ModrzBaz 16 (11); SkarJedn A7v (9); Oczko 25 (2); Calag 522a; KochPs 83 (5); SkarŻyw 178 (13); StryjKron 16 (3); CzechEp 74 (6); NiemObr 166; KochEpit A4v; KochMarsz 155; KochPieś 52; KmitaPsal ktv; Ale cóż to Rzeczypoſpolitéy ſzkodźić ma/ żem ia ábo łákomy/ ábo vtrátny? KochWr 31; PaprUp L2; Calep 858b; GostGosp 126 (2); Phil F (2); KochPij C2v; OrzJan 39; LatHar 246; KołakCath C2; A ſłucháli tego wſzyſtkiego Pháryzeuſzowie ktorzy byli łákomi WujNT Luc 16/14 (9); SarnStat 39 (6); PowodPr 6; SkarKaz 42a (7); GosłCast 3 (4); PaxLiz K2; SkarKazSej 658b (2).

komu (35), czemu (3), czego (1): Abowiém wiedziala iż był znaiomy biſkupom OpecŻyw 85v; BielŻyw 154; Abowim znák znáyomſſy nąm być má/ niźli rzecz oná/ ktorą przezeń poznáć chcemy KromRozm III B8; RejWiz 154v; BibRadz Ps 25/14 (2); ná przycżynę inych Pánow y Rycerſtwá/ ktorym były iego poſługi świádome/ Krol mu tę winę przepuśćił BielKron 410v (14); OrzQuin H4; Prot B4v; Ptáſzé oczká/ ſą nie kożdemu znáiómé SienLek 256v (3); RejAp 181; WujJud 187; WujJudConf 186v; ModrzBaz 4v (3); SkarŻyw 100; CzechEp 198; LatHar 729; WujNT Ioann 18/15 (4); GosłCast 32.

W odmianie niezłożonej (162): ForCnR B2v; MetrKor 46/117v; RejPs 100; nyech bi thego then tho Czavſz naſz bil ſzwyadom y vmyal bi tho prziyachawſzi przed namy powyedzyecz. LibLeg 11/142 (2); RejJóz F3v (3); RejKup m5 (4); KromRozm III 18v; BielKom D2v (3); LubPs B6 (2); Rzekł młodzyeniec/ ſwiádomciem iuż tego chłopięciá RejWiz 68 (3); Leop *B2; RejZwierz 57v; BibRadz Apoc 5/1 (3); BielKron 225v (9); Mącz 279a; GórnDworz A2v (7); RejPos 149v; BiałKat 121; HistLan C; RejZwierc 182 (3); BielSpr 27; MycPrz II A3v (3); Strum B; BudNT a5 (2); CzechRozm 223 (2); KToby był lepiey ſwiádom niechay powie o nim/ Ia pewnie nie inſzego nie mogę znáć po nim. PaprPan D3 (3); ModrzBaz 40; SkarŻyw A3v (9); StryjKron 652; tedy ſię ten temu dźiwowáć nie może/ kto świádom ieſt ięzyká Hebreyſkiego CzechEp 306 (6); CzechEpPOrz *4v (3); NiemObr 90 (2); LAźicki z Bárzém/ goſpodarzu miły/ Ieſliś nieświádom iákowey ſą śiły: Chćiey ſámé tylko vważyć imioná KochFr 13 (2); WerKaz 276; GórnRozm D4v; KochWr 38; ActReg 28 (6); Phil S4; GórnTroas 28 (2); GrabowSet N2; OrzJan 79 (2); WyprPl A2v (2); LatHar 395; WujNT 20 (3); WysKaz 41; Nie ieſtem niewiádom tego JanNKarGórn Hv; SarnStat 183; SiebRozmyśl I2; GrabPospR L3; CiekPotr 26 (2); CzahTr Cv (7); GosłCast 74; KlonWor 9; Swiádomám ia ieſt morzá PudłDydo B4v.

W zdaniach z podmiotem: to (19): Drugi/ kiedy pan wśi [...] poddáną ſwą gwałtownie zgwałći: á iáko ſkoro to będźie wiádomo/ nietylko rodźice zgwałconey/ ále téż y wſzyſcy kmiećie/ [...] któréykolwiek godźiny wolność máią odeydź SarnStat 657 (3). Cf komu.

komu [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (16)] (25): MetrKor 46/47v; Myloſczywi Krolyv yeſth ſwyadomo temv komornykv y vczyegl od nas ſtbim ſkarbem y panv Chorąziczowy y zabyl yego tben ziemyanyn LibLeg 10/124; Oby to było wiádomo cżłowieku nędznemu co ſie ſnim ma dziać na potym HistAl F5; LibMal 1551/164; (2); Leop 1.Esdr 5/7 (4); BibRadz I *3 (2); á ták poſłáni byli zá Kárdynałem do Ceſárzá/ Ieronim Bálbus Włoch/ [...] Piotr Kmitá Polak/ ktory był dobrze znáiom Ceſarzowi BielKron 413v (2); RejPos 201; KuczbKat 380 (2); RejPosWstaw [143³]v; NiemObr 85; ReszList 145; ArtKanc K11; Ami Polacy/ iako to ieſt wſzem wiádomo/ twego przodka [...] tak ku gorze dobrowolnie wſtawili PaprUp Fv; Phil S4; WujNT 458 marg (3).

W zdaniach nadrzędnych, od których zależy podrzędne podmiotowe [komu] (9): wyadomo by thobye bylo. yz teraz then ktoregoſczye poſlem do naſ dobrego czlowyeka poſlaly. yeſth na naſſ wielky dwor przyyechal MetrKor 46/175; RejKup y8; Diar 23; Wydána dla tego/ áby wſzem wiádomo było/ że nie nową áni obłędliwą wiárę trzymamy WujJudConf 2v; Kłamſtwo co ieſth/ wſzytkim ludzyom ieſt wiádomo. RejPosWstaw [110³]v; BudNT Act 28/28; A iż nie wſzytkim znáiomo ieſt/ co to zá Sekty ſą/ trochę dla oznaymienia przypomnię. SkarJedn 302; KochOdpr B3v; SarnStat 941.

W zdaniach bezpodmiotowych (3): MetrKor 46/118; o których ſzláchectwie tákby wiádomo y dowiedźiano było SarnStat 178 (2).

W narzędniku (16): Nieuwierzyli tedy żydowie o nim/ że by niewidomem był a przeirzáł MurzNT 231; KromRozm III D3v; Król Zón wielé niemiał: to ieſt/ áby poczćiwym Máłżónkiem był : áżeby ſrebrá áni złotá nie zbiérał/ to ieſt/ áby łákómym nie był. OrzQuin T2v; KuczbKat 75; A przeto ná Hetmáná należy/ vmieć obieráć dobre mieyſcá do tocżenia obozu y okopánia/ á tákże do bitwy/ [...] mieyſc dobrze świádomym być ModrzBaz 115; SkarJedn 12 (2); Być znáiomym. Notescere. Innotescere. Calag 68b; WerGośc 216; Calep 330b; PowodPr 54; Ty racżyſz być wiádomym dobrze ſercá mego/ Ze ia niemam nádźieie krom ćiebie ſámego. CzahTr C2v.

komu (3), czemu (1): Bo Syn Boży wſzytkim wiernym záwżdy muſiał być znáiomym. SarnUzn D2v (2); SkarŻyw 15; WujNT Gal 1/22.

4. Z orzecznikiem wyrażonym zaimkiem przymiotnikowym (3136):

W mianowniku (2770): ZapWar 1523 nr 2312 (6); MetrKor 46/47 (10); ListRzeź w. 31; LibLeg 7/69v (20); March¹ A2v (2); BierEz N3v (10); OpecŻyw 118v (32); PatKaz II 84v (2); PatKaz III 144v (8); HistJóz C (7); TarDuch E3; Rzecży ktore mnożą mięſo na koſciach ſą ty. FalZioł V 100 (46); BielŻyw 92 (33); BielŻywGlab nlb 12; GlabGad B4 (26); MiechGlab 70 (3); BierRozm 21; żeby kożdemu było wroczono czo cżije ieſt. KłosAlg A4v (5); WróbŻołt 88/12 (23); RejPs 30v (11); ComCrac 14v; LibMal 1547/131v (2); RejRozpr A4; SeklWyzn 2 (4); RejJóz M8v (1); SeklKat Y2v (26); RejKup e7 (11); HistAl F5 (17); KromRozm I A3v (4); MurzHist L (6); RejKupSekl a7; MurzNT Luc 6/21 (14); MurzOrt Bv; KromRozm II r3 (4); KromRozm III D7 (13); Diar 22 (8); DiarDop 102 (4); BielKom D2 (4); GliczKsiąż O3v (15); LubPs bb3v (46); GroicPorz A4v (38); Niebył nigdy tákowy żadny Dyoklecyanus/ áni żadny Nero/ áni żadny Káligulá KrowObr 177 (58); RejWiz 156v (21); Leop 1.Reg 30/13 (73); OrzList e3 (3); UstPraw C (18); KochZuz A3v; LeszczRzecz A4v (3); RejFig Cc8 (2); RejZwierz 81v (7); BibRadz I 7 marg (139); OrzRozm K4 (22); y nálezyeni byli tácy być ſynoẃie Lábis Gáláád BielKron 52v (75); GrzegRóżn N3 (10); KwiatKsiąż G4 (8); KochSat ktv; Mącz 393d (17); OrzQuin Sv (19); Iákiekolwiek ſą rády y ſpráwý Seymowe/ Iákiekolwiek ſą záſię poſtępki domowe. Prot D (6); SarnUzn B6 (4); Naypierwſzy rátunek ieſt ten SienLek 79 (33); LeovPrzep D2v (3); RejAp 88 (76); iáka ma być ze wſzytkim dworna páni GórnDworz V7 (70); Ieſli Linea c. d. ieſt tylka iáko Linea d. e. GrzepGeom P4 (21); bo my niewiemy iákowy ty ieſteś HistRzym 34 (22); RejPos 297 (198); RejPosWiecz² 94 (4); RejPosWiecz³ 96v (3); BiałKaz 241 (23); BielSat Ev (3); GrzegŚm 3 (6); HistLan A3v (3); KuczbKat 35 (32); RejZwierc 5v (92); BielSpr 43v (5); KochMon 29 (2); Słowá Auguſtyná ś. te ſą WujJud 113v (42); iákobyſniy wedle głowy Kośćiołá Powſzechnego/ ktora ieſt Kryſtus Iezus/ wſzyſtkich cżąſtek y cżłonkow doświadcżáli. WujJud Conf 129v (8); RejPosRozpr c (7); RejPosWstaw [143³] (10); BudBib Ex 34/19 (47); HistHel B4v (2); Strum Kv (9); MycPrz I C (3); BiałKaz F2v (9); BudNT Ioann 4/37 (25); CzechRozm 165 (69); PaprPan R (5); ModrzBaz 100v (54); SkarJedn 110 (20); KochOdpr B (3); Oczko 24 (10); KochPs 87 (8); Ieſteś náſz/ cżyliś nieprzyiáćielſki? SkarŻyw 501 (78); MWilkHist D2v (3); StryjKron 59 (3); CzechEp 337 (49); Y Piotr y Páweł wáſzy ſą NiemObr 42 (27); KochEpit A3v; KochFr 66 (9); ZapKościer 1584/49; KlonŻal C3v; KochSz C2 (3); ReszPrz 28 (9); ReszHoz 117; ReszList 178 (2); WerGośc 226 (4); WerKaz 288 (2); BielSen 11 (3); BielSjem 31; KochPieś 9 (4); Zadna chwilá tá nie byłá/ Zebych ćię z myśli ſpuśćiła KochSob 60; PudłFr 63 (2); ArtKanc T (8); BielRozm 4 (3); GórnRozm E2v (22); KochWr 34 (5); PaprUp E (6); ZawJeft 30 (5); ActReg 138 (16); Calep 402a (7); GostGosp 110 (5); GrochKal 16; Phil N2 (9); GórnTroas 35 (6); KochCn B3v; KochCz B2v; GrabowSet I3v (6); KochFrag 15 (2); KochFragJan 3; OrzJan 52 (27); OstrEpit A2v; LatHar 368 (14); RybGęśli D; y wſzytki rzeczy moie ſą twoie: á twoie ſą moie [et mea omnia tua sunt, et tua mea sunt] WujNT Ioann 17/10 (181); WysKaz 20 (17); JanNKar B4v (4); JanNKarGórn Hv; SarnStat 772 (75); SiebRozmyśl A3 (4); WitosłLut A3 (3); GrabPospR Kv (5); KlonKr F2; KmitaSpit C (2); PowodPr 67 (11); SkarKaz 485b (57); VotSzl C3v (2); CiekPotr 42 (10); CzahTr E (5); GosłCast 45 (10); PaxLiz E2v; SkarKazSej 692a (19); KlonFlis H4v; Bábá nie będąc táka/ pchnęłá ná vlicę Lotrá KlonWor 43 (5); PudłDydo B2v; SzarzRyt Cv (2).

W zdaniach z podmiotem: to (44): OpecŻyw 131v (2); FalZioł V [4]; że hoynoſć złota á bogacztwa maſz toć wſkitko [!] moie będzie. BielŻyw 152; KromRozm III C3v (2); KrowObr 59v; Leop Luc 4/7 (2); RejFig Co2v (2); BibRadz Ioann 13/25 (2); á byli tám ſynowie Amánowi/ pytał ich krol cżyi to ſą? BielKron 115 (3); RejAp 180v (10); Ktorzy to ſą á ſkąd ſą RejPos 84 marg (5); KuczbKat 330 (3); Strum P3; CzechRozm 16; SkarJedn 39; KochOdpr Cv; KochPs 132; SkarŻyw 567; ArtKanc E7; WujNT 32 (2); SkarKaz 485b.

u kogo (27), komu (18), czemu (1), u czego (1): OpecŻyw 147v; PatKaz III 113v; FalZioł V 6v; GlabGad P3v (2); GliczKsiąż M4v; GroicPorz ee4v; Leop Is 36/6; UstPraw I4v; BibRadz 1.Reg 30/24; BielKron 92v; GrzegRóżn L4; OrzQuin X; RejAp 23v (3); GórnDworz D8v; RejPos 276 (5); RejZwierc 55v; KochMon 20; WujJud 171v (2); BiałKaz B4; PaprPan F3; ModrzBaz 130; SkarJedn [d9]; wſzákże nie v wſzytkich tákie ſą grzechy SkarŻyw 320 (2); CzechEp 100; CzechEpPOrz **3v; GórnRozm Cv; PaprUp C2; OrzJan 62; RybGęśli D2v; WujNT 470 (4); WysKaz 8; GrabPospR L; SkarKaz 485b (2); SkarKazSej 691b.

Zwrot: »(nie) być (sam) swoj« [szyk zmienny] (4): Według tedy ſtworzenia/ Szátan Boży ieſt: ále według ſwego wyſtępku/ ſam ſwóy ieſt. BiałKat 16; [o wartogłownych łbach ludzkich] by nawdzięcżnieyſza bieſiádá wneth ſie porwáć muśi/ á nigdy ſam ſwoy nie ieſt/ podobno połowicá dyabłowá. RejZwierc 100; Nie władnę dáley ſobą/ nie ieſtem ſwoiá. KochOdpr Dv; Aza niewiećie iż członki wáſze ſą kośćiołem Duchá świętego [...] á nie ieſteśćie ſwoi [et non estis vestri]? WujNT 1.Cor 6/19.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (8): gdzie koń moy kopytem podeptał/ wſzędzie náſze było y ieſth BielKron 254v; RejPos 177 (3); BiałKaz B4v; Vmysł záiſte moy tylko ten był y ieſzcże ieſt BudNT przedm dv; SkarKaz 274a (2).

W narzędniku (210): FalZioł IV 43d; BielŻyw 35 (2); BielŻywGlab nlb 10 (2); HistAl D6; MurzHist R4 (2); MurzNT Ioann 17/10 (2); KromRozm III D2v; GliczKsiąż L4v (4); GroicPorz ii; KrowObr 12v (6); Leop 1.Cor 15/28 (2); OrzList e3; LeszczRzecz A2v; BibRadz Ez 21/26 (13); OrzRozm K4v (2); vſtáwili krolá kościelnych ſpraw/ to ieſt Biſkupá/ ktorym napirwey był Mámmius Pápiryus BielKron 104v (3); GrzegRóżn N3 (2); KwiatKsiąż A2v; LeovPrzep C; Mącz 337b (3); Tákowym będąc Polak/ záwſze weſołym w Króleſtwie ſwym ieſt OrzQuin P4 (2); SarnUzn B2v; RejAp 135v; GórnDworz Ee8v (11); á przyzowę do ſiebie on lud ktory nigdy moim nie był RejPos 215 (5); BiałKat 163v (2); GrzegŚm A3v (4); KuczbKat 100 (7); WujJud 240v (8); RejPosRozpr b4; RejPosWstaw [21³]v (2); BudBib Ez 21/32[27] (3); BiałKaz C4v; BudNT Philem 1/9 (3); CzechRozm 46 (8); ábyſmy niebyli widzeni tákiemi/ iákiemi ieſteſmy? ModrzBaz 59; áby ten ktoby ná onym vrzędźie był/ iákim tákim będąc/ oney wſzytkiey zapłáty niebrał ModrzBaz 134 (4); SkarJedn 117; Tákim będąc/ z tákimiſz y ſpółki wiedźie KochPs 15 (2); SkarŻyw 305 (11); CzechEp 36 (17); CzechEpPOrz *2v; NiemObr 156 (2); ReszPrz 86; ReszList 144; GórnRozm I3v; PaprUp D3v (2); ActReg 161 (3); Calep 607b; Phil I3 (4); GórnTroas 26; GrabowSet I2v; OrzJan 94; LatHar 334 (8); WujNT 85 (14); SarnStat 238; PowodPr 61 (3); SkarKaz 351b (5); CiekPotr 52 (8).

komu (2), u kogo (1): RejPos 354v; ModrzBaz 117; A iż tákim ieſt nie tylko komu inſzemu/ ále też y mnie zoſobná ſámemu. CzechRozm 176v.

Przysłowia: ijny ieſt tzo ſieie/ a ijny ien żnie. OpecŻyw 50v.

Nieſą tákie rękawy iáko kożuch cáły. March³ Vv.

Yaey ſą oiczowie matki/ take też y ich dziatki SeklKat F.

Iákiś ſam ieſt takich ſzukay BielKom D3.

yáki będzye náucżycyel táki diſcipuł. GliczKsiąż L7.

Iáki v kogo rozum/ tákie będą ſłowá. Prot C3v.

Iáki ſzcżep tákie y gáłąſki być máią. RejPos 172 marg.

W iákim cechu ſiędzieſz/ Tákim ſam będzieſz. RejZwierc 239.

Zwrot: »być moim, twoim itp.« [o związku małżeńskim, uczuciowym] [szyk zmienny] (6): Będzieſz moim á ia twoią/ Dwie ſercá ſie niechay ſpoią. BierEz R (2); GórnTroas 18; Pomśći ſie/ proſzę/ pomśći/ pánie/ Twoiám ieſt: móy wſtyd/ twóy wſtyd GosłCast 64 (3).

W dopełniaczu (99):

W zdaniach z podmiotem: co, nic, to [tylko w sg] (13): GrzegRóżn L2v; Mącz 353c; GórnDworz X6v; RejPos 321v; OrzJan 91 (3); CzechEp 334; GórnRozm F3v; WujNT 304 (3); JanNKar A2v; A coż wżdy ieſt takiego/ w cżym mnie potrzebuie PaxLiz B4v.

W zdaniu, w którym podmiot zawiera skupienie członu liczebnikowego z rzeczownikowym w dopełniaczu (ewentualnie z elipsą członu rzeczownikowego) (1): Biſkupi niektorzy Cárogroccy/ a práwie więtſza cżęść tákich byłá [...] bráli to przedſię [...] iż tám ma być głowá duchowieńſtwá/ gdzie ſię przenioſłá głowá świeckiego pánowánia Rzymſkiego SkarJedn 173.

W znaczeniu dzierżawczym (85): LibLeg 6/160; RejKup Sekl a4; LibMal 1551/163 (2); MurzNT Luc 18/16; iż nayemnik [...] nye może ták być wyerny á życżliwy bydłu yáko ſam właſny/ kthorego bydło yeſt GliczKsiąż D3; LubPs C3v marg; GroicPorz ee2v (2); KrowObr B4v (4); Ale Ray ieſt każdego RejWiz 194; Leop Mar 10/14 (3); BibRadz Luc 18/16 (3); BielKron 99v (2); Mącz 487b; HistRzym 53; ábowiem tákowych ieſt kroleſtwo niebieſkye, RejPos 313v (3); BiałKat 336; GrzegRóżn L; BudBib 4.Ezdr 9/13 (2); BudNT Luc 20/33 (3); CzechRozm 167 v (2); ModrzBaz 10 (2); SkarJedn 350; Poniewaſz cżeść ktorą obrázowy cżynim/ ná tego ſię ktorego obraz ieſt śćiąga y wlewa. SkarŻyw 298 (3); Y gdyby był Krol nie zginął/ náſzychby było zwycięſtwo. StryjKron 607 (2); CzechEp [395] (2); ReszPrz 93; ArtKanc B15v; KołakSzczęśl B2 (2); WujNT Act 21/11 (10); SarnStat 670 (8).

W zdaniach z podmiotem: co(ż), to, nic (17): SeklKat R2v; Aby mi to przywłaſzcżył co ieſt właſnie mego. RejWiz 77; BibRadz Gen 31/32 (4); BudBib 1.Par 21/24; CzechRozm 231v; CzechEp 323; MWilkHist F; ZawJeft 39; LatHar 25; WujNT Ioann 15/19 (3); co zyiego ieſt, cále zoſtáwuię. JanNKar Av; SkarKaz 243a.

W bierniku (jako drugi biernik w konstrukcji A cum inf) (33): LibMal 1545/96v; HistAl Bv (2); OrzRozm M; BielKron 262; KwiatKsiąż F2; OrzQuin Qv; SarnUzn E8; RejPos 215v; RejPosWstaw [143⁴]; BiałKaz Dv; [przyczynę] tę być rozumieyćie. CzechRozm A4v (7); ModrzBaz 52v (4); WujJudConf 23 (2); SkarJedn 315; SkarŻyw 112; Polacy z roznych mieyſc pátrzáiąc/ Szli do oney Chorągwie twoich być mnimáiąc. StryjKron 256; CzechEp 86 (3); Phil P; SarnStat 360; PowodPr 75.

W celowniku (w konstrukcji D cum inf) (12): thák też krolowi potrzeb być tákiemu/ áby ná oſtátnie dokońcżenie bacżył HistAl G3v; BielKom G4; BibRadz Gen 2/18; KrowObr 220v (2); BielKron 1v; SarnUzn E7; RejPos 42 (3); RejZwierc 1v; Nie ieſt rzecż dobra cżłowiekowi być ſámemu WerKaz 282.

a. Z elipsą orzecznika (12): FalZioł IV 43b; RejZwierz 23; BibRadz Ps 49/21; Mącz 347b; GórnDworz B3v; RejPosRozpr c3v; CzechRozm 86v; SkarŻyw A4; gdyby ſię kto zá inego niśli ieſt vdáwáć miał GórnRozm E4; inakſzymbyś ſię teraz nálazł/ niżeliś był przed rokiem/ álbo trzemá. LatHar 250; Ieſt bol nie ledá ktorym ći pałáią/ Ktorzy wnętrzności obćiążone máią RybGęśli D; WujNT Ioann 4/17.

5. Z orzecznikiem wyrażonym imiesłowami przymiotnikowymi (39017):

A. Z orzecznikiem wyrażonym imiesłowem przymiotnikowym czasu przeszłego biernym (łącznik ma przeważnie funkcję słowa posiłkoweqo przy tworzeniu orzeczenia w stronie biernej) (38656):

W mianowniku (37617):

W odmianie złożonej (tu włączono także wszystkie mianowniki rodzaju żeńskiego l. poj. i wszystkie mianowniki męskoosobowe l. mn.) (20255): ZapWar 1527 nr 2361 (22); ListRzeź w. 42 (4); BierRaj 19v (7); PowUrb +4 (3); MetrKor 34/134 (21); March¹ A4v (9); BierEz E2v (16); OpecŻyw 174v (233); OpecŻywList C (2); OpecŻywPrzedm C3v (3); OpecŻywSandP ktv (2); OpecŻywSandR nlb 6; PatKaz I 12 (54); odpoczątku ſzwyata yeſteſz ſtworzona PatKaz II 29 (125); PatKaz III 141v (105); Murm 68 (2); HistJóz E3 (9); KlerPow 4; TarDuch A2v (20); Theż ta wodka ieſt dobra pić tym ludziom ktorzi paraliżem ſą zarażeni FalZioł II 4c (421); BielŻyw 114 (47); BielŻywGlab nlb 14; GlabGad N5v (32); March² D (3); MiechGlab 50 (15); BierRozm 6 (2); Kthora rzecz thak barzo ye^go mcz obrazyla yſzh obſchaczowana zadnemv [!] pyenyadzmy bicz nyemoze. LibLeg 11/152v (173); KłosAlg A2 (4); March³ V6 (7); WróbŻołt Ps 52/6 (97); WróbŻołtGlab A2 (6); záwżdy ich myſl byłá bárzo poniżoná. RejPs 38v (224); ComCrac 15v (26); LibMal 1543/68 (26); RejRozpr D4v; ConPiotr 33v (6); LudWieś Bv; SeklWyzn f2v (22); RejJóz F4v (16); SeklKat N3v (54); Mniema żeby już wniebie ſtworzony Gdy na vrząd będzie przełożoný RejKup Ov (30); RejKupSekl a5 (3); á po wſzytkich ſtopniach było koſztowne bárzo kámienie wſzelkiego rodzaiu położone HistAl M7v (94); KromRozm I E2v (34); MurzHist B2v (45); MurzNT Matth 5/30 (59); MurzNT Sekl A2 (2); MurzOrt Bv (4); KromRozm II f2 (40); KromRozm III O2v (69); Diar 116 (78); DiarDop 105 (12); A iż cżłowiek káżdy grzechem ſwoim záráżony będąc/ iáko w ciemnicy nie obacża thego/ cżego potrzebuye wiedzyeć iego ſmyſł przyrodzony BielKom nlb 3 (14); GliczKsiąż I3 (16); A ták im też tym zápłácę cżymem obruſzony LubPs gg4v (241); GroicPorz e2v (176); ábyſmy będąc vſpráwiedliwieni łaſką ie^go/ dziedzicmi ſię ſtali żywotá wietznego. KrowObr 46 (301); Wiele może podpárte być tym przyrodzenie/ Gdyż káżdemu ſtworzeniu potrzebne ćwicżenie. RejWiz 8 (69); y prziydą ći co byli zátráceni z źiemie Aſsyriyſkiey/ y co byli wyrzuceni z źiemie Egiptſkiey Leop Isai 27/13 (512); OrzList h2 (8); UstPraw G (86); KochZuz A5 (3); LeszczRzecz A5v (7); RejFig Bb8; RejZwierz 19v (16); WyprKr 2 (4); ábowiemćiem ia ieſt opuſzczony y vtrapiony. BibRadz Ps 25/16 (802); OrzRozm V2 (70); Romulus á Remus ná tym mieyſcu gdzye byli nálezyeni/ nád rzeką Tybrem/ Rzym záłożyli. BielKron 98v (722); GrzegRóżn K2v (70); KochZg A4; KwiatKsiąż B3 (95); Przed czáſy Iowiſowémi nie byłá rola orána. Mącz 11a (122); OrzQuin D (73); Prot C3v (3); SarnUzn D8v (20); SienLek 107 (54); SienLekAndr a4v; Kthora rzecz kilká przykłády może być potwierdzoná. LeovPrzep Bv (22); RejAp 73 (371); y owſzem dwoiáko matá być obá karaná GórnDworz E4v (69); GrzepGeom M3v (18); HistRzym 5v (97); iż nigdy nie pomrą áni ſądzeni będą wierni iego RejPos 222v (867); RejPosWiecz² 92v (17); RejPosWiecz³ 96 (7); BiałKat 331 (90); MOnetá áby byłá w ſwey ziemi kowána/ A po wſzyſtkim Kroleſtwie iáwnie obwołána. BielSat L4v (2); GrzegŚm 20 (42); HistLan Dv (10); KuczbKat 120 (151); RejZwierc 169 (229); BielSpr 24v (36); WujJud 50v (160); WujJudConf 24 (65); KochList nlb 1 (2); RejPosRozpr c (40); RejPosWstaw [110²]v (56); [Jeruzalem] á będzie do cżáſu opuſzcżone. BudBib Tob 14/6 (248); HistHel Cv (4); MycPrz I C3v (17); żadne Páńſtwo w Świećie nie było thák wolnośćiami opáthrzone/ iáko náſzá Koroná Polſka MycPrz II A2 (25); Strum B2 (36); WierKróc A2 (44); BiałKaz E4 (27); BudNT Gal 2/16 (62); StryjWjaz B4 (7); CzechRozm 27v (595); PaprPan Gg2 (15); ZapMaz II G 61/159; KarnNap F2v (15); Ale potym z domu onego bálwierzá/ ábo będąc gwałtem wywlecźony/ ábo gdy ſam dobrowolnie wyſzedł/ ná vlicy zábit. ModrzBaz 31 (446); ModrzBazBud 6 (3); SkarJedn 310 (210); KochOdpr A3v; Oczko A2 (28); Calag 527a; tákem ia ieſt od ludźi wzgárdzony. KochPs 43 (100); od wilkow y beſtyi pożárty ieſt. SkarŻyw 152 (683); Iákożem ią dźiś po was wielce záſmęcony. KochTr 5 (8); MWilkHist K3v (9); ZapKościer 1580/7 (26); Ten Scibor był vrodzony Polak StryjKron 537 marg (162); CzechEp 213 (392); CzechEpPOrz **3v (6); Y iuż było Moſkiewſkié woyſko rozgromioné KochJez A2v (3); NiemObr 46 (154); Choć v mnie brodá śiwa/ ieſczem niezgániony KochFr 131 (10); KlonŻal A2 (6); KochDz 106 (3); KochMarsz 153; KochMuza 25; KochPhaen 16 (13); KochSz B2 (2); CHiemárá żoná nieiákiego Ortiágentá/ byłá ná ten czás poimána KochWz 136 (5); ReszPrz 9 (59); ReszHoz 119 (19); ReszList 185 (17); WerGośc 237 (24); WerKaz 284 (24); WerKazPapr 274; BYłem do źielonego gáiu záwiedziony WisznTr 11 (10); BielSen 9 (3); BielSjem 25 (3); KochPam 87 (5); KochPieś 42 (10); KochTarn 73; PudłFr 41 (10); ArtKanc H15; BielRozm 26 (2); GórnRozm I2v (61); KmitaPsal A4v (6); KochProp 6 (4); KochWr 40 (5); PaprUp Kv (16); ZawJeft 18 (23); tedy ipso facto infamis ma bydź rozumiany ActReg 47 (112); Asbestinum, Rodzai lnu ktori, nie może bicz ſpalony. Calep 101a (34); bo ma bydź kłodá nábita/ coby ledwie mąki vćiął GostGosp 32 (15); GrochKal 23; Phil K (120); Z prácą mogłá mátká bydź wſzytkim podźieloná/ Tákem byłá dźiatkámi vbłogoſłáwioná. GórnTroas 63 (23); KochCz A4v; GrabowSet Q3v (86); KochAp 5; KochFrag 40 (8); Nie ieſtem ták w rozum obrány Naiáſnieyſzy M. Królu OrzJan 126 (33); WyprPl B4; LatHar 166 (309); KołakCath A2 (8); KołakSzczęśl C3v (26); RybGęśli A2v (5); A byłá tá ſuknia nie ſzyta/ pod wierzchu cáło dźiana. WujNT Ioann 19/23 (1297); WysKaz 34 (43); JanNKar Cv (17); JanNKar Górn G4v (2); JanNKarKoch Ev; Téż chcemy: áby wſzyſcy Rycérſcy ludźie/ Szláchtá/ Mieſczánie/ [...] którzy ſą przenieśieni w práwo/ w ſtan y właſność króleſtwá Polſkiégo/ tego nádánia vżywáli SarnStat 1118 (1567); SiebRozmyśl A (35); WitosłLut A6; GrabPospR L2 (16); KlonKr Dv (5); KmitaSpit C2v (5); PowodPr 76 (73); SkarKaz 517a (173); VotSzl A4v (31); CiekPotr 85 (19); CzahTr H4v (9); Cnotá mówię/ która w nim ták obwárta byłá/ Iż iey niewieśćia chytrość namniéy nieruſzyłá. GosłCast 11 (47); PaxLiz Cv (20); SkarKazSej 701a (58); wnet będźie otworzone Morze przeſtrone. KlonFlis Dv (9); Długo chce być proſzony y ocżekawány SkorWinsz A3 (2); SapEpit B (10); Zeby on pierwey poſtrzegł niż był poſtrzeżony. KlonWor 2 (18); PudłDydo [B5] (2); COż ſię to ze mną dźieie/ gdźiem ieſt zánieśiony? ZbylPrzyg A2 (2); SzarzRyt Av (11).

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (29): LibLeg 7/99 (2); BielKom A3; BibRadz Gen 10/9; OrzRozm D3v (3); BielKron 118 (2); KwiatKsiąż I2v; Ale ieſli tego pſá mieć niemożeſz/ tedy zledá pſá mu ćiepłey krwie dáy pić [...]/ to też ieſt bárzo doświadczoné. SienLek 152v; RejAp 4; To ieſt tedy iednourodzony/ ktory z Bogá oycá poſzedł BiałKaz G4v; CzechRozm 37 (2); CzechEp 268; ActReg 10 (2); OrzJan 64; SarnStat 1183. Cf komu, czemu, u kogo.

komu (680), czemu (87), u kogo (36) [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (10)] (803): MetrKor 31/620v (2); BierRaj 17; BierEz M3v; OpecŻyw 183 (7); OpecŻywSandP ktv; PatKaz II 38v; PatKaz III 94 (7); FalZioł V 66; BielŻyw 100 (4); BielŻywGlab nlb 14; GlabGad B8; MiechGlab 62 (4); LibLeg 7/41v (8); WróbŻołt 37/10 (2); RejPs 46 (19); RejRozpr F4v; ConPiotr 30; SeklWyzn c2v; RejJóz C3 (2); ZapWar 1545 nr 2646; SeklKat S2 (3); LibMal 1548/144; HistAl L7v (2); KromRozm I A2 (3); MurzHist I3v (3); MurzNT 63v (5); KromRozm II K4v (4); KromRozm III H5v (6); Diar 36 (2); DiarDop 113 (2); Zgwałćiłeś w wdzięcżney ziemi ſwey on iego koſcioł ſwięty/ Ták iż iuż nie ieſt v ciebie iák przed tym zacnie wzięty. LubPs T5v (13); Wſzákże też támże opiſána ieſt náuká Sędźiemu GroicPorz c4v (8); SeklPieś 19; KrowObr 58 (15); RejWiz 31 (5); Leop 3.Reg 13/5 (31); OrzList i2 (2); RejZwierz 32v; BibRadz Gen 2/20 (39); OrzRozm F (7); BielKron 43v (23); GrzegRóżn B4v (6); Mącz 106d (4); OrzQuin L2 (7); Prot Av; SarnUzn F3v; SienLek 194; LeovPrzep B4; gdyż v tego Páná żadne ſerce zákryte nigdy nie ieſt. RejAp 16 (28); GórnDworz G2v (4); HistRzym 14 (6); RejPos 60v (67); RejPosWiecz² 94; BiałKat 58v (13); GrzegŚm 12 (4); Wtory ſłopień [!] ieſt Biſkupow/ ktorzy z oſobńá káżdemu Biſkupſtwu ſą przełożeni KuczbKat 245 (9); RejZwierc 57v (11); BielSpr 51 (3); WujJud 92v (8); WujJudConf 59 (3); RejPosRozpr c2v (5); RejPosWstaw [110²]v (2); BudBib Gen 32/18 (10); MycPrz II B4; BudNT Ioann 8/23 (4); CzechRozm 53 (42); PaprPan H4v; KarnNap Fv (3); ModrzBaz 25 (15); SkarJedn 106 (15); KochOdpr B2v; Oczko 6v (2); Bo v páná ſą wzgárdzeni. KochPs 79 (6); SkarŻyw 90 (36); MWilkHist F2v; StryjKron A6 (2); CzechEp 40 (19); NiemObr 84 (7); KochFr 76 (2); KochPhaen 5; ReszPrz 33 (4); ReszList 143 (2); WerGośc 264 (3); WerKaz 289 (2); KochPieś 46; ArtKanc A3 (2); GórnRozm M4v (3); Ze náſz Krol cnotliwy Węgierſkiem złotem/ nie ieſt nam kupiony KmitaPsal A4 (2); KochProp 7; ZawJeft 2 (2); ActReg 85 (3); GrabowSet K (2); OrzJan 113; LatHar 552 (6); KołakSzczęśl Cv; RybGęśli C2v; WujNT 38 (87); WysKaz 33 (4); SarnStat 1120 (53); SiebRozmyśl E3 (2); KlonKr E2 (2); PowodPr 71 (5); SkarKaz 8a (15); CiekPotr 9 (4); GosłCast 30; á przetoż ten wiátr/ roſkoſzy y Wenerze poświęcony ieſt. KlonFlis A4v (2).

W odmianie niezłożonej (formy mianownika rodzaju męskiego i nijakiego l. poj. oraz rodzaju niemęskoosobowego l. mn.) (17324): ZapWar 1510 nr 2062 (31); MetrKor 59/77v (84); ListRzeź w. 32 (7); ZapMaz III T 212v (2); othoſz yvſz slyſecz ze yesth skaran LibLeg 7/99v (230); BierRaj 23v (8); Bo aczkowyek [!] by nyektory czlowek vczynyl wſchyſztky grzechy ſzwyatha thego a yeſtli by thy trzy modlitwi bili mowiony przy yego ſzkonanyv. PowUrb +4 (10); March¹ A3 (3); March¹Wiet Av; Pomni żeś cżłowiekiem vdziałan/ Wſzem przygodam ludzkim poddan BierEz F4 (24); OpecŻyw 45 (232); OpecŻywList Cv (2); ForCnR B4v (7); PatKaz I 9 (18); PatKaz II 64 (32); PatKaz III 116v (72); HistJóz C (14); TarDuch E3v (73); Korzeń polnego kminu/ może być iedzion od ludzi iako paſternak FalZioł I 40b (455); z ktorych [ksiąg] krotkie nauki tu ſą wybrane BielŻyw 143 (140); BielŻywGlab nlb 13; Takież y po chodzie cżłowiek może być poznan GlabGad P7v (53); MiechGlab 54 (33); KłosAlg A4v (5); Nic niema być takieg^o niewieſćie wierzono táiemnego. March² D2v (4); March³ V5 (3); WróbŻołt aa2v (81); WróbŻołtGlab A3v (2); RejPs 29 (242); ComCrac 15v (57); on tho myal vczinicz aby myal bicz przitim poyman LibMal 1543/69 (97); RejRozpr G (3); ConPiotr 32 (15); LudWieś A4v; SeklWyzn b3 (33); Bo wſzytki ine ſzkody [...] Mogą być naprawione RejJóz G8v (19); SeklKat F4 (79); RejKup aa5v (29); RejKupSekl a8 (4); Záprawdę thedy nie błogoſlawieńſtwem/ále nędzą wáſz żywot może być okraſzon. HistAl K5v (138); KromRozm I Kv (34); MurzHist L4 (90); MurzNT 33v (104); MurzOrt B2 (10); KromRozm II r3 (91); KromRozm III 13 (108); Diar 40 (147); DiarDop 119 (22); MrowPieś A3v; BielKom C5v (5); Ták theż młodych dzyatek obycżáye záraz ſkłádnye á ſluſſnye máyą być wypráwione. GliczKsiąż K2 (28); LubPs S4 (208); Goſćiem kto ma być rozumian. GroicPorz m2 (259); SeklPieś 19v (5); KrowObr 15v (221); Gdyż on s ſercá práwego chce być chwalon wſzędy. RejWiz 60 (66); Leop Ioann 13/31 (452); OrzList b4v (15); Táki ma być karan winą 14. grzywien UstPraw C3 (273); LeszczRzecz A2v (5); RejFig Dd6v (4); RejZwierz 119 (15); WyprKr 126 (3); BibRadz Esai 53/5 (691); OrzRozm R3 (30); A gdy przez Formozá Arnolf był pomázan na Ceſárſtwo/ miał dobrą ſwobodę Formoz ná wſzytki ſtrony. BielKron 173 (1056); GrzegRóżn L3 (79); KwiatKsiąż B3 (82); Mącz 400b (316); OrzQuin P3 (31); Prot B (2); SarnUzn D3 (38); SienLek 136 (46); Abowiem nálézióné ſą Kſyęgi o Lékárſtwách piſáné SienLekAndr a4 (4); LeovPrzep C4 (24); Iáko y przecż ieſt cżłowiek ſtworzon. RejAp 1 marg (294); cżłowiek może być názwan máłym ſwiátem GórnDworz L16 (61); GrzepGeom L (23); HistRzym 98v (122); dni przyſzłego żywotá moiego były nápiſány w kſięgach twoich. RejPos [279]v (1411); RejPosWiecz² 94 (12); RejPosWiecz³ 97v marg (3); BiałKat 366 (65); GrzegŚm 20 (28); Bárzo z wielkim doſtátkiem ták był náwſzem chowan HistLan D3v (10); KuczbKat 5 (120); RejZwierc 37v (262); BielSpr 28 (42); KochMon 25 (2); WujJud 25 (132); WujJudConf 186 (75); RejPosRozpr c2v (27); RejPosWstaw [41²]v (47); BudBib 2.Mach 14/37 (241); BudBibKaw A2; HistHel B2; MycPrz I Bv (5); MycPrz II B2v (21);Strum C3v (21); WierKróc B2 (5); BiałKaz B4 (21); BudNT Hebr 2/18 (76); StryjWjaz A2 (8); áby ſie wypełniło to co powiedźiano było przez Proroki CzechRozm 144 (301); PaprPan Hh3v (26); ZapMaz II G 61/159; KarnNap D2v (19); ModrzBaz 88 (443); ModrzBazBud 6v (2); SkarJedn 267 (75); KochDryas A2v; Oczko 25 (24); Calag 505a (34); Iedeneś ty náleźión/ v którégo miáły Mieyſce Muſę wzgárdzoné KochPs 2 (29); SkarŻyw 184 (194); MWilkHist H2v (14); ZapKościer 1580/5 (13); KochTr 21 (3); StryjKron 280 (80); CzechEp 40 (197); CzechEpPOrz *2; KochJez A2v; NiemObr 74 (60); Bo ten czym był poſtrzelon/ tymże goił ránę. KochFr 109 (9); KlonŻal E4 (2); KochDz 109; KochPhaen 2 (7); KochSz C2v (3); KochWz 141; ReszPrz 88 (10); ReszHoz 127 (14); ReszList 143 (10); WerGośc 237 (8); WerKaz 291 (7); WisznTr 15 (3); BielSjem 12 (3); KochPam 80 (3); PudłFr 60; ArtKanc T10 (85); GórnRozm Iv (44); KmitaPsal A3; KochProp 7 (2); KochWr 25 (7); PaprUp C2 (22); ZawJeft 29 (23); ActReg 124 (124); Calep 304b (17); GostGosp 84 (34); GostGospSieb +3; Phil 23 (51); GórnTroas 4 (22); KochCn B4v; KochCz B2 (3); KochPij C; Tobie ſię/ Boże moy/ wſzytek ofiáruię/ Day me przedſięwźięćie było vtwierdzono GrabowSet H (42); KochAp 12; KochFrag 45 (3); OrzJan 113 (5); WyprPl B; LatHar 304 (46); KołakCath C4v; KołakSzczęśl A2 (10); RybGęśli D2v; WujNT 324 (883); WysKaz 48 (31); JanNKar B (7); JanNKarKoch Gv; JanNKarOrz F3v; A Iż próznoby Práwá czynić/ gdźieby nie były exequowáné SarnStat 54 (2509); SiebRozmyśl C2 (16); WitosłLut A5v (2); GrabPospR M2 (4); KlonKr B3v (5); KlonKrGum Av ded; PowodPr 75 (20); SkarKaz 4b (47); VotSzl D4v (15); CiekPotr 10 (8); CzahTr 6H3 (8); GosłCast 75 (16); PaxLiz Cv (2); SkarKazSej 668a (14); KlonFlis F2v (5); SapEpit B3 (4); Táką śmierćią był karan on Mártáhuz KlonWor 32 (7); PudłDydo [B5]; RybWit A2v; ZbylPrzyg B4v; Y wniwecz obroć [Boże] moie wſzytkie złośći/ Ktoremim zmázan procz mey wiádornośći. SzarzRyt A4 (3); SzarzRytJSzarz nlb 2.

W zdaniach z podmiotem: to (ewentualnie w połączeniu z drugim podmiotem) (339): MetrKor 40/821 (3); HistJóz B3; To ma być vſmażono weſpołek. FalZioł V 98 (3); BielŻyw 143 (6); BielŻywGlab nlb 13; GlabGad H4v (3); LibLeg 6/79 (11); RejKup y8 (2); RejPs 182; Bo tho wſżytko tylko od nawyſzſzey mądroſći ieſt rządzono. HistAl I; MurzHist B3 (3); KromRozm II m4 (2); Diar 27 (7); nie omieszkiwamy też pilnemi prośbami swemi u WKM się starać, aby to wszytko wedle prawa pisanego oprawiono było DiarDop 108 (2); GliczKsiąż Q3; LubPs G4 (2); GroicPorz dd4v (2); KrowObr 125v (5); Leop 4.Esdr 4/29 (3); UstPraw I2; BibRadz Gen 1/14 (11); OrzRozm L2v (2); BielKron 132 (8); Mącz 366d; to námieniono ieſt w Rozdźiale czwartym kſyąg wtorych. SienLek 73; RejAp 30 (6); GórnDworz Ll6; RejPos 26v (13); BiałKat 356; KuczbKat 180; RejZwierc 110 (4); BielSpr b4; WujJud 81v; RejPosWstaw [143³]v (2); BudBib 3. Esdr 1/32 (5); CzechRozm 83v (18); Co ieſli ſię kto inſzy cżego przećiwko niemu dopuśćił/ tego ſię domaga/ áby to było bárzo ſrodze karano. ModrzBaz 72 (7); SkarJedn 277 (3); Oczko 10v; SkarŻyw 566; StryjKron 612; CzechEp 119 (31); NiemObr 49 (2); ReszHoz 115; ActReg 43 (5); OrzJan 119; á kiedy noc rośćie/ áby to było rozdawano prząść kmiotownam GostGosp 72; GrabowSet H3v; To ieſt nápiſano/ ábyśćie wierzyli/ iż Ieſus ieſt Syn Bogá żywego WujNT 299 (3); dla tego piſmo lúdźie náleźli: áby to co chcemy mieć ná potomne czáſy pámiętné/ piſmem było obwárowano SarnStat 1210 (63); SkarKaz 157b. Cf komu, czemu, u kogo.

komu (692), czemu (69), u kogo (20), [w tym: w zdaniach z podmiotem: to (81)] (781): ListRzeź w. 19; ijżbych chciál żonę poiątz/ tedy wżdy niepodobno/ abych tako roſkoſſneé/ tako wielebné/ tako ſwięté dziewicy był oblubion. OpecŻyw 5v (6); PatKaz I 3; PatKaz III 94 (4); HistJóz A3; MetrKor 46/46v; TarDuch C2 (2); GlabGad D8 (3); LibLeg 11/187v (18); WróbŻołt M8v; RejPs 75 (10); ComCrac 21v (3); Tobie też ſą poruczony W domu wſzytki ſprawy ony RejJóz F3v (4); LibMal 1548/144; RejKup b7v (3); ZapWar 1549 nr 2657 (2); HistAl K4; KromRozm I H2v (2); MurzHist Hv (5); MurzNT 236 (5); KromRozm II nv (2); KromRozm III K2v (6); Diar 38 (5); DiarDop 111; BielKom nlb 3 (2); LubPs B (13); GroicPorz ff4 (8); Abowiem Pan Kryſtus/ iednym polożon ieſt ku powſtániu/ á drugim ku vpaśći KrowObr C3v (10); Biſior rozlicny z Egiptu tkan ieſt tobie na żagle Leop Ez 27/7 (21); UstPraw F4 (2); LeszczRzecz A6; BibRadz Iud 19/25 (47); OrzRozm Mv (3); BielKron 200v (26); GrzegRóżn D4v (3); KwiatKsiąż F4v; Tilko ábych v ciebie niebył leniwym á niedbáłym widzian. Mącz 97d (3); OrzQuin E4 (3); Lekárſtwo w tym zależy/ áby ćiáłu potrzebne á ſłuſzne rzeczy były dawány SienLek 32 (2); LeovPrzep G4v; GórnDworz Ff (4); RejAp 5 (50); HistRzym 114 (2); RejPos 120 (164); RejPosWiecz² 94; BiałKat 53v (4); GrzegŚm 48 (4); KuczbKat 45 (7); RejZwierc 212 (18); WujJud 6 (22); WujJudConf 9 (2); RejPos Rozpr c (5); RejPosWstaw 22; BudBib Ps 46/1 (6); BudNT Ioann 18/36 (9); BiałKaz C2 (2); CzechRozm 242v (18); KarnNap E4; Cżemu z waśni chceſz áby to drugiemu było odięto ModrzBaz 50v (26); SkarJedn 357 (5); SkarŻyw 334 (15); ZapKościer 1581/13 (3); CzechEp 118 (12); NiemObr 76 (3); KochPhaen 16; WerKaz 289 (4); ArtKanc B15v (3); KochWr 25 (2); ZawJeft 5 (3); ActReg 58 (3); Calep 589b; GostGosp 136; Phil E (2); KochFrag 30; LatHar 152 (2); WujNT 439 (57); WysKaz 31 (3); Cło ieſli nie wyráznie ná liśćiéch Królewſkich będzie nápiſano Práwu Królewſkiému ieſt záchowano. SarnStat 398 (66); SiebRozmyśl A3 (2); KlonKr D4v (2); PowodPr 17 (2); SkarKaz 80b (4); CzahTr E4v; SkarKazSej 692a (2); KlonFlis C2 (2).

a. W zdaniach nadrzędnych, od których zależy podrzędne podmiotowe (orzecznik zawsze w mianowniku rodzaju nijakiego l. poj.) (38): MetrKor 38/287; OpecŻyw 29 (4); KłosAlg A4v; MurzHist L3v; LibMal 1554/190v; Diar 27; y będźie mu ſkazano/ iże Sąd ieſt dobrze zágáiony GroicPorz i2v (2); Chce Pan by s tego funtu wylicżono było/ Gdzye źle á gdzye pocżćiwie co ſie obroćiło. RejWiz 162 (2); RejAp 86; RejPos 131v; RejZwierc 54v; ModrzBaz 94v (2); ZawJeft 33; CHcemy/ áby było zákazano wſzyſtkim [...]: áby żaden nie śmiał Stad końſkich [...] z Króleſtwá náſzégo do poſtronnych Pańſtw wygániáć SarnStat 1238 (19).

b. W zdaniach bezpodmiotowych (orzecznik zawsze w mianowniku rodzaju nijakiego l. poj.) (953): MetrKor 38/287 (9); Czeſć ma być dawáná miſtrzowi á myotły ſye ma być bano. March¹ A3v (2); BierEz O; OpecŻyw 38 (2); PatKaz I 7v; Aby było wiedziano iako tu na tey Figurze ieſt wypiſano. FalZioł V 49 (15); BielŻyw 156 (2); GlabGad M6 (8); March³ V2v; MiechGlab 29 (2); LibLeg 11/108 (10); RejPs 50v (2); ComCrac 21v (7); ConPiotr 32 (2); SeklWyzn a4v (2); KromRozm I A2 (4); MurzHist R3v; MurzNT 8v (13); V ktoregoż to Ewányeliſty nápiſano yeſt? KromRozm II d4 (7); KromRozm III L2v (4); ZapWar 1553 w 2685; Diar 68 (20); DiarDop 119 (3); BielKom F2; GliczKsiąż C2v; LubPs Z2v; GroicPorz oo2v (20); KrowObr 124 (9); Chociayby nam y moſiądz ſmálcem przyſtroiono/ Przedſię zá piękne złoto wnet będzye kupiono. RejWiz 47v (2); Leop Matth 26/31 (27); OrzList e3v; UstPraw E4 (17); KochZuz A2; RejZwierz 12 (2); BibRadz 2.Par 23/18 (27); Goski *2; OrzRozm O2; Skoro ſie Witułt dowiedzyał/ ktore winnieyſze nálezyono być/ tym ſie ſámym obieśić kazał BielKron 383v (38); GrzegRóżn I4v; KwiatKsiąż C3 (5); Mącz 198a (5); OrzQuin T3 (8); SarnUzn E2v (6); SienLek 92 (4); RejAp 7v (9); GrzepGeom E4v (2); HistRzym 134 (4); Abowiem Páweł s. nam to opowiedáć racży/ iż ſercem ma być wierzono ku vſpráwiedliwieniu RejPos 206 (33); RejPosWiecz² 93v (3); RejPosWiecz³ 99; BiałKat d2; KuczbKat 95 (2); RejZwierz 25v (4); BielSpr 35v (2); WujJud 247 (7); WujJudConf 56v (7); RejPosRozpr c3v; BudBib Iudic 19/30 (8); HistHel D2v; BiałKaz Gv; BudNT N5 (4); CzechRozm 138 (13); KarnNap G; ModrzBaz 46 (14); SkarJedn 106 (3); SkarŻyw 456 (6); CzechEp 367 (19); WerKaz 281 (2); BielSjem 29; ArtKanc K2; GórnRozm G; ActReg 155; Calep 766a; Około ſprzężáiá przy wytecży y załog ma bydź opátrzono tym ſpoſobem GostGosp 162; ZapKościer 1588/77; WujNT 838 (65); O zábićie álbo rány Szlácheckié y kmiece w mieśćiéch, práwem Polſkim ma bydź ſądzono. SarnStat 617 (195); PowodPr 34; SkarKaz 419a; VotSzl C2v; SkarKazSej 700a.

komu (221), czemu (16): Ale nie dworny^m anij téż wyſoce mądrym/ ty rzecży ſą piſané/ ale ludziom miloſciwym ij proſtym/ proſto ieſt piſáno. OpecŻyw 30; PatKaz II 61v; PatKaz III 100v; BielŻyw 111; LibLeg 6/79 (5); WróbŻołt rr2v; SeklWyzn G; SeklKat K (6); KromRozm I Kv; MurzNT 226 (6); A ták y co żydom było dopuſſczono/ nam yeſt zákazano KromRozm II 14; KromRozm III K3v (2); Diar 37 (3); GroicPorz i2 (2); Leop Matth 6/21 (11); UstPraw A3 (7); BibRadz Gen 22/20 (17); BielKron 29 (10); KwiatKsiąż A4v (4); Mącz 276d; OrzQuin T3 (2); SarnUzn E8; SienLek 15 (4); RejAp 79 (25); A gdy ták vcżyniſz/ pewnieć będzye rzecżono od tego ták dobrego Páná twego RejPos 223v (32); BiałKat 221 (2); KuczbKat 265; RejZwierc 271 (4); WujJud 6 (4); BudBib Prov 13/13; BudNT Matth 7/7 (5); CzechRozm 218 (5); ModrzBaz 97 (3); SkarJedn 274; SkarŻyw 284 (2); CzechEp 25; ActReg 155; OrzJan 124; LatHar 559; KołakSzczęśl B2v (2); Abowiem kto ma/ będźie mu dano WujNT Luc 8/18 (39); gdy tylko przez Woiewody/ [...] nie będźie tym Bráctwam dopuſczono źle praw ſwych vżywáć. SarnStat 297; y oſądzáć takie Roki ſąd Ziemſki będźie powinien tyle rázów/ ile czáſów ieſt w Conſtituciách którému Woiewództwu náznáczono káżdégo Roku. SarnStat 723 (15); PowodPr 49; SkarKaz 279a (3).

Przysłowia: bibl. Abovyem tho yesth rzecz sluſzna y żeby tho czo yesth boze bogv bylo dano a czo Czeſarſkie Ceſzarzowy LibLeg 7/69v.

Wyedzancz tho yfz myedzi: prziyaczyoli nyewſzithko ma bicz baczono. LibLeg 11/173v.

bibl Ktorą miarą będziecie mierzytz/ tą wám będzie odmierzono OpecŻyw 180v; BielŻyw 3; MurzNT 26 (2); Iż iáką miárką będzyeſz mierzyć/ tákąć będzye odmierzono, RejPos 292v (3); WujNT 136 (3).

kto wiátrem ſłuży/ temu dimem ma być płácono. RejZwierc 84.

Frazy: bibl. »błogosławionaś ty między niewiastami« (17): PatKaz I 8; SeklKat Cv; LubPs hhv; Leop Luc 1/28; Gdy iecháłá [Helena] z Cárzyhrodá błogoſłáwił iey Pátryárchá mowiąc: Błogoſłáwionás thy między niewiáſtámi Ruſkiemi BielKron 343v [idem StryjKron 125] (2); RejPs 269v (2); BiałKat 231; SkarŻyw 393; StryjKron 125; LatHar 7 (3); Błogoſłáwionáś ty [benedicta tu] miedzy niewiáſtámi WujNT Luc 1/42 (3).

»bądź (a. niech będzie) (po)chwalon(y)« [szyk zmiennny] (56): KlerPow 2; Bądz pochwalon moy panie RejJóz P6 (3); RejKup p4v; Niechái będźie pán Bóg pochfálon/ panie Franciſzku MurzHist P2v; BielKom B3; LubPs P4(3); RejWiz 49; A niech będźie pochwalon nawyſzy Bog [et benedictus Deus] BibRadz Gen 14/20 (2); BielKron 12v (6); niechay będzye pochwalono wiecżnie ſwięthe imię iego RejPos Ooo5 (7); O boże náſz bądzże pochwálon [benedictus Dominus] BudBib Iudith 13/20; KochPs 26 (6); MWilkHist L; KochPieś 72; ArtKanc A14 (2); ActReg 61; Bądź chwalon Pánie/ zá to coć ſię zdáło GrabowSet I (4); LatHar 231 (13); Pochwalon bądź Pánie SkarKaz 206b.

»bądź pozdrowion(y)« = ave Vulg [szyk zmienny] (142): BierRaj 20; Pozdrowion bądz miſtrzu. OpecŻyw 105v (15); PatKaz II 64; PatKaz III 90; HistJóz B4v; WróbŻołt E7; Bądz pozdrowioná krolowa Mácedońska HistAl A2v (3); MurzNT 128v; KrowObr 84v (25); Bądź pozdrowion Krolu Zydowſki Leop Ioann 19/2; BibRadz Matth 28/9; BielKron 136 (2); Mącz 256a (3); A oto gdy ſzły opowiedáć to zwolennikom iego/ záſzedł im Pan Iezus drogę/ mowiąc im: Bądźcie pozdrowiony. RejPos 108 (4); SkarŻyw 595; MWilkHist G2v (2); ArtKanc A3v; Calep 113b (2); GrabowSet Pv (2); LatHar 39 (68); Y wnet przyſtąpiwſzy ku Ieſuſowi/ rzekł: Bądź pozdrowion Rabbi WujNT Matth 26/49 (5); PaxLiz D3v; Bądźćież iuż pozdrowieni/ z rádośćią witayćie/ Słudze ſwemu/ mey Muźie/ twarz weſołą dayćie. SapEpit B4.

»niech będzie (w)(y)sławioń(y) (a. wysławian)« (4): Za wſzytko tho niechay będzie Bog wyſławian [benedictus Deus Vulg] BibRadz 2.Mach 1/17 (2); SkarŻyw 108; A ia niech będę ludźiom wyſławiony CzahTr B3v.

»bądź (a. niech będzie) wiełbion(y)« (3): Bądź wielbion Boże ná wieki. GrabowSet F4 (2); LatHar 179.

»porwanżeś diabłu« (2): ZapMaz III T 1/208v; Porwonżeś tám dyabłu z nią/ nieſłáchetny zdraycá. RejFig Cc7.

Szeregi: »być i bywać« (7): GrzegRóżn D3; LeovPrzep Iv; Przez tego duchá ieſt y bywa daná mądra mówá BiałKat 201 (2); A iáko wedle Cżłowiecżeńſtwá był widźian/ ták też był y bywa y ma być málowan WujJud 45v; Phil O2; SarnStat 1123.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (31): PatKaz II 38v (2); KromRozm III E6 (2); KwiatKsiąż A2; RejAp 33v (2); RejPos 357; WujJudConf 6; SkarJedn 346; CzechEp 356 (3); Ofiáry: Y obyczay od Pogánów wźięty/ Który był záwſze v nas y będźie przeklęty. ZawJeft 39; Páweł piſał: wſzákże ieſt y był záwſze ná pierwſzym mieyſcu położony WujNT 519 (3); Te ſłowá tedy iego [Stanisława Orzechowskiego] były, y ſą ták nápiſáne. JanNKar F3; iákóż ná koronáciiey náſzéy ieſteſmy y byliſmy náſzémi liſty obowiązáni. SarnStat 83; A iż wſzyſtkié kauzy Pánów Duchownych/ [...] wedle práwá piſánego ſądzone były y będą SarnStat 854 (11); GosłCast 3.

W narzędniku (565): MetrKor 40/821 (2); Tu teéż rozmyſlay iako náſwiętſſá panną byla zaſmutzoną OpecŻyw 28v (2); PatKaz I 15 (2); PatKaz II 51v (3); PatKaz III 93 (4); HistJóz A3v; TarDuch B5; BielŻyw 49 (3); BierRozm 11; WróbŻołt K5v; LibLeg 7/103v (4); RejPs 61v (4); LibMal 1547/137v (4); RejKup bb7v (5); HistAl K5; KromRozm I O3; MurzHist D4v (5); MurzNT 86 (5); KromRozm III M7; MrowPieś A4; GliczKsiąż C2v (4); Byłem ſrodze zátrwożonym procż rátunku twego. LubPs H (13); GroicPorz b2v; KrowObr 5v (8); RejWiz 64; Leop Ex 30/29 (18); UstPraw I3v; OrzList f; BibRadz 2.Reg 18/7 (36); OrzRozm E (2); Tám Arcybiſkup kazał podnieść Semowitá/ á obiáwił krolem Polſkim być wybranym BielKron 379 (26); GrzegRóżn C2 (6); KwiatKsiąż F3v (2); Aurea aerei permutare, Ná frimárku oſzukánym być. Mącz 21c (23); OrzQuin L4v (5); RejAp 95v (5); Nád tho ieſzcże dworzánin niechay ſie ná pokoj páńſki niewezwánym będąc/ nigdy nie ćiſnie/ chociaż by też był dobrze wziętym v páná GórnDworz K7v (14); HistRzym 46v (2); Cżego y Ian s. Ewányeliſtá/ będąc záchwyconym w tháiemnicach Páńſkich/ iáwnie nam poſwiádcżáć racży. RejPos 333 (27); BiałKat 313v (2); GrzegŚm A3v; KuczbKat 175 (6); Acż ſie to przełożonemu á poważnemu zá máło zda być wzgárdzonym v ludzi/ bo mu nie ſmie nikt w ocży rzec. RejZwierc 147 (3); BielSpr 37v (2); KochMon 34; Nie wſzyſcy ktorzy wierzą/ ſą wybránymi. WujJud 68 marg (5); WujJudConf 129v (4); RejPosRozpr c3v (2); BudBib 1.Par 17/7 (8); MycPrz I B4; Strum K4; BiałKaz F2v; BudNT Mar 8/31 (6); CzechRozm 61 (25); KarnNap C3v; Ktorychby máiętność ná mnieyſzą ſummę ſzácowáną byłá/ ći niechayby piaſzo woynę służyli ModrzBaz 121 (5); SkarJedn 164 (4); Przeto gorączce zadnéy/ áni chorobie/ z którąby óná złączoną byłá/ ćieplic niepotrzebá. Oczko 13 (3); Calag 2a (5); SkarŻyw 46 (36); StryjKron 76 (2); CzechEp 21 (18); NiemObr 62 (7); KochFr 53; ReszPrz 24; ReszList 180; WerGośc 237; Był wźiętym [Tarnowski] v wſzech ludźi KochTarn 78; ArtKanc A8 (7); GórnRozm I3v (2); PaprUp L3; Będąc wzgárdzonym/ będąc precz wygnánym: Sſtałeś ſye iákby przez ſen záwołánym. ZawJeft 25 (2); ActReg 20 (3); Calep 60a (7); Phil D (4); GrabowSet B (8); KochFrag 16; LatHar 380 (3); KołakSzczęśl A3v (2); WujNT Luc 12/27 (39); WysKaz 22 (3); A ieſli kto tákowym vznániém y Dekretem czułby ſie bydź vćiśnionym: będźie mu wolno to vznánie vćiſku ſwégo przez áppellácią przynieść ná Séym Wálny. SarnStat 161 (18); PowodPr 42 (2); SkarKaz 85b (7); CiekPotr 53; CzahTr C3; GosłCast 35; PaxLiz D2v; SkarKazSej 668b; Ktokolwiek był fráſunkiem przez ten cżás przykrytym/ Nágrodźił mu weſelem dźień dźiśia ſowitym. SapEpit B3v (3).

komu (16), czemu (4), przed kim (2): Pyotrowi dano yeſt od páná/ [...] áby on wſſyſtkim inym ápoſtołom przełożonym był KromRozm III N6; LubPs Kv; BibRadz 1.Reg 22/14 (3); OrzRozm V2 (3); á to twirdzę/ iż nikomu bárziey vcżonym być nie przyſtoi/ iáko żołnierzowi GórnDworz G8 (2); KuczbKat 260 (2); CzechRozm 193v (2); ModrzBaz 61v; CzechEp 258 (2); NiemObr 172; Abowiem niewolnik wezwány w Pánie/ ieſtći Pánu oſwobodzonym WujNT 1.Cor 7/22 (3); SkarKaz 44b.

Frazy: »niech(aj) będzie (a. bądź) błogosławion(ym)« [szyk zmienny] (47): OpecŻyw 166 (4); WróbŻołt 40/14 (5); RejPs 191; Bądźże błogoſłáwyonym ty ſam náſſym Pánem LubPs L3 (2); Leop Iudic 5/24 (2); Niechayże będźie Bog błogoſłáwiony [benedictus Deus]. BibRadz Ps 68/36 (6); Błogoſłáwiony bądź Abráámie BielKron 11v (3); RejPos 265 (2); BudBib Ruth 2/10 (7); KochPs 43; ArtKanc I6; LatHar 5 (12); rzekłá Noemi: Błogoſłáwiony niech będźie od Páná SkarKaz 387a.

»niech będzie przeklęty(m) (a. wyklęty)« = maledictus esse PolAnt [szyk zmienny] (21): Ktoby mowił/ że ſie nie godźi kápłanowi/ ktory Mſzą tego Sákrámentu od śiebie ſámego prziymowáć/ ten przeklętym niech będźie. WujJud 264v (11); RejPosWstaw [21³]v; BudBib 1.Reg 26/19; CzechRozm 97; Ieſli kto oycá y ſyná powieda być dwu Bogu/ niech będźie przeklęty CzechEp 249 (5); PaxLiz Dv; Abo ſię zgadzay/ ábo bądź wyklęty SkarKaz Sej 684a.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (1): alie yednak bil poddanim y dzysz yeſth ye^go k. m. LibLeg 11/12.

W dopełniaczu (98):

W zdaniach z podmiotem: co, cokolwiek, nie, nieco (39): TarDuch B7v; BielŻyw 52; RejKup b7; MurzNT 138v; Leop Zach 11/16; BibRadz Matth 10/26; ciáło náſze s przyrodzenia ieſt grube/ á cokolwiek ieſt przy nim źle ſ[práwione]go/ bywa to wężowi ná pokarm BielKron 2v (2); SienLek 48; A tu iuż ſobie pomyſlić możeſz/ ieſli przed tákim wzrokiem álbo przed táką opátrznoſcią co zákrytego álbo zátáionego być może. RejAp [14]; RejPos 337; BiałKat c; GrzegŚm A3v (2); BudNT Luc 12/2 (2); CzechRozm 157v; SkarŻyw 389; CzechEp 310; ActReg 48; Condititius – Czokolwiek ieſt z chowanego. Calep 236a (8); Phil G3; WujNT 4 przedm; SarnStat 179 (4); SkarKaz Oooo2va; To miáſto świát zwalczywſzy/ y śiebie zwalczyło/ By nic niezwalczonego od niego nie było. SzarzRyt D2v.

komu (2), czemu (1): BibRadz Hebr 2/8; y obroćiło mię ſerce moię ku mądrośći/ ábych ſie wyiął z błazeńſtwá/ dokądbych nie poznał coby było pożytecżnego ſynom ludzkim BielKron 79; Y nic nie ieſt ſkrytego twoiey wſzechmocnośći GrabowSet Ev.

W zdaniach, w których podmiot zawiera skupienie członu liczebnikowego z rzeczownikowym w dopełniaczu (ewentualnie z elipsą członu rzeczownikowego) (57): Leop 1.Mach 5/26 (2); Ieſliby Pánow álbo dzyedzicow było kilká pozwánych o gránice/ miedzy ktoremiby byli ći co lat nie máią/ [...] A wſzákże ſąd im ma záchowáć dzyeło przy mocy UstPraw Iv; BibRadz Ier 36/32 (4); ále przez zdrádę Decyuſá Hetmáná oboie było zábitych BielKron 152 (10); LeovPrzep B4v; gdyż w ſercu cżłowiecżym ták wiele chytrośći ſkrytich ieſt GórnDworz M2; Abowiem wiele ich ieſth wezwánych ále máło wybránych RejPos 238 (7); RejPosWiecz² 92; BiałKat 58v; KuczbKat 50; BielSpr c; WujJud 105v (2); WujJudConf 119; BudBib Eccli 9/9; MycPrz II Cv; BudNT Matth 20/16 (3); Ieſli ták ieſt iáko mowiſz/ tedyby ich tym ſpoſobem máło było zbáwionych. CzechRozm 230v (4); ModrzBaz 20v (2); SkarŻyw 389; Ták iż przez ty lat pułtorá dwádzieściá tyſiąc Niemcow/ Mázurow/ y Polakow od Litwy niewierney było poimánych StryjKron 320 (4); CzechEp 169; ActReg 134; Brutus był do tego powodem/ że mu s ſkárbu poſpolithego było dánych dwádzieſciá Tálenthow Phil E3; LatHar 131; WujNT 862; SarnStat 296 (3).

W znaczeniu dzierżawczym (2): A ieſliżeby téż Burmiſtrz był Duchownégo álbo Swietckiégo ktorégo poddánégo náſzégo/ tedy przed iego páná álbo vrzędniká ma bydź pozwan SarnStat 236 (2).

W bierniku (jako drugi biernik w konstrukcji A cum inf) (45): FalZioł IV 47d; ZapWar 1545 nr 2646; LibMal 1548/141 v; A iżechmy ſlyſzeli Alexandra być mądroſcią przychędożonego/ coby ſnadz bez winy Stráxagony nie zrzućił. HistAl D6v; Leop Hebr 2/9; BibRadz Hebr 2/8 (2); BielKron 133 (11); GrzegRóżn K4v (2); SarnUzn E2; HistRzym 26; Gdyż oto y tá ſwięta páni Elżbietá/ ták iáko thu Ewányeliſtá piſze/ iż nie z mnimánia ſwego/ ále Duchem ſwiętym będąc nápełnioná/ wyznawa ią tu być błogoſłáwioną RejPos 304 (2); KuczbKat 200; BiałKaz G4; StryjWjaz B4; CzechRozm 49 (3); ModrzBaz 64v; SkarJedn 391; SkarŻyw 68; StryjKron 350 (2); CzechEp 40 (5); OrzJan 47; SarnStat 930 (2); Widzę Zonę od Bogá być podáną tobie SapEpit A3v.

B. Z orzecznikiem wyrażonym imiesłowem przymiotnikowym czasu teraźniejszego czynnym (374):

W mianowniku odmiany złożonej (333): Biſkup ktory yeſt milczący/ ieſt iáko wrotny ſyedzący. March¹ A3v (2); BierEz Mv; w iego ziemi zawżdy ſą rożeé z liliją kwitnącé OpecŻyw 3 (6); PatKaz I 12; PatKaz II 28v; PatKaz III 88v (2); TarDuch A7v; Słodkie granati ſą chłodzącze y odwilżaiącze. FalZioł III 20d (124); BielŻyw 11 (2); GlabGad B7v (5); MiechGlab 26; Głos boży ieſt rozdźielaiączy płomień ogniſti. WróbŻołt 28/7 (12); Abowiem gniew iego ieſt bárzo krotko trwáiący RejPs 42v (8); RejKup p5v; HistAl A; KromRozm I N3v; MurzNT 163v (3); Diar 91; LubPs L (3); GroicPorz hh3v (2); KrowObr 159v (2); RejWiz 117; Wſſyſcy Kxiążętá ich odſtępuiący ſą. Leop Os 9/15 (7); BibRadz I *3v (7); OrzRozm K4v; Rzekł Sámuel Saulowi/ iam ieſt widzący BielKron 63v (6); KwiatKsiąż A3v (4); Mącz 52a (3); OrzQuin P2v; Ziółko ieſt bárzo wóniáiącé SienLek 256v (4); RejAp 49v (11); Ieſliżeć był boiący ſie Bogá/ toć ſie znácży/ iż muſiał w pilney oſtrożnośći chodzić RejPos 57v (8); RejPosWiecz² 93 (4); BiałKat 351; KuczbKat 400; Ale tá ich ſławá bárzo ſmierdząca ieſt RejZwierc 23 (6); WujJud 101 (4); RejPosRozpr b4v; RejPosWstaw [143⁴]; BudBib 3.Reg 18/3 (5); MycPrz I A4 (2); BudNT Luc 4/31 (10); CzechRozm 16 (5); ModrzBaz 66v (2); SkarJedn 262 (2); KochOdpr A2v; bo tu wſzytkie rzecży ſą mijáiące SkarŻyw 103 (8); CzechEp 204 (7); NiemObr 106; GórnRozm M3v; ActReg 75; LatHar 684 (3); KołakCath A2; WujNT Luc 9/35 (15); WysKaz 35 (2); A ieſliby Stároſtá był máiący dobrá náſzé w zaſtáwie SarnStat 1237 (3); GrabPospR N2; PowodPr 67; SkarKaz 42b (2); SkarKazSej 662a.

komu (1), czemu (1), u kogo (1): A ią moy pánie wſſemi ſlawámi [!] záto będę wy wyſſał ſwięte ymię twe/ á będę oczekáwał náwſſem miłoſierdzia twego/ ktore ieſt właſnie przyſluſſáiące ſwiętemu ymieniowi twemu wſſem błogoſláwionem pożądliwemu. RejPs 78v (2); CzechRozm 243v.

а. W formie nieodmiennej na -ąc (46): PatKaz II 46 (2); Leop Act 2/42; Ano piſmo poſwiadſza o oney Annie prorokiniey/ [...] iż záwżdy byłá modląc ſie w koſciele RejPos 134 (2); BiałKat 181; GrzegŚm 65; BudBib 207b marg; GórnRozm C3; ieſliby był Kr IM wPanu Bogu nadzieię maiąc ywsprawiedliwosci swey zesię im obroni. ActReg 122; Y był trzy dni nie widząc [non videns] WujNT Act 9/9 (3).

W narzędniku (26): Murm 72; MurzNT 163 marg; Leop Ez 2/8 (2); BibRadz Dan 11/2; Mącz 255a; BiałKat 31 (2); GrzegŚm 45; Lecż w tey rzecży nie byliśćie wierzącemi w Iehowę Bogá wáſzego. BudBib Deut 1/32 (2); MycPrz I [A3]; WierKróc A4v; BudNT a4v marg; CzechRozm 61 (2); przeto żołnierzom táki żywot wieść trzebá/ ktoryby ie okazał być boiącemi ſię Bogá/ á miłownikámi vcżćiwośći. ModrzBaz 113 (3); CzechEp 26; ReszPrz 81; WujNT 187 (3); SarnStat 576; Wſzákże/ ábym czáſu ták poblizkiego niebeśpieczeńſtwá nie był proznuiącym/ á żebym oświádczył chęć y miłość ſwą przećiwko oyczyznie VotSzl B4.

W dopełniaczu (2):

W zdaniach z podmiotem: co (2): A thenći dobrze ſzáfuie słowem Bożym/ ktory naprzod co ſię dotycże náuki nic nie opuſzcża co mowić potrzebá/ [...] nád to pilnie ſię ogląda co znośić mogą ći ktorzy go ſłucháią/ á náoſtátek coby było ku zbudowániu należącego. BibRadz II 118b marg.

czemu (1): ábychmy to dáli á przywłaſzcżyli iemu/ co ieſt należącego ſwiętemu imieniowi iego. RejPos 254.

6. Z orzecznikiem wyrażonym liczebnikiem w odmianie przymiotnikowej (863):

W mianowniku (745):

W odmianie złożonej (444): PowUrb +v; MetrKor 34/134; ij że pán Iezus dwanáſcie vcżénnikow maiątz był trzecináſty OpecŻywSandP ktv; PatKaz II 69v (6); PatKaz III 138 (3); FalZioł IV 22a (72); BielŻyw 84 (2); GlabGad K4 (12); MiechGlab 76 (2); KłosAlg A2v (3); WróbŻołt D6v (8); RejPs 183; SeklWyzn Bv; LibMal 1545/94v (2); SeklKat Q4v (7); HistAl L5; MurzHist F2v; MurzNT Ioann 1/30 (3); KromRozm II m4; KromRozm III F6v (4); LubPs Gv; GroicPorz r2v (20); KrowObr 246 (11); Muśi káżda potráwá iuż być ſámotrzeciá. RejWiz 15 (4); Leop Ioann 1/30 (9); OrzList kt; RejZwierz 82 (2); BibRadz I 281 marg (13); OrzRozm R (4); MEdrcy dwoi byli/ Greccy y Włoſcy. BielKron 121v (22); GrzegRóżn Kv (9); KwiatKsiąż Q3 (4); Mącz 47c (4); Gdyżeſmy od tego niepoczęli co ieſt w téy rzeczy pierwſze/ tedy áni onego dowiedźiemy/ co ieſt w tym poślednieyſzé OrzQuin C; Prot D4v; SarnUzn E3 (5); SienLek 130v (3); LeovPrzep H3 (2); RejAp 21 (11); GórnDworz Dd7v (9); GrzepGeom H3; HistRzym 31; RejPos 13; RejPosWiecz² 92; RejPosWiecz³ 97v; BiałKat 61 (3); KuczbKat 280 (9); RejZwierc 10 (3); WujJud 78v (6); WujJudConf 151v; RejPosWstaw [41⁴]v (3); BudBib 1.Par 27/9 (2); BudNT b4 (4); CzechRozm 240v (15); ModrzBaz 89v (7); SkarJedn 42 (10); SkarŻyw 337 (3); Bo po zámieſzániu ięzykow v Babel Wieże/ napierwſzy był ięzyk Chaldeyſki y Hebreyſki álbo Zydowſki/ potym Scytiyſki StryjKron 94; żeby tá Troycá nie muśiáłá też mieć [...] inſzego ſyná: ktoryby iuż był w licżbie cżwarty/ y ducha ktoryby muśiał być piąty. CzechEp 276 (21); NiemObr 148; ReszPrz 20; ReszList 168; PudłFr 68; ArtKanc M2v (3); GórnRozm Dv (2); ActReg 15; GostGosp 38; GórnTroas 50; GrabowSet D2v; KochAp 10; OrzJan 49; LatHar 211 (5); WujNT 16 (18); JanNKar E3 [2 r.]; JanNKarKoch F4v; SarnStat 600 (12); SiebRozmyśl K3; PowodPr 48; SkarKaz 483a (12); Lecz miod ten ſproſną wónia [!] w ſobie vtáiwſzy/ Dwoiſty ieſt: á ieden nád drugi ſzkodliwſzy GosłCast 31; tylo máieſtatem krolewſkim pierwſzy nád ćię będę. SkarKazSej 660a (5).

W zdaniach z podmiotemi to (5): OpecŻyw 84v; A zaſz to iuż nie cżwarty iákiś będzie/ ten to duch Elohimow/ ieſli Elohim trzy oſoby znácży? CzechRozm 15 (2); CzechEp 298; GórnRozm B3v.

komu (5), u kogo (1): Mieſiątz ten/ tzuſs Marzetz/ będzie wám pirwy miedzy mieſiątzmi lata OpecŻyw 86v; BielKron 30; Nam ieſt iednym Bogiemproſtho [!] Oćiec/ á im ieſt Troiáki ieden złożony z Iſtnośći/ y z Perſon rzeczy rożnych GrzegRóżn L2v (2); ArtKanc A5; GórnRozm B3v.

W odmianie niezłożonej (301): rzékl niéktory ijżby on był ieden z roty Iezuſowé. OpecŻyw 112v (4); HistJóz B2; FalZioł V 104 (3); CZo za vrąd maią nerki w cielłe [!] (–) Ieden ieſt wyciągać wilgotnoſć wodną z ielit pod żołądkiem leżącich GlabGad Fv (4); MiechGlab 60 (2); LibMal 1546/124; SeklKat P2; Wielki Ceſarzu/ ieſtem ieden s xiążąt Dáriuſzowych HistAl E5v; MurzHist G4; MurzNT Matth 27/33 (2); KromRozm II 14v; po ktorych [znakach] práwy koſćyoł boży poznawamy y poznáć mamy/ ktory yeſt yeden/ ſwyęty/ powſſechny/ y Apoſtolſki. KromRozm III C6 (16); GroicPorz ffv; KrowObr 189v (2); RejWiz 126v; Leop Ioann 1/40 (5); BibRadz Gen 11/6 (4); OrzRozm Mv (2); Miał ieſzcże Iowiſz dzyewięć corek z Memorią niewiáſtą/ s ktorych the boginie były/ iedná byłá Klio/ druga Euterpe/ [... Kálliope. BielKron 22; Ięzyk Szwecki ieden ieſt z G]otſkim z Duńſkim y z Nordweyſkim mieſzány z Niemcy. BielKron 294 (8); GrzegRóżn H2 (6); Mącz 5a (2); OrzQuin X [3 r.]; SarnUzn E6v (2); SienLek V; GórnDworz Ii8v (2); RejPos 112 (4); RejPosWiecz² 94; BiałKat b2v (3); KuczbKat 405; RejZwierc 11; WujJud 162v (5); BudBib 2.Par arg (2); BudNT Ioann 1/40 (2); CzechRozm 207; ModrzBaz 40; SkarJedn 37 (3); SkarŻyw 308 (3); CzechEp 118 (3); Któréy [cnoty] céná iednáż ieſt w ſczćśęiu/ y kłopoćie KochFr 132, LatHar 729 (2); Rzecz o ktorey w tym liście piſze/ nie iedná ieſt [...]/ ále rozmáita y rozliczna. WujNT 576 (14); SarnStat 405; SkarKaz 158b.

W zdaniach z podmiotem: to (21): SeklKat H; RejWiz 113v; SarnUzn B6 (14); RejAp 197; Otoż to tenże ie den ieſt/ y ten z Iákobem zá páſy chodził. CzechRozm 47v (3); SkarJedn A6v (2).

komu (1), u kogo (1): PatKaz III 128v; wſzyſtko tho iedno ieſt v was wiedzieć y wierzyć? KrowObr 55.

Fraza: »to (wszystko) jedno jest« (4): KrowObr 55; A wſzyſtko to iedno ieſt/ y rzecż iednę znácży CzechRozm 128 (2); WujNT 1.Cor 11/5.

Zwroty: teol. »być jeden« [w pismach polemicznych niekatolickich] [szyk zmienny] (34): KromRozm III A8v; Ieden Bog Iſthność nie miał Trzech/ á ći záſię Trzey gdyż ſą trzy Perſony/ ktore rozne ſą od Iſtnośći/ nie byli ieden GrzegRóżn F2 (3); że to nie idzie zá tym/ iż gdy iedno piſmo y ſentencia dwiemá perſonam bywa przycżytawaná/ áby ony dwie perſonie miáły być ieden. SarnUzn E6; tákże też/ ieſli Syn nie ieſth ieden z Oyczem obycżáiem twym/ tedy oſobno zoſtawa bez tego wſzytkiego Ociec/ co ieſt Syn boży/ to ieſt/ bez ſwiátłośći/ bez mądrośći/ bez formy etc. SarnUzn H2 (28); BiałKat 303v; ktorzy [aryjanie] Syná zwáć niechcą iednoiſtotnym z Oycem/ áby tenże Bog był ieden z Oycem. SkarKaz 486a.

bibl. »być jedno« [szyk zmienny] (131): Ia y ocieć yednoſmy to ieſt wedluk boſtwa rowny ale nyſchy oicza wedluk człowieczeńſtwa. SeklKat O4; KromRozm I Mv; MurzNT Ioann 10/30; KromRozm II o3 (6); KromRozm III G7v (5); KrowObr 212v (7); RejWiz 113v; Leop 3.Reg 22/6 (2); BibRadz Ioann 10/30 (3); OrzRozm D3; GrzegRóżn K4v (15); SarnUzn D3v (9); RejAp 197; RejPos 308v (2); RejPosWiecz² 92v (3); Aby wſzyſcy wiérni iego iedno byli: iáko ón ſam z Oycem ſwoim iedno ieſt BiałKat 133 (8); RejZwierc 9v (7); WujJud 46v (6); BudNT b8v (9); CzechRozm 78; SkarJedn kt (3); SkarŻyw 129; LatHar 377 [2 r.]; Ia y Oćiec iedno ieſteſmy [Ego et Pater unum sumus]. WujNT Ioann 10/30 (33); WysKaz 8; SkarKaz 276a; SkarKazSej 677b.

W narzędniku (87): KromRozm I C3v; iedno żem ieſt iednem z ludźi od Boga odrzuconych MurzHist F4v (2); MurzNT Luc 13/30 (2); KromRozm III N6 (2); SeklPieś 20; Leop Ruth 4/4 (2); RejZwierz 27v; BibRadz Luc 13/30 (5); OrzRozm V2; BielKron 228v; GrzegRóżn K4v (8); OrzQuin T2; SarnUzn H2 (2); LeovPrzep I2v (2); RejAp 111v; GórnDworz D2v (2); RejPos 59 (2); pokázuiąc go [Krystusa] być troiákim/ Boſtwo iákieś y duſzę nie śmiertelną twierdząc/ á ćiáło vmárłe. GrzegŚm 34; KuczbKat 230 (3); Mieſiąc ten v was głową mieſiącom/ y pierwſzym będzie miedzy mieſiącámi roku BudBib Ex 12/2; BiałKaz Fv; Ták będą oſtátecżni pierwſzymi BudNT Matth 20/16; CzechRozm 56v (2); SkarJedn 187 (7); gdy co wſzytkim ſtárſza roſkazáłá/ oná byłá do cżynienia pierwſzą. SkarŻyw 161 (4); MWilkHist F4; CzechEp 287 (5); NiemObr 156; ReszPrz 88; ArtKanc I10v; GrabowSet O2v; Tenći był o ktorymem powiedał/ ktory zá mną idźie/ sſtał ſię przedemną: bo był pierwſzym nád mię [quia prior me erat] (marg) sſtał ſię zacnieyſzy nád mię, bo był pierwey niżli ią. (‒) WujNT Ioann 1/15; Rzekł do nich Nikodem [...] á był iednym z liczby ich [qui unus erat ex ipsis] WujNT Ioann 7/50 (18); SarnStat 1183; Nie ruſzyło ćię ono złoto/ y dobre mienie/ y cześć oná po krolu wtorym być SkarKazSej 668b; KlonWor 47.

W dopełniaczu (15):

W zdaniach z podmiotem: co, nic (6): ieſliby co drugiego tákowego było/ coby ſie zdrowey náuce ſprzećiwiáło KrowObr 227v; á co miáło być pierwſzego to oni oſtatkiem cżynią KwiatKsiąż L; żeby między tymi trzemi nie miáło być (nihil prius et posterius) nie pierwſzego y poślednieyſze^go CzechEp 195 (3); álbo co trzećiego ieſt/ Cobyśćie ſobie zá żołd obiecowáli? OrzJan 59.

W znaczeniu dzierżawczym (9): TarDuch B6; iż prze tho iedno ſłowo: Oby iednégo Wenecya byłá. Wenetowie Kśiążę ſwoie [...] obieśić dáli OrzQuin D2; ReszPrz 93; nie pátrząc káżdy ſwego/ ále tego co ieſt drugich [sed ea, quae aliorum]. WujNT Philipp 2/4 [idem 1. Cor 10/24] (4); Iednégo ieſt drzewiána tablicá, á ná niéy drugiégo przepyſzné málowánié. Tedy względem málowánia, tablicá ma bydź málárzowá, á o tablicę ſie zgadzáć. SarnStat 1277 (2).

W bierniku (jako drugi biernik w konstrukcji A cum inf) (14): FalZioł I 147c; SeklWyzn B; SeklKat Ov; MurzNT Luc 5/17; POzew vczeni w Práwie opiſuią być pięćioráki. GroicPorz pv; BielKron 213v; náucżáli iednego być Bogá GrzegRóżn H (2); GórnDworz O4v; BiałKat 123v (2); WujJudConf 191; CzechRozm 41; ModrzBaz 79v.

7. Z orzecznikiem wyrażonym przysłówkiem (2165): [Gdy podmiotem zdania jest zaimek rodzaju nijakiego: to, co, wszystko lub bezokolicznik, trudno jest w tym punkcie przeprowadzić granicę między przysłówkiem na -o a formą N sg n odmiany niezłożonej przymiotnika].

a. W zdaniach, w których podmiotem jest rzeczownik lub zaimek osobowy (173): BierEz K; OpecŻyw 57; PatKaz III 141; FalZioł III 41d (3); Bowiem wſzelka moc gdy poſpołu będzie, ſilnieyſza ieſt niżli rozdzielona. GlabGad B5v (2); RejJóz P3 (6); RejKup t4 (3); KromRozm III D2v; Diar 66; GroicPorz ffV; RejWiz 101 (3); Leop Act 2/44 (3); RejZwierz 36v; BibRadz Rom 2/28 (3); BielKron 443 (7); Mącz 40d; OrzQuin S4 (3); SarnUzn G6v; SienLek 163; RejAp 35v; GórnDworz E8v (2); GrzepGeom H4v; RejPos 346v (4); BielSat L4; RejZwierc 75v (5); BielSpr 7v (2); WujJud 223 (2); BudBib Ios 21/42 (3); Strum D2 (3); ModrzBaz 69; KochPs 145; SkarŻyw 195; Ze nan ſámégo świát był ieden máło. KochPieś 6; GórnRozm L4v; ActReg 87; GostGosp 10; GórnTroas 66; GrabowSet E; OrzJan 69; Krzyżem ś. żegnánie dobrze ieſt. LatHar 57 marg; WujNT 204 (5); JanNKar F3v; SarnStat 80 (2); GosłCast 65; y będźie/ iáko mowi Prorok/ ſługá rowno z pánem SkarKazSej 673; SzarzRyt Av.

komu (23): Tedy będzie więcey tobie ij bogu wdzięcżno żywot ciaſny ij pokuta twardá OpecŻyw 162; HistAl L7v; RejZwierz 23v; Mącz 315b; RejAp 191v; RejZwierc Bbb2; KochPieś 7; PudłFr 62; KochFrag 23; áby Turczynowi łácniéy woyná z Niemcy niź z Polaki bydź miáłá? OrzJan 79; SarnStat 533. Cf »być dobrze«, »dosyć być«.

Zwroty: »być [komu] dobrze« = dobrze życzyć, być w przyjaźni [szyk zmienny] (8): Faveo, Zyczę/ Ieſtem mu dobrze. Mącz 120a; Pronecti longius in amicitiam, Długo ſobie dobrze byli. Mącz 478a (8).

»dosyć być« [w tym: komu (4) na czym (3)] = wystarczyć [szyk zmienny] (13): KromRozm I 13; GroicPorz d3; SeklPieś 19v; WujJud 103 (2); iż ſámá wiárá/ bez dobrych vczynkow y żyćia pobożnego/ doſyć ieſt ku zbáwieniu. WujNT 430 (6); SarnStat 610 (2).

»być po gotowiu, po gotowie« [szyk zmienny] (59 : 3): MetrKor 26/62v (2); LibLeg 11/61v; GliczKsiąż B8; LubPs aa2v; Leop Mar 14/37 (3); BibRadz Act 23/21 (4); BielKron 248v (19); á bitwę ſtaczać po gotowiu byłi. KwiatKsiąż Mv (5); Ad manum esse, Po gotowiu być. Mącz 3b (4); GórnDworz S7v; BielSpr 54v (3); BudBib 1.Mach 3/28 (3); KochOdpr D; Oczko 29v; SkarŻyw 206; StryjKron 662; CzechEp 228; WerGośc 245 (2); BielSjem 19; PaprUp C2v; ZawJeft 9; każe ſługom być pogotowiu ná wſzelákie roſkazánie iego. WujNT 310 (3); SarnStat 533; GosłCast 58.

b. W zdaniach z podmiotem: to, co, wszytko itp. (260): BierEz Dv (2); OpecŻyw 179; PatKaz I 13v; PatKaz II 46v (3); PatKaz III 97; FalZioł V 30 (6); BielŻyw 34 (5); GlabGad Cv; LibLeg 8/133; WróbŻołt 88/35; RejPs 174 (2); áby wſzyſtko w koſciele rządnie było SeklWyzn e3v; RejJóz H4; RejKup f4v (4); MurzNT Matth 9/5; KromRozm III B4v; ZapWar 1553 nr 2685; Co yeſt lepyey yeſli dzyecyę do ſzkoły dáć/ cżyli yemu chowáć domá Pedágogá GliczKsiąż K3v (11); LubPs ggv; Abowiem co ieſt łatwiey iáko quit nápiſáć? GroicPorz y (3); KrowObr 58; RejWiz 184 (5); Leop 1.Par 17/17 (2); RejFig Cc7v; RejZwierz 22v; BibRadz Iob 13/9 (4); OrzRozm B3v; było około trzydzieśći tyſiąc robotnikow/ co narychley robili/ máiąc ſtáre mury y kámieni ná pomoc/ ále to wſzytko było dármo. BielKron 273 (3); Mącz 506a; Prot D3 (2); ktorą [żyłę] drugdy nieopátrzny lekarz miáſto głowney záćina/ co ieſt bárzo źle SienLek 36 (3); RejAp 89; mnimáiąc by to było nayforemniey/ co ieſt naiſproſniey GórnDworz N2 (14); RejPos 194 (6); BiałKat 246; HistLan E; KuczbKat 195; RejZwierc 81 (11); BielSpr 20v; WujJud 152v; MycPrz II Bv (2); Strum C4v; WierKróc B; StryjWjaz B3; BudNT 1.Cor 7/26; CzechRozm 149 (3); ModrzBaz 87 (8); SkarJedn 183 (3); Oczko 19v; SkarŻyw 196 (3); BielSjem 15; GórnRozm E4 (5); PaprUp Iv; KochWr 41; ActReg 167 (5); áby porządnie około drew/ piecow/ łucżywá/ wſzyſtko było GostGosp 56 [2 r.] (4); Phil Q4; OrzJan 129; WujNT 614 (5); WysKaz 19; JanNKar A2 (4); SarnStat 470 (4); GrabPospR K3v; SkarKaz 123b; Ieſliby to nie było pożyteczniey, ábym Ia doſzedł do Pángráczá, y roſpowiedział mu Iáko ſie rzecz ma. CiekPotr 58; PaxLiz C; SzarzRyt E2v.

komu (67), u kogo (1): bo nitz mi nie ieſt ſlodcżéy/ iako vmrzétz ſtobą OpecŻyw 188v; PatKaz II 48; HistJóz D4; BielŻyw 112 (3); LibLeg 7/69; A wdzięczniey to iemu będzie tá nádzieiá moiá nád wſſytki ofiáry RejPs 101v; RejJóz A7v; RejKup r3; MurzHist R2v; ZapWar 1553 nr 2685; GliczKsiąż G5 (2); LubPs Y5; Wiem żeć to dziwniey będzye iż cżáſem dobrego/ Marna podká przygodá RejWiz 130v; Leop 2.Reg 15/26; RejZwierz 89; BibRadz 1.Par 17/17; ćięſzko mi to bárzo było OrzRozm H2v; BielKron 194 (9); Mącz 138d (2); RejAp 97v [2 r.]; GórnDworz H; HistRzym 52v; RejPos 180v (3); RejZwierc 169 (2); BielSpr 5; WujJud 50; HistHel D3; BudNT Act 4/32; CzechRozm 251 (2); ModrzBaz 116v; SkarŻyw 504 (2); CzechEp 74; WerGośc 243; PudłFr 58; ArtKanc K19; GórnRozm Bv; PaprUp Hv (2); ActReg 98 (3); To też niechayći nie będźie táyno LatHar 158 (5); SkarKaz 487b; CiekPotrSzym )?( 4; SkarKazSej 670a. Cf Przysłowie.

Przysłowie: Bo to ſtára oná zwykła przypowieść/ coby tobie nie miáło być miło/ tego drugiemu nigdy nie dziáłay. RejZwierc 34v.

Fraza: »co może być nawięcej, nakrocej itp.« [szyk zmienny] (5): RejPos 325; RejZwierc 108; CzechEp *3v; WerKaz 279; Przebieżmy tedy co nakrocey bydź może/ przednie przykazánia Boże PowodPr 28; PudłDydo A2v.

Zwroty: »być dosyć« = wystarczyć [szyk zmienny] (17): SeklKat Y4v (2); CzechRozm 109v; To o ſtroiách niech będźie doſyć [Haec de ornatu]. ModrzBaz 51v (12); NiemObr 99; WisznTr 24.

»być mało« = nie wystarczyć, braknąć; parum esse PolAnt [szyk zmienny] (3): RejJóz F7; toć ná połmiſek pewnie będzie máło RejFig Bb5; BibRadz 1.Par 17/17.

c. W zdaniach, w których podmiotem jest bezokolicznik (795): BierEz R2v (3); OpecŻyw 43 (5); ForCnR A3v; PatKaz II 47v (2); MetrKor 40/817 (2); Mleko ribie/ y Ikri/ y wſzitki wnętrznoſci, nie zdrowo ieſt ieſć. FalZioł V 64 (30); BielŻyw 165 (21); GlabGad K7 (2); Czo by nyebeſpyecznye bylo przy nyem powiedacz thedy sobye na ynſſy czaſſ veſzmyeſz LibLeg 7/35 (4); WróbŻołt 91/2 (2); RejPs 209 (5); ComCrac 11v; RejRozpr H3 (6); RejJóz N7 (7); SeklKat E; RejRozm 402; RejKup c5v (6); HistAl F7; KromRozm I Nv (2); MurzHist N4 (4); KromRozm II k2v (2); KromRozm III P7 (2); Diar 35; DiarDop 99; BielKom E4 (3); GliczKsiąż I2 (10); LubPs dd2v (4); GroicPorz C4 (3); KrowObr 202 (5); RejWiz 72 (22); Leop Ps 146/1 (2); OrzList b3v; RejFig Dd (2); RejZwierz 121 (8); BibRadz Prov 21/9 (8); Goski A2v (11); OrzRozm Dv (3); BielKron 211 (20); KochSat C2; KwiatKsiąż E (2); Mącz 262c (5); OrzQuin R3v (2); Prot B4 (2); naprzod kreẃ ieſt dobrze puśćić SienLek 88 (5); RejAp 162 (3); przychodzi mi tho cżęſtho ná myſl/ iżby lepiey nie vfáć nikomu na ſwiecie GórnDworz M2 (11); GrzepGeom Iv; HistRzym 3 (4); RejPos 101 (25); BiałKat d4v; BielSat B3; HistLan F5 (3); KuczbKat 185 (3); RejZwierc 7v (25); BielSpr 31v (12); WujJud 247v (4); WujJudConf 210; BudBib cv; HistHel B; Strum M2 (2); WierKróc B2v; BudNT Hebr 5/11 (4); CzechRozm 231v (11); PaprPan Ff3 (3); ModrzBaz 122 (14); SkarJedn 234 (2); Oczko 1v (6); SkarŻyw 471 (9); StryjKron 46 (2); CzechEp 296 (12); NiemObr 55; KochFr 119; KochSz B; ReszPrz 61; ReszList 163; WerGośc 209; WerKaz 301; KochPieś 7; PudłFr 49; ArtKanc S4; BielRozm 29 (2); GórnRozm D3v (11); PaprUp H2v (5); ActReg 118 (10); KochCn B4; GrabowSet B; KochFrag 47 (3); LatHar 397 (3); KołakCath C4; WujNT 870 (19); JanNKar G (2); bo próznoby Práwá dáwáć/ gdyby ku exequuciiéy nie były przywiedźioné SarnStat 190 (10); PowodPr 83 (5); SkarKaz 348a (8); VotSzl B; CzahTr E3v; GosłCast 29 (6); PaxLiz B4; Rad iż mu z frochtu kupą idą groſze/ Mniema by gorzey przedáwáć po troſze KlonFlis C4v; KlonWor 49; PudłDydo A4v.

komu (248): BierEz N (3); OpecŻyw 157v; PatKaz II 53v (5); PatKaz III 143; bowýem nýe ſlużno było ludzýom z Eiptu ieſć zżydy HistJóz Dv; FalZioł V 66 (3); BielŻyw 144 (3); BierRozm 27; RejPs 75 (2); Barzo mu było miło iakos ſluchać tego RejJóz M7v (2); LibLeg 11/184v; SeklKat Yv; RejKup y6v (5); lepieyći ieſth záprawdę tobie opuſćić to cżego zátrzymáć nie możeſz HistAl E8 (4); KromRozm I Bv; MurzHist M4v (2); MurzNT 31; DiarDop 111 (2); BielKom E4; GliczKsiąż B7 (5); KrowObr 72v (4); RejWiz 66 (4); Leop 1.Cor 7/26 (4); OrzList i3; UstPraw I3v; RejZwierz 138 (3); BibRadz Ex 14/12; przyſtoyniey ieſt Krolowi Polſkiemu rękę ſwą Krolewſką otworzoną mieć/ á niżli zámknioną OrzRozm O3 (5); BielKron 1v (13); BielKron Cies Mmmm3; Mącz 151d (2); OrzQuin F2 (2); SarnUzn D3; SienLek 194 (2); RejAp 28 (2); GórnDworz Hh8v (11); HistRzym 15v; RejPos 77v (17); BielSat G2v (2); HistLan C3v; RejZwierc 158v (4); BielSpr 2 (3); WujJud 210v [2 r.]; BudBib b2 (2); MycPrz II C4v (2); proſzę ćię niechći nie ćięſzko będzie przedemną też tego powiedźieć CzechRozm 160v (8); ModrzBaz 131 (6); By Grekowie wroćić ſię do S. iednośći chćieli/ nie ćięſzko by nam brody zápuśćić. SkarJedn 236 (5); KochOdpr C; Oczko 1v; KochPs 86; SkarŻyw 168 (10); KochTr 4; CzechEp 237 (2); NiemObr 115 (4); ReszPrz 45; WisznTr 3 (2); BielSen 6; BielSjem 4; KochPieś 64 (2); ArtKanc R17v; BielRozm 27; GórnRozm G2v (6); ActReg 15 (4); GrochKal 23; Phil I2; GrabowSet Gv; OrzJan 52; WyprPl C2v; WujNT 591 (9); SarnStat 896 (6); PowodPr 45; SkarKaz 387b (5); VotSzl B (3); CzahTr C4v; bez ktorych [praw kościelnych] żyćby też nam trudno. SkarKazSej 697a (2); RybWit Cv. Cf Zwrot.

Przysłowie: Y trućinyć by ſye łácno vſtrzec/ by yey nye ſlodzono KromRozm I [L3].

Zwrot: »dosyć być« [w tym: komu (22)] = wystarczyć [szyk zmienny] (70): Ale co ia mam do tego/ Doſyć mnie ieſt pátrzáć ſwego BierEz D2v; PatKaz III 150; Murm 8; FalZioł V 111 (4); RejJóz Q4; KromRozm III E7v; GliczKsiąż H4v (2); GroicPorz mm2v (2); KrowObr 57v (5); RejZwierz A2v; OrzRozm C; BielKron 107v; OrzQuin I; RejAp 61 (2); GórnDworz N6 (2); GrzepGeom B3; RejPos 270v (6); BielSat C4v; KuczbKat 40 (3); RejZwierc 128v; WujJud 19v; RejPosWstaw [143³]v; ModrzBaz 78v (7); Oczko 30v; SkarŻyw 206 (2); CzechEp 264 (4); BielRozm 23; WujNT 323 (8); WysKaz 27; SarnStat 823 (2); SkarKaz 241a (2); GosłCast 45 (2).

d. W zdaniach, w których podmiotem jest zdanie podrzędne (263): Bowiem pry trudno może być/ By orzeł mógł wſzytki rządźić BierEz P2; OpecŻyw 42 (2); MetrKor 46/175v; FalZioł V 37 (6); BielŻyw 166 (2); GlabGad A5; March² Dv; BierRozm 4; LibLeg 10/66 (5); RejPs 213v; RejJóz C4 (6); HistAl M8v (2); KromRozm I P3; KromRozm III H6; GliczKsiąż K4v (2); GroicPorz gg2v (3); KrowObr 222; RejWiz 69v; Leop Ios 24/5 (2); RejZwierz 29v; BibRadz Eccli 33/22 (2); OrzRozm O3; ále ſłuſzniey będzie kiedy oni poſlą do nas BielKron 107v (12); KwiatKsiąż H2v; Mącz 104b; SienLek 3v (2); RejAp 106v (2); GórnDworz Dd7 (6); HistRzym 59v (3); RejPos 192v (13); BiałKat 373v; Kuśi was Pan Bog wáſz/ áby to iáwno było ieſli go miluiecie álbo nie. KuczbKat 425; RejZwierc 113v (12); BielSpr 72v (3); WujJud 185; BudBib Gen 29/19 (2); BudNT Luc 17/1; CzechRozm 229v (2); ModrzBaz 12 (7); Pátrz á poznay/ iáko gorzko ieſt/ iżeś opuśćiłá Páná Bogá twego SkarJedn 387 (3); Oczko 24; CzechEp 56 (2); WerGośc 221; BielSjem 20; PudłFr 42; GórnRozm H2 (2); ActReg 64; GrabowSet T2v; LatHar 252 (2); WujNT 470 (4); SarnStat [1281]; SkarKaz 635b; VotSzl Dv.

komu (61): bo bácżyl dobrze ijż ijm bylo nielubo/ ijż s nijm tako dlugo mowił OpecŻyw 120 (2); PatKaz II 41v; BielŻyw 97; LibLeg 7/69; RejKup o3v; MurzNT Mar 9/41 (2); KrowObr 166v (3); RejWiz 185v; Leop Mar 9/41 (3); RejZwierz 38v; BibRadz Matth 18/6; OrzRozm P2; BielKron 200v (3); Mącz 484d; SarnUzn G8v; LeovPrzep a2v; Iuż drugiemu pocżnie być niemiło/ że mniey niż towárzyſz wziąć miał. GórnDworz S5v; HistRzym 98v; RejPos 129 (2); BielSpr 36v; RejPosWstaw [41⁴] (2); BiałKaz C4v; BudNT Luc 17/2 (2); StryjWjaz B4v; ModrzBaz 10 (2); SkarŻyw 537; BielRozm 8; LatHar 691 (2); WujNT 1.Cor 7/8 (8); Ieſt mi tedy vćieſno/ ſynu namileyſzy/ Iżeś ſie w tey mierze ſtał/ iák bacżę pilnieyſzy. PaxLiz E (2). Cf Zwrot.

Zwrot: »(nie) dosyć być« [w tym: komu (10)] = wystarczyć (26): HistAl F5; KromRozm III I6v; GliczKsiąż G4v; RejWiz 90v; OrzList i3; OrzRozm Vv; OrzQuin M; SarnUzn B3; RejAp 18; RejPos 46 (3); KuczbKat 185; RejZwierc 247 (2); RejPosWstaw [21³]v; CzechRozm 3v; ModrzBaz 122v; MWilkHist B2v; GórnRozm I; KochCn B4; WujNT 616; Niedoſyć iest że kto ma kupno, trzebá mu y Wwiązánia práwnégo SarnStat 548 (4).

e. W zdaniach bezpodmiotowych (682): OpecŻyw 94; PatKaz I 8; FalZioł III 18a (25); GlabGad Pv; Iakoż o tim ſzyrzey będzie gdy o Moſkwie powiadać będziemy. MiechGlab 62 (3); RejPs 33v (3); LibLeg 11/46 (7); RejRozpr I2v (3); pewno bracia miła wiotcho około wiele dobrych ludzi na zdrowiu będzie. LudWieś A4v (4); SeklWyzn Av; SeklKat D3 (3); RejKup cc3 (5); HistAl M; KromRozm I E4v; MurzHist M4v; KromRozm III K; Diar 54; DiarDop 104; GliczKsiąż D8v (2); KrowObr 85v (2); A ieſli ſie z dáleká wſzytko pięknie pſtrzyło/ Coż rozumieſz żeć piękniey ieſzcże we wnątrz było. RejWiz 25v (18); Leop Gen 1/10 (6); RejFig Bb3; Y potym zoſtał krolem/ iuż tám było śmieſzno. RejZwierz 2 (3); BibRadz Ier 7/23 (2); Goski *2v; OrzRozm H4 (4); BielKron 203v (12); Mącz 214a (7); OrzQuin O3; Prot C4v; á vmyć śilnym octem y trzeć długo płotnem ſurowym/ áż będźie czyrwono SienLek 54v (11); LeovPrzep b3v; RejAp 88v; iż ták włoſnie rzecż opiſuie/ że włoſniey być nie może. GórnDworz F6 (15); BiałKat 383v; BielSat D3v (2); GrzepGeom Q2v; HistLan E4; RejZwierc 249 (11); BielSpr 63v (2); WujJud 240; RejPosRozpr b3v; BudBib 1.Par 7/23; HistHel B3; MycPrz I Bv; BudNT Luc 12/55 (2); CzechRozm 233v (2); Strum L2v (8); PaprPan Gg3; ModrzBaz 80v (2); SkarJedn [d9]; KochOdpr D2v; á wodą Cicoreę álbo endiuię roztwórzémy/ będźie dobrze. Oczko 32 (5); Calag 244b; SkarŻyw 582; MWilkHist A2v; CzechEp 234 (3); KochFr 85 (2); KochSz C2; WerGośc 265 (2); WisznTr 30; BielSen 9 (2); BielSjem 18 (2); Czegoś żądał/ o wſzyſtko łácno było. KochPieś 25; PudłFr 68 (2); BielRozm 26 (3); GórnRozm I4 (5); PaprUp A4 (2); ZawJeft 18; ActReg 136 (3); Calep 696a (4); GostGosp 132 (4); GórnTroas 36; GrabowSet B2; KochFrag 18; WyprPl C; LatHar 714; RybGęśli B; WujNT 524 (3); WysKaz 35; JanNKar Gv; SarnStat 28 (3); PowodPr 60 (4); SkarKaz 455b; VotSzl D2v (2); CiekPotr 83; CzahTr H3; GosłCast 38 (2); PaxLiz A2; SkarKazSej 700a (2); KlonWor 47 (2); RybWit B3v.

komu (215): Iż mulicy ćięſzko było BierEz K2v (2); OpecŻyw 49 (3); ForCnR C3 (2); PatKaz III 103v; BierRozm 25 (2); WróbŻołt 127/17; LibLeg 11/13 (3); LibMal 1544/84; RejRozpr D2v; RejJóz D4 (4); SeklKat Fv; RejKup c6v (9); Alexander odpowiedział/ dla thego mi ieſth gniewno krolowa iż miecżá nie mam. HistAl L7v; MurzHist I4; MurzNT 91 (2); KromRozm III Q4 (2); BielKom D6 (2); DiarDop 118; GliczKsiąż Cv; LubPs O; KrowObr 237v; RejWiz 112v (5); Leop Mar 10/24 (4); RejFig Cc4 (4); Bo káżdemu tym kſtałtem będzie łácniey z wámi. RejZwierz 38v (2); BibRadz Rom 14/20 (3); BielKron 435 (15); Mącz 214c (3); SienLek V2v; RejAp 43 (4); GórnDworz C3v (6); HistRzym 58 (3); RejPos 284v (4); BielSat C2v; RejZwierc 163 (7); BielSpr 30v (4); WujJudConf 254 (2); BudBib Deut 22/7 (6); HistHel A; Strum L4v; BudNT Luc 10/12; CzechRozm 228: KarnNap E2; ModrzBaz 47 (2); SkarJedn 358 (2); Oczko 2 (3); SkarŻyw 160 (5); KochTr 24; StryjKron 31 (2); KochFr 86; WerGośc 242; BielSen 9; KochPam 86; PudłFr 8; ArtKanc M4v; BielRozm 19; Byłoby było ludźiom dobrym bárżo żle ná świećie GórnRozm H2 (2); ActReg 13 (6); Calep 527a; GostGosp 120; GórnTroas 37; GrabowSet Gv; LatHar 21; KołakSzczęśl B4; lżey będźie źiemi Sodomſkiey y Gomoreyſkiey w dźień ſądny/ á niżli miáſtu onemu. WujNT Matth 10/15 (12); WysKaz 41; SarnStat 88; SkarKaz 550b (3); CiekPotr 23 [2 r.] SkarKazSej 694a (2); PudłDydo B3v. Cf Zwroty.

Przysłowie: iż tám dobrze być nie może/ gdzie wiele panow roſkázuie. SkarJedn 54.

Frazy: »dobrze, łacno jest [z kim]« (8 : 1): RejZwierz 45; CzechRozm 268v; CzechEp 62; Tuż zá mną leć/ á w miárę/ będźie dobrze známi. RybGęśli C.

»ile (a. jako) najwięcej, najkrocej itp. może być(a. będzie)« [szyk zmienny] (26): LibLeg 7/104v (3); MurzNT Luc 5/17 (2); GliczKsiąż E3; [Psałterz] ku cżći á ku chwale Pánu Bogu ná pyoſnecżki po Polſku s pilnoſcią/ iáko nalepyey mogło być/ nowo przełożony.LubPs B; GroicPorz i3; BibRadz *3v; GrzepGeom B2; RejPosWstaw [110²]v (2); ModrzBaz 77 (2); CzechEp 322 (2); ActReg 97 (2); żebyſmy iáko naſkutecżniey być może/ vcżeſtnikámi iey ſię sſtáli. LatHar 84; WujNT 20; SarnStat 1130 (6).

»jest teszno (a. teskno) [kogo]« [szyk zmienny] (22): BierEz R3v; Natychmiaſt panie oycże/ teſzno mię tez było Ze iuż dawno nicz o nich [braciach]/ tu nie ſlychać było RejJóz A7 (2); RejKup ee6v (3); RejWiz 110; RejZwierz 116v; BielKron 408 (6); RejPos 76v (2); HistLan F2; BudBib Ps 118/158; BiałKaz Cv; CzechRozm 103; á teſkno ich było/ gdy cżego nie ćierpieli. SkarŻyw 185; KochFr 52.

»źle, trudno było« [w tym: o kim (10), z kim (3)] [szyk zmienny] (12 : 1): RejKup cc4v (3); RejRozm 399; LubPs S2v; Ieſliże by vbogi żebrak vmárł/ zleby onim było/ boby ſię nie miał tzym wykupić s Cżyscá? KrowObr 75v; RejWiz 129v; SarnUzn C2; RejPos 210; Wnet będzie zle s tobą. RejZwierc 239 (2); PaprUp L4v (2).

Zwroty: »być dosyć« [w tym: na czym (60), o czym (28), komu (26)] = wystarczyć [szyk zmienny] (151): OpecŻyw 52 (2); FalZioł V 1v (3); LibLeg 11/56; SeklKat Z2v (2); RejKup n5v (2); MurzHist R3; Diar 72; BielKom G3v; GliczKsiąż D2 (3); GroicPorz mv (3); KrowObr 21; RejWiz 118v (5); RejZwierz 41v; BibRadz I *4 (2); OrzRozm P4v; BielKron 309v; Mącz 369c; SienLek 194 (4); RejAp 33 (3); Ale o tym niechay będzie doſyć. GórnDworz G3 (8); GrzepGeom I4v; RejPos 62 (9); GrzegŚm 17; KuczbKat 295 (2); RejZwierc 89v (6); BielSpr 48v (2); KochList 3; RejPosWstaw [21²]v (2); BudBib Sap 18/25; Strum Qv; BiałKaz Iv; BudNT Hh6v; CzechRozm 198 (7); ModrzBaz 8v (19); SkarŻyw 337 (3); MWilkHist C2v; Ale ná tym mądremu niech będźie doſyć/ co ſię tknie pocżątku ſtáre^go Teſtámentu CzechEp 296 (15); NiemObr 104 (6); ReszHoz 148; ReszList 170; PudłFr 22 (2); GórnRozm G (2); Calep 1034b; GrabowSet C2v; OrzJan 60; LatHar 707 (2); WujNT 556 (8); SarnStat 470 (4); PowodPr 82; CiekPotr 62; GosłCast 63.

»być mało« [w tym: komu (6)] = nie wystarczać, brakować [szyk zmienny] (16): BierEz I3v; FalZioł V [1]v (2); RejJóz G7v; RejKup ſ7 (3); Aleć wam ieſztze máło ná tym było/ iżeśćie iedno piſmo s fáłſzowáli KrowObr 142 (7); RejZwierz 122v; SkarKaz 487a.

8. Z orzecznikiem wyrażonym zaimkiem przysłówkowym (1472): MetrKor 38/286 (2); Słuſza w rzecżach ćierpliwym być/ Ktore inák nie mogą być BierEz Lv; OpecŻyw 184v (5); ForCnR A2v; PatKaz II 46 (4); PatKaz III 130v (2); HistJóz C2 (2); A kiedy ten kamień w Kapłonie vroſcie iako ma być/ thedy iuż nicz nie pije FalZioł IV 47d (36); BielŻyw 74 (3); GlabGad D6 (9); MiechGlab nlb 10; LibLeg 10/60 (27); ZapWar 1543 nr 2622 (24); WróbŻołt 130/2 (10); RejPs 85v (2); RejRozpr A4; LibMal 1544/84 (3); RejJóz P5v (5); SeklKat Z (4); Wſechmagączy miły Pánie Ták beło twe rozkazanie RejKup y7v (15); HistAl A8 (5); KromRozm I E4v (8); MurzNT Luc 15/7 (3); KromRozm II fv (6); KromRozm III G4v (9); Diar 93 (3); DiarDop 116 (2); GliczKsiąż C4 (5); LubPs aa5v marg; GroicPorz dd2v (8); KrowObr 224v (59); RejWiz 153 (9); Leop 1.Reg 20/2 (18); OrzList f3 (2); UstPraw C2 (2); RejFig Cc6; RejZwierz 138v (9); A káżdą rzecz [...] iáko názwał Adam thák było imię iey. BibRadz Gen 2/19 (28); OrzRozm E2 (5); BielKron 438 (34); GrzegRóżn Nv (2); Mącz 64a (30); OrzQuin S3v (5); Prot C2v (2); SarnUzn [F2]; SienLek 174 (3); SienLekAndr a3; LeovPrzep Iv; RejAp 27 (11); GórnDworz R3 (21); GrzepGeom Ov (16); HistRzym 15v (7); wierz/ iż ták ieſt á nie inácżey RejPos 90 (32); RejPosWiecz² 94v (7); RejPosWiecz³ 98v (2): BiałKat 68v (6); BielSat G4; GrzegŚm 11; HistLan A3; KuczbKat 100 (6); ieſzcżeby wżdy iáko táko RejZwierc 159v (21); BielSpr 19 (5); WujJud 146v (12); WujJudConf 228; BudBib 4.Esdr 16/43 (9); MycPrz II B2 (3); Strum G; BiałKaz B4v (6); BudNT b8 (11); CzechRozm 180v (50); PaprPan H2v (3); ModrzBaz 60v (18); SkarJedn 137 (12); Oczko 5 (2); KochPs 115; SkarŻyw 582 (19); Ale iákokolwiek było/ przedſię Witołd otrzymał zwycięſtwo wten czás nád Tátáry StryjKron 507 (5); CzechEp 158 (44); NiemObr 95 (3); KochFr 133; KochSz A4 (2); ReszPrz 60 (2); ReszHoz 121; WerGośc 246 (5); PudłFr 67 (2); ArtKanc S (4); GórnRozm G2v (11); KochWr 40 (3); PaprUp I4 (4); ActReg 20 (9); Calep 707a (4); GostGosp 46 (7); GórnTroas 44 (3); KochCn B4 (2); KochCz Bv; KochPij C; GrabowSet D4v; KochFrag 23; OrzJan 16 (5); A żebym ćię iák ma bydź ze wſzytkim wypráwił WyprPl C3v; LatHar 231 (3); Ieſli ták ieſt [ita est] ſpráwá człowieká z żoną/ nie pożyteczno ſię żęnić. WujNT Matth 19/10 (32); O ćiężka to nieść krzyż. A wżdy niemoże być inácżey. WysKaz 26 (7); JanNKar Gv (2); JanNKarGórn E3; SarnStat 1164 (26); GrabPospR Mv; PowodPr 38 (5); SkarKaz 210a (8); CiekPotr 38 (6); CzahTr I3; Inácżéy nie ieſt/ wiém to/ iżem białagłowá GosłCast 49 (3); SkarKazSej 684a (4); KlonWor 59.

W zdaniach z podmiotem: to, co (211): BierEz A4; PatKaz II 71v; PatKaz III 92; HistJóz C2; to Czo mowiſz nie ieſt tak BielŻyw 76; GlabGad N6 (2); MiechGlab 35; ZapWar 1536 nr 2493; LibLeg 10/60v (3); ConPiotr 31; A maſz gardło moię onak li to będzie RejJóz K8; RejRozm 400; RejKup q6; KromRozm I E4; MurzHist P2 (3); MurzNT Luc 10/21; KromRozm II g4v (3); KromRozm III D (3); bądź to już tak DiarDop 111; GliczKsiąż N2 (4); KrowObr 132v (5); RejWiz 105v (2); Leop Iac 3/10 (2); OrzList c3 (3); RejZwierz 8; BibRadz Eccle 39/21 (2); OrzRozm Fv (7); BielKron 322; GrzegRóżn A2v; nie może to inák być OrzQuin K2v (11); Prot B4v; SarnUzn B6 (6); SienLek 89v (2); RejAp 21v (5); Niema ſie co podobáć/ kiedy kto [...] ſłowo [...] pożycża [...] s cudzego ięzyká [...] bo to ieſt nie inácżey/ iedno iáko kiedyby ktho Polaki wyganiał z ziemie GórnDworz F2v (19); GrzepGeom P3v (2); HistRzym 34 (4); RejPos 101v (11); KuczbKat 220; RejZwierc 128 (15); WujJud 12v (4); BudBib Eccli 39/21 (4); MycPrz II Av; BudNT c4; CzechRozm 212 (13); ModrzBaz 52v (3); SkarJedn 163 (2); Oczko 23v (3); CzechEp 96 (17); KochFr 60; WerKaz 300; GórnRozm A3v (2); ZawJeft 33; ActReg 184; GostGosp 154 (2); Phil Q2; GrabowSet H3; OrzJan 90 (4); WujNT 16 (3); WysKaz 31 (3); SarnStat 1002 (4); SiebRozmyśl F3 (2); Tu iuż rozum náſz vſtáie /iáko to ieſt. SkarKaz 485a (2); CiekPotr 25; GosłCast 70.

komu (9), czemu (3): RejWiz 8; Iáko dom wygránicżony ták ieſth ſſalonemu mądrość Leop Eccli 21/20; RejZwierz 103v (3); BielKron 122v; RejZwierc [238] (2); BudBib 3.Reg 20/41; BudNT 1.Cor 7/26; ActReg 155; Bo iáko był Ionaſz znákiem Niniwitom: tákżeć będźie [ita erit] y Syn człowieczy narodowi temu. WujNT Luc 11/30.

Zwroty: »jako jest (a. są)« = jak, na przykład; zwłaszcza (264): OpecŻyw 55v; PatKaz II 44; Tedy ma rzecży pożywać odwilżaiączych y tucżączych. Iako ieſt mięſo cielęcze młodych wołow/ kapłony/ kozlęta/ ſkopowina/ koropatwy/ Iarzębie y inſze takowe. FalZioł V 31v (36); GlabGad D5v (28); MiechGlab *4 (6); KłosAlg A2v (2); WróbŻołt H2v (3); ConPiotr 32v; SeklWyzn d2v (2); LibLeg 11/183 (2); SeklKat Y4v (20); KromRozm I I4 (4); KromRozm II r3 (2); KromRozm III K6v (5); LubPs Y4 (2); GroicPorz b (19); KrowObr 61 (2); Leop Ex 36 arg; UstPraw E4v; BibRadz I6; OrzRozm S4v (2); Máią Tátárowie miáſtá wielkie ná wſchod Slońcá/ iáko ieſt Quinſai ktorego piſzą być ſto mil BielKron 439 (12); KwiatKsiąż I4; Automata, Co ſie ſámo przes ſię ruſza/ yáko ſą zegáry Mącz 22a (18); Mówię o Głównych Kśięſtwách/ [...] iáko ieſt Turcya/ Moſkwá/ Litwá/ Rákuſy/ y iné Kśięſtwá tym podobné. OrzQuin P (4); SarnUzn Bv; SienLek 92v (13); LeovPrzep B2v; RejAp 113v; GórnDworz V8 (11); GrzepGeom E3 (2); HistRzym 4; Cżego ktoby chciał v ſiebie rozmáitemi przykłády podeprzeć/ naydzye ich wiele w piſmie ſwiętym Iáko był Tobiaſz /iáko był Dawid/ Jozue/ Lot/ Jonás/ Judyt/ Heſter/ Dániel/ y inſzych wiele RejPos 131 (6); BiałKat 111; RejZwierc 13v (3); BielSpr 2v (5); RejPosRozpr c2; BudBib b4 (2); Igry wſzelákie [...]/ máią być z Rzecżypoſpolitey wygłádzone: iáko ſą [ut sunt] kárty/ wárcaby/ koſtki/ y inſze tym podobne. ModrzBaz 36v (4); Oczko 17; StryjKron 105 (2); CzechEp 158; ReszPrz 103; GórnRozm C2; PaprUp E3; ActReg 14; Calep 154b; OrzJan 123; WujNT 876; SarnStat 6v (19); GrabPospR L3v (2); PowodPr 37; SkarKaz 208b (2); KlonFlis A2v.

»tak jest« = tak, rzeczywiście, zaiste (56): ita, tak iest BartBydg 245b (2); March² D2v; LibMal 1546/121, KromRozm I B2v; KromRozm II n3 (2); KromRozm III G4 (3); Leop Act 22/27; BibRadz 4.Reg 10/15 (3); OrzRozm E2v (3); Certo Ták yeſt. Mącz 50a; OrzQuin E3v (6); HistRzym 82; BiałKat 133v; Strum M; CzechRozm 97 (2); SkarŻyw 338; GórnRozm C; OrzJan 26 (3); WyprPl A3v (2); WujNT Ioann 21/15 (3); PowodPr 47; CiekPotr 22 (2); GosłCast 37 (3); PaxLiz B3v (5); KlonWor 70 (6).

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby: (4): BielKron 392v; RejPos 122v; Bo nie doſyć ná tym wierzyć [...] iż tak ieſt/ álbo było BiałKat 71; CzechEp [411].

9. Z orzecznikiem wyrażonym bezokolicznikiem (97):

W zdaniach z podmiotem w bezokoliczniku (44): BielŻyw 51; KrowObr 145 (8); BibRadz I8 (2); GórnDworz Iiv (3); RejPosWiecz² 95v (3); A bliźniego miłowáć/ ieſt iemu dobrze cżynić. RejPosWiecz³ 99 (3); KuczbKat 220 (2); WujJud 117 marg (2); BudBib Eccli 35/3; BudNT T M5v; CzechRozm 34v (2); ModrzBaz 19v; Służyć Bogu/ ieſt krolowáć znim SkarŻyw 414; NiemObr 109; Czynić náprzećiw ſumieniu ieſt grzeſzyć. WujNT 570 marg (13).

W zdaniach z podmiotem: to, co (48): á toc ieſt dać plaſc/ gdi ſuknią weżmą SeklKat I2v; KromRozm II r; KromRozm III N2 (2); DiarDop 105; Izali tho ieſt vtzyć ludzi Ewánieliey Swiętey? KrowObr 93 (21); RejWiz 50v; Leop Rom 10/7 (2); BibRadz II 98 (2); HistRzym 47; Zeby Kápłani od Biſkupow nie nie byli roznymi [...] co ieſt nierząd y zámieſzánie w prowádzáć do kośćiołá. WujJud 155 (5); RejPosWstaw [143⁴]; ModrzBaz 99v (3); SkarŻyw 457; ReszHoz 139; A toć ieſt duſzę kłaść dla Chriſtuſá WujNT 155 (5).

W zdaniach z podmiotem w rzeczowniku (5): PatKaz III 93; Abowiem wiárá nic inſzego nieieſt/ iedno ieſt wierzyć w Bogá KrowObr 142 (3); iż wolność práwa ieſt nie tylo tyránnom [...] nie ſłużyć SkarKazSej 677a.

10. Z orzecznikiem wyrażonym wyrażeniem przyimkowym (1991): ZapWar 1503 nr 1943 (3); MetrKor 38/286 (2); A gdzie ſie wſporna zeydzietá/ Bez vtráty nie będzietá. BierEz Pv (4); Niemotz tą nie ieſtci na ſmiertz OpecŻyw 67 (11); PatKaz I 11 (6); PatKaz II 72v (4); PatKaz III 111v (2); HistJóz C3v; TarDuch A7; Też vrina [...] iaſna, w gorączey łożney niemoczy taka będącza/ gdy chory ieſt przy ſile/ ije [!] y ſpi. FalZioł V [4]v (27); BielŻyw 20 (8); BielŻywGlab nlb 15; Przeto gdy kthora niewiaſta ma brodę albo wąſi ieſt to nad przyrodzenie GlabGad O5 (5); MiechGlab 41; KłosAlg Fv (3); LibLeg 9/49v (11); WróbŻołt V8 (8); RejPs 177v (4); ComCrac 1543/21v (3); RejRozpr K4 (2); LibMal 1544/80; RejJóz D6v (3); SeklKat R4v (10); RejRozm 405; RejKup ni6v (4); ktorey theż rzeki ſzyrokoſć była ná cżterzy ſtáiánia HistAl H5v (8); MurzHist H4v (6); MurzNT Matth 15/16 (8); KromRozm II f2v (2); KromRozm III L (3); Diar 79 (7); DiarDop 113 (2); BielKom F2v (2); GliczKsiąż Q2 (13); LubPs F (6); GroicPorz b2v (24); SeklPieś 20; KrowObr 7 (17); Záwżdy do tego ciągni co ieſt ku dobremu RejWiz 37 (16); Y ten poráżil mężá Egiptſkiego/ kthorego wzroſt był ná pięć łokći Leop 1.Par 11/23 (39); UstPraw B3v (2); RejFig Aa2v (3); RejZwierz 12 (5); WyprKr 31v; BibRadz Gen 1/30 (90); OrzRozm P4v (9); ále iż na cżás ták przy ćiele nie ſą/ [wielbłądy] dzieie ſię to ćięſzkim ſtrudzenim BielKron 332; W ćiepłych kráinoch ludzie ſą z otworzyſthemi pory BielKron 335v (52); KwiatKsiąż D3 (5); Impendent magni tumultus bellorum, Wielkie walki ſą zá páſem/ Przibliżáyą ſie. Mącz 288b (21); OrzQuin M3 (2); Prot D3v (3); SarnUzn D8v (2); SienLek 196 (12); RejAp 122v (11); Lecż y w thym to ieſt nád wſzytko/ áby znał przyrodzenie tego páná ktoremu ſłuży GórnDworz L4v; áby bierethek był s ferety/ s piękną zaponą/ y s piorki barw rozmáitych GórnDworz L8 (23); A záśię w piſáć koło w Figurách/ ktoré ſą z proſtych liniy GrzepGeom D4; tedy Klin a.b.c. będźie o iednym dnie z Figurą Romboides b.c.d.e. GrzepGeom Hv (67); HistRzym 30 (4); Toć iuż tu było práwie w ocży/ toć ſie iuż tu práwie obacżyć mogło RejPos 2 (50); RejPosWiecz³ 98; BiałKat 58v (6); Muśi też być do źiemie y Turecka Szátá BielSat C4 (2); HistLan A4v (3); KuczbKat 415 (2); RejZwierc 58v (22); BielSpr 22 (13); GroicPorz n4; KochMon 20; WujJud 57 (6); WujJudConf 253 (5); BudBib Ez 45/11 (19); Sam był ták tłuſty/ że ná nim tłuſtość byłá na Dwa palcá Strum Q2v (8); WierKróc B3v; BiałKaz K (6); BudNT Philipp 2/15 (10); Oto wodá coż ieſt ná przekáźie ábym niemiał być ponurzony? CzechRozm 258 (23); Bo to práwie ſą lydzye á nie z ládá głową PaprPan Hv (3); KarnNap E3; ModrzBaz 51 (46); SkarJedn 60 (4); KochDryas A2; KochOdpr D2v (2); Oczko 10v (7); Pobożny człowiek będźie záwżdy w cále KochPs 45 (3); ále co nád śiły ſwoie być rozumieią/ zá zmyſloną rzecż/ choćiaſz ieſt prawdziwá/ być mniemáią. SkarŻyw 28 (20); ZapKościer 1580/7 (5); MWilkHist A4 (3); StryjKron 617 (6); bo będą ludźie bez wſtydu CzechEp 365 (33); NiemObr 84 (9); Niech ſię wonnośći nigdy nie przebierze Niech będźie w mierze. KlonŻal D2; KochMuza 25; KochSz A2v (3); KochWz 141; ReszPrz 24 (3); ReszHoz 140; ReszList 169; WerGośc 231; WisznTr 31 (2); Strzelbę dziełną tám ſtáwić gdzie z pożytkiem będzie BielSjem 33v (2); KochPam 86; KochPieś 5 (2); PudłFr 22 (2);ArtKanc M5v (4); BielRozm 22 (2); A co powiedaſz/ iżby to iuſz po Iſzpáńſku było/ by was Xięża ſądźić mieli GórnRozm D2v (7); PaprUp G2v; ZawJeft 39 (2); ActReg 135 (12); Calep 572a (4); Około świni y chudźikow porządek ma bydź: áby tego było nád potrzebę do karmienia/ y vprzedáć. GostGosp 110 (4); GrochKal 15 (2); Phil E2 (6); GórnTroas 40 (3); GrabowSet B4v (3); OrzJan 106 (4); WyprPl Bv (2); LatHar 493 (5); RybGęśli C2v; WujNT Ioann 8/7 (69); WysKaz 35 (5); JanNKar E (2); SarnStat 817 (61); SiebRozmyśl L2 (3); GrabPospR N2 (2); KmitaSpit A2; PowodPr 84 (4); áby wedle roboty byłá zapłátá. SkarKaz 549a (7); VotSzl D3 (3); CiekPotr 31 (6); CzahTr E2 (4); GosłCast 46; PaxLiz D (2); SkarKazSej 689a (3); KlonFlis E2 (2); KlonWor 65; PudłDydo B4v.

komu (250), u kogo (26), czemu (23), do czego (1): ListRzeź w. 21; BierRaj 17; MetrKor 59/282 (5); BierEz S2 (2); OpecŻyw 193 (2); FalZioł V 73v (2); BielŻyw 76 (4); MiechGlab 36; WróbŻołt 118/165 (3); LibLeg 10/63v (3); RejPs 78v (8); SeklKat S3v; rzecży żadney kthorá nie ieſt ku pożytku Rzecżi poſpolitey nie ſluchamy. HistAl I6 (4); MurzHist Iv; MurzNT 103v; Diar 63 (2); GliczKsiąż N4 (2); LubPs O4v (2); GroicPorz Bv (4), Leop Ex 20/7 (7); BibRadz Ez 24/27 (17); Ten kamień będzye wam ná ſwiádectwo wiecżne. BielKron 48v; dobiy mię bych nie był ná pośmiech nieobrzázáńcom. BielKron 68 (27); KwiatKsiąż Nv (3); Dedecori esse parentibus, Ku zelżywośćy/ ku lekkośći być rodźycóm. Mącz 79d (7); Prot Bv; SarnUzn H; LeovPrzep Fv; GórnDworz I7 (3); RejPos 12 (10); RejPosWiecz³ 99; á ſąd ónym będźie bes miłośierdźia BiałKat 213v (4); BielSat N; GrzegŚm 44 (2); HistLan Cv (3); KuczbKat 395; Pieniądze twoie niechay tobie będą ná zátrácenie RejZwierc 65 (3); BielSpr 44 (2); WujJud 259v; RejPosWstaw [41³] (5); BudBib Num 7/19 (7); MycPrz II A2 (3); WierKróc A4 (2); BudNT przedm b8 (2); iż ty zácżęte náſze rozmowy nie ſą v mnie w lekkiey wadze CzechRozm 21v (6); KarnNap E4v; ModrzBaz 98 (12); SkarJedn 374 (4); CzechEp 233 (4); Ieſli mieſzkáć przy dworze/ czy ná ſwoim łanie. Ty będzieſz wczás do tego/ á dokądeś młody/ Vżiy świátá zá czáſu y pięknéy ſwobody. KochFr 52; ReszList 143 (2); WerKaz 287; BielSen 15; BielSjem 36 (2); ArtKanc B11v (3); iżby [...] był náprżykład rycerſkiem ludźiom. GórnRozm Lv; PaprUp K; ZawJeft 36; ActReg 23 (2); Phil B4 (3); GórnTroas 55; KochPij C2; KochFrag 19; GrabowSet P4; OrzJan 81 (3); WujNT 1.Cor 10/32 (20); SarnStat 28 (9); SiebRozmyśl B (2); PowodPr 39 (2); SkarKaz 311a; CzahTr H; SkarKazSej 673b; SzarzRytJSzarz nlb 2. Cf Zwroty.

być przed kim = być pierwszym (4): Kiedy miano obráć Apoſtołá/ ten [św. Piotr] był pierwſzym: [...] kiedy vzdrowić chromego: kiedy kázáć/ ten przed inſzemi ieſt WujNT 435.

być za kim = być czyją żoną (14): Itez pan nasek y.m. daye wyedziecz vaſſey wyelkiey K. m. o dziewcze v k m. ktora bila za krolem Ianuſchem LibLeg 11/59v; y dał ie [miasto Gazer] zá wiáno corce ſwey która byłá zá Sálomonem [uxori Salomonis] Leop 3.Reg 9/16; BibRadz I 186; BielKron 233v (7); SkarŻyw 242; StryjKron 727. Cf »być za mężem«.

Przysłowia: bibl. Leop Mar 6/4; Nie ieſt Prorok beze czći iedno w oyczyznie ſwoiey/ á w domu ſwoim. WujNT Matth 13/57 (2).

Aleċ by to było podiable By to mialo byċ tak naglie. RejKup c5.

Wedle wzroſtu ieſt ſuknia SkarŻyw 31.

Zwroty: »bez czoła być« (1): A cożby to był zá cżłowiek/ ktoryby bez cżołá był [qui sine fronte esset]? ModrzBaz 51.

»być na dobie« (1): A gdy dorośćieſz [bluszczu]/ gdy będźieſz ná dobie/ Nie ſtoy iáłowo/ záwieſzay po ſobie KlonŻal Dv.

»nie z drogi być« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (10): KromRozm III D4v; Nobis erit periucundum et tibi non sane devium, Nam będzie bárzo miło/ á tobie nic z drógi nie będźie. Mącz 492d; nie zdrogiby było [non incommodum efuerit]/ dárowáć mieſzkánie żołnierzom ná onych mieyſcách gdźie ich służby trzebá ModrzBaz 126v (7); wſzákóż ábymći krótko przypomniał/ niebędźie nie zdrógi. Oczko 33v.

»być w [ilu, w jakich] leciech, lat, w [jakim] wieku itp.« [szyk zmienny] (64): PatKaz III 111v; IOzef gdy był wſſeścinaſcie leciech trzodę bydłá zbrácyą ſwoią páſl HistJóz Av; BielŻyw 164 (3); MiechGlab 33; HistAl A8v (2); MurzNT Mar 5/42; BielKom F7v; GliczKsiąż P4v (2); Iużem dziś w ośḿdzieſiąt lath [Octogenarius sum hodie; PolAnt: octoginta annorum sum hodie] Leop 2.Reg 19/35 (7); BibRadz Gen 11/26 (14); Będzye pánná w młodym lecie/ Godná wielbienia ná ſwiecie. BielKron 133; [Gieza] iuż będąc w ſtárym wieku/ powoławſzy k ſobie [...] obywátelow/ vpominał ie BielKron 299v (21); KwiatKsiąż N; GórnDworz K4v; RejPos 38 (2); RejZwierc 130; BudBib 2.Par 36/9 (2); WujNT Luc 2/42 (3).

»za mężem być« = być żoną (2): Sióſtry/ ciotki nie wypoſáżone/ któreby zá mężem byly/ [...] máią bydź [...] wypoſáżoné SarnStat 590 (2).

»k(u) myśli, gmyśli, wedle, po myśli, być« [w tym: komu (14)]« [szyk zmienny] (18): SeklKat Z3v; RejKup p2; Leop Gen 26/35 (2); bo mu [królowi francuskiemu] nie kmyſli było tho ziednánie kſiążąth z Ceſarzem BielKron 237; Prot C2v; GórnDworz Q7v; BiałKat 261; PaprPan Cc4 (3); Day boże/ áby vſt moich śpiewánié [...] Gmyśli twéy było KochPs 27; NiemObr 25; KochFr 72; WisznTr 16; ActReg 82; Phil S6; WysKaz 11.

»być [komu] na rękę« [szyk zmienny] (6): Prot B4v; co dźiś ieſt ták Pruſom bárzo ná rękę/ iż tego Páná Krolem máią [id quod hodie rationibus tam Prutenorum vehementer conducit hunc habere regem] ModrzBaz 105v; ModrzBazBud 5v; CzechEp 160; KochFr 59; Otoż táka Wolność złym ludźiom bárźo ieſt ná rękę GórnRozm B.

»być k(u) rzeczy (a. grzeczy)« [szyk zmienny] (12): ſwiadkowie náń falſſywe ſwiadetztwa dáwali/ ktoré ku rzecży nitz niebyly OpecŻyw 113v; SienLek 89; RejZwierc 218; BudNT przedm b6v (2); CzechRozm 132 (2); ModrzBaz 94; WerKaz 299; WujNT 342; JanNKar C2v; więcby to było krzeczy ábyś Dla sioſtry bez potrzeby nędzę cierpiał CiekPotr 54.

»nie być od rzeczy« [szyk zmienny] (6): á vbogi ieſli przyſoli [wodę] trochę/ nie będźie od rzeczy. Oczko 20v (3); CzechEp 4; JanNKar F4v; Ia nie bez przyczyny to piszę y nie od rzeczy by abych do Gromnic co otym wiedział. ActReg 55.

»nie być od tego (a. czego)« [szyk zmienny] (9): Przeto Włádźiſław niebył by był od tego/ by ſie go był Krol Polſki chćiał bliſkośćią dopieráć. BielKron 408 (2); Gdyć ſie ták podoba/ tedy też y ia od tego nie będę. CzechRozm 21; KochFr 32; ActReg 129 (2); CzechRozm 129; Nie ieſt też od tego tenże Duch BOży/ ábyſmy tę Pánnę y mátkę Bożą/ iáko nacżęśćiey wyſławiáli LatHar 7; KlonKr A4v.

»po temu (nie) być« [szyk zmienny] (17): KromRozm II f2 (2); Diar 47; Bo iż tego potrzebá áby kożdy to wypełnił/ co raz pánu bogu ſlubił. Po temu theż ma być náucżycyel/ ktoryby ná tho wſſytko drogę przeſlał á pokazał GliczKsiąż L4 (4); OrzRozm L2; BielKron 271 (3); GrzepGeom Q4; RejPos 43v; chybá iżby goſpodarz był nie potemu/ á nie był goſciom rad RejZwierc 19; iż po temu mieyſce nie było StryjKron 467; LatHar 590; A iż látá náſze ná ten czás potemu nie były [Et quia aetas nostra tum non permittebat JanPrzyw 53]/ ábyſmy powinną przyśięgę vczynić mogli SarnStat 11.

»być k(u), wedle, podług, po woli, gwoli« [w tym: komu (26), czemu (1)] [szyk zmienny] (48): OpecŻyw 38; da bog yz bedzie powoly Chrzesczyanom LibLeg 11/57 (2); LibMal 1548/145v; Dalybog to tako nieieſt Bych Czartu był gwoly boieſt. RejKup g5; MurzNT 21; Toć ieſt natrudnieyſza rzecż w ludzkim przyrodzeniu/ Złámáć lubośći nałog nie być k woli chceniu. BielKom C6 (2); GliczKsiąż O3 (2); Ano boday ták zdrowá [mniszka] by powoli było/ Iákoby ſie y s płatkiem w tanku nie ſkocżyło. RejWiz 38v (2); Ale corká cnego Judy k woli wam nie byłá KochZuz A5 (2); BibRadz Ios 6/17; vyrzał ią/ mnimał być ſwowolną niewiáſtę/ rzekł k niey; bądź mi k woli. BielKron 20 (2); Mącz 33d (10); RejPos 67v (6); BiałKat 371 (2); KuczbKat 35; PaprPan B; SkarŻyw 601; CzechEp 49; Ztąd idźie/ iżeś ludźiom obłudnym był gwoli. KochFr 102; PudłFr 76; ArtKanc C18; GórnRozm Av; PaprUp H2v (2); KochFrag 24; GosłCast 59 (2).

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (2): Sámá thedy thá oſthátnia modlitwá krẃią zápiecżętowaná/ ieſt y będźie ná świádectwo złym vpornym ludźiom GrzegŚm 44; OrzJan 55.

Z przyimkiem: za, miasto (189): OpecŻyw 69; GlabGad D8v; LibLeg 10/63v (3); ComCrac 1543/14v; Diar 92; GroicPorz aa2v; Leop Ier 16/4 (3); LeszczRzecz A2v; BibRadz Ez 45/4 (2); OrzRozm K4; mieniąc [Mazowiecka Slachta] też tho być zá lekkość iż ie niewiáſthá rządźiłá. BielKron 416v (14); Mącz 447d; RejPos 63v; RejPos Wiecz² 92v; BiałKat 226; RejZwierc 147v (2); Stan bezżeńſki ktory plugáſtwá pełny ieſt zá przeklęty/ y złorzecżony być znamy WujJudConf 212v; BudBib Lev 10/20 (3); Záiſte słuſznie zá podeyrzáną ma być powieść tych/ ktorzi śię náucżyli/ komu kwoli co mowić/ á prawdźie nic. ModrzBaz 17 (2); Oczko 11 (2); SkarŻyw 28; CzechEp 299; NiemObr 127; vbić/ zránić/ zábić/ wſzyſtko to zá fráſzkę ieſt GórnRozm L3 (2); Calep 323b; To tedy zá grunt niech będźie: że folguiąc pokoiowi ſwému/ trudno ſie nam czego ſpodźiewáć dobrégo OrzJan 57; Ták iż wyznáwáć Chriſtuſá/ y wyznáwáć kośćioł iego/ ieſt wſzytko zá iedno. WujNT 44 (2); WysKaz 5 (2); SarnStat 1235 (3); PowodPr 7 (2).

komu (77), u kogo (33), czemu (7), dla czego (1): BierEz A3v; BielŻyw 65 (2); MiechGlab 22; panie [...] bądz mi miaſto mieſtcza obronnego WróbŻołt 70/3 (3); y tego ſſye niegodzylo bilo lyvdzem ſpanſtwa waschego ſwalachi za yedno bicz LibLeg 10/92; RejPs 86v (3); RejRozpr K3; KromRozm I B3; MurzHist R3; MurzNT Luc 2/5; KromRozm II x; KromRozm III B8; GliczKsiąż E; LubPs Q3 (2); GroicPorz kk3v (2); KrowObr 5 (3); Leop 2.Reg 19/22 (7); BibRadz 1.Par 17/22 (7); BielKron 414 (12); GrzegRóżn L2v; KwiatKsiąż P4; RejAp 191 (2); RejPos 37 (5); ia mu będę zá Oycá/ á ón mnie będźie zá ſyná BiałKat 18; GrzegŚm 59 (2); KuczbKat 405; BielSpr 47; WujJud 47v (2); BudBib Gen 47/24 (4); BiałKaz D2; BudNT a2 (2); CzechRozm 53v (3); ModrzBaz 1 (3); SkarJedn 6; KochPs 181; SkarŻyw 242 (5); ZapKościer 1580/9; CzechEp 297 (5); NiemObr 12 (2); KochPam 84; ArtKanc O16v (2); Phil R2; GrabowSet Cv; LatHar 179; V ktorego zá ieden dźień ſą wſzyſtkie látá. KołakSzczęśl C4; RybGęśli C3v; WujNT 1.Cor 14/11 (4); którym to zá przykre było/ żeby Mniſzki miáły wſtępowáć w dobrá oyczyſté y máćierzyſté SarnStat 208; Drugim ſłowo twoie ieſt zá śpiewánie y muzykę SkarKaz )( 3; CzahTr Iv (2); KlonWor 81. Cf Zwrot.

Przysłowie: Cżłowiek cżłowiekowi ieſt cżáſem miáſto Bogá/ Cżáſem też miáſto wilká/ ábo złego wrogá. KlonWor 81.

Zwrot: »nizacz, za nic być« [w tym: u kogo (5), dla czego (1)] [szyk zmienny] (17): iż tám pan náſz zá nic niebył iedno rozlicznych bogow báłwány. RejPs 204; RejJóz D7v; Nizácż byli mę vſtáwj RejKup ee4 (5); iż ni zacż złoto y ſrebro nie będzye dla tákich śklenic. BielKron 140 (2); RejAp 10v; RejPos 84 (2); PaprPan H; ModrzBaz 42 (2); KołakSzczęśl C4; SapEpit B3v.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (1): pewnie to v nich będzie y ieſt zá fábułę á zá ſen RejAp 191.

α. O szczegółach stroju, ekwipunku (22): BierEz M2; RejKup c7; HistAl Iv; RejWiz 161; Oná [Zuzanna] że byłá w zaſłonie/ odkryć ią kazáli KochZuz A4; BielKron 413 (2); to do tego pobieży/ kto będzie w lepſzey ſukni GórnDworz L5v (2); á wnidęli do domu towárzyſzá niego/ nie pozna mię/ bo ieſtem we złym odzieniu HistRzym 85 (2); BielSat Dv; By był opilec w hátłaſiech we złocie/ Wnet iáko świniá pluſka ſie po błocie. RejZwierc 217v (3); Krol Ludwig [...] będąc we zbroi nie mógł z błotá wyniść gdy go Koń przywálił BielSpr 56v (2); PudłFr 70; BielRozm 25; OrzJan 134; RybGęśli B4v; WujNT Luc 7/25.

a. W funkcji przysłówka na określenie czasu (w zdaniach bezpodmiotowych) (89): BierEz O2v (3); Gdy iuż bylo przed ſwitanijm/ tedy z ſtąpil pán Iezus z gory OpecŻyw 54 (6); Byłocie^m bliſko ſwiętego Irzego na wieſnę/ gdy zaſię źioła odżywaią. ForCnR D3; FalZioł V 73; MiechGlab 13; LibLeg 10/122v (2); Gdi było o wtorych kurzech w noc/ bárzo nagle przypádli ná nię lwowie biali HistAl H6v (7); gdy było po mſzy/ ſtanął na okázałym mieścu MurzHist D2; MurzNT 213v; KrowObr 133v; Gdy iuż było k wiecżoru/ ſłońce záchadzáło RejWiz 176 (2); A gdy iuż było o pułnocy [nocte iam media]/ (ocućił) Boos zlękł ſie/ y záffráſował/ iż vyźrzał niewiáſthę á oná leży v nog iego Leop Ruth 3/8; A gdy było w Sobotę [et facto sabbato]/ pocżął vcżyć w Bożnicy Leop Mar 6/2 (5); RejZwierz 47v; BibRadz Ioann 7/14 (7); OrzRozm T2v; BielKron 200 (17); Mącz 425a; Więc iż było o gromnicach/ kiedi wilcy ſtádem chodzą GórnDworz P5 (2); A gdyż było wzárań/ tedy oná páni káſztelanká ſzłá do kośćiołá. HistRzym 115v (6); RejZwierc 169; BudBib 1.Reg 3/8 (6); BudNT Luc 6/1 (2); StryjWjaz C2v; NiemObr 24; PudłFr 22; ActReg 84; A było iákoby o ſzoſtey godźinie [Erat autem fere hora sexta]: Y sſtáłá ſię ćięmność WujNT Luc 23/44; ale czás opiſuie/ ktorego ſię iuż ná morzu żeglowáć nie godziło/ [...] że iuż było po S. Marćinie. WujNT 504 (6).

Fraza: »już było [po kim, po czym]« = nie ma go, przepadło (4): Obeyźrzałem ſye/ á iuż było po nim KochPs 54; y teraz 1800 złotych Wlochem [!] aby moia Zona w Banicyi, (a iuzby było powszytkim) nie została, zapłaciciem musiał. ActReg 163 (3).

[W tej rubryce granice między funkcją łącznika i sαmodzielnego czasownika są płynne.W związku z tym część cytatów może być interpretowana jako znacz. I. 4. a., zaś w podrubryce a. jako znacz. I. 2. b.]

11. Z orzecznikiem wyrażonym wyrażeniem porównawczym (962): PatKaz I 16v; March¹ A2; Widziſs ty wloſy moię ſlicżné/ ktoré ſą iako nicij zloté OpecŻyw [79] (6); HistJóz C4v; MetrKor 57/119v; A tak będzie maſc iakoby ciaſto. FalZioł V 117v (50); BielŻyw 126 (3); GlabGad Pv; March³ T7; WróbŻołt 31/9 (7); LibLeg 11/183v (3); RejPs 125v (5); RejJóz H7 (2); RejKup f3v (2); HistAl M2v (3); MurzHist Q3v; MurzNT Mar 4/31 (5); KromRozm II a4v; KromRozm III E8 (3); BielKom F4; GliczKsiąż Ev (9); LubPs cc6 (15); GroicPorz e2 (3); KrowObr 194 (6); Albo gdy gęſty worek v kogo pocżuią/ By theż był iáko świniá/ wſzyſcy mu dutkuią. RejWiz 97 (18); á odłącżyſſli drogą rzecż od nicżemney/ będzieſz iáko vſtá moie. Leop Ier 15/19 (35); OrzList d3v; RejFig Ee4 (2); RejZwierz 141v (4); Namilſzy moy ieſt iáko grono z Kofer ná winnicách Engáddi. BibRadz Cant 1/13 (83); OrzRozm O2v; A gdyby był Pan zaſtępow nam nie pozoſtáwił plemieniá [...] bylibyſmy iáko Sodomá BielKron 93v (23); GrzegRóżn Gv; KochSat B4v (2); Mącz 33b (2); OrzQuin N3v; A zwłaſzezá [!] gdźie ieſt práwo iáko páięczyná/ Sieci tárga kto możny/ vwiaznie [!] chudźina. Prot C4 (2); SienLek 129 (11); RejAp 160 (32); taniecz/ grá/ y ine zabáwy krotochwilne ſą iákoby kwiátem GórnDworz Ee3 (18); GrzepGeom 04v (5); HistRzym 98 (5); iżeś ieſt iáko práwie vmárły RejPos 224; iuż ſługá ma być iáko ſługá RejPos 235 (53); BiałKat 16; GrzegŚm 14; KuczbKat 85 (5); Byłem ią też iáko y thy/ Y miałem od ſzcżęſcia kwity RejZwierc [238] (82); BielSpr 19v (5); WujJud 12 (7); RejPosWstaw [41³]; BudBib Zach 10/7 (36); Strum N3 (3) WierKróc A2; BiałKaz Bv (2); BudNT Gal 4/12 (3) CzechRozm 63 (10); PaprPan Cc3; ModrzBaz 12v (17); SkarJedn 332 (8); Oczko 4v (4); KochPs 151 (4); SkarŻyw 80 (30); MWilkHist C4; StryjKron 6 (2); CzechEp 115 (7) NiemObr 50; ReszPrz 105 (3); ReszList 151; WerGośc 256 BielSen 8; BielSjem 11; KochSob 69; ArtKanc P20 (3) A młodźi ludźie ſą iáko źiárná pośiáne GórnRozm F3 (5) GostGosp 140; GostGospPon 170; Phil F4 (3); GórnTroas 58; KochCz Bv; GrabowSet F4v; KochFrag 39 (2); WyprPl C2; LatHar 717 (11); KołakCath C3 (2); RybGęśli C4v; Dźiękuię tobie Boże/ żem nie ieſt iáko inni ludźie WujNT Luc 18/11; Bądźćieſz iáko ia/ gdyżem y ią iáko wy WujNT Gal 4/12 (43); WysKaz 45 (4); SarnStat 703 (16); PowodPr 28 (5); SkarKaz 551a (20); GosłCast 28; PaxLiz D3; SkarKazSej 665b (21); KlonFlis Ev; KlonWor 54 (4); SzarzRyt A2.

komu (27), u kogo (25), czemu (8), przed kim (4), przed czym (4): ktore [księgi Machometa] przeſzwal alchoran kthore vturkow ſą yako Ewanyelya PatKaz I 10; GlabGad D7v; MurzHist A2; MurzNT Matth 96; GliczKsiąż B7v; LubPs C; KrowObr 116v; RejWiz 136 (2); Leop Eccli 6/11 (3); BibRadz Is 30/13 (10); OrzRozm L2; BielKron 43v (2); LeovPrzep H; gdyż oni práwie ſą iáko cienie á iáko obrázy przed Máyeſtatem Páńſkim. RejAp 114v (5); GórnDworz E3; Bądźcie iáko źwierciádłem cżłowieku káżdemu RejPos C4v (4); RejPosWiecz³ 96v; BielSat D4v; Swiat nam ieſt práwie iáko ptáſza ſiatká RejZwierc 230 (9); WujJudConf 69 (2); BudBib Ier 15/18 (6); CzechRozm 217v; Oczko 5v; SkarŻyw 82; KochTr 23; Chriſtus ſam był v ſwych iáko cudzoźiemiec CzechEp 58; BielRozm 31; Otoż wy Polacy oſłrego [!] Práwá mieć niechcećie/ ktore ma być iáko Tyran cżłowiekowi GórnRozm Kv; Wſzyſcyſmy pod tym práwem ſie zrodźili/ Ze wſzem przygodóm/ iáko cél bydź mamy. KochFrag 17; WujNT 120; SkarKaz 81a (3); CzahTr Iv. Cf »być jako brzęk miedziany«.

Przysłowia: bedziecieli też iako owe kola co kazde na ſwoi mlin wode ciagnie PaprUp L2v.

dobrze cżynić ludziom/ ieſt iáko przećiw wodzie płynąć. SkarŻyw 261.

Zwroty: »być jak(o) (a. by) bog« (16): Zbakałes miły panie pyſzne [...] Pyſzne iako Adama y Ewę ktorzy chcieli być iako bogowie. WróbŻołt nn7; Pánowye zwirzchni dla ſwey dobroći á cnoty byli by bogowie GliczKsiąż H2v; LubPs S5v; BibRadz Gen 3/5; BielKron 1v; HistRzym 75v; RejPos 232v (7); RejZwierc 10 (2); SkarŻyw 261.

»być jako brzęk miedziany« (4): iż cokolwiek ſmácżnego przecżćiſz álbo uſłyſzyſz/ niechże to nie będzie v ciebie iáko miedziánym brzękiem RejZwierc 15v (2): RejPos 171 (2).

»być jako bydło, bydlę« (2 : 1): RejPs 223; LubPs P6 marg; Był ten Lud iáko bydło BielSat G3.

»być jako dąb« (4): Leop Is 1/30; bo iáko męſzcżyzná/ ma tho w każdey ſpráwie ſwey pokázowáć/ iż ieſth iáko dąb GórnDworz V7v; RejZwierc 232; SkarKaz 277a.

»być jako (a. by) majowy deszcz« (3); Gdyż ćwicżenie ná rozum ieſt by deſzcż Máiowy RejWiz 1v; RejZwierz 129 (2).

»być jako dziecię, dziatki« (6 : 3): LubPs B6v; RejZwierz 113v; BibRadz Is 65/20; RejAp 199; KuczbKat 5; Tákżeć też cżłowiek mądry á rozumny ktory nie ieſt iáko dziecię [...] iż [...] nie máſz ſie cżego bać/ widzi RejZwierc 166v; CzechRozm 140v; A iż zakon ſtáry był iáko dźiećię niedoſkonáłe y nie doroſłe SkarKaz 275a; SkarKazSej 662b.

»być jako (obraz) malowany« (3): LubPs K4v; RejZwierz 134v; Abowiem ktho tego [przyjaciela] nie ma [...] ieſt iáko málowány obraz iáki ná ſcienie/ Czo ná wſzytki pátrzy á z żadnym nie mowi RejZwierc 88v.

»być jako mąż jeden« (3): SkarJedn 204; áby wſzyſcy byli iáko mąż ieden/ iedney myśli y rády SkarKazSej 667 b (2).

»być jako morze« (2): Abowiem cżáſy náſze ſą iáko burzliwe morze RejZwierc 103v; BudBib Is 57/20.

»być jako pies, chart, ogar, szczenię« (2 : 1 : 1 : 1): Ieſtechmy by Ogárzy gdy ná źwirz wpráwiáią/ Kiedy miáſto Záiącá świnie pokąſáią. RejWiz 65; RejPos 76 (2); á to ſproſne ciáło [...] ieſt iáko ow obżárły pies RejZwierc 104v; SkarKaz 313b.

»być jako młode piwo albo wino« (1): ABowiem poſtáwy y ſpráwy káżdego cżłowieka/ á zwł[á]ſzcżá młodego/ ſą też iáko młode piwo álbo wino RejZwierc 19.

»być jako (a. by) proch, błoto, plewy, źdźbło itp.« (23): WróbŻołt 1/4; RejPs 150v; GliczKsiąż B7v; Leop Is 1/31; BibRadz Ps 35/5; RejAp 178; cżłowiecże/ ktoryś ieſt iáko proch á błoto RejPos 106v (9); GrzegŚm 2; RejZwierc 66v (3); dźień (ktory będzie) iáko plewá mijáiąca [in quo oritis ut gluma] BudBib Soph 2/2 (2); GrabowSet I2; LatHar 141.

12. Z orzecznikiem wyrażonym zdaniem podrzędnym (295):

Wskaźnikami zespolenia są zaimki względne (284): BierRaj 23; BierEz B4; OpecŻyw 105 (14); PatKaz III 147; MetrKor 46/118; TarDuch A3 (2); FalZioł IV 21a (7); GlabGad G8; MiechGlab 29; WróbŻołt 64/8 (5); RejPs 166v; RejRozpr Dv; SeklKat P2 (3); HistAl G4v; MurzHist Q; MurzNT Ioann 8/18 (5); KromRozm I c2; KromRozm II h; DiarDop 103; LubPs gg6; GroicPorz a3; Kiedyby Wiláncyuſzowe kxięgi były/ iáko ſą Ieronimowe KrowObr 216v (10); RejWiz 100v (3); Leop Eccli 35/13 (8); RejZwierz 18v; Ktoryż ieſt coby potępił? BibRadz Rom 8/34 (14); BielKron 196v (12); GrzegRóżn I2v; KwiatKsiąż P2; Mącz 391c (5); Iam ieſt kthorym ieſt SarnUzn B5 (4); SienLek 141; RejAp 63 (3); GórnDworz Gg7; Abowiém ieden [klin] ieſt co ma wſzytki trzy ſtrony równé. GrzepGeom Dv (20); Ia ieſtem ktorym tegoto cżłowieká zábił HistRzym 85v (8); RejPos 89v (5); Iam ieſt/ iam ieſt/ ktory gładzę niepráwośći twoie dla mnie. RejPosWiecz³ 98; GrzegŚm 30; KuczbKat 115; RejZwierc 90v (10); BiałKat 76 (2); WujJud 86v (3); WujJudConf 253 (3); RejPosRozpr c; RejPosWstaw [21²]v; BudBib Is 40/22 (6); áby płácż náſz niebył/ iáko bywał onych BiałKaz D3; BudNT Philpp 2/13 (4); CzechRozm 267 (5); ModrzBaz 30; Oczko 18v; SkarŻyw 91 (6); CzechEp 289 (10); NiemObr 82 (3); KlonŻal D3v; KochMRot C; Abowiem BOG ieſt/ ktory do iedności zgromadzą. A Szátan záś ieſt ktory miedzy bráćią iedność rozrywa. ReszPrz 94; WerKaz 293; ArtKanc B12; GrochKal 4; GrabowSet K4 (5); OrzJan 71 (2); LatHar 718 (4); KołakSzczęśl B4; Kto był kto wniosł napierwey ná świát oſtre bronie RybGęśli B2; Nie mniemayćieſz ábych ia was oſkárżáć miał v Oycá: ieſtći ktory was oſkarża Moyzeſz [est, quid accusat vos, Mojses] WujNT Ioann 5/45 (48); WysKaz 39 (2); PowodPr 65; SkarKaz 347a (7); CiekPotr 74; GosłCast 44; Bo gdyś poſzłá do chwały/ ktorąć Bog zgotował/ Kto był kto twego ześćia z źiemie nie żáłował? SzarzRyt D.

Wskaźnikami zespolenia są spójniki (11): GliczKsiąż L5; GroicPorz dd; Bo tám wſzytko muśi być by ſie zewſząd pſtrzyło RejWiz 69; Leop Ioann 9/36; Takież łożnicá iey byłá/ iż Sálomoná ſámego w tym przewyſzſzáłá/ ktory z Libáńſkich Cedrow roſkoſzy miewał. BielKron 178; RejAp 111v; BiałKat 83v; A ieſliże też ktorzy ſą iż ſie nie báwią thymi záwikłánemi ſpráwámi ſwiátá tego RejZwierc [193] (2); ModrzBaz 71; Ktoryż ieſt Pánie/ ábych weń wierzył? WujNT Ioann 9/36.

13. Z orzecznikiem wyrażonym tekstem wyodrębnionym (17): Niechay będzie mowa waſza tak tak/ nietak nietak SeklKat Fv; KrowObr C2v; Leop Is 28/13; OrzRozm M4; RejZwierc 96 (2); BudNT 2.Cor 1/19 (3); CzechEp 249 (3); Cżwarty Artykuł ieſt: Vkrzyżowan vmárł y pogrzebion. ReszPrz 81; WujNT Matth 5/38 (3); Dáley Boże záwáruy nápieráć ſię było. CiekPotr 29.

14. W orzeczeniach złożonych niektórych osobliwych typów zdań [łącznik występuje zαwsze w 3 sg: jest, było(by), będzie; erat, oportet, oportuit Mącz, Cn] (1378):

a. Ze skostniałymi formami: nielza (23), (nie)trzeba (422), (nie) wolno (383) [w tym: w połączeniu z bezokolicznikiem (643)] (827): BierEz Ov (2); OpecŻyw 24v; PatKaz III 112v; FalZioł V 101v (3); MiechGlab 19; LibLeg 10/69v (3); RejPs 164v (3); Trzebáć teraz będzie kxiędzá RejRozpr B2 (4); ConPiotr 35; RejJóz B8; RejKup r2 (10); KromRozm I B3 (2); MurzNT 111; KromRozm III P (9); Diar 36 (2); DiarDop 116; GliczKsiąż F4v; LubPs D2; RejWiz 77 (5); Leop Act 27/21; OrzList g4; UstPraw K3v; RejFig Ee3v; Więcby łamał Miedźwiedziá/ gdyby trzebá było RejZwierz 68v (4); OrzRozm O2v; płodzą ſie iáko dobytek/ ktora ktoremu ſie podobáć może wolno ieſt BielKron 461v (7); KochZg A4v; Mącz 266a (2); Prot C3; SarnUzn E4 (6); SienLek 182 (3); LeovPrzep E; RejAp 81v (6); GórnDworz X2v (7); HistRzym 9v (2); Iż mnie było ſzukáć nie trzebá RejPos 38 (11); BiałKat 41; HistLan Bv; KuczbKat 140 (3); RejZwierc 254 (26); WujJud 165 (4); BudBib b4; HistHel A; BiałKaz Iv; CzechRozm 182 (14); PaprPan Ffv; Lecż niech będą ſpiſáne práwá słowy znácżnemi/ ktorychby nielza wykręćić ModrzBaz 98 (42); SkarJedn 27 (7); Oczko 39v (4); będzieli trzebá/ pośiláć ſię będę. SkarŻyw 29 (8); MWilkHist Hv; StryjKron 26; CzechEp 67 (10); NiemObr 52 (5); KlonŻal D3 (3); WerGośc 253; WisznTr 2; Wolno będzie ſzynkowáć miedzy ſobą ſkryćie. BielSjem 23; PudłFr 8 (3); y trzebáby ná tym kilká lat ſtrawić GórnRozm K2v (24); KochWr 40; ActReg 130 (9); Calep 602a (2); GostGosp 152; GrochKal 21; GórnTroas 23 (2); GrabowSet T4v; LatHar [140]; RybGęśli D4; WujNT 434 (10); JanNKar D4v (3); JanNKar Koch G2; SarnStat 956 (19); SiebRozmyśl H2; GrabPospR N4v; VotSzl E4v (6); CiekPotr 44 (3); CzahTr E3v (2); PaxLiz D; KlonWor 32; PudłDydo B3; ZbylPrzyg A2v.

komu (477), czemu (4), ku czemu (1): Bo wolno ieſt goſpodarzowi/ [Ale] nie wolno złodzieiowi BierEz O2v; MetrKor 46/47; FalZioł IV 53a; BierRozm 21; LibLeg 7/41 (16); RejPs 190v (2); ComCrac 13v (4); RejJóz E7 (3); tedy tam bendzie volno panu Iakubovy y alexemu w Nochaczovye miesskacz ZapWar 1548 nr 2668 (3); RejKup Dd (6); HistAl C3; MurzNT 111 (2); KromRozm II mv (2); KromRozm III Pv (4); Diar 53 (7); DiarDop 116; GliczKsiąż M4v; GroicPorz kk2v (2); KrowObr 124v (3); RejWiz 163v (2); Leop 2. Reg 4/10; OrzList e; UstPraw B4 (4); RejZwierz 12 (2); BibRadz 1.Mach 6/59 (2); OrzRozm D2; BielKron 380 (15); KochSat B3v (2); KwiatKsiąż A2; Prot C2v (2); SienLek 45; Tuby ſie nam trzebá trochę ná rozmyſle záſádzić RejAp 141v (3); nielza było inácżey męſzcżyznam/ iedno ſzukáć thákowych drog GórnDworz T8v (24); RejPos 46 (22); HistLan F6; Y trzebáſz mnie tego było? RejZwierc 158v (11); WujJud 32 (5); RejPosWstaw [110²]v; onego zacnego męża żądaniu nielza ſię było wymowić. BudBib bv (2); MycPrz I C2; Strum Fv; WierKróc B2; BudNT N2v marg (4); CzechRozm 135 (12); PaprPan X3 (2); KarnNap A2v; A w kárcżmách niechby tylko gośćiom á przychodniom wolno było do cżáſu zmieſzkáć. ModrzBaz 36v (25); SkarJedn 164 (2); Oczko 33v; KochPs 54 (3); SkarŻyw 293 (13); ZapKościer 1595/89 (4); StryjKron 421 (2); CzechEp [414] (13); CzechEpPOrz * 4; NiemObr 32 (10); KlonŻal D4v; áby pánnie wolno było ſobie mężá obráć. KochWz 137 (2); WerGośc 236 (2); ArtKanc D19; GórnRozm N2 (14); KochWr 39; PaprUp L3v (2); ActReg 58 (3); Phil C3 (2); Proſzę/ niech mi wolno będźie mówić OrzJan 52 (5); WyprPl B; LatHar 493; tedyć Páwłowi nielża było/ iedno wyznáć Syná być rownym Bogu WujNT 687 (13); A po wyſzćiu cztérzéch niedźiél wolno będźie káżdému ſól kupowáć SarnStat 391 (161); GrabPospR K3; SkarKaz 315a; VotSzl D4 (2); CiekPotr 44; CzahTr H3v; SkarKazSej 701a (3); Iż tego było trzebá Poſpolitey Rzecży, Aby ieden zá wſzytkich vmárł KlonWor **6 (3); ZbylPrzyg A4v.

Fraza: »wiele (a. siła, długo) by trzeba mowić, pisać« [w tym: o czym (6), okolo tego (1)] [szyk zmienny] (7 : 1): Multi sermonis sunt ista Wiele by o tym trzebá mówić. Mącz 386d (3); CzechRozm 149v; PaprPan M4; O cżym trzebáby wiele mowić: ále ſię hámowáć muſzę. CzechEp 207 (2); NiemObr 47.

Szereg złożony z form różnych czasów tej samej osoby (2): Iest y badzie theż ym zaſye wolno wroczicz sye do swich ziem LibLeg 6/78v (2).

b. Z bezokolicznikiem dowolnego czasownika: trzeba, należy, powinno się, przystoi, wypada, godzi się, warto, musi się, można coś robić (373): OpecŻyw 85; ForCnR B2v; WróbŻołt E2v; RejRozpr H4v (2); RejJóz G8v (4); SeklKat G4; RejKup v8 (25); KromRozm I O (2); MurzHist F4; MurzNT Matth 23/23; Diar 72; KrowObr 205; RejWiz 5 (5); Obwieźdźby wkoło Archę Bogá Iſráelſkiego. Leop 1.Reg 5/8 (2); RejFig Aa 8v; RejZwierz 40 (11); OrzRozm N3v; ná ktorym [wyspie] w rzece ták gorąca wodá/ że wniey ręki nie ſtrzymáć było. BielKron 442v (10); OrzQuin E4; SarnUzn D5; GórnDworz O6v; HistRzym 128v; RejPos 106 (3); BielSat D3v; Namiotek moy nád łoſzko będzie przyſzrobowáć HistLan C3v (2); RejZwierc 261v (15); Nie doſyćći ná tym/ że ták odpowiedaćie: dowieść tego było WujJud 245 (8); KochList 3; BudBib Ex 38/5 (2); MycPrz I B3v (2); Strum M; BudNT Cv (2); CzechRozm 83v (4); PaprPan Ff3 (7); ModrzBaz 36v (3); KochOdpr B2v; SkarŻyw 452 (3); KVpićby ćię mądrośći zá drogié pieniądze KochTr 9; Káżdéy roboty pomoc: do káżdéy poſługi Vprzédźić było wſzytki rodźiców ſwych ſługi. KochTr 12; MWilkHist G4; StryjKron 482; CzechEp 52; NiemObr 126 (2); WisznTr 12 (2); BielSjem 9; KochPieś 45 (2); GórnRozm D2; KochWr 27; ActReg 64 (3); GrochKal 8; GórnTroas 50; OrzJan 28; LatHar 187; KołakCath C; WujNT 652; TYM PORZĄDKIEM BĘDZIE ROZſtáwić potym té Tytuły. SarnStat 777; KmitaSpit B4 (2); PowodPr 84 (3); SkarKaz 7a (2); CiekPotr 42 (3); CzahTr F2 (3); GosłCast 42; y wſzytká Máiętność nie ma gdzieby rozśiodłáć podiezdká. KlonWor 56 (2); PudłDydo A3; ZbylPrzyg A2v.

komu, czemu (43): BierEz N (3); BielŻyw 46; RejJóz I4 (2); LibLeg 11/153; RejKup Hv (2); KromRozm I C3v; O płákáćby káżdemu kwitnącey młodośći RejWiz 190v (2); RejFig Ee (2); BielKron 198; Mącz 36c (2); Prot Dv; RejAp 163v (2); Kędyżby nam tedy s tego wyniść moy miły brácie RejPos 167; RejZwierc 47 (4); WujJud 212v; MycPrz II Cv (2); CzechRozm 57; ModrzBaz 139; Oczko 29; SkarŻyw 244 (2); KochFr 128; KlonŻal A2; Vczyć ſye téż nam było PudłFr 7; KochWr 29; PaprUp H3v; Im záśię ſámym/ z témi zbiegi/ czynić było o práwá wolnośći OrzJan 42 (2); KołakCath B2v;WujNT Hebr 5/11; PudłDydo B3v.

Fraza: »wiele (a. siła) by (było) pisać, mówić (wy)czytać, wyliczać, wspominać itp.«. [w tym: o kim, o czym (18)] [szyk zmienny] (31): Wieleby mowić o tym [.,.] Iakiego Boga mamy RejJóz C2 (2); RejWiz 181v (2); OrzRozm Lv; BielKron 230v; RejAp 32; RejPos 202 (13); śiłáby było piſáć o tym. RejZwierc 125v (7); BielSpr 37; BudNT Hebr 5/11 (2); O ktorymby [Synu Bożym] nam wiele mowić y trudno wyſłowić y wypráwić [De quo nobis grandis sermo et ininterpretabilis ad dicendum] WujNT Hebr 5/11.

W przen (2): niemáią kácerze przećiwko Kápłanom prawdy tylko coby w oko włożyć OrzRozm H2; OrzQuin G3.

α. W zdaniach pytajnych niezależnych i zależnych (126): RejPs 218; A Woyt że ſie to iął gdákáć Czymżeby tę gębę zátkáć. RejRozpr A3; RejJóz I2 (2); RejKup Nv (9); KromRozm III Dv; Diar 25; GliczKsiąż O4v; A iákoż tu więc będzye z oney licżby wynidź/ Kiedy ią Pan roſkaże s tych ſzáfunkow cżynić. RejWiz 191v (11); Leop Iudic 19/30; RejZwierz 116 (3); OrzRozm E3 (2); BielKron 307 (5); OrzQuin B (2); GórnDworz F7 (2); GrzepGeom N2v; HistRzym 23; RejPos 133 (9); HistLan B2 (7); RejZwierc 45 (19); BielSpr 2v (2); MycPrz I B4v; CzechRozm 78v (9); ModrzBaz 137v (3); Nierozmyśláłá ſię/ iáko y ktorym porządkiem było ſłowá y rzecży náydowáć SkarŻyw 583; NiemObr 131; KlonŻal E3v; ReszList 165; WisznTr 32; BielRozm 5; GórnRozm G3; KochWr 41; ActReg 104 (5); Przetóż coby czynić/ powiédz. OrzJan 57 (2); WujNT Luc 21/2 (6); WysKaz )?( 3v; SarnStat 1271; WitosłLut A2v; PowodPr 72; SkarKaz 40b; CzahTr E2v; SzarzRyt C2v.

Frazy: »coż czynić było« = nie było wyjścia, rady [szyk zmienny] (2): RejZwierc 134; Ieſlićby też co nie ku myſli było/ Coż cżynić było/ tákći ſie godziło Phil S6.

»co będzie rzec [z kim, z czym]« = co począć (2): radząc się go Co zStadnickiem bedzie rzec ktory vmilę wszerż opanował gruntu Lezaiskiego ActReg 81 (2).

c. Z bezokolicznikiem czasowników oznaczających czucie, postrzeganie, poznanie: (po)czuć (3), słychać, (36), słynąć, słyszeć (12), widać (34), widzieć (11), wiedzieć (5), (po-, roze-)znać (73) (176): Ośieł gdy ſie był rozbolał/ Słynąć było iż vmrzeć chćiał BierEz P2v; drudzy mu iego ſwiętą głowę oberwali/ aże koſci na glowie widziedz bylo. OpecŻyw 122v (4); ForCnR D3; PatKaz III 96v (2); FalZioł IV 45b; LibLeg 7/36 (2); WróbŻołt aa5v; RejPs 107 (3); ComCrac 19v; RejJóz A7 (3); RejRozm 402; HistAl K7 (3); iż nyewyedzyeć było/ kto mu był práwym/ pewnym/ y iſnym oycem. GliczKsiąż B2v (5); GroicPorz m4v (2); KrowObr 195 (2); Wołáiąc [świat] ná cię zewſząd/ niech będzye páná znác. RejWiz 51 (7); Leop Act 27/20 (2); BibRadz 1.Mach 4/20 (2); OrzRozm K; zbieżał precż/ tylko go było widáć. BielKron 403 (23); BielKron Cies Mmmm3; Mącz 256d (4); LeovPrzep C3v (3); RejAp 167 (3); ſtey ſtrony wieże záſzedſzy/ ſkąd fortki oney widáć nie było GórnDworz T7 (16); żeby przez [... ] Dyoptrę/ widźiéć było dźiurkámi punkt a. GrzepGeom N4 (2); RejPos 115 (5); á nigdy było nie ſłycháć áby był wierny kiedy opuſzcżon RejZwierc 202 (4); BielSpr 43v (3); WujJudConf 125v; BudBib Gen 41/21 (4); HistHel Cv (2); CzechRozm 138 (2); PaprPan Hh4; SkarJedn 81 (4); Oczko 19; iſz iey twarz ſpuchnęłá/ ták iſz iednego oká widáć nie było. SkarŻyw 193; Iedno ią potym było poznáć/ iſz ſię niedbáley nád inne vbieráłá. SkarŻyw 195 (20); MWilkHist K; StryjKron 390 (2); CzechEp 234 (2); KochJez B2v; NiemObr 47; KochPhaen 5; KochWz 137; ReszPrz 63; WerGośc 251 (3); PudłFr 53 (2); KochProp 9; ActReg 25; GostGosp 110; GostGospSieb +3; GórnTroas 19; OrzJan 76 (4); LatHar 327 (3); niecżuc było woyny/ Gdy bukowy ná ſtole ſtał kuffel nieſtroyny. RybGęśli B2 (2); WujNT Hebr 11/7; JanNKarGórn Hv; KmitaSpit C4v; SkarKaz 637a.

15. W utartych połączeniach z mianownikami liczby pojedynczej rzeczowników: biada (bieda) (21), czas (48), dostatek (9), dziw (12), hańba (1), potrzeb(a) (758), (przy)słusza (3), srom (3), sromota (10), strach (6), szkoda (14), użytek (3), warch (1), wstyd (14), żal (62) [łącznik występuje zawsze w 3 sg lub inf ] (965):

a. Łącznik występuje w 3 sg praes i fut 3 sg con elipt. oraz inf i nie posiada cechy rodzaju gramatycznego (531): BierEz S3v; OpecŻyw 56 (4); ForCnR A3v; MetrKor 40/811 (2); PatKaz III 120v; FalZioł V 114 (6); hanba ieſt to czynić cże^go wſzitci iawnie nie chwałą. BielŻyw 165 (2); GlabGad K2v; a tho czo pobraly yako owcze bidlo y domowe rzeczi. y livdzie prziſlvſcha yeſth. abi ſye to nalaſlo LibLeg 10/93v (11); WróbŻołt oo; RejPs 120 (3); SeklWyzn g4; SeklKat V3v; Iuż by ſnac niezal y gardła By mię ziemiá iuż pozarła. RejKup h2v; A ieſliże nie chcecie ſie poddáć páńſtwu náſzemu/ potrzeb ieſt ábyſcie nád nas mocnieyſzy byli HistAl D5v; KromRozm I L2; LibMal 1551/163; KromRozm II y3; Diar 74 (3); DiarDop 111; męſſcżyznę ożenić około trzydzyesći y ſſescći lat ſluſſa yeſt. GliczKsiąż P2v (12); LubPs Z3 (3); ieſli czás ieſt zágáic Sąd? GroicPorz 1v (8); KrowObr 10; Vźrzyſz żec tám nie będzye potrzebá żadnych ſpraw. RejWiz 113 (5); Leop 1.Petr 4/17 (3); OrzList g (2); UstPraw K3; RejZwierz 136v; BibRadz Gen 43/11 (6); OrzRozm T4 (5); BielKron 412v (6); KwiatKsiąż Q2 (11); Mącz 266a (10); Szkodáby áżeby to ná Seymie być nie miáło OrzQuin Z3 (3); SarnUzn H5; SienLek 99 (2); Bo ſrogi ieſt ſtrách wpáść w ręce Bogá żywiącego. RejAp kt (2); GórnDworz Dd5 (4); GrzepGeom B2v (3); HistRzym 96v (2); RejPos 280 (13); RejPosWiecz² 93v; RejPosWiecz³ 98 (5); BiałKat 376 (2); BielSat I4; KwiatOpis C3v; ZapMaz VII Z 4/85; HistLan A3v; KuczbKat 415 (4); RejZwierc 264 (14); WujJud 191v (6); WujJudConf 28 (4); RejPosWstaw [21²]; BudBib Eccli 29/32 [34] (2); MycPrz II C2; Strum M2v (2); BiałKaz Hv; BudNT a3; CzechRozm 57 (24); PaprPan I2 (3); ModrzBaz 124 (2); SkarJedn 290 (3); Oczko 22 (3); Calag 180a; SkarŻyw 321 (3); CzechEp 45 (13); CzechEpPOrz **v; NiemObr 34 (3); ZapKościer 1584/50v (2); KlonŻal D3; WerGośc 241; BielSjem 14; Iż to wiém pewnie/ że nie ieſt ſromotá/ Gdy dawa iábłká/ ten/ co nie ma złotá PudłFr 15 (4); GórnRozm L2v (8); PaprUp I (3); ActReg 48 (4); Pudet ‒ Wſtid ieſt. Calep [872]a (5); GostGosp 122; WujNT 419 (7); WysKaz 2; JanNKar Fv; JanNKarGórn H2; Sól zá zwykłą cénę niech będzie przedawána, y iéy doſtátek bydź ma. SarnStat 388 (37); GrabPospR Mv; tedyby nie dźiw/ żeby ná domowe Tyráńſtwo zátym Pogáńſkie Pan Bog przepuścił. PowodPr 59 (3); SkarKaz 81b (2); VotSzl E2 (3); Ten ieſt dobrym co tego nigdy nie żáłuie: Ze ieſt dobrym, y kogo może bydź vżytek. CiekPotr 22; GosłCast 26; SkarKazSej 667a (2); KlonFlis A2v; ZbylPrzyg B3v.

komu, czemu [w tym: bieda (21), czas (7), potrzeb(a), (114), sromota (3), szkoda (5), żal (27)] (177): BierEz P2v (2); OpecŻyw 94 (2); BielŻyw 54; LibLeg 6/158v (6); RejPs 80v (2); RejJóz O7v; SeklKat Z3; RejKup f2 (5); HistAl E8v; Diar 41; BielKom D8v; GliczKsiąż K5v (4); LubPs A5 (3); GroicPorz eev (3); RejWiz 187 (3); Leop Ps 29/13 (3); OrzList g4 (3); By cżego nie ſpráwili/ chlebáby im ſzkodá. RejZwierz 109v (2); Nocy też tám nie będźie/ áni im potrzebá będźie świátłośći kágáńcowey BibRadz Apoc 22/5 (4); OrzRozm A2v; BielKron 133v (4); w ktory [czas zimowy] w domu zoſtáć/ y nieco na oſobliwym mieyſcu ſprawowáć każdęmu cnotliwemu cżłowiekowi potrzeb ieſt. KwiatKsiąż Gv (5); Dolet hoc cordi meo, Yeſtmi tego ſpráwnie żal. Mącz 93c (2); OrzQuin H4 (2); LeovPrzep E3v; RejAp 102v; GórnDworz V5 (2); HistRzym 80 (2); A tobie będzye biedá nędzna zyemio/ iż sſtąpił diabeł do ciebie RejPos 332v (24); BiałKat 361 (2); KwiatOpis D; Látá mu licży/ powiáda iż to iuż nie młody pater/ cżásby mu przed Moiżeſzá. RejZwierc 160v (4); WujJudConf 84; BudBib Ion 4/11; Strum N4 (3); BiałKaz G3; BudNT 1.Cor 11/13[14]; CzechRozm 168v (10); PaprPan K2 (2); SkarJedn 11 (2); SkarŻyw 41 (5); CzechEp 56 (5); NiemObr 174; KochSz C3v; WerGośc 214 (4); BielSen 10; KochSob 65; PudłFr 60 (2); ArtKanc C18v; GórnRozm E3v (3); ActReg 70 (3); GostGosp 46; ZapKościer 1589/86; Abowiem ſromotá ieſt niewieśćie w kośćiele mowić [Turpe est enim mulieri loqui in ecclesia]. WujNT 1.Cor 14/35 (3); SarnStat 228 (16); GrabPospR M3vy SkarKaz 453b; VotSzl C; CzahTr E2 (2); GosłCast 16; SkarKazSej 684b (2); PudłDydo Bv.

kogo [w tym: srom (1), strach (2), wstyd (7)] (10): RejPs 167; Kolaczes by wiec wpuſty dom Będzieczię tego potym ſrom. RejKup e4 (2); Diar 77; BielKom A2v; Nie będzie mię ſtrách tyſiącow ludu obtacáiących mię [non timebo milia populi circumdantis me] Leop Ps 3/7; GórnDworz Ee6; RejPos 193; PaprPan E3v; y by nie wſtyd Krolá/ Ze ſię wytocżył z woyſkiem/ ziechałby był z polá. KmitaSpit B3v.

b. Łącznik występuje w 3 sg praet i inf i ma rodzaj gramatyczny zgodny z rodzajem rzeczownika (112): Liſzká rzecże/ dziwby miał być/ By po ſtráchu záſię miał przyść BierEz Q2v; OpecŻyw 59v; PatKaz III 136v (2); LibLeg 7/35 (2); ZapWar 1548 nr 2668 (2); KromRozm II r3 (2); KromRozm III M8; LibMal 1554/191; KrowObr 183; áby wiernie dzielili bráciey ſwoiey działy/ mnieyſſym y więtſſym [...] y czegokolwiek był vżytek ná káżdy dźień ku poſludze [et quidquid per singulos dies conducebat in ministerio] Leop 2.Par 31/16 (2); BielKron 247 (5); KwiatKsiąż N3 (2); OrzQuin Hv; SienLek 11; niewiem by był cżás teraz páná Myſzkowſkiego ſłucháć GórnDworz H4v (2); RejPos 214v (12); RejZwierc Aaa; BielSpr 22v (2); WujJud 226; WujJudConf 237; BudBib 1.Reg 18/19 (2); Strum C3v (2); CzechRozm 103 (4); ModrzBaz 102v (2); SkarJedn 371; á teraz gdyby potrzebá byłá mogłoby ſię ſzyrzey y doſtátecżniey ieſzcże pokazáć. CzechEp 80 (5); CzechEpPOrz *3v; NiemObr 27; KochSz A4v; WerKaz 290; KochPieś 45; ArtKanc B6v; ActReg 126 (2); Dworká náukę tę tám wſzyſtkę wyżſzey nápiſáną tym ma záwiązáć/ áby doſtátek był wſzego co ná iey vrząd należy GostGosp 124; Phil B4; BYł ten czás v nas w Polſcze [...] kiedy ſrómotá byłá/ nie tylko báwić ſię náukámi/ ále y vmiéć czytáć GórnTroas [3]; WujNT Act 17/3; SarnStat 1164 (5); VotSzl Cv (2).

komu [w tym: potrzeba (26), sromota (3), strach (1), żal (1)] (31): Vźrzał cżłowiek żal mu go był/ Wźiąwſzy wężá w zánádrá włożył BierEz M3; PatKaz I 4v; BielŻyw 83; LibLeg 6/119; RejPs 155v; LibMal 1551/165v; BibRadz I *5v; że zá dźiádá mego połáćinie vmiec Sláchćicowi ſromotá w Polſzce byłá OrzRozm D2v (3); OrzQuin Tv; RejAp BB5; HistRzym 12v; RejPos Ooo3 (5); A niechay z chućią zoſtawáią w domu/ chybá żeby ym wyniśc potrzebá byłá KuczbKat 260; RejPosWstaw [143⁴]; CzechRozm 131 (2); CzechEp 228; NiemObr 40; zatzimbi i ſtrach nieprzijacielowi naſzemu Turtzinowi bic muſial. PaprUp B (2); ActReg 155; SarnStat 883 (3); SkarKaz 609a.

kogo [w tym: strach, użytek, wstyd] (3): by beł nie ten łotrzyk/ ktorego mię ieſzcże był ſtrách gdy był pácholęciem BielKron 251; A iákożby nas nie miał być wſtyd/ ieſlibychmy ſie wyrodzili z onego ſławnego [...] gniazdá przodkow ſwoich? RejZwierc 267v; Czemuſz ty nie ſtáraſz ſię/ żebyś ſkáżonego Tego młokoſá [...] przywiodł do napráwy? Zeby wżdy obaczył ſię, y był go vżytek. CiekPotr 9.

c. Łącznik występuje w 3 sg n praet bez zgody z rodzajem rzeczownika (322): OpecŻyw 86v (2); FalZioł V 115v; GlabGad D3; RejPs 25v (2); SeklKat N3; ZapWar 1548 nr 2668; HistAl G3; MurzHist Bv; KromRozm II v4v (2); KromRozm III H7; Diar 62; DiarDop 111; GliczKsiąż N3 (6); LubPs Z3v (2); GroicPorz v; KrowObr 142v (4); Leop Philipp 2/25 (5); BibRadz 1.Reg 18/13 (13); BielKron 329v (7); KwiatKsiąż N2v; Necesse fuit hoc facere, Potrzebá to było vczinić. Mącz 243c (4); SarnUzn E2v; RejAp 1v (4); iż ten zły zwycżay do nas nie przyſzedł/ ſzkodá go też było y wſpomináć. GórnDworz B2 (3); RejPos 162 (13); KuczbKat 150 (4); RejZwierc 106v (6); WujJud 198 (7); A zaprawdę nie byłoby było potrzebá tákiey życżliwośći RejPosRozpr b4; BudBib c2 (2); Strum N3v (2); BudNT Luc 24/46 (2); CzechRozm 255 (15); Niedźiw tedy było/ że ten ktory o ludźioch y páńſtwách ſwoich záwżdy rádźił/ poſtronnych páńſtw namniey nieprágnął. ModrzBaz 106v (2); SkarŻyw 575 (9); MWilkHist K2; StryjKron A6; CzechEp 223 (9); NiemObr 62 (7); WisznTr 18; BielSen 13; A gdyby to bydź mogło/ żeby miedzy wſzyſtkiemi ná świećie ludźmi gorącá miłośc byłá/ nie byłoby potrżeb práwá. GórnRozm L2v (3); Te consideracye kładł aby woiska dostatek było ActReg 6 (3); WyprPl B2v; LatHar 128 (4); WujNT 766 (15); WysKaz [29]; JanNKarKoch G2; SarnStat 1147 (2); GrabPospR M4v (4); SkarKaz 548b (7); VotSzl D4v; CiekPotr 82; SkarKazSej 660b (2); Bo mali ſię prawdá rzec: Cżás iuż przeſtác było. KlonWor 71 (3); SzarzRyt D2.

komu, czemu [w tym: czas (1), dziw (1), potrzeba (89), szkoda (1), warch (1), żal (25)] (118): BierEz N4 (3); LibLeg 6/191v (3); RejPs 114v (2); Snadz by mi tey godzyny nie zal było vmrzeć RejJóz P6v; MurzHist T4v; Rurał iż mu yuż było wárch ná chłopyętá dał ſie námowić bárzo prętko GliczKsiąż I (3); LubPs hhv; tedyby mu było niepotrzebá/ takowych nowych y pyſznych tytułow y przezwiſk/ ná tym Florenckim Koncylium dáwáć. KrowObr 18v (2); Leop 1. Reg 15/35 (3); BibRadz Am 7/6 (5); y ſzkodá mu [Bonifacjusowi] było tego imieniá/ lepiey było Malifácynus [!]. BielKron 175 (2); Mirabar hoc si się abiret, Dźiw mi było áby to ták miáło przeminąć. Mącz 223c (5); OrzQuin B2; RejAp Ff3 (4); GórnDworz Bb8 (2); RejPos 129v marg (27); BiałKat 53v; KuczbKat 360; Vyrzy ſmieći w izbie to woła/ á nie cżásże wam było thego dyabłá z izby wymieść? RejZwierc 106v (4); RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw 21v; BiałKaz M4; BudNT Hh4 (2); CzechRozm 94 (7); PaprPan Ff4; SkarJedn 155 (2); SkarŻyw 491 (6); CzechEp 105 (10); NiemObr 85; ArtKanc L7v; GórnRozm C3v (3); PaprUp H2 (2); WujNT 412 (5); SiebRozmyśl K3; SkarKaz 577a (3).

kogo [w tym: srom (2), strach (1), wstyd (3)] (6): Było go ſrom onych gośći/ Swey żony nie pocżeſnośći. BierEz E2; Leop Ez 16/63; RejFig Cc2; GórnDworz O2v; Bo mię było ſtrách nędze (od) Bogá [Quia pavor fuit mihi a Deo] BudBib Iob 31/23; Wſtyd mię było áż do tąd/ tego wam powiedźieć. WyprPl B2.

*** Bez wystarczającego kontekstu (25): gdzem robyl ⟨...⟩ nye bylo thamem ⟨...⟩ ZapWar [1526] nr 2454; He. To ſie rozumie/ ieſt. RejPs 177v; gdźie téſz niemożeſz rzec żeby iedna rzecz była/ być a bić. MurzOrt B2v; ieſli to słowo ſum ábo ieſtem cżyni iednę Iſtność/ tedy tho słowo ſumus ábo ieſteſmy/ cżyni mnogie Iſtności. GrzegRóżn I2v; Sum, Ieſtem/ yeſteś/ yeſt. Mącz 428c (11); BudNT d; Azaſz też tego nie pomniſz/ że ty ſłowká/ ieſt/ był/ ſą/ byli/ znácżenie ktorey rzecży pokázuią cżęſtokroc/ á nie ſámę właſną rzecż? CzechRozm 31v (5); Calep 1028b (3).

*** „Być” jest wyrazem wyodrębnionym (28): KrowObr C2v (2); Prokuratorá w Polſzce żadnego niebyło/ ludźie ſye po proſtu ſądźili/ dwiemá onymi ſłowy/ ieſt/ ieſt: nie ieſt/ nie ieſt OrzRozm E2 (4); RejZwierc 70 (7); CzechEp 336 (2); iż mowá náſzá ktora byłá do was/ nie ieſt w niey IEST, y NIE ieſt [quia sermo noster, qui fuitapud vos, non est in illo: Est et Non?]. WujNT 2.Cor 1/18; Ale wáſzá mowá niech będźie/ Ieſt/ ieſt: Nie/ nie [Sit autem sermo vester: Est est: Non, non] WujNT Iac 5/12 (13).

Synonimy: I.1. ostać, panować, postać, stać, trwać, zajść, żyć; a. panować, władać; b. brać się, iść, narodzić się, pochodzić, pojść, powstawać, przyjść, rość, składać się, stać się, wyjść, wynikać, wywodzić się, zjawiać się, zniecić się, zrodzić się; c. mieć; d. stać się; 2. dojść, dziać się, przydawać się, stać się, trafiać się, trwać, zajść, zdarzać się; 3. chadzać, mieszkać, najdować się, osiadać, przebywać, stać, zostać się; d. należeć; 4. chodzić; 5. przekładać się, tłumaczyć się, wykładać się; II. stać się, zostać.

Formacje pochodne: dobyć, dobyć się, nabyć, nabyć się, obyć, obyć się, odbyć, odbyć się, pobyć, pozbyć, przebyć, przybyć, przybyć się, ubyć, wzdobyć, zabyć, zbyć, zbyć się, zdobyć, zdobyć się; bywać, dobywać, dobywać się, nabywać, nazdobywać, obywać, odbywać, pobywać, pozbywać, pozdobywać, przebywać, przybywać, ubywać, ubywać się, wybywać, zabywać, zabywać się, zbywać, zdobywać, zdobywać się, znabywać, zniedobywać.

Cf BĘDĄCY, BYCIE, BYŁY, [BYTY], 2. NIE

BC, BZ, KN, LZ, ZZie