CUDZOZIEMIEC (237) sb m
-ziem- (
236), -zięm- (
1).
W N sg: -ec (43), -eć (3); -eć RejAp, -ec :-eć RejPos (6 : 2).
o oraz oba e jasne.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
cudzoziemiec |
cudzoziemcy, cudzoziemce |
G |
cudzoziemca |
cudzoziemców |
D |
cudzoziemcowi |
cudzoziemcom |
A |
cudzoziemca |
cudzoziemce, cudzoziemc(o)w |
I |
cudzoziemcem |
cudzoziemcy, cudzoziemcami |
L |
|
cudzoziemcach |
V |
cudzoziemcze |
|
inne |
sg G a. A - cudzoziemca; pl N a. I - cudzoziemcy
|
sg N cudzoziemiec (46). ◊ G cudzoziemca (10). ◊ D cudzoziemcowi (15). ◊ A cudzoziemca (12). ◊ G a. A cudzoziemca (1). ◊ I cudzoziemcem (7); -em (2), -(e)m (5). ◊ V cudzoziemcze (1). ◊ pl N cudzoziemcy (46) [w tym: -i (4)], cudzoziemce (1) ActReg. ◊ G cudzoziemców (40); -ów (7), -ow (1) SarnStat (7 : 1), -(o)w (32). ◊ D cudzoziemcom (29); -om (4), -óm (3), -(o)m (22); -om KochFr; -om : -óm SarnStat (3 : 3). ◊ A cudzoziemce (14), cudzoziemc(o)w (1) RejZwierz. ◊ I cudzoziemcy (7) [w tym: -i (1)], cudzoziemcami (1); -y : -ami StryjKron (1 : 1). ◊ N a. I cudzoziemcy (4). ◊ L cudzoziemcach (2); -ach (1), -åch (1) SarnStat (1 : 1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.
Obcokrajowiec, mieszkaniec obcego kraju, człowiek pochodzący z obcego kraju;
peregrinus Mącz, Calag, Calep, Cn; alienigena BartBydg, Calep, Cn; advena Mymer1, Calep; exterraneus, exterus Mącz, Calep; alienigenus, convena, extrαneus Mącz, Cn; exter, externus, extrarius Mącz; exoticus Calep (237):
March1 Wiet A2;
bo czaſu heroda krola czudzozemcza ſam herod poſlal z zydy do ſzwyątego yana babtiſti pytayącz PatKaz III 102,
102;
Mymer1 [312]v;
HistJóz C2;
BartBydg 7;
TarDuch D8;
poruſzyli zebranie Idumeow. Iſmaelitow/ Moab y Agarenowie Gebalitowie j Amon y Amalech/ y cżudzoziemci z mieſzkaiącimi w Tirze. WróbŻołt 82/8;
A iakoż my czudzoźiemcży doćiſnąć ſie mamy Zwłaſzcża kto by nam w tym pomogł nikogo nie mamy RejJóz Mv,
D4,
E3v,
K3v,
K7v,
M2,
Q2v;
HistAl E5v,
K5,
M3;
Diar 73;
LubPs D4v,
P6v [2 r.],
S6,
T3,
cc2v;
Będzieli mieſzkał miedzy wámi cudzoźiemiec [advena] w źiemi wáſſey Leop Lev 19/33,
20/2,
25/6,
Deut 29/22,
Ps 86/4,
107/10,
1.Mach 11 arg;
Zadnemu cudzoziemcowi miáſtá áni zamku rządzić niedamy UstPraw A4,
B3v,
E4 [2 r.];
RejFig Aa7v;
A wiele ten celował/ w Polſzcże cudzoziemcow/ Záchowániem y cnotą/ y Włochow y Niemcow. RejZwierz 76,
80;
Gdźie mu z nieobácżku ná onymże polu záiechał huf cudzoźiemcow BibRadz 1.Mach 11/68,
I *5 [2 r.],
Gen 17/12,
27,
Ex 30/33,
Lev 19 arg (25);
cudzoziemcow nie więcey miłuy nád ſwe obywátele BielKron 258,
28v,
36v,
44 [2 r.],
60v,
61v (23);
KochSat B3;
Extrarius, Obcy nienależący ku rządu Cudzoziemiec. Mącz 112c;
Convenae, Cudzoziemcy/ lud zwłaſzczá z rozmáyitich ludźi weſpołek zbieżány ku ſpołecznemu mieſzkániu. Mącz 482a,
112a;
Prot A3;
SienLek 194 [2 r.],
195;
był potym náſtáł cudzoziemieć Tráian RejAp 144v;
GórnDworz Hh7v;
RejPos 5,
37v,
158v,
210v,
212 (
11);
BielSat N [2 r.];
RejZwierc 249v;
BielSpr 41 v,
60v,
72v,
75;
Y poborzyli ołtárze ná rynku od cudzoziemcow pobudowáne BudBib 2.Mach 10/2,
2.Par 6/32,
33,
Mal 3/5,
4.Esdr 16/47,
Iud 9/2,
Esth 14/14,
1. Mach 1/40;
MycPrz I B3;
Krol niecudzoźiemiec/ ále ktory śię tu vrodźił/ tu śię ſwámi wychował BiałKaz H2v;
CzechRozm 109v;
Posłowie/ ná iednem ſeymie żądáli/ áby iych prze cudzoźiemcom á nie oney źiemie obywátelom ku rozſądzeniu były zlecone. ModrzBaz 75,
75v,
91,
105v;
Calag 201b;
Bráćia ſye mnie záprzeli/ mátki méy ſynowie/ Ten cudzoźiemcem/ y ów mię zowie. KochPs 100;
mieſzkáli długo w obcey ſtronie iáko cudzoziemcy y wygnáni z oycżyzny SkarŻyw 244;
StryjKron 150,
452,
527,
681;
Chriſtus ſam był v ſwych iáko cudzoźiemiec CzechEp 58;
Muśi podobno complety ſwe poſtne niedbále odpráwowáć: ábo ták dumáć/ żeby cudzoźiemći nie byli ćiáłem iego? CzechEp 59,
58;
Rozkłádam ſwé towáry cudzoźiemcom wſzelkim KochFr 113;
KlonŻal C,
D3v;
BielSjem 36 [2 r.];
á nie będźie miał cudzoźiemcow iedno ſwoie Polaki GórnRozm Av,
B3v,
D4v,
G4;
PaprUp C4v,
H,
I3,
I4;
Zołnierze Cudzoziemce [...] abychowani nie byli oprocz potrzeby woienney ActReg 42,
42,
44,
45,
47;
Calep 28b,
52a,
391b,
397b,
778a;
GostGospPon 169;
GostGospSieb +4;
Phil P3;
Wy wiećie że ſię nie godźi Zydowinowi złączáć ábo ſchadzáć ſię z cudzoźiemcem [alienigenam] WujNT Act 10/28,
s. 117 marg,
Luc 17/18,
s. 465 marg,
799;
JanNKar D2v;
aby nápotym żaden obywátel náſz z czudoźiemcem [...] nie grał koſtek ná pożyczki álbo ná wiárę/ chybá o gotowé pieniądze. SarnStat 706,
16,
74,
107 [2 r.],
108 [2 r.],
277 (
24);
GrabPospR N4 [2 r.];
KmitaSpit C5;
PowodPr 78;
VotSzl C,
Cv,
D3;
CiekPotr 59;
Nie tylko ſyn Koronny leć y cudzoźiemiec/ Zá ſpráwy ſwe vcżćiwe odnioſł záwſze wieniec. CzahTr G3;
KlonWor 14.W połączeniu z nazwą narodowości (7): Nie radźże ſie cudzoźiemcá/ Bądź Węgrzyná álbo Niemcá BierEz Q; BierRozm 14; StryjKron 330; Pełen dwor záwżdy bywał cudzozyemcow/ Cżechow/ Polakow KochSz A2v; PaprUp I4; KlonFlis D2v; KlonWor 14.
Wyrażenia: »cudzoziemiec postronny« (
4):
Któré to doſtoieńſtwá gdyby wákowáły [...] żadnému cudzoźiemcowi poſtronnemu [nulli extraneo terrigenae, nisi nobili bene merito]/ iedno Szláchćicowi dobrze záſłużonému [...] będźiemy dáwáć SarnStat 70 [
idem (
3)]
35,
181,
890.»cudzoziemiec zamorski« (1): O cudzoziemcách zamorſkich. SarnStat 1129.
Szeregi: »bądź domak, bądź cudzoziemiec« (
1):
Kámieńmigo vkámienuie wſſyſtko mnoſthwo ludzi/ bądz domaká/ bądz cudzożiemcá ábo gośćiá [sive ille civis, sive peregrinus fuerit] Leop Lev 24/16.»cudzoziemiec abo gość« (1): Leop Lev 24/16 cf »bądź domak, bądź cudzoziemiec«.
»cudzoziemiec, obcy« (1): żaden cudzoziemieć/ żadny obcy/ y ſługá kupny/ niechay z wámi tego nie pożywa/ áżby przyiął zakon poſpołu z wámi. RejPos 158.
»pielgrzym, (a) cudzoziemiec« [szyk 1 : 1] (2): ábowiem ia przed tobą ſtoię iáko pielgrzym á cudzoziemiec RejPs 59v; ReszHoz 119.
»(człowiek) postronny, (a) cudzoziemiec« (2): RejPos 210; bo ſię wam niegodźi przekłádáć nád ſobą cżłowieká poſtronnego á cudzoźiemcá [extraneum et alienigenam]. ModrzBaz 75.
»cudzoziemiec, (albo, i) przychodzień« [szyk 4 : 3] (7): Mącz 6d, 290d; Namilſzy moi/ proſzę iáko cudzoźiemcy y przychodniowie/ powśćiągayćie śię od pożądliwośći ćieleſnych GrzegŚm 32; ieſliże iedni máią być/ cżyli rozni/ ktorziby ſpráwy/ ták ſwoich obywátelow/ iáko też przychodniow y cudzoźiemcow [peregrinorum et advenarum] ſądźili? ModrzBaz 89v; CzechEp 59; SarnStat 884, 1118.
»zamorszczyk i cudzoziemiec« (2): áby ći zamorſczycy y cudzoźiemcy/ co máiętnośći źiemſkich nákupili/ do trzech lat powinni to poprzedáć SarnStat 1129 [idem] 107.
W przen (4):
ktorą zá nas ofiárował on błogoſłáwiony á ſwięthy cudzozyemiec Pan náſz miłośćiwy Iezus Kriſtus RejPos 210v,
210v;
Pijániczá á wſzetecżnik ten wżdy kęs poſkacże/ á oſtátká żywotá ſwego záſpi/ á pothym wſpánoſzeie iż żywego ſrebrá w cżłonki nápuśći/ á perełkámi twarz oſádzi/ węgrow á cudzozięmcow w nos napuśći RejZwierc 142.Szereg: »pielgrzym, cudzoziemiec« (1): Nie zwłocż/ bom pielgrzym/ cudzoźiemiec k temu/ Iák y przodkowie moi/ oku twemu GrabowSet Q3.
Synonimy: cudzorodak, cudzy, gość, obcy, przybycień, przychodzień.
Cf CUDZOZIEMCA, CUDZOZIEMIANIN
AL